Postawa:

• Encyklopedia Popularna PWN „postawa to składnik osobowości wyrażającej się w skłonności do zachowania się w określony sposób wobec określonych bodź­ców”

• Wg Reykowskiego – w psychologii, postawa to tendencja do zachowania się w specyficzny sposób wobec jakiejś osoby, sytuacji, czy problemu, ogólnie jakiegoś przedmiotu na który jest skierowana.

• Wg S. Nowaka „ postawą pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu, jest ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszących tym emocjonalno- oceniającym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i własnościach tego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec tego przedmiotu”.

Postawa rodzicielska:

• M. Ziemska pisze, że w literaturze nie ma jednoznacznej definicji postaw rodzicielskich. postawę rodzicielską definiuje ona jako „występującą u rodziców tendencję do odczuwania dziecka, myślenia o nim i zachowania się - werbalnego lub niewerbalnego - w pewien określony sposób, wobec niego”

• J. Rembowski (1972), postawą rodzicielską (ojcowską! macierzyńską) określa całościową formę ustosunkowania się rodziców, osobno ojca i matki, do dzieci, do zagadnień wychowawczych itp., ukształtowaną podczas pełnienia funkcji rodzicielskich.

• Wg Ziemskiej ( na podstawie Reykowskiego) – to tendencja do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.

• Heliodor Muszyński określa ową postawę, jako stosunek do dziecka, swoistą tendencję do odczuwania go, myślenia o nim, jak również zachowania się werbalnego i niewerbalnego wobec niego.

• Natomiast Maria B. Pecyna rozumie postawę rodzicielską jako „miłość rodzicielską”, czy też „emocjonalny stosunek rodziców do dziecka”, który wywołuje u niego reakcję w postaci specyficznego zachowania się - prawidłowego, bądź zaburzonego.

• Należy dodać za Rembowskim, że postawa rodzicielska to ustosunkowanie się rodziców (osobno matki, osobno ojca) do dziecka i ukształtowana podczas pełnienia funkcji rodzicielskich.

Składniki postaw rodzicielskich:

1. myślowy może być wyrażony słownie lub w formie poglądu na podmiot postawy- np. może to być wypowiedź o dziecku: "To taki dobry, rozumny i miły chłopiec", lub też "On jest okropnie nieznośny". Składnik myślowy może być wyrażony słownie w formie poglądu na przedmiot postawy.
2. uczuciowy to swoistego rodzaju ekspresja towarzysząca zarówno wypowiedziom, jak i zachowaniom. składnik uczuciowy towarzyszy zarówno wypowiedziom, jak i zachowaniu ładunek uczuciowy, który determinuje działanie w stosunku do dziecka

3. element działania (wolicjonalny) Składnik o charakterze działania przejawia się w czynnym zachowaniu wobec przedmiotu postawy przejawia się w czynnym zachowaniu wobec podmiotu postawy, np. gdy matka tuli dziecko bądź je karci

Cechy postaw rodzicielskich:

      Postawy rodzicielskie decydują o stylu wychowania, o doborze i skuteczności środków wychowawczych. Jednak trzeba pamiętać, że te same środki wychowawcze będą dawały inne rezultaty w zależności od emocjonalnych postaw stosujących je rodziców.

      Należy pamiętać iż postawy są plastyczne i podlegają zmianom. Następuje to pod wpływem środowiska, własnej aktywności, oceny otoczenia, umiejętności pracy wychowawczej, a przede wszystkim podlegają zmianom w miarę, jak zmienia się dziecko, które  przechodzi przez różne fazy rozwoju.

Elizabeth Hurlock mówi, że „postawy rodziców w stosunku do dzieci są rezultatem uczenia się” i
wyróżnia czynniki będące źródłem postaw rodzicielskich:

1. Pojęcie „ wymarzonego dziecka”, wytworzone zanim dziecko się urodzi. Pojęcie to oparte jest na tym, jakiego dziecka rodzice pragną. Gdy dziecko zawiedzie ich oczekiwania, są rozczarowani, co sprzyja rozwijaniu postawy odrzucającej.

2. Wcześniejsze doświadczenia z uprzednich kontaktów z dziećmi

3. Przyjęty w danym kręgu kulturowym pogląd, na temat najlepszej metody wychowawczej, ma wpływ na postawy rodzicielskie wobec dzieci i na traktowanie przez nich własnych dzieci

4. Rodzice, którym rodzicielstwo sprawia radość i którzy są szczęśliwi, i dobrze przystosowani do małżeństwa, przejawiają życzliwe postawy w stosunku do swoich dzieci

5. Gdy rodzice sądzą, że potrafią wypełnić swoją rolę, ich postawy są o wiele właściwsze niż wówczas, gdy uważają, że się do tej roli nie nadają i czują się niepewni w roli rodzica

6. Rodzice zadowoleni z płci, liczby i cech ich dzieci mają bardziej pozytywne postawy

7. Zdolność i gotowość przystosowania się do modelu życia skoncentrowanego na rodzinie

8. Jeżeli rodzice chcieli mieć dziecko, aby utrzymać zachwiane małżeństwo, i jeżeli to nie pomogło, postawa wobec dziecka będzie o wiele mniej przychylna, niż gdyby pragnęli dziecka, aby zwiększyć swoje zadowolenie z małżeństwa

9. To jak dzieci odnoszą się do rodziców, ma wpływ na postawy rodziców

Istotnym faktem jest również to, iż „postawy rodzicielskie są plastyczne i zmieniają się w miarę, jak zmienia się dziecko w różnych fazach swojego rozwoju”. (M. Ziemska) Jak
podkreśla Maria Ziemska, zmienia się jakość i stopień dawanej dziecku swobody i stopień kontroli. Tak więc miłość rodzicielska wyraża się w konkretnym stanowisku wobec dziecka i w dużej mierze decyduje o stylu wychowania, a także o skuteczności środków wychowawczych. „Te same środki wychowawcze będą dawały różne rezultaty, zależnie od emocjonalnego nastawienia stosujących je rodziców. (M. B. Pecyna) Postawy podlegają zmianom w miarę jak zmienia się ich podmiot czyli dziecko. Przede wszystkim podlega zmianie stopień i jakość dawanej dziecku swobody oraz stopień i jakość form kontroli - odpowiednio do faz rozwoju dziecka. W miarę dorastania dziecka, maleje konieczność bliskiego kontaktu fizycznego, a wzrasta i rozbudowuje się kontakt i więź psychiczna z rodzicami.

Typologia Kannera

Stworzył koncepcję zwracając uwagę na postawy rodzicielskie i zaburzenia u dzieci. Wyróżnia on 4 typy postaw, ale tylko pierwsza z nich jest postawą pozytywną, pozostałe mają negatywny wpływ na dziecko.
1. Akceptacja i miłość Akceptowanie dziecka i obdarzanie go miłością wyraża się m.in. w tym, że rodzice zajmują się dzieckiem, które znajduje się w centrum ich zainteresowań, okazują mu czułość oraz cierpliwość i wyrozumiałość. Taka postawa rodziców dziecka sprzyja rozwojowi osobowości i stwarza poczucie bezpieczeństwa. „ dzięki dziecku dom jest ciekawy” – dziecko to szczeście, poczucie bezpieczeństwa
2. Jawne odrzucanie Rodzice unikają kontaktów z dzieckiem, zaniedbują je lub traktują surowo i szorstko. Wynikiem takiego traktowania jest zahamowanie u dziecka rozwoju uczuć wyższych, agresywność, co może doprowadzić w rezultacie do wykolejenia i przestępczości. „nie lubię go” – odtrącenie, agresja
3. Perfekcjonizm Perfekcjonistyczni rodzice stawiają dziecku zbyt wysokie wymagania, nie aprobują jego zachowań, obwiniają je z błahych powodów. Ich ambicją jest wychowanie doskonałego człowieka. W konsekwencji, dziecko często przeżywa stany frustracyjne, brak mu wiary we własne siły, ma poczucie winy, a nawet lęki i obsesje. „ nie chcę go takim jakim jest – musi być naj” – stawianie dziecku zbyt dużych wymagań, takiemu dziecku brakuje wiary we własne siły, wycofuje się
4. Przesadna opiekuńczość. Łączy się u rodziców z potrzebą "poświęcenia się" dla dziecka, co przejawia się rozmaicie; bądź w zbytniej pobłażliwości, bądź też w przytłaczaniu dziecka autorytetem. W obydwu wypadkach dziecko jest całkowicie zależne od rodziców. Tłumią jego objawy samodzielności, wtrącają do wszystkich spraw, rozpieszczają lub nakładają na nie zbyt wiele ograniczeń. Taka postawa rodziców prowadzi do opóźnień dojrzałości, do braku inicjatywy i do niezaradności życiowej dziecka. „ oczywiście że go lubię, widzicie jak się poświęcam?” – psucie dziecka, zbytnia pobłażliwość, nadmierna opieka , zahamowanie samodzielności dziecka.

Typologia Slatera

To 8 typów formułuje w postaci 4 par biegunowo przeciwnych postaw:

1. pobłażliwość – surowość

2. tolerancja – brak tolerancji

3. ciepło – chłód

4. uzależnienie – separowanie się

Typologia Schaefera

Poszczególne postawy rodzicielskie Schaefer przedstawił jako zbliżające się lub oddalające od uznanych za podstawowe wymiarów: „autonomia- władza” i „miłość- wrogość”. Postawy na obwodzie koła uporządkowano w ten sposób, że jako sąsiadujące ze sobą umieszczono postawy najbardziej do siebie zbliżone. Bieguny wymiaru „władza- autonomia” są według Schaefera zbieżne z postawami posiadania i swobody, a bieguny wymiaru „miłość- wrogość” z postawami akceptacji i odrzucenia. Postawy znajdujące się na obwodzie koła między krańcami wymiarów „autonomia” i „miłość” to postawa swobody, postawa demokratyczna ( uznanie praw dziecka), postawa współdziałania i akceptacji, nadmiernego pobłażania, chroniącego pobłażania, nadmiernego chronienia i posiadania. W sektorze między „ władzą” i „ wrogością” autor umieścił kolejno postawy: posiadania, autorytatywnego dyktatorstwa, żądającego przeciwstawiania się i odrzucania. Między „wrogością” i „ autonomią” znajdują się postawy: odrzucenia, zaniedbywania, obojętności, luźnego stosunku aż po pozostawienie dziecku swobody. Obok opisanych podstawowych wymiarów wprowadzających normy pojęciowe dla uporządkowania głównych postaw, według założenia autora, stanowi wymiar pozwalający określać postawy macierzyńskie, a więc na przykład uznanie praw dziecka ( postawa demokratyczna) i przeciwstawne jej autorytatywne dyktatorstwo, czy też nadmierne pobłażanie i zaniedbywanie. Typologia zawiera czternaście postaw ujętych w siedem przeciwstawnych par.

Władza i autonomia określają postawy posiadania i swobody, a miłość i wrogość to postawa akceptacji i odwrócenie. Wg Schaefera przy pomocy autonomii i miłości można wymierzyć postawę swobody, demokratyczną, współdziałania i akceptacji. Wymiary miłości i władzy ustalają postawę akceptacji nadmiernego pobłażania, chroniącego pobłażania, nadmiernego chronienia i posiadania. Władza i wrogość to postawy posiadania, autorytatywnego, udającego przeciwstawienia się i odrzucenia.Wrogość i autonomia wyznaczają postawy odrzucenia, zaniedbywania, obojętności, luźnego stosunku lub swobody. Postawa miłości wiąże się z okazywaniem dziecku czułości i cierpliwości, natomiast po­stawa akceptacji – w aprobacie zachowań dziecka, pomaganie mu w działaniu, darzenie go rozumną swobodą. Postawy miłości i akceptacji kształtują u dziec­ka poczucie bezpieczeństwa, zdolności do podejmowania samodzielnych decy­zji, zapewniają prawidłowy moralny i społeczny rozwój.

Typologia Roe

Anna Roe, upatruje w zachowaniu rodzicielskim dwa podstawowe pojęcia: chłód i ciepło. Na ich podstawie wyprowadziła sześć głównych typów zachowań, będących wyrazem emocjonalnego
stosunku rodziców do dziecka. Są to:

· akceptacja przypadkowa

· akceptacja kochająca

· koncentracja nadmiernie opiekuńcza

· koncentracja nadmiernie wymagająca

· unikanie odtrącające

· unikanie zaniedbujące

Koncepcja Anny Roe – swoja koncepcje przedstawia w formie koła. Punkty centralne chłód i ciepło.

Z postawa ciepła łączą się: akceptacja, która może mieć dwa aspekty jako akceptacja kochająca ( występuje cały czas) lub jako akceptacja przypadkowa ( występuje sporadycznie).

Z postawa chłodu jak i ciepła wiąże się koncentracja na dziecku. W przypadku koncentracji nadmiernej ( ciepło), czyli nadmiernie chroniąca. Natomiast koncentracja nadmiernie wymagająca związana jest z postawą chłodu.

W latach sześćdziesiątych A. Roe wyróżniła 6 typów postaw:

– postawę kochającą (czuły stosunek do dziecka, udzielanie mu pomocy);

– postawę ochraniającą (pobłażanie, osłanianie dziecka przed ujemnym wpły­wem otoczenia);

– postawę wymagającą (stawianie dziecku często niewykonalnych zadań);

– postawę odrzucającą (pozostawienie dziecka samemu sobie, nieliczenie się z jego uwagami);

– postawę zaniedbującą (brak troski o dziecko, niezaspakajaniejego potrzeb);

– postawę obojętną (zainteresowanie się dzieckiem wtedy, gdy jest blisko)

Typologia Ziemskiej

Ta koncepcja jest pełna, najbardziej przystępna. Postawy dzieli na 2 grupy:

1.Prawidłowe:

a) akceptacja - czyli przyjęcie - kochanie dziecka niezależnie od jego możliwości, dysfunkcji, usposobienia, osobowości, trudności; rodzice akceptujący nie ukrywają przed dzieckiem swoich uczuć, okazują mu miłość i tolerancję; starają się zaspokoić potrzeby dziecka, dają mu poczucie bezpieczeństwa, uznania i kochają je za to, że jest; w sytuacji gdy dziecko zachowuje się nagannie, upominają je i dają do zrozumienia, że to co robi w tej sytuacji jest złe, jednak nie dopuszczają do dziecka uczucia, że zła jest jego cała osobowość; Rodzice przyjmują dziecko takim jakie jest z pozytywnymi i negatywnymi cechami, dziecko jest zadowolone z siebie i życia ma poczucie bezpieczeństwa

b) współdziałanie z dzieckiem - świadczy o tym, iż rodzice świadomie wciągają dziecko do życia rodzinnego, mając przy tym na względzie jego możliwości rozwojowe; rodzice są aktywni w nawiązywaniu kontaktu i we współdziałaniu z dzieckiem; rodzice są gotowi pomóc, wyjaśnić dziecku, ale także uczą je samodzielności i umiejętności poszukiwania; Zainteresowanie i udział rodziców czynnościach, które wykonuje dziecko, ale również angażowanie dziecka w sprawy rodzinne. Jakość angażowania dziecka wiąże się z etapem rozwoju dziecka.

c) rozumna swoboda - rodzice utrzymują autorytet oraz kierują dzieckiem, ale równocześnie dają mu poczucie swobody i pozwalają na samodzielną zabawę z dala od nich; Podlega największej przemianie wraz z rozwojem dziecka stopień swobody zależy od fazy rozwoju dziecka. Daje to możliwość dziecku na podejmowanie aktywności w sposób autonomiczny i poczucie wartości, że potrafi coś samo, ze jest samodzielne.

d) uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych - rodzice akceptują i ustosunkowują się do aktywności dziecka, zawsze mają na względzie jego poziom rozwoju i umiejętności; opiekunowie nie stosują kar i wymuszeń, ale tłumaczą dziecku, wyjaśniają mu co jest dobre i pożądane, w takiej atmosferze rodzinnej dziecko ma zapewniony odpowiedni zakres swobody i indywidualności. Od samego początku traktowanie dziecka jako pełnoprawnego członka rodziny. W miarę dorastania dziecko ma możliwość współuczestniczyć i współdecydować w sprawach rodziny.

2. Nieprawidłowe:

A) postawa odtrącająca - rodzice są niechętni lub nawet wrodzy względem swojego dziecka, żywią wobec niego uczucie rozczarowania i zawodu; rodzice demonstrują zachowania negatywne i otwarcie krytykują wychowanka, stosują surowe kary zastraszenia, nakazy, zakazy wobec dziecka; opiekunowie zupełnie nie tolerują jego wad i nie biorą pod uwagę stopnia rozwoju;

Rodzice stosując wobec dziecka różne kary wyrażając w ten sposób swoje niezadowolenie

B) postawa unikająca - rodzice mało interesują się dzieckiem i jego problemami, często zaniedbują nawet podstawowe - biologiczne potrzeby; kontakt z dzieckiem jest pozornie dobry i maskowany poprzez obdarowywanie dziecka wieloma prezentami; zauważyć można niedbałość o bezpieczeństwo, niekonsekwencję w stawianych wymaganiach; nie angażuje się dziecka do spraw życia rodzinnego; Dystans w postaci unikania wyrażany jest w sposób bierny – brak pewnych zachowań – rodzice nie zaspokajają potrzeb dziecka.

C) postawa nadmiernie wymagająca - rodzice pragną mieć idealne dziecko, co prowadzi do tego, iż nie liczą się z jego potrzebami oraz możliwościami; tacy opiekunowie stale krytykują, poprawiają oraz uzupełniają dziecko; wychowanek traktowany jest z pozycji autorytetu bez jakichkolwiek praw; wygórowane wymagania stawiane dziecku nie biorąc pod uwagę możliwości dziecka, jego umiejętności i celów, spełniane są pasje rodziców

D) postawa nadmiernie chroniąca - rodzice w każdej sytuacji życiowej znajdują zagrożenie dla dziecka i starają się je przed nim uchronić, w ten sposób paraliżują oni wszelką samodzielną działalność dziecka; dziecko uważane jest za wzór doskonałości i wychowywane jest bezkrytycznie; rodzice ulegają dziecku za każdym razem i spełniają jego każde życzenie. Nadmierne koncentrowanie się na dziecku – postawa nadmiernie chroniąca, która charakteryzuje się bezkrytycznym podejściem do dziecka, nadmierna opiekuńczość, ograniczanie samodzielności i swobody, izolacja od rówieśników.

Wpływ postaw rodzicielskich na rozwój dziecka:

Psychospołeczne oddziaływania rodziców na swoje dzieci mają rozległy zasięg i wpływ na poszczególne sfery, takie jak: motoryka, rozwój funkcji poznawczych, społecznych, osiągnięcia szkolne, na samoocenę itp.

Wyróżniamy postawy prawidłowe – „zdrowe” oraz negatywne – „chorobotwórcze”. Pierwsze postawy mają pozytywny wpływ na psychospołeczny rozwój dziecka, jednak te drugie wpływają ujemnie, a nawet mogą być przyczyną nerwic.

Otoczenie (w sensie szerokim) jest niezwykle ważnym kontekstem dla rozwoju języka dziecka. Rozwój funkcji mowy przebiega naturalnie, w związku z różnymi sytuacjami życia codziennego. Rola rodziny w kształtowaniu się mowy dziecka jest, więc szczególna i niepowtarzalna. Jednak wiele rodzin nie pełni jej w sposób właściwy. Na uwagę zasługują dwie skrajne postawy rodzicielskie: zbytniego liberalizmu i nadmiernego rygoru.” W rodzinie, w której przejawia się postawa zbytniego liberalizmu, nie koryguje się wad wymowy małego dziecka, a wręcz przeciwnie, utrwala się je w znacznym stopniu. W drugim przypadku, dziecko narażone jest na wiele sytuacji stresowych i w związku z tym rozwój mowy jest opóźnionyJakość mowy ujawnia się przez dziecko, jego styl komunikacji jest efektem rozwoju w określonym kontekście społeczno – historycznym, w określonej przestrzeni społecznej.”

Badania dowiodły, iż dzieci wychowywane w gorszych warunkach środowiskowych, wyraźnie ustępują pod względem dynamiki i poziomu rozwoju dzieciom ze środowisk o lepszych warunkach, co głównie wiąże się z poziomem opieki oraz dobrym odżywianiem.

Należy także pamiętać, iż czynnikami wpływającymi na rozwój dziecka, są również czynniki genetyczne. Czynniki te to właściwości, które otrzymujemy od rodziców już w momencie poczęcia. Trzeba sobie również zdawać sprawę, że „...określony zestaw genów przekazany dziecku kształtuje się również pod wpływem czynników środowiskowych i stanowi jakby sumę doświadczeń poprzednich pokoleń. Tak, więc czynniki genetyczne są w pewnym stopniu wyrazem odległych wpływów środowiskowych.”

Rodzice przez swoją postawę wobec dziecka kształtują u niego wzory wy­chowania oraz tworzą jego osobowość społeczną. Nadmierna surowość lub tro­skliwość rodziców może wywołać bunt dziecka przeciw autorytetom. Nadmiar miłości lub jej brak kształtują u dziecka tendencję do egocentryzmu oraz rodzą negatywne reakcje na bodźce pochodzące z otoczenia.

Dziecko doznając życzliwych uczuć ze strony najbliższych czuje się pew­nie i bezpiecznie. Traci ono poczucie bezpieczeństwa wówczas, gdy zostaje ze­rwany kontakt emocjonalny lub nie jest on dostateczny. Po to, by móc osiągnąć stan dobrego samopoczucia, które jest katalizatorem rozwoju psychicznego i społecznego, dziecko musi czuć, że jest akceptowane, otaczane serdecznością i życzliwością. Pozycji dziecka lekceważonego, odtrącanego, nie darzonego za­ufaniem i miłością budzi w nim poczucie krzywdy i nieufności zarówno do ro­dziców jak i rówieśników. Stosunki między rodzicami a dziećmi mogą być po­zytywne, negatywne lub ambiwalentne pod względem uczuciowym. Nadmierne ochranianie dziecka przez matkę prowadzi do kształtowania negatywnych cech osobowości takich jak: agresywność, kłótliwość itp. Udaremnienie przez rodziców swobodnego myślenia dziecka, obdarzanie go nadmiernym uczuciem, hamuje jego rozwój, kształtuje w nim poczucie braku pewności emocjonalnej, umiejętności samodzielnego działania i podejmowania decyzji. Postawa odrzucania przejawia się w sztuczności i chłodzie uczuciowym, w zaniedbaniu dziecka, w znęcaniu się, w sztuczności i chłodzie uczuciowym, w ciągłym niezadowoleniu z dziecka takiego, jakim ono jest. Sytuacja ta działa również niekorzystnie na rozwój emocjonalny i społeczny dziecka, wywiera ujemny wpływ na stosunek do samego siebie i otoczenia.

Psychospołeczny wpływ rodziców na potomstwo ma rozległy zasięg i oddziałuje między innymi : na rozwój funkcji poznawczych dziecka, a później na osiągnięcia szkolne ; na ustalanie się jego równowagi uczuciowej i dojrzałości społecznej; na formowanie obrazu samego siebie oraz na stosunek do siebie i stosunek do grupy rówieśniczej, a także, - na wywiązywanie się z pełnienia ról rodzinnych, w tym również późniejszej roli ojca czy matki wobec własnych dzieci itp., już w dorosłym życiu.

Wpływ środowiska rodzinnego na rozwój i kształtowanie osobowości dziecka przebiega dwoma torami: jako świadoma praca wychowawcza oraz jako oddziaływanie niezamierzone. Jest to oddziaływanie poprzez tok czynności i zdarzeń zachodzących w rodzinie, poprzez sposób ustosunkowania się dorosłych członków rodziny czy rodzeństwa, a szczególnie przez sposób wzajemnego odnoszenia się członków rodziny do siebie i ich stosunek do dziecka

Rezultatem wychowania rodzinnego może być dziecko dobrze przygotowane do życia społecznego czyli zdolne i skłonne skutecznie zaspokajać swoje potrzeby przez pełnienie określonych ról społecznych, bądź też dziecko źle do tego życia przystosowane, którego czynności niewystarczająco i wadliwie zaspokajają jego potrzeby, co powoduje stan niezadowolenia i psychicznej dezorganizacji.

      Nie wszyscy rodzice ustosunkowują się w ten sam sposób do swoich dzieci i nie każda postawa rodziców wobec dziecka jest równie wartościowa i korzystna dla jego rozwoju. Jeżeli rodzice, wraz z rozwojem dziecka, nie przyjmują postaw właściwych dla danego okresu rozwoju, prowadzi to do sytuacji konfliktowych, które powodują zaburzenia w zachowaniu dziecka, a przy dłuższym trwaniu - deformacje w jego osobowości.

Decydujący wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny dziecka wywiera jego środowisko rodzinne, od niego dziecko przejmuje wzorce, postawy i role społeczne. Wpływ oddziaływań rodziców jest bardzo rozległy, dotyczy również rozwoju funkcji poznawczych, budzenia zainteresowań, kształtowania się równowagi uczuciowej, dojrzałości społecznej i formowania się pozytywnego obrazu samego siebie.