Makroekonomia–dokonał podziału na makro i mikroekonomię w 1933 Flisch. Od czasów Montchretien’a używa się pojęcia ekonomia polityczna – czyli polityka, która bada gospodarkę narodową. Podział na makro i mikroekonomię wykształcił się w byłych krajach socjalistycznych.

Makroekonomia zajmuje się problemami:

• Bezrobocia

• Inflacji – wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce

• Wzrostu gospodarczego – wzrost wszystkich głównych wielkości makroekonomicznych lub ogromnej większości

• Bilansu płatniczego, handlu zagranicznego – problem utraty części suwerennych praw przez państwa narodowe na rzecz organizacji ponadnarodowych

Makroekonomia posługuje się tzw. agregatami czyli kategoriami makroekonomicznymi np.:

• Popyt globalny

• Podaż globalny

• Pieniądz

• Inwestycje

• Konsumpcja

Na rynku funkcjonują 2 grupy podmiotów:

• Gospodarstwa domowe

• Przedsiębiorstwa

Pomiędzy tymi podmiotami następują przepływy strumieni – wielkości zmienne w czasie. Z gospodarstw domowych do przedsiębiorstw płyną czynniki wytwórcze: praca, kapitał, ziemia. Przedsiębiorstwa przetwarzają owe czynniki wytwórcze na dobra i usługi. W przeciwne strony odbywa się ruch pieniądza. W stronę gospodarstwa domowego są to: płaca, renta, stopa procentowa, dywidenda, zysk, a one je wydatkują kupując od przedsiębiorstw dobra i usługi. Gospodarstwa domowe mogą oszczędzać pieniądze. Najczęściej lokują je w banku, który pośredniczy pomiędzy tymi, którzy chcą mieć więcej, by inwestować. Oszczędności równają się inwestycją oraz każda podaż tworzy popyt i każdy popyt tworzy podaż. Jest to model J.B. Say’a. Jego prawo było wykładane we wszystkich szkołach do 1930 r. Mówiło także, że nie może być kryzysów.

Trzecim podmiotem tego modelu, dodanym później jest państwo. Państwo posiada dochody z podatków bezpośrednich i pośrednich, z tytułu własności państwa oraz kary i opłaty administracyjne.

Podatki bezpośrednie – podatki z dochodów (płaca, renta, stopa procentowa, dywidenda), z majątków (nieruchomości, zwierzęta).

Podatki pośrednie – podatek vat, akcyza. Są płacone za pośrednictwem ceny.

Wydatki państwa:

• Nabywa dobra i usługi – usługi nauczycieli, policjantów, wojska oraz dobra: ławki, szkoły, radiowozy etc.

• Dokonuje płatności transferowych – takie świadczenia ze strony państwa, które w zamian nie wymagają żadnego innego świadczenia np. zasiłki dla bezrobotnych, renty, emerytury, zasiłki socjalne, stypendia

Zaburzyć model Say’a może także proces otwierania gospodarki. Gospodarki otwarte utrzymują kontakty z otoczeniem, natomiast gospodarki zamknięte (autarkiczne) nie utrzymują żadnych kontaktów z otoczeniem. Autarkia nie oznacza samowystarczalności oraz może być narzucana od wewnątrz i z zewnątrz.

Kolejnym skomplikowaniem modelu Say’a jest także eksport i import. Różnica między e-i nosi nazwę eksportu netto.

Rachunkowość narodowa – zmierzenie tego co gospodarstwa wytwarza. Wspólnym mianownikiem wszystkich wytworzonych czynników jest cena. Wielkości nominalne podlegają urealnianiu czyli eliminowaniu procesów inflacyjnych.

Mierniki dochodu narodowego:

• Produkt Krajowy Brutto (GDP – Gross Domestic Product)

• Produkt Narodowy Brutto (GNP – Gross National Product)

• Produkt Narodowy Netto (NNP – NettNational Product)

• Wskaźnik Dobrobytu Ekonomicznego Netto

• Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI – Human Development Index)

W teorii wartość bogactwa możemy mierzyć jako:

• Sumę dochodów gospodarstw domowych

• Suma wydatków gospodarstw domowych

• Sumowanie wartości wykorzystanych w procesie produkcji globalnej czynników wytwórczych

Wszystkie te strumienie muszą się sobie równać.

PKB – miernik wartości wytworzonej na terenie danego kraju przez czynniki wytwórcze niezależnie od tego kto jest właścicielem tych czynników wytwórczych (nieważne czy właścicielem jest obcokrajowiec czy obywatel owego kraju). Można go wyrażać:

• Globalnie – np. w złotych, dolarach, euro (w Polsce ok. 1,5 bln zł)

• Per capita - na jednego mieszkańca

Można go liczyć w (różnią się o podatki pośrednie):

• cenach rynkowych (zawsze większy)

• cenach czynników produkcji

PNB – miara wartości wytworzonej przez czynniki produkcji będące własnością danego narodu niezależnie od miejsca ulokowania tych czynników produkcji.

PKB – PNB – dochody netto z tytułu własności zagranicznej. W Polsce w ostatnich latach PNB jest większe od PKB. Można to liczyć globalnie i per capita.

PNN = PNB – amortyzacja – proces zużywania kapitału trwałego (czyli takiego, który zużywa się w więcej niż jednym cyklu produkcyjnym - podejście ekonomiczne).

Wartość dodana – wartość zużytych czynników produkcji na każdym kolejnym etapie produkcji.

Dobra pośrednie – dobra służące do przetwarzania na każdym kolejnym etapie procesu produkcji.

Dobra finalne – dobra przeznaczone ostatecznie do konsumpcji lub inwestycji.

Mierniki te nie uwzględniają produkcji w szarej strefie oraz nie rejestrują produkcji wytworzonej w gospodarstwach domowych i nie uwzględniają wartości czasu wolnego.

Społeczeństwa same wyceniają wartość czasu wolnego.

Tobin i Nordhaus – stworzyli wskaźnik Dobrobytu Ekonomicznego Netto (DEN)– we wskaźniku tym próbuje się oszacować wszystkie wady mierników i o nie skorygować PKB. PKB – wszystkie wady mierników poprzednich.

HDI – wskaźnik rozwoju społecznego – ujmuje się wartości niemierzalne (np. dostęp do edukacji, kultury etc.)

Determinanty dochodu narodowego:

• podejście podażowe (podejście klasyków i neoklasyków)

  • analiza dotyczy długiego okresu

  • rynek za pośrednictwem mechanizmu cen dąży do równowagi i pełnego wykorzystania czynników wytwórczych czyli osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej– wszystkie dostępne czynniki produkcji są w pełni efektywnie wykorzystane

  • ceny i płace są elastyczne

• podejście popytowe (J.M.Keynes – umarł w połowie wieku XX, Brytyjczyk, pod koniec życia za zasługi dla funta brytyjskiego uzyskał tytuł lorda. Jego głównym dziełem jest Biblia Keynistów 1936 „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”. Był także twórcą teorii interwencji państw w gospodarce)

  • analiza dotyczy krótkiego okresu

  • płace i ceny są sztywne

  • w gospodarce istnieją wolne, niewykorzystane zasoby czynników produkcji

  • o poziomie dochodu narodowego przesądza popyt globalny

Popyt globalny (zagregowany):

• popyt konsumpcyjny zgłaszany przez gospodarstwa domowe – wielkość zależy od

  • wielkości popytu autonomicznego

  • Krańcowej Skłonności do Konsumpcji (KSK)

• popyt inwestycyjny – w krótkim okresie jest stały

Keynes wyróżnia:

• Popyt konsumpcyjny – zgłaszają go gospodarstwa domowe.

• Popyt zagregowany

(funkcja konsumpcji)

Dochód do dyspozycji – dochody – podatki bezpośrednie – składki przymusowe.

Popyt autonomiczny (a) – popyt niezależny od wielkości dochodu. Jest finansowany z oszczędności.

Krańcowa Skłonność do Konsumpcji (KSK) – b*Y_d()– określa jaką część dodatkowejjednostki dochodu społeczeństwo przeznacza na konsumpcję. Uzupełnieniem KSK jest Krańcowa Skłonność do Oszczędzania (KSO). Obie te wielkości w sumie dają 1 (100%) i wahają się od 0 do 1.

(funkcja oszczędności)

Dla klasy średniej KSK waha się w granicach od 0,7 do 0,8, a KSO od 0,2 do 0,3.

(funkcja inwestycji)

(funkcja popytu zagregowanego (globalnego) (AD)) – konsumpcja + inwestycje

(funkcja równowagi)

(mnożnik inwestycyjny)

Mnożnik Inwestycyjny – 1/1-KSK

(ograniczone działanie mnożnika)

Paradoks Zapobiegliwości – im wyższa jest w społeczeństwie KSO tym niższy będzie w przyszłości dochód narodowy czyli tym samym dochody indywidualne.

Kryzys jest zawsze skutkiem nadwyżki podaży nad popytem.

Doktryna Laisse-faire (państwo nocnego stróża) – koncepcja państwa do XIX wieku, czyli państwo nieingerujące w gospodarkę.

Pierwszą interwencją w gospodarkę była interwencja Otto von Bismarcka, który wprowadził obowiązkowe ubezpieczenia społeczne dot. Śmierci i utraty życia pracownika. Zrobił to w II poł XIX wieku.

Podział funkcji państwa:

• Tradycyjne

  • Zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego kraju

  • Administracyjna

• Współczesne – interwencja państwa w gospodarkę

  • Tworzenia ładu prawnego – każda regulacja prawna ma wpływ na gospodarkę. Państwo ustala formy własności w gospodarce w tym dominującą formę własności, a więc prawa i obowiązki właścicieli zarówno czynników wytwórczych jak i dóbr i usług. Zaliczają się także do tego wszelkie normy (np. normy zanieczyszczenia powietrza etc.). Instrumenty bezpośrednie - nakazy, zakazy. Instrumenty pośrednie – instrumenty polityki fiskalnej i pieniężnej – dotyczą one wszystkich podmiotów funkcjonujących w państwie lecz pozostawia się tym podmiotom swobodę w dostosowaniu się do tych instrumentów.

  • Alokacyjna:

• Dobra publiczne – każdy ma do nich dostęp i dostęp do nich nie uszczupla ich ilości (oświetlenie ulic, obrona narodowa, służba zdrowia).

• Efekty zewnętrzne działalności – mogą być pozytywne i negatywne.

• Problem ochrony konkurencji–państwo musi działać przeciw monopolizacji.

  • Stabilizacyjna – państwo przy pomocy wszystkich instrumentów pośrednich i bezpośrednich ma dążyć do

    • Zapewnienia długotrwałego wzrostu gospodarczego

    • Walki z bezrobociem i przeciwdziałaniu bezrobociu

    • Stabilizacji wartości pieniądza

    • Kształtowaniu pożądanego poziomu kursu waluty danego kraju oraz bilansu płatniczego

  • Redystrybucyjna – wtórny podział dochodu narodowego. Ma służyć sprawiedliwości społecznej czyli nakaz opiekowania się osobami, które nie mają dochodów z tytułu rynku poprzez choroby, inwalidztwo, doświadczenia życiowe.

Lokaut – kiedy żądania pracowników są nieuzasadnione wtedy pracodawca może zwolnić wszystkich pracowników i zostawić tylko tych, których uważa za stosownych do pozostawienia.

Polityka fiskalna – polityka dochodów i wydatków państwa.

Dochody państwa:

• Podatki – bezzwrotne, przymusowe, bezwarunkowe świadczenia na rzecz państwa. Mogą mieć charakter rzeczowy i pieniężny. Dzielą się na:

  • Bezpośrednie – dochodowe, majątkowe

  • Pośrednie – VAT, akcyza

  • Pobierane przez rząd

  • Pobierane przez samorządy

  • Od gospodarstw domowych

  • Od przedsiębiorców

  • Podstawę opodatkowania

  • Stopę opodatkowania:

    • Progresywne – wraz ze wzrostem dochodu rośnie stopa opodatkowania

    • Degresywne – wraz ze wzrostem dochodu maleje stopa opodatkowania

    • Proporcjonalne (liniowe) – od każdej dodatkowo zarobionej jednostki dochodu płacimy taką samą stopę podatkową (krzywa Laffer’a). Zalety:

      • Prostota w sposobie obliczania i odprowadzania

      • Urzędnicy mogą zająć się prawdziwymi przestępcami podatkowymi

• Własność

• Kary i opłaty administracyjne

Wydatki państwa:

• Dobra i usługi

• Wydatki transferowe

Budżet państwa – zestawienie wszystkich dochodów i wszystkich wydatków państwa. Przy konstrukcji budżetu stosuje się następujące zasady:

• Roczność – budżet jest konstruowany na okres jednego roku i rok budżetowy nie musi pokrywać się z kalendarzowym

• Jedność – budżet musi stanowić jedną, zwartą, logicznie uporządkowaną całość

• Jawność – budżet musi być jawny zarówno na etapie tworzenia, realizacji jak i kontroli(Najwyższa izba kontroli kontroluje wykonanie budżetu)

• Zupełność – w budżecie muszą być zawarte wszystkie dochody i wszystkie wydatki państwa

• Zrównoważenia budżetu – budżet powinien być zrównoważony – wydatki państwa powinny być finansowane z jego dochodów

Deficyt budżetowy – nadwyżka wydatków nad dochodami. Powinien powstawać w momencie kiedy gospodarka danego kraju znajduje się w kryzysie (wzrost wydatków, spadek dochodów).

Emitentem obligacji może być państwo (finansowe) oraz bank centralny (pieniężne).

Skumulowane deficyty budżetowe określamy jako dług publiczny – całkowite zadłużenie państwa zarówno w stosunku do podmiotów krajowych jaki i podmiotów zagranicznych. Negatywne skutki:

• Utrwalają zachowania nieodpowiedzialne

• Deficyt i dług powodują znaczną redystrybucję dochodu narodowego w społeczeństwie

Pasywna polityka fiskalna państwa – polega na zastosowaniu Automatycznych Stabilizatorów Koniunktury (ASK) czyli samoczynnie działających instrumentów polityki fiskalnej. Mogą nimi być instrumenty ze strony wydatków jak i dochodów budżetowych, które raz uruchomione działają w długim okresie. Najczęściej do ASK zalicza się:

• Zasiłki dla bezrobotnych

• Podatek VAT

• Stopy opodatkowania

Aktywna polityka fiskalna państwa – polega na działaniu państwa podejmowanym w momencie zmiany sytuacji na rynku. Ma sens tylko wtedy gdy jest potrzebna jednorazowa interwencja państwa np. w czasie powodzi. Ograniczenia:

• Niepełność informacji

• Podjęcie decyzji

• Bardzo długi okres wdrożenia ustawy/rozwiązania

• Problemy z dopasowaniem się podmiotu do nowej sytuacji

(wydatki rządowe, podatki)

Wzrost wydatków państwa wymaga wzrostu dodatkowych dochodów najczęściej z podatków. Wzrost stopy opodatkowania powoduje obniżenie KSK do poziomu KSK*. Mnożnik inwestycyjny działa wstecz.

(luka recesyjna, luka inflacyjna)

Y* - poziom produkcji potencjalnej w stanie pełnego zatrudnienia czyli występowania jedynie bezrobocia naturalnego.

(efekt wypierania)

Twórcami efektu wypierania są monetaryści, którzy w opozycji do teorii Keynesa próbowali udowodnić, że wzrost wydatków państwa nie zawsze musi prowadzić poprzez wzrost popytu zagregowanego do zwiększenia zagregowanej podaży:

• Wzrost wydatków państwa prowadzi do wzrostu popytu czyli wzrostu cen i wzrostu stóp procentowych

• Wzrost cen prowadzi do obniżenia popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego

• Wzrost stóp procentowych ogranicza inwestycje

• Rezultatem może być całkowity lub częściowy efekt wypierania popytu globalnego

Maksymalny pułap deficytu budżetowego do rocznego PKB wynosi 3%, a długu publicznego do PKB wynosi 55% (w Unii 60%).

Elementy systemu bankowego:

• Bank centralny – pierwsze w XVII wieku, Francja, Wielka Brytania – były prywatne z przywilejami obsługiwania państwa

• Banki komercyjne

• Parabanki – instytucje działające na podobieństwo banków, ale nie będące bankami (np. towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne)

• Banki wyspecjalizowane – dostępne tylko dla ograniczonego grona klientów (np. inwestycyjne, gospodarki żywnościowej)

Funkcje banku centralnego:

• Emisja pieniądza – ma monopol na emisję jakiegokolwiek rodzaju pieniądza

• Bank banków – gwarant ostatniej instancji – funkcja ta pojawiła się dopiero w warunkach wielkiego kryzysu. W przypadku bankructwa banku komercyjnego bank centralny wypłaca podmiotom, które miały złożone depozyty w bankrutującym banku komercyjnym, ich wkłady. Bank centralny udziela bankom komercyjnym różnego rodzaju kredytów na utrzymanie ich płynności finansowej np. kredyt refinansowy związany z redyskontem weksli. Jako jedyny bank ma prawo do redyskonta.

• Bank państwa – obsługuje wszystkie transakcje finansowe państwa poprzez kontakt rządu z bankiem centralnym. W systemie europejskim bank centralny nie może udzielać kredytów rządom na pokrycie deficytów budżetowych. Zawiaduje również rezerwami walutowymi i dewizowymi państwa oraz odpowiada za kurs waluty krajowej. (Waluta – pieniądz innego kraju. Dewiza – bezgotówkowy środek płatniczy innych państw jak czeki, weksle, listy przewozowe)

Modele banków:

• Europejski Bank Centralny – jego struktura została oparta na strukturze Bundesbanku. Jego najważniejszą cechą jest niezależność od jakichkolwiek instytucji unijnych. Odpowiada jedynie za politykę pieniężną. Skupia w sobie wszystkie banki centralne państw UE ze szczególnym uwzględnieniem państw strefy Euro.

• System Rezerw Federalnych (FED) – tworzy go system 12 banków prywatnych. Odpowiada nie tylko za politykę pieniężną, ale również za wzrost gospodarczy i bezrobocie w USA.

Weksel – pisemne zobowiązanie dłużnicze, na którym zapisana jest kwota zobowiązania oraz termin wykupu weksla. Jest narzędziem kredytu towarowego (kupieckiego, handlowego). Stosuje się je w gospodarkach powszechnie.

Dyskonto weksla – przejęcie weksla przez bank komercyjny. Bank pobiera sobie od wartości weksla tzw. Stopę dyskontową.

Stopa redyskontowa musi być mniejsza od stopy dyskontowej.

Kredyt pieniężny – jego irracjonalną ceną jest stopa procentowa.

Kredyt – stosunek ekonomiczny zachodzący pomiędzy dłużnikiem, a wierzycielem. Polega on na odstąpieniu prawa do dysponowania kapitałem przy zachowaniu prawa własności w zamian za określoną cenę czyli stopę procentową.

Baza monetarna (M₀) – ilość gotówki w obiegu oraz gotówki na kontach banków komercyjnych i kontach banku centralnego. Określana jest jako pieniądz wielkiej mocy, o najwyższym stopniu płynności.

M₁ – obejmuje bazę monetarną oraz wkłady zgromadzone na rachunkach awista

M₂ – obejmuje kredyty krótkoterminowe i M₁

M₃ – obejmuje kredyty długoterminowe i M₂

Motywy utrzymywania pieniądza gotówkowego:

• Przezorności – trzeba mieć choć trochę pieniądza w gotówce przy sobie

• Transakcyjny – w niektórych przypadkach transakcji lepiej jest je wykonywać przy wykorzystaniu najbardziej płynnych zasobów

• Spekulacyjny – musimy utrzymywać część zasobów w formie płynnej, ponieważ w przypadku zakupu akcji po atrakcyjnej cenie możemy to zrobić

• Portfelowy – powinniśmy dywersyfikować strukturę aktywów pod kątem ich płynności

Instrumenty oddziaływania banku centralnego stosowane w polityce pieniężnej:

• Stopa rezerw obowiązkowych – ustalony obligatoryjnie przez bank centralny procent depozytów banków komercyjnych, które muszą utrzymywać w gotówce na wyodrębnionych kontach banku centralnego

• Stopa kredytu refinansowego – stopa procentowa jako cena kredytu; bank centralny może wpływać na stopę poprzez cenę kredytu towarowego i pieniężnego

• Polityka otwartego rynku – skup bądź sprzedaż papierów wartościowych głównie obligacji i bonów

Bank centralny może wprowadzić politykę:

• Ekspansywną – „pompowanie” pieniądza w gospodarkę – zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych. Bank centralny będzie wykupował weksle i bony.

• Restrykcyjna – bank próbuje ściągnąć pieniądz z rynku w obawie o utratę kontroli np. nad stopą inflacji. Będzie to ściągał np. poprzez emitowanie obligacji

Polityka pieniężna – zmiany (kształtowanie) podaży pieniądza.

Cele:

• Strategiczne – odnoszą się do gospodarki jako całości (podtrzymywanie wysokiej koniunktury i zatrudnienia; walka z inflacją lub deflacją)

• Pośrednie – służą temu cele pośrednie – monitorowanie przyjętych rozwiązań, korekty planów oraz ich rewizja. Główne instrumenty:

  • Poziom nominalnych stóp procentowych

  • Podaż pieniądza

  • Limity kredytowe

  • Inne cele (nominalny PN, pożądana struktura stóp procentowych, kurs walutowy itp.)

• Operacyjne:

  • Prawidłowa wysokość bazy monetarnej

  • Odpowiedni poziom stopy procentowej rynku pieniężnego

Cele te powinny być powiązane z:

• Zaburzeniami w popycie globalnym

• Nieoczekiwanymi zmianami popytu na różne rodzaje aktywów

• Zaburzeniami popytu na pieniądz

• Zmianami w podaży czynników produkcji

Bezrobocie – nazwę tę wprowadził w 1904 r. Hobbson. Według:

• Adama Smitha jeżeli będzie za mało siły roboczej na rynku to siła robocza będzie cenna i lepiej traktowana przez co będzie rodziło się więcej siły roboczej i przez to jej wartość spadnie i będzie gorzej traktowana i będzie jej mniej przez co w długim okresie sytuacja się wyrównuje

• Tomasz Maltus – żywości przybywa w tempie arytmetycznym, a ludności w tempie geometrycznym. Powstaje luka pomiędzy ilością żywności, a ludności przez co wybuchają zarazy, wojny i liczba ludności wyrównuje się z żywnością

• Dawid Ricardo – posługiwał się pojęciem nadwyżka ludności; uważał, że tworzenie owej nadwyżki jest spowodowane zastąpieniem pracy ludzi pracą maszyn

• Karol Marks – wskazywał na dwie główne tendencje:

  • Wzrost popytu na siłę roboczą wywołaną akumulacją kapitału

  • Wyrzucanie pracowników i zastępowanie ich maszynami

Tworzenie Rezerwowej Armii Pracy – po to, by nie dopuszczać do roszczeń. Według niego również problem bezrobocia nie powinien występować pod warunkiem, że przywróci się rynkom ich doskonały charakter i ich doskonałą konkurencyjność

• Keyens – popyt na pracę jest popytem wtórnym do popytu na dobra i usługi. Jeśli chcemy zlikwidować bezrobocie musimy konsekwentnie dążyć do zwiększenia popytu globalnego.

Bezrobocie (mikroekonomia) – nadwyżka podaży pracy nad popytem na nią.

Na zasób pracy składają się osoby:

• Aktywne zawodowo – zatrudnieni i bezrobotni

• Bierne zawodowo – te osoby, które pracy nie będą chciały podjąć (najczęściej uwarunkowane kulturowo)

W Polce za bezrobotną uważa się osobę:

• W wieku produkcyjnym – od 18 do 67 roku życia.

• Pozbawioną pracy

• Gotową do podjęcia pracy

• Aktywnie poszukującą pracy

• Musi być zarejestrowana jako bezrobotna

Rodzaje bezrobocia:

• Frykcyjne – występuje w każdej normalnie funkcjonującej gospodarce, jest bezrobociem dobrowolnym, krótkookresowym; jego przyczyną jest niedoskonała informacja o rynku pracy. Spowodowane jest: wypadkami losowymi, zmianami miejsca zamieszkania, atmosferą w pracy.

• Cykliczne (koniunkturalne) – bezrobocie przymusowe związane z wahaniami koniunktury gospodarczej – rośnie w okresach kryzysów, maleje w okresach ożywienia i rozkwitu. Bezrobocie można podzielić na krótkookresowe (do 3 miesięcy), średniookresowe (do 12 miesięcy), długookresowe (powyżej 12 miesięcy)

• Strukturalne – bezrobocie dobrowolne. Jego zwalczenie z reguły wymaga długiego okresu i wsparcia ze strony państwa. Jest to niemożność zatrudnienia w tej samej gałęzi przemysłu co wcześniej z powodu zbyt niskich kwalifikacji spowodowanych zacofaniem poprzedniego zakładu pracy.

• Technologiczne – wynika z prostępu technicznego i wypierania pracy ludzkiej przez pracę maszyn

• Dobrowolne

• Przymusowe

• Jawne - zarejestrowane

• Ukryte – polega na tym, że osoby teoretycznie są zatrudnione, ale ich praca nie jest efektywnie wykorzystana; dotyczy to rolnictwa i administracji.

• Sezonowe – najtrudniejsze do zwalczenia, ponieważ nie da się zlikwidować sezonowości produkcji w pewnych sektorach gospodarki (budownictwo, rolnictwo, turystyka).

W 1974 r. pani John Robinson stworzyła pojęcie chomikowania zatrudnionych – nie jest to bezrobocie ukryte chociaż oba pojęcia się ze sobą pokrywają. W momencie kiedy rośnie bezrobocie koniunkturalne oferuje się im pracę w godzinach krótszych niż 8 godzin dziennie, a resztę czasu przeznacza się na podwyższenie kwalifikacji. Zalety to: kontakt z pracą, niskie koszty państwa.

Współczesne teorie bezrobocia:

• Nowa teoria keynsowska:

  • Teoria niepisanych kontraktów – pomiędzy pracownikiem, a pracodawcą dochodzi do zawarcia niepisanej umowy kiedy to podczas złej koniunktury będą zwalniani, a w okresach dobrej koniunktury będą mieli pracę i płacę stabilną

  • Teoria płacy motywującej (wydajnościowej) – bezrobocie w całej teorii jest bezrobociem wynikającym z faktu, że zatrudnieni otrzymują płace wyższe od płacy równowagi; ma ono charakter przymusowy. Przedsiębiorcy godzą się płacić więcej:

    • Model bumelowania – zakłada się, że pracownik dążąc do osiągnięcia maksimum użyteczności będzie porównywał korzyści wynikające z pracy z korzyściami wynikającymi z bumelowania. Jeśli zwolni się pracowniku z tego tytułu to może odnieść się do użyteczności zasiłku dla bezrobotnych. Pracownik gorzej opłacany będzie bardziej skłonny do bumelowania.

    • Model rotacji załogi – rotacja załogi jest dla przedsiębiorstwa bardzo kosztowna więc płaci swoim pracownikom więcej. Jeżeli płacimy więcej swoim pracownikom to na rynku pozostaje więcej bezrobotnych.

    • Model selekcji negatywnej – kandydaci do pracy chcą się przedstawiać w jak najlepszym świetle więc przedsiębiorstwa oferują taką płacę aby tych, którzy są niewydajni nie przyszli do nich z powodu nieadekwatności płacy do ich wartości pracy

    • Modele socjologiczne – zalicza się do nich:

      • Model wymiany podarunków – przedsiębiorstwo z pracownikiem wymieniają się podarunkami – czyli przedsiębiorstwo daje dobrą płacę, a pracownik dobrą pracę

      • Model uczciwej płacy – jeżeli po porównaniu płacy z innymi zatrudnionymi w innych przedsiębiorstwach na podobnych stanowiskach stwierdzimy, że zarabiamy więcej to będziemy bardziej wydajni

  • Teoria „insider – outsider”

  • Teorie histerezy bezrobocia

• Teoria poszukiwań na rynku pracy

• Teorie bezrobocia równowagi:

  • Model ubytku kapitału ludzkiego

  • Modele ubytku kapitału rzeczowego

  • Model „insider – outsider” – rozwinięcie

Inflacja–proces wzrostu ogólnego poziomu cen.

Kryterium wysokości stopy inflacji czyli wysokości tempa wzrostu cen:

• Pełzająca – 1 – 2% rocznie – jedyny typ inflacji, który dla gospodarki jest pozytywny

• Krocząca – 2 – 10% rocznie – ostrzeżenie dla banku centralnego

• Galopująca – 11 – 99% rocznie

• Hiperinflacja – 100% – nieskończoności – przy takiej inflacji pieniądz przestaje pełnić jakiekolwiek funkcje. Gospodarka przestaje funkcjonować w jakikolwiek sposób

Najwyższa inflacja w Polsce miała miejsce po I Wojnie Światowej (była importowana) i sięgnęła siedmiu zer.

Spadek siły nabywczej pieniądza jest głównym skutkiem inflacji. Inflację w Polsce oblicza GUS.

Wskaźniki inflacji:

• CPI – wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych

• PPI – wskaźnik cen dóbr produkcyjnych

• Indeks cen hurtowych

• Indeks cen detalicznych

CPI (PPI) * waga danej grupy dóbr = inflacja

Inflację najczęściej liczy się w okresach rok do roku po to, by uniknąć problemu z sezonowością zmian cen.

Typy inflacji:

• Inflacja popytowa

  • Strukturalna – twórcą jest Keynes. Struktura podaży nie nadąża za rosnącym popytem.

  • Pieniężna

    • Budżetowa – odpowiada za nią rząd poprzez dodatkową emisję pieniądza lub obligacji

    • Kredytowa – odpowiadają za nią banki komercyjne kreując ponad miarę pieniądz

• Kosztowa – przyczyny tej inflacji są po stronie podaży czyli wzrostów kosztów produkcji. Może mieć charakter:

  • Importowany – gwałtowny wzrost cen surowców energetycznych na rynkach międzynarodowych powoduje inflację

  • Inflacyjna spirala cenowo – płacowa – za nią obwinia się związki zawodowe i państwo. Pojawiła się w II poł. XX wieku i jest trwałym elementem gospodarki – jeśli rosną ceny to związki zawodowe domagają się podwyżek płac. Przedsiębiorca, by nie stracił zysku podwyższa ceny przez co znów trzeba podwyższyć płace i tak w nieskończoność

  • Inflacja wynikająca z monopolizacji – dzieje się tak w energetyce i w surowcach energetycznych. Może ją wywoływać także zmowa oligopolistyczna. Jest to spowodowane naturalną podwyżką cen przez monopole.

  • Podatki – poprzez podwyżkę podatków przedsiębiorstwa podnoszą ceny, by nie stracić zysku.

• Otwarta:

  • Jawna

  • Ukryta – państwo administruje cenami niektórych dóbr bądź limituje produkcję. Przejawem inflacji są coraz dłuższe kolejki.

• Tłumiona – państwo administruje tylko cenami wybranych dóbr. Skutki są takie same jak w inflacji ukrytej

Luka inflacyjna (strukturalna) – była związana z gospodarką wojenną i powojenną.

Monetyzacja budżetu (budżetowa) – próba pokrycia deficytu budżetowego poprzez dodatkową emisję pieniądza.

Specyficzne typy inflacji:

• Stratoinflacja – odmiana inflacji galopującej przejawiająca się w dużych wahaniach indeksu cen z okresu na okres. Występuje w krajach Ameryki Południowej.

• Stagflacja – równoczesne występowanie stagnacji gospodarczej i wysokiej stopy inflacji

  • Popytowa

  • Podażowa

• Slumpflacja – łączne występowanie inflacji oraz recesji (spadek produkcji i zatrudnienia)

Skutki inflacji:

• Zniekształcenie informacji rynkowych – oddziałuje zarówno na konsumentów, którzy kierują się ceną najniższą jak i na producentów, którzy nie inwestują w innowacje

• Spadek popytu na pieniądz – „ucieczka od pieniądza” – koszt zdzieranych zelówek – kiedy jest wysoka inflacja i nie ma dostępu do dóbr to ludzie lokują pieniądze na kontach bankowych i wypłacają je tylko wtedy gdy są naprawdę potrzebne, aby nie utracić procentu

• Zmiany w redystrybucji dochodów

• Osłabienie aktywności gospodarczej (wzrost niepewności)–jak w pkt 1.

• Niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym – rośnie skłonność do importu, maleje eksport

• Wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej – koszt druku karty dań

Na inflacji zyskują:

• Kredytobiorcy – tracą wierzyciele

• Osoby mające dostęp do dóbr materialnych

Na inflacji tracą:

• Emeryci

• Ludzie młodzi

Krzywa Philipsa – mówi o zamienności bezrobocia i inflacji

Wahania w gospodarce:

1. Wahania sezonowe (o charakterze przyrodniczym, technologicznym oraz związanych z uwarunkowaniami społecznymi)

2. Cykle szczególne (występują na poszczególnych rynkach towarowych)

3. Cykle czteromiesięczne tzw. Cykle zapasów

4. Cykle specjalne (w rolnictwie – tzw. Cykl świński tj. cykl produkcji trzody chlewnej; cykl produkcji bawełny)

5. Cykl budowlany (ok. 20 lat)

Rodzaje cykli ze względu na czas trwania (częstotliwość):

• Krótki – tzw. Kitchina (od 3,5 do 4,5 roku)

• Średni – tzw. Juglara (od 8 do 10 lat)

• Długi – tzw. długie fale Kondratiewa (od 40 do 60 lat)

• Super długi – tzw. Ewijka (od 150 do 160 lat)

Cykl Kondratiewa – innowacje epokowe jako warunek przebiegu cyklu

Koncepcje alternatywne (lata 60. XX w.):

• Teoria nacisku technologicznego – technologypush (A. Philips) – pojawienie się nowych, autonomicznych dokonań naukowych i technicznych (przyczyny pozaekonomiczne); z czasem – zastosowanie ekonomiczne w postaci: nowych produktów, nowych procesów produkcji, dystrybucji – inwestycje innowacje

• Teoria ssania popytu – demandpull (J. Schmookler) – pojawienie się popytu na dobra zaspokajające nowe potrzeby; gdy przedsiębiorcy zachęcą na te potrzeby odpowiedzieć (produkcja opłacalna) – podejmują działalność innowacyjną (efekt: nowe produkty, nowe procesy produkcji)

Cykl Juglara – cykl klasyczny. Składa się z 4 faz:

• Kryzys – faza przebiegająca najbardziej gwałtownie. Jest zawsze kryzysem nadprodukcji. Spada zatrudnienie, wielkość produkcji, ceny, płace, zyski. Pojawia się inflacja i deflacja. Spadają wszystkie wielkości makroekonomiczne z wyjątkiem bezrobocia i cen stóp procentowych.Jest fazą czyszczącą rynek ze wszystkich podmiotów słabszych. Kończy się w momencie kiedy słabe podmioty z rynku odpadną, a pozostaną jedynie podmioty najsilniejsze, które przy bardzo niskich cenach i zyskach będą w stanie przetrwać fazę depresji.

• Depresja

• Ożywienie

• Rozkwit