Slajd 2
Systematyka
Domena: jądrowce
Królestwo: rośliny
Podkrólestwo: naczyniowe
Nadgromada: nasienne
Gromada: okrytonasienne
Klasa: Rosopsida
Rząd: psiankowce
Rodzina: wielosiłowate
Rodzaj: wielosił
Gatunek: wielosił błękitny
Slajd 3
Status i uwagi taksonomiczne
W Karpatach polskich gatunek wymarły (EX); w Polsce narażony na wyginięcie (VU).
W Polsce rośnie wyłącznie podgatunek typowy P. coeruleum subsp. coeruleum. Taksony niższej rangi (odmiany i formy) opisane na podstawie zróżnicowania długości liści odziomkowych, kształtu listków, ogruczolenia łodygi oraz długości pręcików, nie mają większej wartości taksonomicznej.
Slajd 4
Morfologia i biologia
Hemikryptofit. Bylina z mięsistym kłączem, osiągająca 100 (wyjątkowo 120) cm wysokości. Łodyga słabo rozgałęziona, w górnej części nieco ogruczolona. Liście długoogonkowe, z wyjątkiem górnych siedzących, nieparzystopierzastosieczne, złożone najczęściej z 2-7 par lancetowatych listków. Kwiaty o średnicy do 3 cm, zebrane w szczytowy wiechowaty kwiatostan. Korona błękitna, rzadko biała, szeroko dzwonkowata, do 2,5 razy dłuższa od kielicha. Liczba chromosomów 2n = 18. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem jest szerokojajowata torebka otoczona przez dłuższy od niej kielich. Nasiona około 3mm długości.
Slajd 5
Zasięg ogólny, rozmieszczenie w Polsce i w Karpatach
Gatunek eurosyberyjski. Jego zwarty zasięg obejmuje wschodnią część Europy Środkowej, Europę Wschodnią oraz Syberię. Ponadto występuje w Skandynawii, Wielkiej Brytanii, Pirenejach, Alpach i na obszarach przyległych.
Blisko spokrewnione gatunki, P. caucasicum N. Busch i P. himalayanum Baker rosną w górach Azji. Introdukowany w Ameryce Północnej.
Jest dość rzadkim gatunkiem w Polsce, reliktem glacjalnym. Występuje na Pomorzu Zachodnim i Wschodnim, Podlasiu, w Puszczy Białowieskiej oraz na Lubelszczyźnie. Część stanowisk ma już charakter historyczny. Gatunek ten jest uprawiany w ogrodach i niekiedy dziczeje, stąd status niektórych stanowisk jest niepewny.
Wielosił błękitny podany był tylko z jednego, prawdopodobnie naturalnego stanowiska w Karpatach, na szczycie Jaworzyny Krynickiej, na wysokości 1116 m n.p.m.
Pawłowski mimo poszukiwań nie odnalazł tego gatunku na wspomnianym stanowisku; wymienia go jednak z numerem, jako rodzimy składnik flory Sądecczyzny. Ponieważ nikt z badaczy w XX w. nie potwierdził jego występowania, należy go uznać za wymarły. Stanowiska z Tatr podane przez Berdaua z Doliny Kościeliskie „koło dawnej leśniczówki” oraz pod Wołoszynem mają niewątpliwie charakter synantropijny, podobnie jak stanowiska w Bieszczadach Zachodnich. Niewykluczone, że taki charakter mogłoby mieć też stanowisko z Pienin: „poniżej drogi na stromym zboczu w lesie”, pod Trzema Koronami, przytaczane przez Zarzyckiego na podstawie niepublikowanych danych z kartoteki K. Domina. Zarzycki dopuszcza także jego naturalny charakter. Ze względu na wątpliwości nie zostało jednak zamieszczone na mapie.
Slajd 6
Siedliska i fitocenozy
Na niżu wielosił błękitny rośnie w lasach łęgowych i zaroślach ze związku Alno-Padion, na torfowiskach niskich oraz na mokrych łąkach z rzędu Molinietalia. Brak jest bliższej informacji na temat siedliska, na jakim występował na Jaworzynie Krynickiej. Wołoszczak podaje jedynie, że gatunek rósł „wśród Polytrichum”.
Slajd 7
Zagrożenia i ochrona
Przyczyny wyginięcia Polemonium coeruleum w Beskidzie Sądeckim nie są znane.
W Polsce wielosił błękitny jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Roślina tu i ówdzie uprawiana w ogrodach; niekiedy lokalnie i przejściowo dziczejąca.
Slajd 8
Zastosowanie
Jako roślina uprawna : uprawiany jako roślina ozdobna i roślina lecznicza.
Sposób uprawy : jest łatwy w uprawie, wymaga jednak gleb żyznych i wilgotnych. Woli miejsca słoneczne, ale rośnie też w półcieniu. Może być uprawiany przez siew z nasion bezpośrednio do gleby (rozstaw rzędów 45-60 cm). Nasiona wysiewa się wczesną wiosną na głębokość 1 cm. Pędy kwiatowe wytwarza dopiero w drugim roku po zasianiu. Uprawiany na dobrej glebie i nawożony rośnie znacznie bujniej, niż na naturalnych stanowiskach, a co najważniejsze zawiera dużo więcej czynnych substancji leczniczych. Jest mrozoodporny. Podczas suszy niezbędne jest podlewanie.
Historia uprawy : po raz pierwszy został wprowadzony do uprawy w Bułgarii i na terenie byłego ZSRR.
Slajd 9
Zastosowanie cd.
Jako roślina lecznicza :
Surowiec zielarski : kłącze i korzenie. Zawierają trójterpenowe saponiny, kwasy organiczne, olejki eteryczne, żywice, tłuszcze, białka, skrobię, flawonoidy, kumarynę.
Zbiór i suszenie : kłącze wraz z korzeniami wykopuje się w drugim roku uprawy, jesienią. Czyści się je z ziemi, płucze, kroi na drobniejsze kawałki i suszy na słońcu, lub w suszarni w temperaturze 50-60 °C.
Slajd 10
Zastosowanie cd.
Działanie : wykrztuśne, uspokajające, obniżające ciśnienie krwi, przyspieszające jej krzepnięcie, a także zmniejszające poziom cholesterolu. W postaci wywarów, naparów, nalewek używany jest do leczenia schorzeń dróg oddechowych, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przy drgawkach, nerwicach, padaczce. Stwierdzono, że bardzo pomaga przy zmęczeniu wiosennym, apatiach, astenii i zwiększa odporność na choroby. W celu uniknięcia drażniącego na układ pokarmowy działania saponin, spożywa się go po jedzeniu. Preparaty wielosiłu mogą bezpiecznie być stosowane przez długi czas.