1

Maciej Maciejak

Profilaktyka zdrowotna w okresie wieku szkolnego.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła profilaktykę zapobieganie

chorobom, poprzez ich wczesne wykrycie i leczenie. Profilaktyka potrzebie ich
leczenia. Profilaktyka to działania zapobiegawcze, głównie medyczne, skierowane
przeciwko chorobom.

1

Celem profilaktyki jest więc takie działanie, które zapobiega

powstawaniu chorób, lub zmniejszeniu ich złych skutków. Istotnym celem
profilaktyki jest też zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorców zachowań
społecznych, które mogą przyczynić się do powstawania chorób, epidemii i innych
niekorzystnych zjawisk.

Wyróżnia się następujące fazy prewencji:

• wczesna - utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia i

zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań w odniesieniu
do osób zdrowych

• pierwotna - zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie czynników ryzyka w

odniesieniu do osób narażonych na czynniki ryzyka

• wtórna - zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie

i leczenie, np. badania skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych

•

trzeciorzędowa - zahamowanie postępu choroby i ograniczenie powikłań

2

Profilaktyka ma na celu poprawę świadomości społeczeństwa, dzięki

zwiększeniu zaangażowania społecznego w sprawach zdrowia, jego ochrony i troski
o nie. Profilaktyka ma pomóc we wcześniejszym wykrywaniu zagrożeń chorobowych,
co pozwoli na zmniejszenie wydatków poniesionych na leczenie, a także tych
poniesionych na zasiłki dla osób chorych. Kolejnym jej zadaniem jest zmniejszenie
liczby osób z powikłaniami chorobowymi, czy trwałym kalectwem.

Profilatyka, która dotyczy dzieci i młodzieży w wieku szkolnym określana jest

profilaktyką wczesna i obejmuje ona całokształt postepowania

higienicznego i przeciwepidemicznego. Postepowanie takie zmierza do zapewnienia
takich warunków, które umożliwiają wytwarzanie i gromadzenie maksymalnego
zasobu energii biologicznej ustroju. Celem jest obniżenie częstości zachorowań przez
zmniejszenie ryzyka powstawania choroby.

3

1

Cz. Baran, Organizacja ochrony zdrowia. Zagadnienia ogólne Akademia Medyczna w Gdańsku Gdańsk 1988 r.

2

. Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, Zadania Samorządu

Województwa Zachodniopomorskiego w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia do realizacji na lata 2005 -2015, Szczecin 2005.

3

J. Herda, B. Pawka, P. Dreher, K. Włoch, Edukacja zdrowotna jako istotny standard w

profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami w srodowisku nauczania i wychowania w województwie

lubelskim, Zdrowie Publiczne 2008 r.; Nr 118(4), s.403-405.

2

Dzieci i młodzież w wieku szkolnym stanowią liczną populację, nawet w dobie

niżu demograficznego. Charakterystyczne dla tej grupy jest dynamiczny rozwój
zarówno fizyczny jak i psychiczny. W tym okresie kształtują się ich zachowania
zdrowotne, które mogą maja wpływ na ich dorosłe życie. Wchodzenie w życie
szkolne jest dla dzieci wielkim wydarzeniem. Uczęszczanie do szkoły jest dla dzieci
głównym zadaniem życiowym, a główną rolą społeczną związaną z tym zadaniem
jest bycie uczniem. Wymaga to od dziecka pewnej dojrzałości, która nazywamy
dojrzałością szkolna.

Według J. Bogdanowicza rozwój fizyczny ma również wpływ pośredni na

postawy dzieci w stosunku do siebie samych i innych ludzi W młodszym wieku
szkolnym dziecko intensywnie rośnie, uzębienie mleczne zostaje wymienione na
stałe. Zrastają się ostatecznie szwy czaszki. W szkole dziecko uczy się specjalnych
ruchów jak pisanie, gra na instrumencie. Doskonali się forma ruchów, rozwija
szybkość, zwinność i moc.

4

Pisząc o rozwoju fizycznym dziecka należy wspomnieć

również o rozwoju ruchu, a co za tym idzie sprawności manualnej. Rozwój układu
kostnego oraz rosnąca sprawność drobnych grup mięśniowych wpływają na
zwiększenie się sprawności manualnej, a także wytrzymałości przy wykonywaniu
różnych czynności ruchowych.

Rozwój ruchowy ma ogromne znaczenie dla:

1. dobrego stanu zdrowia, który jest niezbędny dla rozwoju dziecka i jego
samopoczucia;

2. wyładowania nagromadzonej energii i uwolnienia organizmu od napięcia
związanego z lękiem i frustracją, w ten sposób mogą odprężyć się fizycznie
jak i psychicznie;

3. niezależności – im więcej dziecko potrafi zrobić samo, tym większe jest jego
poczucie wolności i zadowolenia;

4. uczestnictwo w zabawie – udział w czynnościach, które sprawiają mu
przyjemność i zapewniają rozrywkę;

5. uspołecznienia – lepszy rozwój motoryczny ułatwia dziecku zajmowanie
pozycji przywódcy grupy;

6. pojęcie własnego „ja” – kontrola motoryczna zapewnia poczucie
bezpieczeństwa fizycznego, które wkrótce przekształca się w poczucie
wewnętrznego bezpieczeństwa

5

4

Doleżych B. Łaszczyca P. Biomedyczne podstawy rozwoju z elementami higieny szkolnej.

Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, s. 77.

5

Bogdanowicz J., „Rozwój fizyczny dziecka.” NKW, Warszawa 1950,

3

Najważniejsze elementy rozwoju psycho – fizycznego dziecka w wieku 7 – 12 lat.

Rozwój biologiczny

Rozwój psychiczny

•

Stabilizuje się przyrost wysokości i

masy;
•

Następuję szybki wzrost mięśni;

•

stabilizuje się krzywizna szyjna

kręgosłupa;
•

postępuje proces kostnienia kości;

•

kształtuje się indywidualny rytm

chodu;
•

następuje szybki rozwój gibkości i

poczucia równowagi;
•

rozwija się zwinność;

•

tętno

przybiera

rytmiczny

charakter;
•

powiększa się pole widzenia;

•

narasta

potrzeba

aktywności

fizycznej;
•

wzrasta objętość serca;

•

kończy się proces wymiany zębów

mlecznych na stałe;
•

wzrasta szybkość i harmonia

ruchów;
•

wzrasta objętość serca;

•

kształtuje się poczucie równowagi

statycznej i dynamicznej;

•

Uwaga nabiera cech dowolności;

•

rozwijają się podstawowe procesy

myślowe (analiza, synteza);
•

następuje doskonalenie operacji

konkretnych;
•

wrażenie rozwija się wraz z

rozwojem spostrzeżeń;
•

intensywnie rozwija się mowa,

wzbogacenie mowy i słownictwa;
•

następuje rozgraniczenie zabawy i

pracy;
•

następuje szybkę meczenie się przy

wykonywaniu czynności precyzji;
•

zwiększa się koncentracja uwagi;

•

pojawia się zrozumienie przenośni

i symboli;
•

przekształca

się

pamięć

mimowolna w dowolna;
•

rozwija się myślenie abstrakcyjne

•

pogłębia się zdolność analizy i

syntezy

W wieku 10 – 12 lat, ostatecznie kształtuje się dymorfizm płciowy. Aktywność

jest już planowana, chociaż niestabilność emocjonalna związana z dojrzewaniem jest

4

powodem zmian obiektów aktywności. Jest to okres bardzo intensywnego wzrastania
(tzw. skok pokwitaniowy) i w tym okresie ujawniają się zniekształcenia układu
kostnego. Dlatego zaleca się profilaktyczne ćwiczenia, które pozwolą na złagodzenie
tych zniekształceń, jak ćwiczenia korekcyjne.

Z modelu Kąkolewicza (2008) wynika, że proces uczenia się uwarunkowany jest
wielokierunkowo. Każda grupa wiekowa wymaga nieco innych warunków pracy
umysłowej i wypoczynku. Dlatego dla każdej grupy wiekowej należy stworzyć jak
jak najkorzystniejsze warunki wpływające na proces uczenia się.

Analizując warunki pracy umysłowej i wypoczynku dzieci bierzemy pod uwagę:

•

przestrzeń (wejście, szatnia, sala zabaw, sala lekcyjna, boisko łazienka,

świetlica, itp.);

•

warunki zdrowotno-ruchowe (gry i zabawy, przerwy, rekreacja, itp.);

•

odżywianie (posiłki, dożywianie, itp.);

•

plan zajęć (tygodniowy, dzienny itp.).

5

Aby zajmować się profilaktyką należy najpierw zapoznać się z zagrożeniami

zdrowotnymi i czynnikami chorobotwórczymi. Czynniki te, są to bodźce o sile

działania przewyższającej próg prawidłowej reakcji organizmu. Poszczególne

czynniki można podzielić w następujący sposób:

1.

Czynniki chemiczne - substancje chemiczne wywołujące w organizmie zmiany

chorobowe.

2.

Czynniki genetyczne

3.

Czynniki społeczne – bodźce związane z życiem człowieka w społeczeństwie

Najczęściej występującymi chorobami w okresie wieku szkolnego są:

1. Alergie

Wpływ środowiska szkolnego na stan
zdrowia

ucznia

z

problemem

zdrowotnym

Wpływ choroby na funkcjonowanie
ucznia w szkole

•

Czynniki uczulające w szkole

(kurz, roztocza), emocje stres, wysiłek
fizyczny;
•

Wyjazdy na „zielone szkoły” (pyłki

roślin, alergeny pokarmowe)

•

Nasilenie objawów pyłkowicy w

porze wiosna/lato (okres egzaminów i
testów kwalifikacyjnych)
•

częsta absencja chorobowa

•

uboczne

działanie

leków

antyalergicznych (gorsza koncentracja
uwagi, senność)

Zadania personelu szkoły (wychowawcy, pielęgniarki szkolnej, nauczyciela
wychowania fizycznego):

•

Ścisła współpraca z rodzicami i lekarzem;

•

Odpowiednia kwalifikacja do zajęć wf (wykluczenie zajęć wymagających

długotrwałego , intensywnego wysiłku fizycznego);

•

Zwolnienie z zajęć i prac związanych z dużą ekspozycją na alergeny;

•

Indywidualna edukacja zdrowotna;

•

Doradztwo w wyborze profilu dalszej nauki lub zawodu (pył, substancje

drażniące).

Jeżeli chodzi o profilaktykę w przypadku alergii to przede wszystkim trzeba

zadbać o zdrowy tryb życia dziecka. Tak, aby nie było ono narażone na działanie
szkodliwych i uczulających substancji.

6

2.

Nadwaga i otyłość:

Z badań przeprowadzonych przez Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka”,
wynika, że 18,6% przebadanych chłopców i 14,5% dziewczynek cierpi na nadwagę
lub otyłość. W przedziale wiekowym 7-18 lat, odsetek polskich dzieci, mających
problem z nadmierną masą ciała wynosi 20%.

Otyłość brzuszna u dzieci w wieku 7 – 19 lat
Dziewczyny 6,6%
Chłopcy 10,6%

6

Wpływ choroby na funkcjonowanie ucznia w szkole

•

niechęć do zabaw i zajęć wymagających aktywności fizycznej

•

izolacja od grupy rówieśniczej

Wpływ środowiska szkolnego na stan zdrowia
ucznia z problemem zdrowotnym
•

Nieregularność posiłków i pogłębianie nieregularnego modelu żywienia

Na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie

świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz. U. 139,

poz. 1139, z późn. zm.) u dzieci i młodzieży wykonywane są:

1.

Testy przesiewowe

2.

Profilaktyczne badania lekarskie (bilans zdrowia)

Do profilaktyki zaliczyć możemy także:

3.

Propagowanie aktywności fizycznej wśród

dzieci i młodzieży
4.

Edukacja rodziców na temat zdrowego odżywiania

5.

Realizowanie założeń narodowego Programu Przeciwdziałania Chorobom

cywilizacyjnym.

•

Poprawa żywienia i aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w szkołach;

•

wdrażanie zasad prawidłowego żywienia i poradnictwa dietetycznego w

6

. Nawarycz T., Ostrowska, NawaryczL.: Otyłość brzuszna u dzieci i młodzieży

doświadczenia łódzkie. Endokrynologia, Otyłość, Zaburzenia Przemiany Materii 2007,
3(1): 1

–

8

7

szpitalach, oraz podstawowej i specjalistycznej opiece zdrowotnej.

•

Współpraca z przemysłem spożywczym na rzecz produkcji żywności o

walorach prozdrowotnych,

•

ustawiczne kształcenie i podnoszenie kwalifikacji grup zawodowych

zajmujących się zdrowiem człowieka (lekarze, pielęgniarki, dietetycy)

•

stwarzanie dzieciom i młodzieży możliwości uczestniczenia w pozalekcyjnych

zajęciach sportowo – rekreacyjnych.

7

3. Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej (ADHD)

Rozpowszechnienie ADHD wśród dzieci i młodzieży w wieku szkolnym wynosi 5 -
6% .

Grupy objawów: zaburzenia koncentracji uwagi, impulsywność i nad reaktywność

Działaniami profilaktycznymi w zależności od ustalonych przyczyn może być:

-

leczenie neurologiczne lub inne,

-

rehabilitacja,

-

sanatorium,

-

korekcja wzroku, słuchu, postawy, wymowy,

-

zapewnienie dziecku posiłku w szkole,

-

rezygnacja z przeciążających dziecko zajęć,

-

zapewnienie odpoczynku nocnego,

-

dostosowanie wymagań dydaktycznych do możliwości dziecka,

-

korekta metod wychowawczych w szkole i w domu,

-

uporządkowanie rozkładu zajęć w ciągu dnia,

- ograniczenie czasu oglądania telewizji, gier komputerowych.

Do ważnych działań profilaktycznych należą także szczepienia. W Polsce
dokumentem regulującym kwestię szczepień jest Program Szczepień Ochronnych
(PSO). Zawiera on listę szczepień obowiązkowych (bezpłatnych) oraz zalecanych
(płatnych). Program Szczepień Ochronnych dla dzieci, młodzieży i dorosłych jest
aktualizowany każdego roku.

Na okres szkolny przypadają takie szczepienia jak:

1.

10 rok życia szczepienie przeciwko: odrze, śwince, różyczce.

2.

14 rok życia szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi

8

Biorąc pod uwagę zagrożenia cywilizacyjne i chorobowe współczesnego

świata zauważamy jak ważna jest profilaktyka. Zwłaszcza ta prowadzona w tak
ważnym okresie życia człowieka jakim jest okres szkolny. Dzieci i młodzież
narażona jest na wiele czynników chorobotwórczych zwłaszcza w dobie globalizacji.
Istotne jest, więc, że należy się troszczyć o ich zdrowie i życie. Nie tylko przez

7

Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Program Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym

8

Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia, Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego, z dn. 31 października 2013 w

sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2014, Warszawa.

8

profilaktyczne badania, ale także przez przez odpowiednią edukację prozdrowotną.
Należy uświadamiać młode pokolenie o istniejących zagrożeniach. Oraz wskazywać
im drogę zdrowego rozwoju i zdrowego trybu życia.

Bibliografia:

Doleżych B. Łaszczyca P. Biomedyczne podstawy rozwoju z elementami higieny
szkolnej. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010.

Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Program Przeciwdziałania Chorobom
Cywilizacyjnym

Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia, Komunikat Głównego Inspektora
Sanitarnego, z dn. 31 października 2013 w sprawie Programu Szczepień
Ochronnych na rok 2014, Warszawa, 2013.

Poradnik do oceny higieny procesu nauczania – uczenia się

w szkole podstawowej, Warszawa, 2010.