Tekst ustny w folklorze

• Ustność jako sposób wyrażania myślenia jest przedmiotem badań literaturoznawców.

• Zauważyć można wieloletni brak zainteresowania językoznawców oralnością.

• Mowa jest pierwszym środkiem komunikacji międzyludzkiej i jedną z podstawowych form istnienia człowieka.

• Opozycją mowa: pismo zajmuje się m. in. socjolingwistyka, lingwistyka kultury i etnolingwistyka.

• Teksty ustne są wytworami o stałych lub powtarzających się wzorcach kompozycyjnych.

Typologia tekstów

(uwarunkowana historycznie)

• ustne:

  • przechowywane w pamięci ludzi,

  • przekazywane bezpośrednio od człowieka do człowieka,

  • przekazywane z pokolenia na pokolenie;

• pisane:

  • zbytek języka,

  • przechowywane i reprodukowane.

Ustność jako kategoria aksjologiczna

(R. Sulima: związek z aspektem moralno-etycznym)

• ontologiczny plan oralności

  • oralny sposób bycia w świecie

  • autonomiczny, pełnoprawny, humanistyczny typ egzystencji

  • nieuświadomiona, symboliczna kompetencja nosicieli kultury

Z ustnymi cechami przekazu korelują się:

• autonomiczny typ świata

• stałe związki między słowem i otaczającym światem

• całościowe widzenie świata

• brak wyspecjalizowanych obrazów świata

Oralność wyznaczona przez: podmiotowość, spontaniczność, sytuacyjność i etiologię pozwala wyodrębnić 2 modele folkloru:

1. tradycjonalny (oralność twarzą w twarz)

2. współczesny (kultura, środowisko)

Ustność jako kategoria językowo-komunikacyjna

(J. Bartmiński)

• zespół cech obejmujących:

  • sferę substancji (nośnika znaku)

  • układ elementów budujących komunikację ustną

  • zespół środków językowych (form i znaczeń)

W kręgu tekstu ustnego

DŹWIĘKOWOŚĆ

• dźwięk – nośnik tekstu ustnego

• mowa – żywe słowo

• nietrwałość i ulotność dźwięku

• moc sprawcza słowa

• rola śpiewu

DIALOGOWOŚĆ MOWY

• dialogowy kierunek wypowiedzi

• adresat, w tej samej przestrzeni co nadawca, znajduje się prototypowo

• nadawanie i odbieranie tekstu zachodzi jednocześnie – jest synchroniczne

• zwrotność ról nadawczo-odbiorczych

• podwójna dialogowość: słuchacz i głosy

• żywe/celne słowo

SOMATYCZNOŚĆ

• kod kinetyczny (teatralność)

  • ruch ciałem

  • mimika

  • gestykulacja

• potoczna frazeologia (machnąć ręką, puknąć się w czoło)

• gesty – język somatyczny, którego przedłużeniem jest język manualny (gestykulacja rąk)

SYTUACYJNOŚĆ

• określone miejsce i czas

• kontekst wypowiedzi wpływa na jej organizację tekstową

• dostosowanie gestu i twarzy do odległości

KOMPONENT WERBALNY

• dźwiękowość

• dialogowość

• somatyczność

• sytuacyjność

rzutują na wybór jednostek leksykalnych, ich łączliwość, zasady użycia, struktury tekstu.

sekwencyjność – właściwość substancji dźwiękowej znaku

tekst sekwencyjny/linearny/następczy gdy sekwencyjność tkwi w istocie tekstu pisanego( zjawisko synchroniczne)

Cechy tekstu werbalnego

• nie obejmuje tekstów śpiewanych

• zawiera powtórzenia

• ma mniejszy stopień spójności

• posiada sygnały segmentacji na początku wypowiedzi

• istotną rolę spełnia segmentacja odcinkowa

• traci funkcje syntaktyczne związane ze spójnikiem

• strukturalne i semantyczne rozluźnienie dłuższych wypowiedzi

• mniejszy wybór form gatunkowych

• uzależnianie form podawczych tekstu od sytuacji komunikacyjnej

• typ wypowiedzi otwartych

• przewaga spontanicznego charakteru tekstu

W. Ong dźwięk istnieje, gdy przestaje istnieć (nie można mieć słowa w całkowitej postaci).

S. Tołstojowa kategoria kulturowa:

• tekst ustny posiada odmienny status w języku i kulturze; przysługuje mu konfiguracja cech:

  • forma dźwiękowa

  • jednoczesność nadania i odbioru

  • konkretny adresat

  • jednokrotność

  • ustna struktura

• teksty pisane – zestaw cech opozycyjnych:

  • forma graficzna

  • niejednoczesność nadania

  • następstwo nadawania i odbioru w czasie

  • nieokreśloność i wielość adresatów

  • wielokrotne użycie

  • specyficzne cechy wewnętrznej struktury