OKRES NOWORODKOWY

• Obejmuje pierwsze 28 dni życia dziecka

• Średnia długość noworodka wynosi ok. 52-54 cm

• Średnia waga wynosi 3,5-4 kg

• Obwód czaszki noworodka wynosi średnio 34-35 cm

• Waga mózgu donoszonego noworodka wynosi 25% ciężaru dorosłej osoby

• U noworodka obserwuje się słabo rozwinięte naczynia włosowate (liczne niedostatki w transporcie tlenu)

• Noworodek ma dużą głowę, a małe kończyny i tułów

• Dziecko nie potrafi wykonywać bocznych ruchów głową

• W czaszce znajduje się pięć elementów chrzęstnych (o nieregularnym kształcie), zwane ciemiączkami

• Kręgosłup noworodka jest prosty i nie posiada fizjologicznych wygięć, które wykształcają się dopiero w miarę obciążania go przy chodzeniu i siadaniu

• Główka jest przygięta do klatki piersiowej, a kończyny dolne i górne są zgięte we wszystkich stawach, jest to tzw. ułożenie płodowe

• Paznokcie noworodka są dobrze wykształcone i wystają poza opuszki palców

• Skóra zdrowego noworodka ma kolor różowy, jest bardzo wrażliwa i bardzo delikatna, łatwo podlega urazom i podrażnieniom

• W okolicy grzbietowej występuje często obfity meszek, który z wiekiem zanika

• Skóra główki jest wyraźnie owłosiona, na nosku można zauważyć krostki, tzw. prosaczki

• Przeciętnie noworodek wykonuje około 30-40 oddechów na minutę, a jego serce uderza około 180 razy na minutę

• Noworodek w ciągu 24 godzin po urodzeniu powinien wydalić pierwszy stolec tzw. smółkę

• Układ pokarmowy ma jeszcze niewielką pojemność i dlatego dziecko karmi się często, niewielkimi porcjami

• W pierwszych dniach życia noworodek traci 10% swojej masy urodzeniowej (200-300g)

• Ok. 7 – 10 dnia dziecko wyrównuje swoją masę urodzeniową

• Bezpośrednio po urodzeniu noworodek jest bacznie oglądany przez położną, a następnie przez lekarza.
  Ocenę noworodka w skali Apgar wykonuje się w pierwszej i piątej minucie życia.
  Skala Apgar:
  1. oddech,
  2. akcja serca,
  3. skóra,
  4. napięcie mięśni,
  5. odruch na wprowadzenie cewnika do nosa.
  Za każdy z tych parametrów noworodek otrzymuje od 0 do 2 pkt.. Skala Apgar noworodka urodzonego w dobrym stanie mieści się w granicach od 8 do 10 pkt.

• Niektóre odruchy występujące u noworodka:
  · ssania – można wywołać wsadzając czubek palca do ust noworodka,
  · źrenicowy - polegający na zwężeniu źrenicy pod wpływem światła; mruganiu pod wpływem dotknięcia rogówki,
  · ryjkowy (szukania)– można wywołać przez podrażnienie palcem kącika ust lub środka warg dziecka, noworodek wysuwa wówczas usta, układając je w kształt ryjka, występuje on gdy dziecko jest głodne, pozwala znajdować pokarm w chwili kontaktu z piersią matki i odżywiać się, zanim będzie w stanie zobaczyć lub wyczuć węchem sutek,
  · odruch toniczno-szyjny - polegający na tym, że gdy noworodkowi ułożonemu na plecach przekręci się głowę w prawo, to ręka prawa wyprostowuje się, a lewa kurczy,
  · odruch oczno-karkowy - polegający na tym, że kiedy pada na dziecko silne światło, to jego główka odsuwa się wstecz,
  · skórny – dziecko drażnione w dłonie lub stopy zamyka piąstki i zgina palce stopy,
  · Moro – przy nagłym bodźcu np. uderzeniu w materac, na którym leży dziecko, wywołującym przestrach, noworodek wykonuje ruch obejmowania, składający się z faz: I - odwodzenie i wprost rąk, II – zgięcie i przywiedzenie, odruch ten ma pomóc noworodkowi bezpiecznie przywrzeć do matki,
  · objaw Babińskiego –można wywołać przez drażnienie zewnętrznej powierzchni stopy dziecka, w wyniku czego noworodek zgina grzbietowo palucha, a pozostałe palce zgina powierzchniowo,
  · objaw Brudzińskiego - przy zgięciu głowy dziecka do klatki piersiowej, następuje nagłe przywiedzenie kończyn dolnych w stawach,
  · chwytny – po dotknięciu przedmiotem powierzchni wewnętrznej dłoni , dziecko chwyta i trzyma ten przedmiot,
  · wyprostny – występuje gdy stopy dziecka dotkną stołu, najpierw prostuje ono kończyny dolne, a potem głowę i tułów,
  · kroczenia – jeśli chwycimy noworodka pod pachy, tak aby znalazł się on w pozycji pionowej i dotykał stopkami jakiejś powierzchni, to wykona on parę odruchów chodzenia,
  · pełzania – polegający na odpychaniu się położonego na brzuszku dziecka od dłoni osoby, przytrzymującej jego stopy.

• Rozwój czynności wzrokowych u noworodka przebiega w następujących etapach:
  1. bezcelowe błądzące spojrzenie,
  2. nieruchome spojrzenie, gdy dziecko nauczyło się już panować nad ruchami gałek ocznych,
  3. wodzenie wzrokiem za przedmiotem.

• Noworodek widzi niewyraźnie i mgliście, przedmioty o wielkości poniżej 45 cm nie są przez niego dostrzegane, płacze bez łez

• W 15 dniu życia noworodek zaczyna rozpoznawać kolory

• Mniej więcej od 2 tygodnia życia noworodek wykazuje reakcje na różne bodźce dźwiękowe

• Zmysł jest rozwinięty słabo, dziecko dopiero około 6 miesiąca życia zaczyna rozpoznawać zapachy

• W chwili narodzin dziecko rozróżnia już smak słodki, który pobudza go do ssania, od kwaśnego, gorzkiego lub słonego, które mogą ten odruch hamować

• Główna forma komunikacji to krzyk (sygnalizuje głód, dyskomfort, stateczną pozycje ciała)

• Dziecko wykonuje mikroruchy kończynami, dlatego też istotne jest niekrępowanie swobody ruchu

• Wobec dużej powierzchni ciała, noworodek jest wrażliwy na zmiany temperatury (niski stopień termoregulacji)

• Noworodki, które niedawno przyszły na świat odróżniają głos matki, nawet w 4 dniu od urodzenia

• U noworodka obszarami szczególnie wrażliwymi na bodźce dotykowe są: głowa, przedramiona, ramiona, piersi, brzuch i podudzia

• Choroby skóry i błon śluzowych:
  -Potówki.
  Są to drobne krosteczki, mogące wystąpić na całym ciele noworodka. Jest to ropne zapalenia skóry w wyniku przegrzania.
  -Zapalenie pępka.
  Po odpadnięcia kikuta pępowiny, może wystąpić sączenie, lub zaczerwienienie i obrzęk wokół pępka.
  -Pleśniawki.
  Na błonach śluzowych jamy ustnej, mogą wystąpić jasnobiałe plamki, które łatwo można usunąć np. gazikiem. Są one wywołane grzybkiem.
  -Odparzenia i odczyny pieluszkowe.
  Powstają najczęściej w okolicy krocza, pośladków i fałd skórnych, w postaci intensywnego zaczerwienienia, gdy skóra jest bardzo wrażliwa, a zbyt rzadko zmienia się pieluszki.

• Formy aktywności: sen (80% na dobę), jedzenie (głód stanowi miernik poczucia czasu), wydalanie

• Szacuje się, że połowę długości trwania snu stanowią tzw. marzenia senne

• Noworodek wykazuje szczególną wrażliwość na zmianę położenia ciała. To właśnie, dlatego kołysany w ramionach matki czy kołysce uspokaja się

• Najczęściej noworodek leży na plecach z głową zwróconą w bok, a kończyny są ustawione w sposób asymetryczny. Jeżeli leży na brzuchu, to jego głowa też jest zwrócona w bok, natomiast ręce i nogi przyciąga w kierunku tułowia

• Potrzeby higieniczno-zdrowotne:

- organizacja środowiska fizycznego- łóżeczko, ubranka z włókien naturalnych, wózek

- dobór barw podstawowych w otoczeniu- zielony, niebieski, czerwony, żółty (są to bodźce dla rozwoju wzrokowego

- codzienna kąpiel

- należy dostarczać różnorodnych bodźców dźwiękowych (cisza jest nierozwojowa)

OKRES NIEMOWLĘCY

• Obejmuje pierwszy rok życia dziecka

• Okres dynamicznego rozwoju psychodynamicznego

• Parametry fizyczne: dziecko podwaja swoją długość i masę urodzeniową, wydłużają się kończyny dolne i górne (ulegają rozciągnięciu), w okolicy brzucha znajduje się obfita tkanka tłuszczowa

• W pierwszym roku życia dziecko przede wszystkim osiąga spionizowaną postawę ciała

• Niemowlę osiągając pionizację uczy się manipulować ręką

• Niemowlęta poruszają się „na czworakach”, raczkując, ale jest to przejściowa faza rozwoju, a następnie stawiają swoje pierwsze kroki

• W tym właśnie okresie kształtują się zasadnicze elementy rozwoju uczuciowego

• W ciągu pierwszego roku życia dziecko rozumie, co do niego się mówi po intonacji głosu, po wyrazie twarzy rozmówcy

• Następuje rozwój mowy: ok. 4 miesiąca życia pojawia się głużenie (Są to różnego rodzaju dźwięki, zwłaszcza gardłowe, tylnojęzykowe, takie jak agu, gə, khə, gli, kli, tli, ebw, bwe, a także wibrujący dźwięk przypominający r) i ok. 6 miesiąca- gaworzenie (polega na łączeniu samogłosek, które dziecko wymawiało do tej pory ze spółgłoskami (ga-ga, ma-ma-ma, ugh-ugh itp.) (echolalia- powtarzanie sylab)

• Głużą wszystkie dzieci (słyszące i niesłyszące), a gaworzą tylko dzieci słyszące

• Między 1 a 2 miesiącem życia niemowlę potrafi unieść głowę wzdłuż osi tułowia

• W 8 miesiącu siedzi już całkiem pewnie bez podtrzymywania

• Około 8-9 miesiąca dziecko trzymane za rączki uczy się wstawać

• 10-mieięczne niemowlę stoi samodzielnie

• H.M. Halverson w latach 1931-1937 wyróżnił cztery etapy chwytania:
  
  -Stadium I (4-5 miesiąc) dziecko zbliża obydwie rączki do przedmiotu. Towarzyszy temu słaby chwyt łokciowo- dłoniowy.

• -Stadium II ( 5-6 miesiąc) Chwyt następuje przy użyciu palców dłoni, z wyłączeniem kciuka. Okres ten zwany jest też chwytem dłoniowym prostym.
  
  -Stadium III (7-8 miesiąc) dziecko zaczyna posługiwać się przy chwytaniu także kciukiem, potrafi również utrzymać po jednym przedmiocie w każdej rączce posługuje się tzw. chwytem nożycowym. Okres ten jest również czasem różnicowania się prawej i lewej ręki. Od tego momentu można spostrzec, czy dziecko będzie praworęczne , czy leworęczne
  
  -Stadium IV (od 9 miesiąca) tzw. chwyt pęsetkowy, w którym kciuk przeciwstawia się pozostałym palcom. Pod koniec pierwszego roku życia niemowlę potrafi już trzymać przedmioty między kciukiem, a palcem wskazującym, co pozwala na precyzyjniejsze ruchy. Jest to tzw. okres manipulacji niespecyficznej. Pod koniec okresu niemowlęcego dziecko zaczyna naśladować otaczający świat, uczy się turlać piłeczkę , układać klocki itp.

• Niemowlęta manifestują swoje niezadowolenie, gdy dorośli nie zwracają na nie należytej uwagi, zaś pod wpływem pieszczot, uspokajają się

• Początkowo dziecko śpi stale, budzi się tylko do karmienia. Później ustala się właściwy rytm snu,12 godz. W nocy, 3-4 razy w dzień

• Po upływie pierwszego półrocza zaczynają wyrzynać się 1-sze zęby mleczne

• Duża rolę w tym okresie odgrywa witamina D która powinno się podawać dziecku do półtora roku. Zapobiega ona przed krzywizną i wzmacnia kości

• Następuje intensywny rozwój układu nerwowego i mięśniowego

• Jest to okres rozwoju, który nosi nazwę: studium zainteresowań sensoryczno-motorycznych (zmysłowo-ruchowych), aktywność wyraża się w poznawaniu własnego ciała (noga) oraz bezpośredniej przestrzeni (aktywność lokomocyjna)- dziecko potrafi obracać się na boki, podnosić głowę na wysokość 5 cm, siedzenie, samodzielne stanie, raczkowanie, sprężanie

• Manipulacja przedmiotami stanowi punkt odniesienia dla rozwoju dziecka

• Precyzuje się układ afektywny

• Dziecko potrafi pokazać złość, zadowolenie, strach, sympatię

• Zainteresowanie postaciami ludzkimi wyprzedza zainteresowanie przedmiotami

• Zaznacza się niepokój związany z pojawianiem się i oddalaniem osoby dorosłej (osoba ginie z pola widzenia)

• Dziewczynki rozwijają się psychomotorycznie szybciej niż chłopcy

OKRES PONIEMOWLĘCY

• Obejmuje 2 i 3 rok życia

• Tempo rozwoju somatycznego jest teraz znacznie wolniejsze

• Jest mniejsze zapotrzebowanie na pokarmy, znika podskórna tkanka tłuszczowa, dziecko staje się znacznie szczuplejsze, ale za to sprawniejsze

• Dziecko doskonali swoją motorykę i mowę, przez co staje się bardziej niezależne, samodzielne, poznaje otoczenie

• Charakterystyczną cechą dziecka w tym okresie jest ogromne zapotrzebowanie na ruch (jest to potrzeba dominująca)

• Ruchy dziecka, głównie chodzenie, związane jest głównie z eksploracją (poznaniem) otoczenia i poznawania przestrzeni; dziecko bawi się chodzeniem

• Układ nerwowy jest jeszcze niedojrzały i dziecko szybko się męczy (w naturalny sposób sen regeneruje zmęczeni: 3-4 godziny aktywności i dziecko zasypia

• Pod koniec tego okresu dziecko ma już 20 zębów

• zmienia się dieta dziecka, która coraz bardziej przechodzi z pokarmów papkowatych i półstałych na stałe

• Jest to okres, kiedy zaznacza się samodzielność

• Pojawiają się pierwsze czynności samoobsługowe ( ich opanowanie to warunek przyjęcia do przedszkola):

- sygnalizowanie potrzeb fizjologicznych

- umiejętność samodzielnego rozbierania się

- posługiwanie się przedmiotami toaletowymi

• Dziecko dostrzega i różnicuje sytuację ja = ja

• Odchylenie od normy dają się zauważyć w dziedzinie motoryki i mowy

• Dziecko wchodzi w reakcje interpersonalne (nie odkrywa reguły dzielenia się)

• Dziecko mówi o sobie, używając zaimków: ja, mnie, moje

OKRES PRZEDSZKOLNY

• Obejmuje wiek od 3 do 6 roku życia

• Najbardziej zróżnicowany okres w rozwoju człowieka

• Następuje zmiana sylwetki ciała: wydłużają się kończyny (różnicuje się układ kostny i mięśniowy), są słabe wiązadła stawowe (częste ryzyko urazów)

• Następuje przyrost masy ciała o 2-3 kg, zaś wzrost wysokości o 5-7 cm

• Następuje rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych: serca, płuc (szczególnie drzewa oskrzelowego osi)

• Następuje doskonalenie układu pokarmowego i krwionośnego

• Następuje zmiana toru oddechowego z brzuszno-piersiowego na piersiowy

• Następuje normalizacja tętna i ciśnienia krwi

• Następuje wzmożona praca układu limfatycznego, który jest częścią układu odpornościowego

• Następuje powiększenie węzłów chłonnych

• Dziecko osiąga koordynację ruchową ( jest to skutek doskonalenia się układu nerwowego)

• Następuje ustalenie lateralizacji (jest to przewaga jednej części ciała nad drugą)

• Ustalenie lateralizacji następuje na przełomie 6-7 roku życia

• W lateralizacji bierze się pod uwagę: oko, ręka, noga

• Główna forma aktywności to zabawa (dziecko potrafi wejść w interakcję)

• Pojawia się zabawa tematyczna (dziecko inicjuje i jest to zabawa samorzutna)

• Następuje intensywny rozwój motoryki dużej pod koniec motoryki małej

• Rozwijają się ruchy narzędziowe- praksje ( najmniejszą powierzchnią do malowania, jaka dziecko dostaje jest kartka A4)

• Rozwija się inteligencja werbalna (intensywny rozwój mowy i myślenia), każdemu działaniu towarzyszy komentarz słowny, dlatego okres przedszkolny to okres pytań

• W wieku 3-4 lat pojawia się postawa negatywna w zachowaniu- krnąbrność

• Różnicują się nawyki higieniczne i doskonali się czynność samoobsługowa

• Jest to okres, gdzie najintensywniej rozwija się wyobraźnia dziecka (tzw. myślenie magiczne- kłamstwo pozorne)

• Główna potrzeba fizjologiczna to ruch (swobodny, dowolny)

• W miarę jak wzrasta samodzielność i postępuje rozwój intelektualny dziecka poszerza się sfera jego zainteresowań, wybiegając coraz bardziej poza najbliższe otoczenie

• Dziecko niemal w jednej chwili potrafi przejść od śmiechu do łez; raz jest pogodne i wesołe, to znów niespokojne albo zasmucone (labilne uczuciowo)

• Narządy odbiorcze (receptory) u dziecka przedszkolnego są już całkowicie ukształtowane, funkcje analizatorów – jeszcze się doskonalą

• Analizator wzrokowy dziecka doskonali się szczególnie w zakresie rozwoju ostrości wzroku, bystrość wzroku wzrasta w tym wieku o koło 40%

• Wzrasta umiejętność barw i kształtów

• Mowa dziecka stale się rozwija i wzbogaca, nie tylko ilościowo, ale i jakościowo – dziecko uczy się używać języka w poprawnych formach gramatycznych. Wraz z powiększającym się dzięki rozmowom z dorosłymi doświadczeniem dziecka, stopniowo kształtuje się u niego tzw. wyczucie językowe

OKRES WIEKU MŁODSZEGO SZKOLNEGO (okres edukacji zintegrowanej)

• Okres nazywany młodszym wiekiem szkolnym lub średnim dzieciństwem trwa od wstąpienia dziecka w wieku 7 lat do szkoły do ukończenia przez nie IV klasy w wieku około 11 lat.

• W młodszym wieku szkolnym można wyróżnić dwie fazy rozwojowe .
  a) Pierwsza obejmuje 7 i 8 rok życia. Okres ten wymaga dużego wysiłku fizycznego i psychicznego. Bardzo intensywne są w tej fazie przeżycia natury społeczne młody człowiek obserwuje zachowanie i działanie osób dorosłych ze szczególnym uwzględnieniem postępowanie nauczyciela-wychowawcy.
  b) Druga faza przypada na 9 i 11 rok życia. W tym okresie występują zmiany w sferze intelektualnej dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie, następuje zwiększenie aktywności i samodzielności, rozwój umiejętności współżycia i współpracy w zespole.

• Zachodzi proces dojrzewania komórek mózgowych.

• Doskonali się koordynacja wzrokowo-ruchowa, polegająca na wykonywaniu poszczególnych ruchów ciała pod kontrolą wzroku.

• Następuje rozwój procesów poznawczych, takich jak spostrzeganie, uwaga, pamięć, mowa, myślenie.

• wzbogacenie i uporządkowanie posiadanej wiedzy o świecie i o sobie samym, zarówno pod względem opisowym, jak i wartościującym oraz normatywnym

• opanowania czynności czytania i pisania.

• wejście w grupę rówieśniczą i znalezienie w niej swojego miejsca

• Do piątego roku życia uwaga dziecka ma charakter mimowolny, dziecko skupia ją na wyrazistych cechach nowego bodźca. Zmiana w zakresie uwagi pojawia się między piątym, a siódmym rokiem życia, kiedy uwaga zaczyna być kontrolowana przez wewnętrzne reguły poznawcze

• W okresie późnego dzieciństwa następuje postęp w funkcjonowaniu uwagi dzieci. Jest on wynikiem dojrzewania centralnego układu nerwowego oraz efektem uczenia się, jak być uważnym w sytuacjach tego wymagających.

• Uwaga mimowolna, sterowana przez emocjonalny charakter bodźców, staje się coraz bardziej zależna od celu oraz struktury czynności poznawczej; nabiera charakteru kognitywnego.

• Fizyczne zmiany rozwojowe zachodzące w tym okresie dokonują się na ogół w sposób powolny, ale stały.

• W okresie średniego dzieciństwa zmienia się budowa ciała dziecka: w miarę zmniejszania się grubości tkanki tłuszczowej oraz zmian w jej rozkładzie ogólnym, staje się ono szczuplejsze.

• Kości zawierają mniej tkanki chrzęstnej, przez co stają się bardziej twarde i sztywne.

• Układ krążenia rozwija się w ciągłym, lecz powolnym tempie, oddychanie staje się bardziej ekonomiczne, układ trawienny staje się bardziej wydajny.

• Znacznie wzrasta wówczas ciężar mózgu wynosząc u 9 letniego dziecka 1300 g

• Dojrzewa kora mózgowa i wzrasta jej wpływ na niższe części układu nerwowego.

• Podczas tego okresu następuje także stopniowe wyrzynanie się zębów stałych.

• Podczas młodszego wieku szkolnego liczne są osiągnięcia w zakresie zdolności motorycznych angażujących całe ciało (tzw. dużej motoryki). W stałym tempie, stopniowo dojrzewa także koordynacja ruchów rąk (tzw. mała motoryka).

• Grupy mięśniowe wzmacniają działanie układu krwionośnego, oddechowego. Wpływają też na lepszą przemianę materii.

• Bardzo ważne jest aby dziecko podczas siedzenia, stania miało wypracowaną odpowiednią postawę. Wynika to z faktu, że kościec bardzo łatwo ulega wszelkim deformacjom.

• W wieku wczesnoszkolnym dużo wolniej rozwijają się serce, płuca.

• W tym stadium dzieci zaczynają rozumować logicznie.