Wielosił błękitny

Polemonium coeruleum L.

Rodzina: Wielosiłowate – Polemoniaceae

Status

W Karpatach polskich gatunek wymarły (EX); w Polsce narażony na wyginięcie (VU).

Uwagi taksonomiczne

W Polsce rośnie wyłącznie podgatunek typowy P. coeruleum subsp. coeruleum. Taksony niższej rangi (odmiany i formy) opisane na podstawie zróżnicowania długości liści odziomkowych, kształtu listków, ogruczolenia łodygi oraz długości pręcików, nie mają większej wartości taksonomicznej.

Morfologia i biologia

Hemikryptofit. Bylina z mięsistym kłączem, osiągająca 100 (wyjątkowo 120) cm wysokości. Łodyga słabo rozgałęziona, w górnej części nieco ogruczolona. Liście długoogonkowe, z wyjątkiem górnych siedzących, nieparzystopierzastosieczne, złożone najczęściej z 2-7 par lancetowatych listków. Kwiaty o średnicy do 3 cm, zebrane w szczytowy wiechowaty kwiatostan. Korona błękitna, rzadko biała, szeroko dzwonkowata, do 2,5 razy dłuższa od kielicha. Liczba chromosomów 2n = 18. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem jest szerokojajowata torebka otoczona przez dłuższy od niej kielich. Nasiona około 3mm długości.

Zasięg ogólny

Gatunek eurosyberyjski. Jego zwarty zasięg obejmuje wschodnią część Europy Środkowej, Europę Wschodnią oraz Syberię. Ponadto występuje w Skandynawii, Wielkiej Brytanii, Pirenejach, Alpach i na obszarach przyległych. Blisko spokrewnione gatunki, P. caucasicum N. Busch i P. himalayanum Baker rosną w górach Azji. Introdukowany w Ameryce Północnej.

Rozmieszczenie w Polsce

Jest dość rzadkim gatunkiem w Polsce, reliktem glacjalnym. Występuje na Pomorzu Zachodnim i Wschodnim, Podlasiu, w Puszczy Białowieskiej oraz na Lubelszczyźnie. Część stanowisk ma już charakter historyczny. Gatunek ten jest uprawiany w ogrodach i niekiedy dziczeje, stąd status niektórych stanowisk jest niepewny.

Rozmieszczenie w Karpatach polskich

Wielosił błękitny podany był tylko z jednego, prawdopodobnie naturalnego stanowiska w Karpatach, na szczycie Jaworzyny Krynickiej, na wysokości 1116 m n.p.m. Pawłowski mimo poszukiwań nie odnalazł tego gatunku na wspomnianym stanowisku; wymienia go jednak z numerem, jako rodzimy składnik flory Sądecczyzny. Ponieważ nikt z badaczy w XX w. nie potwierdził jego występowania, należy go uznać za wymarły. Stanowiska z Tatr podane przez Berdaua z Doliny Kościeliskie „koło dawnej leśniczówki” oraz pod Wołoszynem mają niewątpliwie charakter synantropijny, podobnie jak stanowiska w Bieszczadach Zachodnich. Niewykluczone, że taki charakter mogłoby mieć też stanowisko z Pienin: „poniżej drogi na stromym zboczu w lesie”, pod Trzema Koronami, przytaczane przez Zarzyckiego na podstawie niepublikowanych danych z kartoteki K. Domina. Zarzycki dopuszcza także jego naturalny charakter. Ze względu na wątpliwości nie zostało jednak zamieszczone na mapie.

Siedliska i fitocenozy

Na niżu wielosił błękitny rośnie w lasach łęgowych i zaroślach ze związku Alno-Padion, na torfowiskach niskich oraz na mokrych łąkach z rzędu Molinietalia. Brak jest bliższej informacji na temat siedliska, na jakim występował na Jaworzynie Krynickiej. Wołoszczak podaje jedynie, że gatunek rósł „wśród Polytrichum”.

Charakterystyka populacji

Brak informacji dotyczących wielkości populacji.

Zagrożenia

Przyczyny wyginięcia Polemonium coeruleum w Beskidzie Sądeckim nie są znane.

Ochrona

W Polsce wielosił błękitny jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Uwagi

Roślina tu i ówdzie uprawiana w ogrodach; niekiedy lokalnie i przejściowo dziczejąca.

Zastosowanie

• Roślina uprawna : uprawiany jako roślina ozdobna i roślina lecznicza.

  • Sposób uprawy : jest łatwy w uprawie, wymaga jednak gleb żyznych i wilgotnych. Woli miejsca słoneczne, ale rośnie też w półcieniu. Może być uprawiany przez siew z nasion bezpośrednio do gleby (rozstaw rzędów 45-60 cm). Nasiona wysiewa się wczesną wiosną na głębokość 1 cm. Pędy kwiatowe wytwarza dopiero w drugim roku po zasianiu. Uprawiany na dobrej glebie i nawożony rośnie znacznie bujniej, niż na naturalnych stanowiskach, a co najważniejsze zawiera dużo więcej czynnych substancji leczniczych. Jest mrozoodporny. Podczas suszy niezbędne jest podlewanie.

  • Historia uprawy : po raz pierwszy został wprowadzony do uprawy w Bułgarii i na terenie byłego ZSRR.

• Roślina lecznicza :

  • Surowiec zielarski : kłącze i korzenie. Zawierają trójterpenowe saponiny, kwasy organiczne, olejki eteryczne, żywice, tłuszcze, białka, skrobię, flawonoidy, kumarynę.

  • Działanie : wykrztuśne, uspokajające, obniżające ciśnienie krwi, przyspieszające jej krzepnięcie, a także zmniejszające poziom cholesterolu. W postaci wywarów, naparów, nalewek używany jest do leczenia schorzeń dróg oddechowych, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przy drgawkach, nerwicach, padaczce. Stwierdzono, że bardzo pomaga przy zmęczeniu wiosennym, apatiach, astenii i zwiększa odporność na choroby. W celu uniknięcia drażniącego na układ pokarmowy działania saponin, spożywa się go po jedzeniu. Preparaty wielosiłu mogą bezpiecznie być stosowane przez długi czas.

  • Zbiór i suszenie : kłącze wraz z korzeniami wykopuje się w drugim roku uprawy, jesienią. Czyści się je z ziemi, płucze, kroi na drobniejsze kawałki i suszy na słońcu, lub w suszarni w temperaturze 50-60 °C.

Systematyka wg Reveala

Domena: jądrowce

Królestwo: rośliny

Podkrólestwo: naczyniowe

Nadgromada: nasienne

Gromada: okrytonasienne

Klasa: Rosopsida

Rząd: psiankowce

Rodzina: wielosiłowate

Rodzaj: wielosił

Gatunek: wielosił błękitny

Literatura: http://onaturzebezkomentarza.blox.pl

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielosi%C5%82_b%C5%82%C4%99kitny

http://plfoto.com/zdjecia_new2/1860487.jpg

http://static.panoramio.com/photos/original/8189989.jpg