24.03.2012r.

Podaż pieniądza

Rynek pieniężny.

W sferze realnej w jednym kierunku dochodzi do przepływów rzeczowych, w drugim kierunku do przepływów pieniężnych (finansowych).

Pieniądz – jest to ogół środków użytkowanych bezpośrednio do regulacji zobowiązań jakie powstają na rynku dóbr i usług. Pieniądzem są środki akceptowane przez wszystkich w każdym miejscu i czasie. Pieniądzem jest to wszystko co może służyć do zapłaty, za dobra i usługi lub spłaty kredytu. Można powiedzieć, że pieniądzem jest każde dobro, które pełni funkcje pieniądza.

Funkcje pieniądza:

1. pieniądz jako środek wymiany – początkowo wymiana miała charakter towar za towar, później z chwilą wynalezienia pieniądza proces wymiany został podzielony: z jednej strony akt sprzedaży, towar wymieniany na pieniądz, a następnie drugi akt, akt kupna, pieniądz wymieniany na towar. Pieniądz stał się zatem środkiem pośredniczącym w wymianie, co przyśpiesza proces obiegu, przyspiesza proces transakcji wymiany. Przyspieszenie tego procesu wspiera efektywność gospodarowania, ułatwia proces gospodarowania, ale aby pieniądz mógł pełnić funkcję środka wymiany, musi charakteryzować się kilkoma cechami:

– pieniądz powinien być łatwy do standaryzacji, co oznacza że powinien składać się z elementów podzielnych,

– pieniądz powinien być szeroko akceptowany, pieniądz posiada zdolność do zamiany na inne potrzebne towary;

- pieniądz powinien być łatwy do przenoszenia

- powinien być względnie trwały – nie powinien się psuć,

te cechy pozwalają określonym dobrom pełnić funkcję środka wymiany, funkcja ta może dotyczyć pieniądz kruszcowego, papierowego i elektronicznego

2. Pieniądz jako jednostka rozrachunkowa – pozwala na pomiar wartości towarów, pozwala na wyrażenie wartości towarów w jednostkach pieniężnych, pieniądz wyraża wartość w cenie. Pieniądz w ramach tej funkcji pozwala na agregowanie wartości różnych towarów. Pieniądz może również określać relacje cen. Poziom ceny jest to stosunek ceny do innej kategorii ekonomicznej. Dla gospodarstwa domowego poziom ceny jest to stosunek ceny do dochodów gospodarstwa domowego. Poziom ceny informuje nas jaka część dochodów musi być przeznaczona na zakup danego produktu. Poziom ceny dla przedsiębiorstwa jest to relacja ceny do kosztów wytworzenia danego produktu, poziom ceny informuje zatem na ile opłacalna jest produkcja danego wyrobu? Relacje cen natomiast wyrażają stosunek ceny do wartości użytkowej danego produktu.

3. Pieniądz jako środek płatniczy – służy do uwalniania nas od zobowiązań. Np. zaciągamy kredyt i mamy określone zobowiązanie. Spłacając kredyt mamy pieniądz jako środek płatniczy uwalnia nas od zobowiązania. Zakupy na kredyt i zaciąganie kredytu – w momencie zakupu pieniądz występuje jako środek wymiany, w momencie spłacania zobowiązań pieniądz uwalnia nas od zobowiązań - występuje jako środek płatniczy.

4. pieniądz jako środek tezauryzacji – pieniądz posiada określoną wartość, którą możemy wymienić na inne towary, pieniądz posiada zatem zdolność tworzenia wartości. Funkcja środka tezauryzacji w sposób doskonały jest pełniona przez pieniądz kruszcowy, np. złoto, srebro, posiadają swoistą wartość. Funkcja tezauryzacji pieniądza papierowego nie jest funkcją doskonałą, ponieważ zdolności płatnicze pieniądza papierowego są gwarantowane przez państwo, a państwo nie zawsze w pełni gwarantuje stabilizację wartości pieniądz, może w wyniku rewolucji, wojny nastąpić utrata wartości pieniądza.

5. pieniądz jako pieniądz światowy - Pieniądz posiadając zdolność do uwalniania nas od zobowiązań, do wymiany charakteryzuje się różną zdolnością co do szybkości uwalniania nas od zobowiązań, dlatego też możemy mówić o różnych agregatach pieniądza: agregat pieniądz m₁ – jest to pieniądz, który pozwala na natychmiastowe uwalnianie nas od zobowiązań, dalej mamy agregat m₂ i m₃. Agregat m₁ jest to agregat, który składa się z:

M₁ = C + D

C – pieniądz gotówkowy w obiegu poza kasami banków

D – są to tzw. depozyty bieżące, które są podstawą do natychmiastowego uwalniania nas od zobowiązań, np. płatność kartą debetową

Pieniądz m₁ obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu poza kasami banków oraz depozyty bieżące.

Na koniec grudnia 2008 pieniądz gotówkowy w obiegu wynosił 1847 mld, depozyty bieżące 366,129

M = 101,8 + 366,1 = 468,0

Agregat m₂ obejmuje: agregat pieniądza m₁ i powiększony jest o depozyty terminowe. Pwiększony jest również o depozyty z wypowiedzeniem do 3 miesięcy, a więc depozyty do dwóch lat i depozyty z wypowiedzeniem do 3 miesięcy.

M2 = M1 + T

863,8 = 468,0 + 395,8 mld

Pieniądz m₃ jest to agregat m₂ i pewne elementy związane z oszczędnościami. Agregat m₃ jest to agregat m₂ powiększony o operacje z przyrzeczeniem odkupu, powiększony o dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie oraz jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego.

M3 = M2 + S

Na koniec grudnia operacje z przyrzeczeniem odkupu 957,60mln + dłużne papiery wartościowe 785,0 + jednostki uczestnictw w funduszach rynku pieniężnego 308 mln = 881,503 mln.

W Polsce od marca 2002 r. jako podstawowy agregat pieniężny traktuje się agregat m₃, wcześniej był to agregat m₂. Polska dostosowała swój system bankowy do europejskiego – agregat m₃.

Pojawia się pytanie od czego zależy podaż pieniądza i kto w niej uczestniczy. Podaż pieniądza zależy od bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza. W kreacji pieniądza uczestniczą: Bank Centralny, banki komercyjne i tzw. publiczność, która obejmuje przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, niemonetarne podmioty finansowe.

Podaż pieniądza agregatu m₁ to jest mnożnik kreacji pieniądza * baza monetarna.

M₁ = m₁ * B

Baza monetarna jest to agregat tzw. m₀ (B=M₀), obejmuje banknoty i bilon znajdujące się w obiegu oraz w kasach banków komercyjnych, a także na rachunkach banków komercyjnych w banku centralnym, czyli jest to banknoty i bilon będący w obiegu oraz tworzący rezerwy banków komercyjnych. Baza monetarna zatem składa się z pieniądza gotówkowego będącego w obiegu (C) i w postaci rezerw sektora bankowego (R).

B= C + R

Czynnik determinujące mnożnik monetarny.

M₁ = C + D

C/D = c

C – pieniądz gotówkowy będący w obiegu, znajdujący się u publiczności,

c = współczynnik preferencji gotówkowych, który informuje nas w jakich proporcjach. Trzymamy pieniądz doskonale płynny – pieniądz, którym możemy natychmiast się uwalniać od naszych zobowiązań. c mówi nam w jakich proporcjach preferujemy trzymanie pieniądza w postaci banknotów czy w banku w postaci depozytów. Rozwój systemu płatniczego zmniejsza potrzebę trzymania pieniądza gotówkowego, zmniejsza się zatem także współczynnik preferencji gotówkowych.

Banki jako instytucje zaufania publicznego są zobowiązane do natychmiastowego wypłacania środków pieniężnych z naszych depozytów bieżących, banki muszą utrzymywać określone rezerwy – utrzymują je w swoich kasach, sejfach jak i na rachunkach w banku centralnego.

R/D = a

R/D – stosunek rezerw do depozytów

a – stopa rezerw zarówno dobrowolnych jak i obowiązkowych, stopa rezerw sektora bankowego.

B = c*D+a*D = (c+a)D

M1 = c*D+D = (c+1)D

D= $\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{c + a}}$*B

M₁ = $\frac{\mathbf{1 + c}}{\mathbf{c + a}}\mathbf{\ }$* B

m₁ = $\frac{\mathbf{1 + c}}{\mathbf{c + a}}$ m₁ = mnożnik kreacji pieniądza

Podaż pieniądza zależy od mnożnika kreacji pieniądza i od bazy monetarnej (pieniądz Banku Centralnego).

Na koniec grudnia 2011 r. baza monetarna składała się z pieniądza gotówkowego będącego w obiegu i łącznych rezerw dobrowolnych banków. B = 101,8 + 36,3 = 138,1

Możemy powiedzieć, że w banku na koniec grudnia współczynnik preferencji gotówkowych:

c= 0,28

a = 0,10

m₁ = 3,39

W kreacji pieniądza banki uczestniczą poprzez udzielanie kredytów. Z pewnym uproszczeniem możemy powiedzieć, że banki realizują z jednej strony operacje depozytowe (przyjmują lokaty, depozyty), z drugiej strony prowadzą operacje kredytowe (czyli wypożyczają czasowo odpłatnie środki jakimi dysponują). A zatem możemy powiedzieć, że kredyty to będą depozyty minus rezerwy obowiązkowe: K= D – R

Żeby powiązać kredyty z kreacją pieniądza: K = (C+D)-(C+R)

Pierwszy człon obejmuje m1 drugi człon obejmuje bazę monetarną.

K = M₁ – B

K = = $\frac{1 + c}{c + a}$ * B – B

K = (m₁ – 1 ) * B

Kreacja kredytu zależy od bazy monetarnej, natomiast mnożnik kreacji kredytu to jest mnożnik kreacji pieniądza pomniejszony o 1.

Mamy mnożnik i bazę monetarną – jak dochodzi do kreacji pieniądza rezerwowego, co jest źródłem bazy monetarnej.

Bazę monetarną możemy rozpatrywać z dwóch punktów widzenia: z punktu widzenia kreacji - podaży, i z punktu widzenia wykorzystania bazy.

Jakie czynniki determinują wielkość tej bazy i jak jest ona wykorzystana?

Mamy bazę od strony podaży – kreowanie, baza monetarna od strony wykorzystania – popytu.

Jak dochodzi to tego, że pojawia się pieniądz rezerwowy. Bank centralny zleca mennicy państwowej wydrukowanie banknotów i wybicie monet. To, że bank centralny posiada banknoty to nie znaczy, że są one pieniądzem rezerwowym, one muszą zostać wprowadzone do obiegu. Podstawą kreacji pieniądza rezerwowego (bazy monetarnej) są: rezerwy dewizowe, publiczne papiery wartościowe i tzw. kredyt refinansowy.

	B^S BAZA (KREACJI) PODAŻY	B^D BAZA MONETARNA struktura wykorzystania kredytu
W=+317,4 aktywa zagran. netto S=-93,4 emisja bonów pien. -19,4 zadłuż netto inst rządowych i samorząd. V= +0,4 odsetki od kred. Saldo poz. operacji = -66,7 Razem 138,1 mld	BS = W+S+V B^RS = W+S+V-z $\overset{\overline{}}{B}$^es = W+S+V-z-V $\overset{\overline{}}{B}$^es = W+S-z	B^D = C+R B^eD = C+R-z $\overset{\overline{}}{B}$^ed = C+R-z-V

Bank centralny chcąc wprowadzić pieniądz narodowy do obiegu wykorzystuje te trzy instrumenty:

1. może wprowadzać kupując dewizy (walutę obcą), kupując te waluty obce płaci na rynku dewizowym walutą narodową, czyli dochodzi do tzw. operacji otwartego rynku między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi, które działają na rynku dewizowym. Bank centralny skupuje waluty płacą walutą narodową. W Polsce NBP płaci złotówkami.

SP. WALUT

WALUTY

BC BK

PLN

PLN

W ten sposób pieniądz, który znajduje się w sejfach banku centralnego trafia do obiegu. Mamy zatem element kreacji, gdyby bank centralny chciał sprzedać dewizy może sprzedając dewizy ściąga złotówki z rynku - zmniejsza bazę monetarną, czyli operacje zakupu walut i powiększenia rezerw walutowych są operacjami, które powiększają bazę monetarną, natomiast operacje sprzedaży walut wiążą się ze ściągnięciem pieniądza z rynku, pomniejszenia bazy moneteranej, pomniejszenia pieniądza rezerwowego. Jeżeli bank centralny chce zwiększyć podaż pieniądza to skupuje waluty, wtedy na rynek trafia kolejna partia banknotów, natomiast jeżeli chce zmniejszyć podaż pieniądza to sprzedaje waluty, zmniejszają się rezerwy dewizowe.

1. Drugim narzędziem kreacji bazy monetarnej są operacje na publicznych papierach wartościowych. Jeśli np. Ministerstwo Finansów potrzebuje środków na sfinansowanie deficytu, to może się zwrócić do banków komercyjnych o zaciągnięcie kredytu, ale może również (ale są pewne ograniczenia w wielkościach publ. Pap. Wart., które BC może skupić od Ministerstwa Finansów).Bank centralny kupując publiczne papiery wartościowe powoduje zwiększenie podaży. Te operacje wyglądają tak, że zamiast waluty mamy publiczne papiery wartościowe. Bank centralny zwiększa w ten sposób podaż pieniądza.

SP.

PUBL PAP WART. (S)

IST (jedn. samorz. teryt.)

BC BK

PLN

PLN

Bank centralny ma prawo do emisji swoich papierów wartościowych, emituje bowiem bony pieniężne, i może te bony pieniężne sprzedać innym bankom komercyjnym. Sprzedając te bony ściąga pieniądz z rynku. Bank centralny obsługuje budżet centralny i tym samym kupuje papiery wartościowe budżetu centralnego, budżety JST nie mają takich uprawnień i one współuczestniczą w operacjach z bankami komercyjnymi, te operacje nie tworzą nowej bazy monetarnej, są to operacje w ramach bazy monetarnej. Tylko bank centralny ma prawo do emisji pieniądza.

1. Trzecim źródłem kreacji bazy monetarnej są tzw. kredyty refinansowe – są to kredyty udzielane przez bank centralny bankom komercyjnym. Udzielając takich kredytów bank centralny zwiększa podaż pieniądza, zwiększa bazę monetarną, ten pieniądz rezerwowy. Jeżeli chodzi o kredyty refinansowe, to one są udzielane na finansowanie inwestycji centralnych, ujętych w budżecie państwa. Czyli banki mogą zaciągać kredyty refinansowe po to, by kredytować inwestycje centralne.

Saldo pozostałych operacji – bank centralny kupuje dewizy wg aktualnych kursów rynkowych, rezerwy dewizowe są obliczane wg kursów na dzień sporządzenia bilansu (bank centralny bilanse pieniężne sporządza na koniec każdego miesiąca). Np. na koniec roku kurs dolara kształtował się na poziomie ok. 3,5 zł, ale był okres kiedy dolar kosztował 2 zł. W tej chwili na koniec grudnia w bilansie rezerwy dewizowe są wyceniane po 3,5 zł. Można powiedzieć, że to saldo pokazuje wpływ zmian kursowych na wartość rezerw dewizowych. W efekcie pojawia się różnica w wycenie.

W Polsce głównym czynnikiem kreowania pieniądza krajowego są rezerwy dewizowe. A zatem możemy powiedzieć że baza efektywna od strony podaży obejmuje trzy elementy: element związany z rezerwami dewizowymi, publicznymi papierami wartościowymi i kredytem refinansowym. B^S = W+S+V

Na co jest wykorzystywana ta baza?

Na pieniądz gotówkowy w obiegu i pieniądz w postaci rezerw w bankach komercyjnych. B^D = C+R

Dla realizacji sprawnej polityki pieniężnej wskazane jest, by doprowadzić bazę monetarną do tych elementów, o których decyduje bank centralny. Tutaj mamy bowiem problemy z finansowanie deficytu finansowego, z polityką rezerw obowiązkowych i polityką otwartego rynku.

Żeby przejść do tzw. bazy zewnętrznej, egzogennej, która wiąże się z oddziaływaniem banku centralnego musimy skorygować bazę efektywną o rezerwy obowiązkowe i kredyty refinansowe. Bank centralny prowadzi określoną politykę rezerw obowiązkowych, która nakłada obowiązek trzymania określonych rezerw których nie można naruszyć, część z nich trzymana jest rachunkach w banku centralnym, część w kasach banków komercyjnych. Stopę tych rezerw w stosunku do depozytów – z.

Stopa rezerw obowiązkowych to skumulowane rezerwy obowiązkowe do naszych depozytów. z=Z/D Te rezerwy obowiązkowe bowiem nie mogą być naruszone – to oznacza ze w tej wysokości pieniądz rezerwowy nie uczestniczy w obiegu, w kreacji pieniądza. Wprowadzamy zatem tzw. bazę rozszerzoną – B^R (dot. danych z tabelki). Czyli mamy bazę rozszerzoną – podaż i wykorzystanie baza rozszerzona – popyt, odejmujemy od naszej bazy skumulowane rezerwy bo one nie uczestniczą w obrocie, kreacji pieniądza a tym samym te nasze łączne rezerwy możemy skorygować o rezerwy obowiązkowe, których banki nie mogą naruszyć naruszenie bowiem wiąże się z określonymi konsekwencjami finansowymi. Banki komercyjne sporządzają bilanse na koniec dnia obrachunkowego, rozliczenie rezerw obowiązkowych następuje w okresach miesięcznych.

Trzecim elementem, który możemy skorygować jest baza egzogenna $\overset{\overline{}}{B}$^es, i tą baza koryguje nie tylko o rezerwy, ale także kredyty refinansowe, które są udzielane bankom, ale na ich prośbę. Banki komercyjne muszą wystąpić o takie kredyty finansowe, jeżeli nie potrzebują, to nie zgłaszają zapotrzebowania, tym samym ta kwota nie zwiększa bazy monetarnej.

B. CENTRALNY (z)

W+S-z

*

BANKI KOMERCYJNE (k) $\frac{\mathbf{1 + c}}{\mathbf{1 +}\mathbf{c}\mathbf{- k - z}}$ PUBLICZNOŚĆ (c)

=

M₁

Baza monetarna od strony banku centralnego, baza z punktu widzenia kreacji pieniądza.

I teraz spróbujmy przekształcić poprzedni mnożnik tak by uwzględniał bazę egzogenną

Wyjdźmy od skróconego bilansu banku komercyjnego, załóżmy ze kapitały własne finansują majątek banku, a zatem mamy aktywa i pasywa. Pasywami banku będą depozyty – zobowiązania wobec klientów, kredyt refinansowy – Zobowiązania wobec banku, środki jaki bank gromadzi wykorzystuje na kredyty i na rezerwy a zatem kredyty + rezerwy = depozyty + kredyt refinansowy

AKTYWA	PASYWA
K – kredyty R – rezerwy	D – depozyty V – kredyty refinansowe
K+R	D+V

(-K+V) żeby uwzględnić te elementy odejmijmy od obydwu stron kredyty udzielane i refinansowe

R-V = D-K

I teraz jeżeli weźmiemy bazę egzogenną do wykorzystania to widzimy, że

$\overset{\overline{}}{B}$^es= C+R-Z-V

$\overset{\overline{}}{B}$^es = C+D-K-Z

C/D = c

R/D =a

K/D = k – jaka część depozytów jest przeznaczana na kredyt, współczynnik skłonności do udzielania kredytów

z = Z/D – stopa rezerw obowiązkowych, skumulowane rezerwy do depozytów

$\overset{\overline{}}{B}$^es = c*D+D-k*D-z*D wyłączając D otrzymamy

$\overset{\overline{}}{B}$^es = (1+c-k-z) * D

M1 = (1+c) * D

M1 = $\frac{\mathbf{1 + c}}{\mathbf{1 + c - k - z}}$ * $\overset{\overline{}}{\mathbf{B}}$

Mnożnik racji pieniądza przy bazie egzogennej zewnętrznej, przy której bank centralny prowadzi aktywną politykę $\frac{\mathbf{1 + c}}{\mathbf{1 +}\mathbf{c}\mathbf{- k - z}}$

Czyli baza * mnożnik =m1

Widzimy, że publiczność wpływa na mnożnik poprzez c, banki komercyjne poprzez k, bank centralny przez z. Mamy zatem proces związany z kreacją podaży pieniądza, w której uczestniczy bank centralny, który decyduje o bazie monetarnej. Decyduje o tym czy kupi czy nie kupi, czy sprzeda rezerwy dewizowe, poprze operacje otwartego rynku decyduje o sprzedaży bonów pieniężnych, publicznych pap wart. W operacjach otwartego rynku uczestniczy bank centralny i określona liczba banków komercyjnych, także bank centralny nie prowadzi operacji ze wszystkimi bankami. Jest wytypowanych ok. 15 banków, które biorą udział w operacjach z bankiem centralnym. Bank centralny prowadzi politykę obowiązkowych rezerw dewizowych. W ten sposób bank centralny kształtuje bazę stopę rezerw obowiązkowych ,a banki komercyjne wpływają na kreacje pieniądza poprzez skłonność udzielania kredytów.

Bank centralny NBP ma za zadanie stabilności pieniądza, aktualnie można powiedzieć, ze bank centralny realizuje swoją politykę w oparciu o strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. Czyli podstawowym celem polityki pieniężnej jest stabilność pieniądza, i tę stabilność realizuje się w oparciu o strategię bezpośredniego celu inflacyjnego.

Celem inflacyjnym NBP jest utrzymanie inflacji w ramach pasma 2,5% +/- 1 punkt procentowy. Inflacja zgodnie z celem polityki pieniężnej nie powinna być wyższa niż 3,5 i niższa niż 1,5 procent. Inflacja liczona jest wskaźnikiem cen dóbr konsumpcyjnych.

Europejski bank centralny natomiast realizuje również strategię bezpośredniego celu inflacyjnego i celem inflacyjnym europejskiego banku centralnego jest dążenie do tego aby inflacja była nie wyższa niż 2% ale możliwie bliska do 2%, czyli można przyjąć, że celem jest osiągnięcie inflacji zbliżonej do 2%. W krajach UE starej 15-stki, które nie weszły do strefy euro (Wielka Brytania, Dania, Szwecja) cel inflacyjny jest taki, jak Europejskiego banku centralnego.

NBP swoje zadania będzie musiał rozszerzyć w okresie, gdy waluta polska znajdzie się w paśmie rn2, czyli europejskiego systemu walutowego 2, bowiem wówczas bank centralny będzie musiał dążyć do stabilności kursów, by kursy walut nie zmieniały się bardziej od kursu ustalonego, bardziej niż od +/- 15%. Były nawet sugestie, aby ten przedział wahań ograniczyć do 2,25%, no ale jak na razie kraje, które wchodzą do strefy euro mają do zastosowania przedział 15%.

Bank centralny dąży do tego, by pieniądz był stabilny, do tego bank centralny wykorzystuje określone narzędzia. Te narzędzia służą regulacji podaży pieniądza i to tych narzędzi zaliczymy:

- politykę stóp procentowych,

- operacje otwartego rynku,

- politykę rezerw obowiązkowych,

- operacje depozytowo-kredytowe.

NBP uruchomił jeszcze w okresach, kiedy w Polsce pojawiły się problemy z płynnością w ramach franka szwajcarskiego, uruchomił jeszcze SWAPY walutowe, które w tej chwili nie są wykorzystywane.

NBP uruchomił jeszcze w okresach kiedy w Polsce pojawiły się problemy z płynnością w ramach franka szwajcarskiego, uruchomił jeszcze cła walutowe, które w tej chwili nie są wykorzystywane.

Bank centralny realizuje politykę bezpośrednich procedur pracy i metod i w ramach realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje instrumenty:

Polityka stóp procentowych – bank centralny realizuje politykę stóp procentowych po to, by cena pieniądza i stopa procentowa na rynku była zbliżona do oczekiwań Banku Centralnego. Politykę stóp procentowych realizuje Rada Polityki Pieniężnej, która składa się z: 10 osób – 3 osoby mianowane są przez Sejm, 3 przez Senat, 3 przez Prezydenta, a na czele RPP stoi prezes NBP. RPP podejmuje decyzje dotyczące stóp procentowych, a także stopy rezerw obowiązkowych. Można tu mówić o 4 stopach procentowych:

• Stopa podstawowa (referencyjna) – określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, konkretnie są to operacje 7-dniowych bonów pieniężnych. Została ustalona na poziomie 4,5 %. Określa minimalną rentowność publicznych papierów wartościowych, sprzedawanych w operacjach otwartego rynku.

• Stopa lombardowa – w tej chwili określona na poziomie 6 % (4,5 = 1,5%)

• Stopa depozytowa – 3% (4,5 – 1,5 %)

Stopa depozytowa i lombardowa pełnią istotne funkcje na rynku pieniężnym. Stopa lombardowa jest to stopa, która wyznacza maksymalną cenę pozyskania pieniądza na rynku. Stopa depozytowa natomiast jest to stopa, po której bank centralny przyjmuje depozyty (wolne środki pieniężne) od banków komercyjnych, są to tzw. depozyty overnight, czyli depozyty na jedną noc.

Można zatem powiedzieć, że stopa procentowa określa minimalną stopę wykorzystania wolnych pieniędzy przez banki komercyjne. Jeśli banki komercyjne nie będą w stanie efektywnie wykorzystać swoich środków, w każdej chwili mogą je ulokować w postaci depozytu. A zatem stopa lombardowa jest to stopa, która mówi nam o najwyższym koszcie uzyskania pieniądza, a stopa depozytowa o najniższym koszcie pozyskania pieniądza.

• Stopa redyskontowa – stopa redyskonta weksli 4,75%.

Stopa referencyjna jest to stopa, która ma wskazywać jaka jest pożądane oprocentowanie na rynku międzybankowym. Stopa oprocentowania na rynku międzybankowym. Kształtuje się na poziomie zbliżonym do stopy referencyjnej.

WIBIR₍₇₎ = 4,59% WIBOR₍₃₎ = 4,95% (3,7) - miesięczne

WIBID₍₇₎ = 4,39% WIBID₍₃₎ = 4,75%

Stopa podstawowa 2l 5l (rentowność obligacji)

Polska - 4,5 4,57 4,79

USA - 0,25 0,37 1,11

Niemcy – 1,0 0,27 0,92

W Polsce stopa referencyjna jest najwyższa. To powoduje, że oprocentowanie obligacji skarbowych jest również najwyższe.

Jak jest rola stopy procentowej z punktu widzenia realizacji polityki pieniężnej banku centralnego?

Polityka pieniężna banku centralnego stawia sobie za cel stabilizację pieniądza. Stopa procentowa wpływa na popyt konsumpcyjny i inwestycyjny. Wzrost stopy procentowej przyczynia się do obniżenia popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego. Jeżeli występuje wysoka presja inflacyjna, to żeby przeciwdziałać tej presji, musimy podnieść stopę procentową, gdyż zmniejsza to popyt i presję inflacyjną. Reakcja popytu na zmianę stopy procentowej jest opóźniona w czasie (6-9 miesięcy), dlatego NBP co kwartał uaktualnia prognozę inflacji, i na jej podstawie podejmuje decyzję czy podnieść, czy obniżyć stopę procentową. Ustalana stopa procentowa służy ograniczaniu presji inflacyjnej bądź deflacyjnej. Gdy istnieje zagrożenia presją deflacyjną (spadek cen) to bank centralny musi pobudzić popyt – obniżyć stopę procentową. Jeżeli bank centralny chce ograniczyć popyt, bo istnieje presja inflacyjna to podnosi stopę procentową. Presja deflacyjna wiąże się z zahamowaniem wzrostu gospodarczego, dlatego gdy istnieje zagrożenie procesami recesyjnymi, bank centralny obniża stopę procentową. Można powiedzieć, że polityka stóp procentowych to polityka, która ma stabilizować pieniądz.

Żeby regulować stopę procentową, czyli mieć stopę rynkową zbliżoną do stopy referencyjnej, to oznacza, że bank centralny oddziałuje aktywnie na rynek, bo rynek ustala stopy zbliżone do stopy referencyjnej. Bank centralny musi prowadzić aktywną politykę regulującą podaż pieniądza.

Wśród instrumentów regulujących podaż pieniądza wyróżniamy:

1. politykę rezerw obowiązkowych – to polityka która nakazuje bankom komercyjnym utrzymywanie odpowiedniego poziomu rezerwy obowiązkowej. Rezerwę ustala się w określonym procencie od depozytów złotowych i dewizowych, zarówno jeżeli chodzi o bieżące jak i terminowe depozyty. W Polsce aktualnie jest to3,5%. To oznacza, że banki mają obowiązek utrzymania rezerw na poziomie nie niżej niż 3,5%. Dla banków istotnym ułatwieniem jest prowadzenie uśrednienia rezerwy obowiązkowej – to oznacza, że banki mogą w niektórych dniach mniejszą rezerwę od wymaganej, ale w innych muszą mieć większą tak, by w okresie rozliczeniowym poziom rezerwy nie był niższy przeciętny od wymaganej. Wcześniej była zasada rozliczania rezerwy na koniec każdego dnia obrachunkowego. Niedostateczna rezerwa skutkowała tym, że banki płaciły od niedostatecznej kwoty rezerwy karę w wysokości dwukrotności stopy lombardowej. To było dla banków dotkliwe finansowo. Rezerwa obowiązkowa może być trzymana w kasach banku i na rachunkach rezerw obowiązkowych w banku centralnym. Trzymane rezerwy na rachunkach w banku centralnym są oprocentowane w wysokości 0,9 stopy redyskontowej. 0,9 * 4,5% = 4,275 Im wyższa jest stopa rezerw obowiązkowych tym mniej środków do aktywnego wykorzystania przez banki, im wyższa rezerwa tym mniejsza zdolność konkurencyjna banków. W stefie euro Europejski Bank Centralny stosuje stopę rezerw obowiązkowych na poziomie 2%, w Polsce jest to 3,5%. W latach 90-tych stopa ta wynosiła 20%.

2. politykę operacji otwartego rynku – operacje otwartego rynku mogą to być operacje podstawowe, które regulują płynność poprzez przeprowadzanie standardowo raz w tygodniu bonów pieniężnych z terminem zapadalności 7 dni, czyli bank centralny wykupuje jedne bony i sprzedaje kolejne, może w związku z tym albo zwiększyć sprzedaż, albo ograniczyć i w ten sposób wpływa na płynność. Jeżeli bank centralny zwiększa sprzedaż to ściąga więcej pieniądza z rynku, jeżeli zmniejsza sprzedaż, to zwiększa płynność sektora bankowego. Oprócz operacji podstawowych występują operacje dostrajające – mogą być podjęte w celu ograniczenia wpływu zmian w warunkach płynnościowych w sektorze bankowym, które mogą zakłócić poziom stopy procentowej. Wyróżniamy tutaj dwojakiego rodzaju operacje (między bankiem centralnym a bankiem komercyjnym) z jednej strony są to operacje REPO czyli operacje zasilające – zwiększające płynność i operacje REWERSE REPO czyli są to tzw. operacje absorbujące.

OPERACJE REPO – warunkowego zakupu

ZAKUP PAP WART

BC BK

ŚR PIEN.

PLN

OPERACJE REVERSE REPO – operacje warunkowej sprzedaży

SPRZ PAP WART

BC BK

ŚR PIEN

PLN

Operacje REPO są to operacje warunkowego zakupu, operacje REWERS REPO są to operacje warunkowej sprzedaży. Operacje REPO: bank centralny, który inicjuje te operacje dokonuje zakupu papierów wartościowych, ale jest to zakup warunkowy tzn., że po określonym terminie te papiery wartościowe zostaną odsprzedane bankom komercyjnym, w momencie zakupu przelewa na konto banku komercyjnego określone środki finansowe. Tego typy operacja to praktycznie udzielenie kredytu, Bank Centralny udziela kredytu bankom komercyjnym pod zastaw określonych papierów wartościowych. Ta operacja jest operacją która zasila sektor bankowy środkami pieniężnymi, bowiem bank centralny kredytuje sektor bankowy, zwiększa płynność, czyli operacje REPO są to operacje, które zwiększają płynność –> nadmiar pieniądza –> jego cena spada.

Drugi typ operacji – REWERSE REPO, które są to operacje związane z warunkową sprzedażą. Bank Centralny inicjuje sprzedaż papierów wartościowych i ściąga środki pieniężne. Sprzedaż papierów wartościowych następuje na określony termin, po którym bank centralny odkupuje papiery wartościowe i przekazuje zwrot środków. Ta operacja ma charakter przyjęcia depozytu. Bank Centralny przyjmuje depozyt na określony termin, bank komercyjny po terminie otrzymuje zwrot środków (depozyt z oprocentowanie) i zwraca papiery wartościowe.

Bank centralny poprzez te operacje reguluje zatem płynność. Te operacje dostrajające są operacjami, które nie zawsze występują. Bank centralny poprzez operacje otwartego rynku, zwłaszcza operacje podstawowe, doprowadza do odpowiedniej płynności w sektorze banku centralnego. Do takiej płynności, że na rynku stopa procentowa jest zbliżona do stopy referencyjnej. Gdyby pojawiły się jakieś nieoczekiwane zdarzenia, które naruszają rynkową stopą procentową, wówczas bank centralny ma możliwość uruchomienia operacji REPO lub REWERS REPO tak, by zneutralizować te nieoczekiwane zmiany warunków płynności, które mogą naruszyć rynkową stopę procentową. Na koniec 2011 stan operacji REPO = 0, ReVERSE REPO = 0. BC realizował operacje podstawowe.

1. Kolejnym narzędziem regulującym płynność jest polityka depozytowo-kredytowa, czyli operacje depozytowo-kredytowe. Operacje depozytowo-kredytowe Banku Centralnego obejmują: z jednej strony depozyt na koniec dnia, z drugiej strony kredyt lombardowy, z trzeciej strony obejmują kredyty z dnia operacyjnego i obejmują również kredyty wekslowe.

• Depozyt na koniec dnia – banki komercyjne sporządzają bilans na koniec dnia operacyjnego, i jeżeli dysponują nadwyżką środków pieniężnych, która nie może być w efektywniejszy sposób wykorzystana, to lokują wolne środki w Banku Centralnym, które są oprocentowane według stopy procentowej ustalanej przez RPP. I na początek następnego dnia kwota depozytu jest przekazywana na rachunek banku komercyjnego łącznie z należnym oprocentowaniem. Bank zatem nie musi tych pieniędzy trzymać w kasie, bank centralny zadbał o to, by bank komercyjny każde wolne środki mógł ulokować w Banku Centralnym. Tego typu operacje występują także w Europejskim Banku Centralnym.

• Drugim instrumentem jest kredyt lombardowy – jest to kredyt, z którego korzystamy, gdy nie możemy taniej pozyskać środków pieniężnych na rynku. Jeżeli nie możemy pozyskać pieniądza na rynku, możemy korzystać z kredytu lombardowego. Czyli na koniec dnia, jeżeli brakuje nam środków pieniężnych do przeprowadzenia wszystkich rozliczeń, możemy zaciągnąć w banku centralnym kredyt lombardowy. Przy czym kredyt lombardowy zaciąga się pod zastaw określonych papierów (u nas publicznych papierów wartościowych). Bank komercyjny może zatem zaciągnąć kredyt lombardowy pod zastaw publicznych papierów wartościowych. Kredyt lombardowy jest spłacany w pierwszej kolejności w następnym dniu, gdyby w kolejnym dniu okazało się, że bank potrzebuje środków, a spłacił kredyt lombardowy, to może zaciągną nowy kredyt lombardowy.

• Dla zwiększenia płynności sektora bankowego, bank centralny wprowadził kredyty w złotych, w walutach, tzw. kredyty w ciągu dnia operacyjnego. To oznacza, że banki komercyjne jeżeli w trakcie dnia operacyjnego odczuwają deficyt pieniądza czy to w walucie, czy w złotych mogą zaciągnąć kredyt. Jeżeli spłacą go w ciągu dnia obrachunkowego to taki kredyt nie jest oprocentowany, czyli można powiedzieć, że mamy kredyt darmowy. Jeżeli go nie spłacą to mogą go przekształcić w kredyt lombardowy, który jest oprocentowany (6%).

• Płynność regulowana jest również przez tzw. kredyty wekslowe – udziela bank centralny są przeznaczone na finansowanie nowych kredytów udzielanych przez banki podmiotom gospodarującym. Bank centralny udzielając kredytów wekslowych przyjmuje do dyskonta weksle własne podmiotów gospodarujących. Te weksle wystawiają podmioty gospodarujące na rzecz banków, które udzielają im kredytu. Bank może zatem zwiększyć swoją płynność poprzez zaciąganie kredytów wekslowych.

Bank centralny zatem reguluje płynność sektora i dąży do tego, żeby ta płynność pozwalała na zbliżenie stopy rynkowej do stopy referencyjnej. Stopę referencyjną ustala natomiast w taki sposób by służyła ona stabilizacji siły nabywczej pieniądza, by pieniądz nie zmieniał nadmiernie swojej wartości.

Działanie polityki pieniężnej skierowane jest na banki.

Model rynku bankowego (kredytowego) – jakiś wykres

r- jednostk. przychody

k -koszty

r1

r

K* K (kredyty)

Bank udzielając kredytu bierze pod uwagę, z jednej strony przychody związane z udzielonymi kredytami, z drugiej strony bierze pod uwagę koszty związane z działalnością kredytową.

Możemy wykreślić krzywą jednostkowych przychodów z tytułu udzielonych kredytów i marginalnych kosztów działalności bankowej. Na marginalne koszty działalności bankowej składają się jednostkowe koszty funkcjonowania banku (koszty stałe) – w przeliczeniu na jednostkę maleją, czyli jednostkowe koszty funkcjonowania banku w miarę wzrostu akcji kredytowej te koszty wykazują tendencję malejącą. Drugim kosztem jest jednostkowy koszt pozyskania pieniądza – może się wiązać z kosztami blokad, kosztami pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym. Jeżeli pozyskujemy pieniądz blokad to musimy jeszcze uwzględnić jednostkowy koszt rezerw obowiązkowych. Bank musi jeszcze tworzyć rezerwy na kredyty trudne, w przypadku gdy pogarsza się sytuacja na rynku bankowym odpisy na rezerwy rosną. Możemy zatem powiedzieć, że jeżeli udzielamy kredytu podmiotom, których zdolność kredytowa spada to koszty tworzonych rezerw na kredyty rosną. Dlatego też później mamy proces wzrostu jednostkowych kosztów bo odsetek niespłacanych kredytów rośnie.

Mc = JKFB + K. POZ. PIEN. + J.K.RZ.

Ten model pokazuje czynniki, które wpływają na poziom akcji kredytowej. Pożądany poziom akcji kredytowej to poziom, w którym marginalny przychód zrówna się z marginalnym kosztem. Jeżeli dojdzie do podniesienia stopy procentowej (r0 -> r1) to zwiększy się skłonność do udzielania kredytów, zwiększy się poziom udzielanych kredytów. Jeżeli natomiast dojdzie do sytuacji zmiany kosztów np., bank obniży koszty, to zwiększy się skłonność do udzielania kredytów. Natomiast jeżeli dojdzie do wzrostu kosztów, to zmniejszy się poziom udzielanych kredytów. Decyzje o wielkości udzielanych kredytów zależą od poziomu stopy procentowej i od kosztów. Głównym czynnikiem przy danych kosztach jest stopa procentowa. Na rynku kredytowym będziemy mieli krzywą podaży na kredyt. W miarę wzrostu stopy procentowej rośnie podaż akcji kredytowej. Z drugiej strony na rynku kredytowym mamy popyt na kredyt. Popyt na kredyt zależy od skłonności do zaciągania kredytów i od poziomu dochodu narodowego. Krzywa popytu jest przy danym poziomie PKB, natomiast krzywa podaży jest przy danej bazie monetarnej.

r K^s($\overset{\overline{}}{B}$₀)

K^S₁($\overset{\overline{}}{B}$₁)

C

r0 A D

r1

B K^D_(Y1)

K^D_(PKB)(Y0)

K₀ K₁ K

Jak wpłynie zmiana bazy monetarnej na sytuację na rynku kredytowym?

Mnożnik kreacji pieniądza możemy wykorzystać także do ustalenia kreacji kredytu

M1 = $\frac{\mathbf{1 + c}}{\mathbf{1 + c - k - z}}$ * $\overset{\overline{}}{\mathbf{B}}$

K = $\frac{\mathbf{k}}{\mathbf{1 + c - k - z}}$ * $\overset{\overline{}}{\mathbf{B}}$

K/D=k - określa relacje kredytów do depozytów

Przy danej skłonności do udzielania kredytów k = k (r, r_a, a) (k jest funkcją stopy procentowej, jest funkcją kosztu pozyskania pieniądza, stopy różnych rezerw obowiązkowych i związanych z kredytami trudnymi) poziom podaży kredytów przy tych wielkościach nie zmienionych będzie zależał od bazy monetarnej. Wzrost bazy monetarnej, czyli pieniądza rezerwowego powoduje wzrost podaży pieniądza. Stopa procentowa równoważąca popyt i podaż na kredyty w przypadku wzrostu bazy monetarnej ulegnie obniżeniu. Wzrost bazy monetarnej przyczyni się do obniżenia stopy procentowej to spowoduje wzrost skali udzielanych kredytów. Popyt na kredyt z kolei zależy od PKB, popyt na pieniądz zależy od wielkości transakcji tak samo jak popyt na kredyt. Jeżeli wzrośnie PKB przy innych parametrach niezmienionych to doprowadzi to do przesunięcia w prawo krzywej popytu na kredyt.

Przejście z punktu A do B następuje wówczas gdy zmienia się baza monetarna – rośnie.

A=>B ($\overset{\overline{}}{B} \uparrow ,\ \ r \downarrow )$

Z A do C – następuje gdy rośnie PKB, czyli rośnie popyt, przy danej bazie monetarnej powoduje to wzrost stopy procentowej. A =>C (Y↑, r↑)

Z A do D – jest wywołane zarówno wzrostem dochodu jak i wzrostem bazy monetarnej, jeżeli wzrost bazy monetarnej będzie odpowiedni do wzrostu dochodu wówczas stopa procentowa nie musi ulec zmianie. A=>D ($\overset{\overline{}}{B} \uparrow \ Y \uparrow ,\ r \rightarrow )$

Bank centralny który kreuje podaż pieniądza, kreuje bazę monetarną, bo podaż pieniądza zależy także od parametru k – skłonności do udzielania kredytów, a skłonność do udzielania kredytów, jak wynika z modelu rynku kredytowego zależy od stopy procentowej, kosztów pozyskania pieniądza, kosztów funkcjonowania banku, kosztów rezerw. Baza monetarna zatem musi zmieniać się w odpowiedni sposób do zmiany PKB.

Kreacja kredytu będzie zależała od parametru k, który zależy od r. K = $\frac{\mathbf{k}\mathbf{(r,\ ra,\ a)}}{\mathbf{1 + c - k}\mathbf{(r,\ ra,\ a)}\mathbf{- z}}$ * $\overset{\overline{}}{\mathbf{B}}$

Jakie są zależności między podażą kredytu a podażą pieniądza?

r K^s r M^S

r₁

r₀

D-popyt D1

K₀* K M^S₀ M^S₁

$\frac{\mathbf{1 + c}}{\mathbf{1 + c - k - z}}$ $\frac{\mathbf{k}}{\mathbf{1 + c - k - z}}$

W punkcie wyjścia mamy określoną stopę procentową (krzywa podaży na kredyt i krzywa popytu), mamy określony poziom kredytu.

Jaka jest różnica między mnożnikiem kreacji kredytu a mnożnikiem kreacji pieniądza? Mnożnik kreacji pieniądza jest niższy? M^S. I dlatego krzywa podaży pieniądza jest bardziej stroma niż krzywa podaży kredytu.

W zależności od tego co jest czynnikiem sprawczym, jeżeli jest to wzrost PKB – przesunięcie w prawo krzywej popytu na kredyty – wzrost dochodu powoduje wzrost stopy procentowej, co powoduje wzrost akcji kredytowej (zwiększa się skłonność do udzielania kredytów) i powoduje wzrost podaży pieniądza.

Drugim czynnikiem sprawczym może być wzrost bazy monetarnej (pieniądza rezerwowego). Bank centralny zwiększy rezerwy walutowe, zwiększy podaż pieniądza. Bank centralny poprzez operacje otwartego rynku zasilające zwiększy podaż pieniądza. Jeżeli rośnie baza monetarna przesuwa się w prawo krzywa podaży kredytów. Stopa procentowa spada i maleje skłonność do udzielania kredytów. Wzrost bazy monetarnej zwiększy podaż pieniądza nawet przy spadku stopy procentowej.

II przypadek

r K^S₀ M^S₀ M^S_{1 nie jest równoległa}

r₀ A₁ K^s₁ A

r₁ B P_K0

K^D₀

K₀ K M^S

Jakie będą konsekwencje? Bank Centralny zwiększy rezerwy walutowe. Poprzez operacje otwartego rynku zasilające zwiększy podaż pieniądza. Jeżeli rośnie baza monetarna, to przesuwa się w prawo krzywa podaży kredytowej. Czyli przejdziemy z pkt A do pkt B. Stopa procentowa spadnie. Skłonność do udzielania kredytów maleje. Mamy tu dwie tendencje spadek stopy procentowej powoduje spadek skłonności do udzielania kredytów, ale z drugiej strony jest tendencja wzrostu bazy monetarnej. Wzrost bazy monetarnej spowoduje przesunięcie krzywej podaży i zwiększy podaż pieniądza nawet przy spadku stopy procentowej. Krzywa podaży przesunie się w prawo. Związek między zmianą akcji kredytowej a podażą pieniądza zależy od tego, co jest czynnikiem sprawczym. Jeżeli wzrost dochodu, to zwiększa się podaż przy danej bazie. Podaż rośnie ponieważ rośnie stopa procentowa, a wzrost stopy procentowej powoduje wzrost mnożnika, bo zwiększa się skłonność do udzielania kredytów. Jeżeli natomiast rośnie baza monetarna, to krzywa podaży pieniądza przesuwa się w prawo i rośnie podaż spowodowana wzrostem bazy monetarnej, nawet przy nieznacznym spadku mnożnika kreacji pieniądza.