SGGW Warszawa
Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska
Rok akademicki 2010/2011
Rolnicze podstawy kształtowania środowiska
WALORYZACJA UŻYTKU ZIELONEGO
Anna Szyjka
Rok I IŚ, gr. 6
WALORYZACJA UŻYTKU ZIELONEGO
Użytki zielone to tereny pokryte wieloletnią roślinnością zieloną. To grunty, na których uprawiana jest trawa lub inne uprawy zielone, naturalne i powstałe w wyniku działalności rolniczej. Użytki zielone ze względu na czas trwania dzielimy na: przemienne (zakładane na gruntach ornych na kilka lat) i trwałe (pokryte roślinnością dopasowaną do warunków ekologicznych, użytkowane przez wiele lat). Użytki zielone są podstawą hodowli zwierząt gospodarskich, gdyż dostarczają im paszy zielonej, kiszonki, siana.
W Polsce użytki zielone stanowią ok. 30% ogółu użytków rolnych.
Waloryzacja stanu aktualnego:
Ocena stanu aktualnego pod względem wartości przyrodniczej i rolniczej
Ustalenie stanu aktualnego użytków zielonych
Określenie kierunku dalszego użytkowania
Ustalenie metody ewentualnej poprawy stanu użytku
Murszowiska
To inaczej łąki pobagienne, które powstały po osuszeniu terenów mokrych i niedotlenionych. W trakcie osuszana gleba staje się bardziej natleniona. Proces ten powoduje rozpoczęcie murszenia tzn. mineralizacji substancji organicznej. W glebie następują zmiany właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych.
Uwilgotnienie siedlisk pobagiennych jest umiarkowane, ale zmienne w ciągu roku i zależne od prowadzonej gospodarki wodnej.
Gleby wyróżniane w tego typu siedliskach to: torfowo – murszowe, mineralno – murszowe, glejowo – torfiaste.
Murszowiska właściwe
Warunki siedliskowe:
położenie: na meliorowanych kompleksach torfowych
warunki wodno – powietrzne: umiarkowanie wilgotne
warunki glebowe: gleby torfowo – murszowe niezdegradowane o średnio zaawansowanym procesie murszenia (MtI, MtII), mała lub średnia żyzność
Szata roślinna
Zależy ona od warunków pogodowych i działalności człowieka. Po osuszeniu tereny te obsiewane są wartościowymi gatunkami roślin, a ich utrzymanie zależy od użytkowania i nawożenia.
Niewłaściwe użytkowanie prowadzi w dużym stopniu do degradacji runi łąkowej, przerzedzenia jej. Przez co staje się mało zwarta, mało żyzna, mało wartościowa. Występuje wtedy roślinność niska, byliny.
Poprzez prawidłowe użytkowanie występują trawy zasiane, rośliny motylkowe, ruń zwarta i żywotna.
Rośliny występujące:
Trawy: kupkówka pospolita, kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, wiechlina łąkowa, kostrzewa czerwona rozłogowa, owsica omszona. Tomka won na, kostrzewa czerwona kępowa;
Rośliny motylkowate: koniczyna biała, komonica zwyczajna, lucerna nerkowata;
Byliny: wiązówka błotna, krwawica pospolita, przytulina właściwa;
OCENA STANU AKUTALNEGO
Wartość przyrodnicza
Zjawisko murszenia nie jest do końca pożądanym zjawiskiem. Prowadzi bowiem do rozkładów torfów, a tym samym do emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Poprzez niewłaściwe użytkowanie dochodzi do szybkich i niekorzystnych zmian. Proces murszenia uwalnia azot, który nie jest wykorzystywany przez rośliny. Przedostaje się on do wód i atmosfery, oraz obniża poziom gruntów.
Właściwe użytkowanie murszowisk właściwych pobudza porost roślin, które przyczyniają się do oczyszczania wód i powietrza. Prawidłowa ruń (zwarta i żywotna) chroni glebę przed erozją i częściowo ogranicza uwalnianie gazów cieplarnianych. Przez prawidłowe użytkowanie można rozumieć dobre koszenie i wypasanie. Murszowiska stanowią naturalna ochronę przed powodziami. Pełnią rolę zbiorników retencyjnych, w których może gromadzić się wielka ilość wody.
Murszowiska właściwe to użytki o ekstensywnej gospodarce i charakterze łąkowo – pastwiskowym. Rośliny występujące świadczą o środowisku umiarkowanie wilgotnym, glebach średnio i mało żyznych, a tomka wonna i kostrzewa czerwona kępowa mogą wskazywać na zubożenie gleby.
Wartość rolnicza
Użytki zielone wykorzystywane są do produkcji pasz dla zwierząt. Dostarczają około 70 % pasz dla bydła domowego (krów, owiec, kóz) i około 90% dla dzikich zwierząt. Pasze te są tanie, naturalne i zdrowe. Murszowiska wykorzystuje się także jako pastwiska. Wartość rolnicza użytków zielonych obejmuje wielkość plonowania i wartość paszową runi.
Wielkość plonowania
Wielkość plonowania – wielkość pozyskanej przez człowieka masy nadziemnej roślin z powierzchni 1 ha.
Produktywność na murszowiskach właściwych:
Potencjał naturalny: 1,5 – 2,5 t s.m./ha
Potencjał aktualny: 5,0 – 7,5 t s.m./ha
Potencjał możliwy: 7,0 – 10,0 t s.m./ha
Plon aktualny danego siedliska wynosi: 7 t siana/ha
Wartość paszowa runi
O wartości paszowej runi decyduje skład botaniczny siedliska, sposób użytkowania oraz faza rozwoju roślin.
Lwu – liczba wartości użytkowej – wskaźnik wartości pastewnej gatunku roślin (pasz). Ocenia się go według 14 stopniowej skali opracowanej przez Filipka (-3;10).
Skład botaniczny danego siedliska:
| Gatunek | Zawartość [%] | LWU | |
|---|---|---|---|
| 1 | Kupkówka pospolita | 20 | 9 |
| 2 | Wiechlina zwyczajna | 15 | 7 |
| 3 | Perz właściwy | 20 | 7 |
| 4 | Barszcz zwyczajny | 15 | 6 |
| 5 | Grzebienica pospolita | 10 | 6 |
| 6 | Śmiałek darniowy | 10 | 3 |
| 7 | Mniszek pospolity | 10 | 6 |
Średnią wartość paszową runi, ustala się mnożąc procentowy udział danego gatunku w plonie przez jego liczbę wartości użytkowej. Otrzymane iloczyny sumujemy i dzielimy przez 100. W ten sposób otrzymamy lwu runi.
Ocena runi:
Lwu 8,1 – 10,0 – bardzo dobra
Lwu 6,1 – 8,0 – dobra
Lwu 3,1 – 6,0 – mierna
Lwu < 3 – uboga
Ocena danej runi:
$\text{Lwu} = \frac{\left( 20x9 \right) + \left( 15x7 \right) + \left( 20x7 \right) + \left( 15x6 \right) + \left( 10x6 \right) + \left( 10x3 \right) + (10x6)}{100}$= 6,65
Wartość paszowa runi wynosi 6,65, czyli jest to ruń dobra.
OCENA PRZYCZYN ISTNIEJĄCEGO STANU UŻYTKU
Ocena użytku zielonego, czyli murszowiska właściwego, nie jest najgorsza. Lwu runi mieści się w przedziale runi dobrej. Wynosi on zaledwie 6,65. Wartość paszowa runi jest dobra, a uzyskany plon jest stosunkowo prawidłowy.
Stan taki utrzymuje się dzięki dobrej ilości roślin o średniej i dużej wartości użytkowej. Oczywiście przy właściwym nawożeniu, obniżeniu poziomu wody gruntowej, poprawie systemu melioracyjnego, odpowiedniej pielęgnacji użytku zielonego, koszeniu i wypasie zwierząt, można poprawić wartość paszową runi.
WYZNACZENIE KIERUNKU UŻYTKOWANIA
Stan aktualny użytku zielonego, wyniki wartości użytkowej i plonu wskazują, że dany użytek zielony posiada większą wartość rolniczą.
Siedlisko to ma spore walory przyrodnicze, ale po wyliczeniu Lwu runi stwierdzam, że przeważa wartość rolnicza, która dobrze wykorzystana może przynieść duże dochody.
Na danym użytku rosną dostatecznie dobre gatunki roślin, lecz aby zwiększyć wydajność można dosiać odpowiednie rośliny. Poprzez utrzymywanie odpowiedniego bilansu wodnego oraz systematyczne zbieranie plonu, można go zwiększyć. Powinno się stale kontrolować użytek i obserwować zmiany zachodzące w glebie, oraz na jej powierzchni. Proces murszenia na glebach murszowych może niekorzystnie wpływać na występujące rośliny, lecz kontrolowany jest w stanie oddziaływać pozytywie.
Wszystkie działania, które mają na celu podniesienie i utrzymanie upraw, wspierane są przez Unię Europejską oraz dofinansowywane przez Wspólną Politykę Rolną. Programy te mają na celu wspieranie rolników w utrzymywaniu obszarów rolnych i sprawienie by gospodarka nie zanikała. Działania te mają na celu podtrzymanie rynku, a czasem nawet wieloletnich tradycji rolniczych.
Murszowiska właściwe, ale i nie tylko. Każdy użytek zielony pozostawiony sam sobie nie jest w stanie prawidłowo się rozwijać. A przynajmniej tak jak my byśmy tego chcieli. We wszystko trzeba włożyć wielką pracę i wysiłek, aby przynosiło konkretne owoce. Oczywiście, zależne jest to także od naszych zasobów i wiedzy, którą musimy cały czas podnosić, aby nie zostawiać swoich użytków na pastwę losu.