Cechą charakterystyczną wszystkich istot żywych jest proces przemian po wstawanie nowych organizmów,okre ślanie jako rozwój. Cechą charakt. Jest postęp, czyli przechodzenie od prostych do bardziej złożonych poziomów rozwo ju Rozwój-proces ukierunkowanych zmian w którym wyróżnia się następujące fazy rozwojowe danego organizmu wykazują ce różnicowanie się, które doprowadza do zmian w okresie rozwoju osobniczego, czyli ontogenezy. Ontogenezą określa się proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia kom órki jajowej, aż do śmierci osobnika. W tym procesie obserwujemy stałe przysto sowywanie się do zmieniających warunków środowiska. Żyjące org. w różnych środow. cechują się swoistymi cechami dotyczą one czasu trwania natężenia i szybkości przemian rozwojowych, dlatego wyróżniamy 3 składowe procesu rozwoju: różnicowanie, wzrost, morfo geneza. Różnicowanie-to zespół zmian obserwowany w narastającej odrębności struktury i funkcji komórek Wzrost-oznacza stały przyrost i powiększanie się ogólnej masy ciała towarzyszące rozwojowi Morfoge-oznacza kształtowanie się formy i przyjmowanie nowego kształtu. Te aspekty staną się rożne,gdy np. dziecko zachoruje.Oprócz wymienionych procesów twórczych są procesy hamujące które powodują że zarówno wpływ środowiska związany z choro bą,ilością jak i jakością diety ma wpływ na proces zarówno rozwoju jak i wzrastania organizmu Cechą istotną dla rozwoju ontogenetycznego to rytm wzrastania poszczególnych faz ontogenezy Chcąc przedstawić ten proces należy wspomnieć iż istotnym elementem jest proces przemian me tabolicznych Mówiąc w sposób związany bezpoś rednio z tymi zmianami mówimy o rozwoju na który wpływ mają czynniki zewnętrznę i genetycz Należy pamiętać że w dużej mierze czynniki gene tyczne powodują odchylenia od normy rozwojowe której nie można wyleczyć-możemy pomóc. Wszystkie org. żywe w tym również organizm człowieka jest zdolny do samoregulacji zdolności tą nazywa Homeostazą. Homo.ontogenetyczna to zjawisko polegające na utrzymaniu stanu równowagi w ramach normy rozwojowej osobnika między czynnika mi wewnętrznymi a ciągle zmieniającymi się czynn. Środowiska zewnętrznego Jest właściwością organiz. otrzymywaną na drodze genetycznej Proces samoregulacji ma charakter złożony ze względu na współzależności zachodzące między środowiskiem zewn. a wewnętrznym. Dla ułatwienia tego zjawiska damy przykład(mówimy że nie ma 2-ch identycznych osobników pod względem budowy anatomicznej, fizjologi czy też psych. Morfologicznej. W związku z tym nie ma 2-ch identycznych linii rozwo jowych kształtujących danego osobnika i dlatego też samoreg. jest dla każdego osob nika specyficzna i określona przez jego wyposażenie genetyczne. Mechanizm samoregulacji nazywamy giętk ością rozwojową albo plastycznością rozwoju Te koncepcje zmierzają do tego,że wszelkie niekorzystne odchylenia od właściwego prze biegu rozwoju będą wynikiem interakcji z czy nnikami środowiska zewnętrznego w jego indywidualnym rozwoju ontogenetycznym

Ontogeneza wykazuje zróżnicowa nie dotyczące tempa rozwoju,któ re może być wolniejsze bądź szybsze na co istotny wpływ mają procesy rozwojowe regulowane przez 3 grupy czynnikówENDOGENNE GENET(wew) de terminatorami rozwojuENDOGEN PARAGENETYCZNEstymulatory rozwoju EGZOGENNE(zewn)modyfikatory rozw Wśród czynn.egzogennych wyróżniam Biogeograficzne,modyfikatory rozwoju flora,fauna,zasoby mineralne,skład wody, powietrza i społeczno-kulturowe modyfi katory rozwoju(pochodzenie społeczne wielkość środowiska,tradycje, zwyczaje Tryb życia Wszystkie te czynniki decydują o właściwościach danego rozwoju osobnicze i będą się różnicowały ze względu na czas i długość trwania.Niekiedy czynniki egzoge mają istotne znaczenie dla zmian rozwojo Niemniej jednak organizm stawia pewien opór do czynników środ.nazywa się to rezystencją,co powoduje odkształcenie struktur danego organizmu,gdyż REZYSTENCJA(OPÓR)zmienia się w ciągu życia danej jednostki Jednocześnie w trak cie rozwoju następuje przystosowywanie czyli ADAPTABILNOŚĆ,czyli zmiany które powodują ze nie ma identycznych osobni ków Jest to przykład,że nawet bliźnięta Roz wijające się w różnych środowiskach różnią się miedzy sobą, a więc skrajnie różne waru nki mają istotne znaczenie dla rozwoju osobni czego. CZYNNIKI ENDOGENNE DETERMINANTY ROZWOJU przejawiają się tym,że geny kontrolu ją odpowiednie funkcjonowanie układów wew nętrznych i dlatego też w różnych okresach czasu różna jest aktywność genów odpowiedzialnych za rozwój osobniczy i to genetyczne zdetermino wanie warunkuje różnice rozwojowe np.płci (rozwój chłopców i dziewczyn)co powoduje zmiany dotyczące ostatecznych wymiarów i proporcji ciała w stosunku do określonego wieku Badania stwierdziły,że mniejsza jest odporność biologiczne chłopców,co wyraża się większą śmiertelnością okołoporodową i jest to waru nkowane heterohomosowymi Xi Y. Natomiast lepsze jest ukierunkowane ONTOGENEZY DZIEWCZĄT (opór większy)chromosomy XXco powoduje mniejszy wpływ czynników środowiska. O roli chromosom Y możemy wnioskować, że przejawia opóżnienie w procesach kostnienia,przedłuża się okres wzrastania co powoduje ostatecznie większe wymiary ciała u chłopców. U małych dzieci dymorfizm płciowy zazna cza się słabo szczególnie do11roku życia,a szcze gółowo do okresu dojrzewania .dojrzewanie pł ciowe u dziewcząt jest wcześniejsze(16-18mies) wcześniejsze jest wyżynanie się zębów W okresie DYFORMIZMU KSZTAŁTUJĄ SIĘ RÓŻNICE W PROPO RCJI BUDOWY(U DZIEWCZ.SZERSZE BIODRO,CHŁOP. BARKI,DŁUŻSZY TUŁÓW W STOSUNKU DO KOŃCZYN DOLNYCH,GŁĘBSZA KLATKA PIERSIOWA W STOSUNKU

DO JEJ SZEROKOŚCIprzez cały okres rozwoju dziewczę ta są bardzo zaawansowane w stosunku do całej budo wy niż chłopcy.Dzięwczęta posiadają słabszą siłę mięś niową,mniejszą pojemność płuc i wielkość serca,szybsze tętno,odmienny rozkład tkanki tłuszczowej,posiadają wiekszą odporność na oddziaływanie warunków środ. CZYNN PAREGENETYCZNEwystępują w rozwoju dziecka mimo,że połowa zestawu genu przekazywanych potom stwu pochodzi od ojca i połowa od matki to jednak więk szości cech występuje silniejszy związek między cechami dziecka i matki niż dziecka i ojca.Badania potwierdziły w odniesieniu do cech kośćca(wysokość ciała,kształt głowy) cechy części miękkich(rozwój i kształt mięśni kształt nosa, usta wargi itd.Rozkład pigmentu szczególnie barwa włos oczu a także właściwości fizjologiczne(ćiśnienie tętnicze) to co dotyczy wpływu matki zaznacza się już w momencie urodzenia i jest to uzasadnianie wpływu endogennych pa ragenetycznych i niegenetycznych.Jest to wpływ matki na rozwijający się w jej łonie organizm potomstwa.W dużej mierze związane jest to z ilością cytoplazmy przekazywanej przez matkę w komórce jajowej jest to ilość znacznie więk sza od tej która pochodzi z plemnika od ojca.Ten fakt jest we wczesnych fazach rozwoju embrionalnego posiada wpływ na specyfikę rozwoju(ten wpływ jest przedłużony po urodzeniu dziecka i karmienia piersią)Tryb życia matki w czasie trwania ciąży ma wpływ na rozwój organizmu potomnego wg szacunkowych badań 20%jest wpływu samej konstrukcji matki(jej budowy)16%jej stanu zdro wia w czasie ciąży 7%przebytych uprzednio ciąży 1%wiek matki30%wpływu śród maciczne około porodowe18%związane z płodem Bardzo często wiek rodziców również wpływa na rozwój dziecka Nadania sugerują że w zależności od środowiska (miasto wieś)właśnie wiek jest z nim związany. W miastach najlepiej rozwijają się dzieci gdy matki w wieku 25-32lat ojców o 3lata starszychNA WSI najlepszy rozwój wykazują dzieci matek20-25lat ojców starszych o 3lataSszczególnie obserwuje się wyżynanie zębów kostnienie szkieletu i dlatego też mówimy,że z wiekiem matki mogą zachodzić pewne zmiany w rozwoju potomstwa,ponie też są zmiany z wiekiem w organizmie matki Szcze gólnie ta zmienność dotyczy zmian odporno ościowych(mniejsza)i dlatego też występują przypadki wad rozwojowych,wzrasta liczba poronień i martwych urodzeń.Nie bez znaczenia w rozwoju dziecka jest kolejność urodzenia,w wyniku poprzednich ciąż na stępują zmiany anatomiczne i funkcjonalne które wpływają na rozwój kolejnych dzieci zmienia się elastyczność macicy ścian brzucha co mechanicznie wpływa na rozwój płodu wraz z wiekiem matki z kolejnymi ciążami zmienia się ilość żelaza we krwi,zmniejsza się ciśnienie tętnicze.W czasie kolejnych ciąż większa jest selekcja słabych rozwi jających się płodów,kolejne płody są mniejsze U dzieci pierworodnych większa jest dynamika rozwoju obserwuje się to w rozwoju moto rycznym Najlepszy rozwój jest od ciązy 2-5 Wyniki badań wykazują,że nie korzystny wpływ na poziom rozwoju dzieci jest szybkie zajście w ciąże

Czyli krótsze niż 2 lata. W czasie kolejnych ciąż wzrasta szansa wys tępowania ciąż mnogich261dni- blizniacza ciąza tyle trwa246-3-ga dzieci 236-4-ga dzieci W czasie kolejnych ciąż wzrasta możliwość niezgodności przeciwciał między matką a płodem co oczywiście jest związane z narastaniem deficytów rozwojowych

Czynniki biogeograficzne to inaczej klimat(temp.wilgotność ciśnienie, nasłonecznienie,ruchy powietrza) kształtują właściwości fizjologiczne org. Najkorzystniejszy jest klimat umiarkowany (w miarę ciepły, wartość temp.18-25 w warunkach takich najlepiej rozwija się org człowieka)zarówno w klimacie tropikalnym jak i zimnym jest tendencja do opóżnienia rozwoju org. Również badania stwierdziły, że roczna temp. Ma ścisły związek z ciężarem ciała dowodem tego jest stwierdzenie,że w klimatach tropikalnych mniejsza jest masa ciała i niższy poziom przemiany materii W klimacie zimnym jest wysoki poziom przemiany materi,który się wiąże z utrzymaniem ciepłoty ciała i wtedy jest większe zapotrzebowanie pokarmowe. Czynnikiem hamującym rozwój może być bardzo wysoka temp.,oprócz klimatu również istotne znaczenie mają przemienności pór roku i tak dla przykładu największe przyrosty wysokości ciała mają miejsce wiosną(od połowy marca do poł czerwca)również wtedy jest najkorzystniejszy proces kostnienie(rodzenia dzieci) wysokość npm mieszkańcy gór mają większą liczbę czerwonych krwinek, niższe wartości ciśnienia tętniczego,zwolnioną pracę serca,a bada nia wykazały,że w rozwoju osobniczym lepiej rozrasta się klatka piersiowa Ztym środowiskiem ścisły związek mają flora i fauna występuje w większej ilości drobnoustrojów pasożyty,które powodują liczne choroby(hamujące rozwój,lekki przebieg i ciężki krótkotrwały i długotrwały choroby o lekkim przebiegu(katar,zapalenie oskrzeli, migdały,odra)nie zakłócają przebiegu prawidłowego rozwoju, Choroby o ciężkim przebiegu mogą zwalniać procesy zwrastania,np.w pierwszym roku życia zwalnia się tempo rozwoju,albo też obserwujemy przejściowe opóźnienia rozwoju, które wykańczają organizm i powodują zaburzenia w rozwoju dziecka.Choroby o podłożu genetycznym powodują zaburzenia procesów rozwojowych, które mają powstać niedorozwoju intelektualnego, są one bardzo często połączone ze zmianami w sferze uczuciowej,emocjonalnej CZYNNIKI SPOŁ-KULT mają również wpływ na rozwój i zalicza isę do nich:pochodzenie społeczne warunki zamieszkującego środowiska,poziom wykształcenia rodziców,ich kultury, tradycje, zwyczaje,formy żywienia,przeżycia psychiczne dzieci pochodzące z uprzywilejowanych wykazują przyśpieszony rozwój biologiczny w stosunku do warstw niższych,szczególnie dotyczy to wymiarów ciała (wzrost,ciężar)Stwierdzono również związek między wykształceniem rodziców,a tempem wzrostu dzieci.Najlepsze wartości somatyczne występują u dzieci rodziców posiadających wyższe wykształcenie Przyczynami są lepsza zrozumiałość dotycząca żywienia(jakość regularność posiłku)snu,higieny,ćwiczeń fizycznych natomiast nie stwierdzono większych różnic w rozwoju w zależności od wysokości zarobków

Czynniki społ-ekonomiczne jako modyfikatory cywilizacyjno-kulturowe Powodują zmiany,które związane są z warunkami zamieszkania,poziomem wykształcenia,tradycjami,zwyczajami oraz przebywaniem poza rodziną- placówki opiekuńczo wychowawcze Wpływ środowiska na rozwój dziecka był badany wielokrotnie i stwierdzono że uprzywilejowane są dzieci z rodzin o dobrym statusie społecznym gdzie obserwujemy przyśpieszony rozwój biologiczny wyrażający się w osiąganiu większej odporności,wzrastaniu ciężaru ciała.Najwyższe wartości zarówno cech somatycznych jak i najszybsze dojrzewa nie związane jest z regularnością posiłk ów i jakością,higieną,tradycjami a także trybem życia.Natomiast nie stwierdzono większych różnic w rozwoju w zależności od wysokości zarobków.Uważać więc na leży,że lepsze warunki środowiska pozwa lają na potencjalne możliwości związane bezpośrednio z rozwojem dziecka podkre śla się również wpływ bodźców działając ych na ukł.nerwowy i dlatego też mówi się o szybszym wzrastaniu dzieci w środowisk ach wielkomiejskich.Często za czynnik Roz woju uważa się wielkość rodziny.Wiąże się bezpośrednio z kolejnością urodzenia i odległościa czasową między kolejnymi cią żamiMa to również wpływ na warunki w jakich ta rodzina funkcjonuje Dotyczy to również zwiększonej możliwości zakazeń chorobotwórczych WYMIENIONE czynniki nie są zawsze sprzężone ze sobą nie mniej jednak odgrywają ogromną rolę w rozwo ju dziecka. Dla rozwoju dziecka istotne znaczenie mają przeżycia psychiczne i od samego początku np.pobyt w żłobku rozluźnia więzi z matką,powoduje ograni czenie ruchliwości dziecka

Teoret.i prakt.aspekty normy rozwojowej w rozwi jającym się org.obserwujemy zróżnicowanie zarówno mor fologiczne jak i wzrost,wymia ry i masy ciała oraz proporcji dotyczących wysokości i cię żaru ciała BADANIA wprowa dzone w ontogenezie ---specyfiki zmian na poziomie komórki,tkanki,narządu,układu i ciała organizmu -badania ogólnych prawidłowo ści rozwoju poszczególnych cech w procesie ontogenezy badania zmiennych modyfiku jących proces rozwoju fizyczne go w odniesieniu do czasu i kierunków wpływu oraz rozmia ru wywoływanego efektu(dotyczy to opóżnienia lub przyśpieszenia rozwoju) - opracowanie norm rozwoju fiz ycznego -badania współzależności Zacho dzących w trakcie rozwoju onto genetycznego na poziomie dane go org. z punktu widzenia genety ki i środ. Człow.(metody bioche miczne,genetyczne,radiologiczne, badania ankietowe) ROzwÓj mo toryczny-ułożenie ręki,chwyt łyże czki,chwyt małpi,chwyt pincetowe w wyniku stosowania różnych metod oraz oceny ich wyników opisowych jak i ilościowych pozna jemy czy rozwój człowieka w wieku dojrzałości szkolnej spełnia wszystkie możliwe dla prawidłowego rozwoju wskazania ….ruchy na przemienne jednostronne najpierw prawa potem lewa(lewa ręka lewa noga) NORMY ROZWOJOWE będą się kszta łcić w odpowiednim czasie będą zależały od wyniku genetycznego Rozwój, czyli r=(f)unkcja(GET) G-czynniki genetyczne E- środowis kowe T- czynniki czasu

Proces indywidualnego rozwoju człowieka zaprogramowany gene tycznie dokonuje się przy udziale środ.i czasu jaki upłynął od momen tu powstania zygoty im lepsze war unki środ.tym lepszy rozwój i tym szerszy zakres normy rozwojowej również jest to problem zabezpie czenia org.od wpływów czynników szkodliwych.Rozwój z pewnymi odchyleniami może doprowadzić do rozwoju patologicznego stąd też mamy do czynienia z rozwojem normalnym,z odchyleniami,patolo licznym W POPULACJI STATYSTY CZNEJ norma będzie określana w następujący sposób: od 0-1 roku- kwartalnie czyli co 3 miesiące od 1-3 półrocznie od 3-7 rocznie Oprócz norm populacyjnych wys tępują następujące rodzaje norm: grupowe DOCELOWE somatyczne grupowe-szczególną rolę uwzględnia ją cechy rodziców DOCELOWE-porów nujemy model z normom najniższą SOMATYCZNEbędzie to selekcja zwią zana z zawyżeniem normy,np.trener szukający kandydatów do koszykówki bedzię interesował się najwyższymi osobnikami z populacji Z przytoczonych przykładów możemy wnioskować że NORMA ROZWOJOWA jest biologicznym układem który odnosi się do rozwoju fizycznego biorąc pod uwagę metody statystyczne i cele jakim mają służyć Z normą rozwojową łączy się pojęcie NORMALNOŚCI-jest to zakres zmienności w obręboie danej populacji wynikającej z rekombinacji ge nów rodzicielskich,środowiskowych, środowiska i czasu