Wychowanie XXI wieku.

W walce z samym sobą.

1. Strefa niebieska

   1. Aktywność człowieka

   2. Osobowość, samoświadomość

      1. Elementy osobowości

      2. Silna osobowość

      3. Samoświadomość

      4. Podmiotowość człowieka

2. Strefa czerwona

   1. Wychowanie

      1. Definicja

      2. Podstawowe środowiska wychowawcze

      3. Dziedziny wychowania

3. Strefa zielona

   1. Rodzaje postaw

   2. Idealna postawa

2. Strefa czerwona

   1. Różne podejścia do wychowania

   2. Dziedziny wychowania, a metody wychowania

      1. Wychowanie społeczno – moralne

      2. Wychowanie umysłowe

      3. Wychowanie estetyczno – etyczne.

      4. Wychowanie fizyczno – zdrowotne.

   3. Techniki oddziaływań wychowawczych

2. Strefa brązowa

   1. Style kierowania, nauczyciel

      1. Styl liberalny

      2. Styl autokratyczny

      3. Styl demokratyczny

   2. Warunki skutecznego wychowania

      1. Demokratyczny styl wychowania

         • Krótkie omówienie

         • Skutki różnych stylów wychowania

         • Ogólne uwagi o stylach wychowania

      2. Podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży

         • Akceptacja dzieci i młodzieży

         • Autentyzm nauczycieli i wychowawców

      3. Praca nad sobą wychowawców i nauczycieli

         • Potrzeba pracy nad sobą

         • Techniki pracy nad sobą

3. Strefa różowa

   1. Miejsce komunikacji interpersonalnej w wychowaniu

4. Strefa pomarańczowa

   1. Samowychowanie

      1. Cele samowychowania

      2. Etapy samowychowania

      3. Uczestniczenie samowychowania w drodze do wolności

      4. Mechanizmy obronne w samowychowaniu

   2. Osobowość, jako rezultat samowychowania i rozwoju

   3. Droga do wolności, osiągnięcie jej

Wiek XXI niesie nowe wyzwania w sferze wychowania. Era komputerów, internetu i wirtualnych znajomości niesie niebezpieczeństwo stworzenia społeczeństwa upośledzonego interpersonalnie. Zadaniem społeczeństwa jest stworzenie warunków ku rozwojowi dziecka, wpisaniu go w środowisko tak, aby potrafił zdrowo w nim funkcjonować. Jednocześnie jest to walka z samym sobą, by nie ulec presji rozwoju elektroniki i społeczeństwa. Wszystko to jest głęboko osadzone w wychowaniu, szerokie pole działania mają tutaj zarówno rodzice jak i nauczyciele. Tematyka podsuwa temat rozważań „Wychowanie XXI wieku”, zagadnienie to jest niezwykle szerokie i zawiłe. Uporządkowanie wszystkich aspektów jest nieprawdopodobnie ambitnym wyzwaniem. Próby posortowania wiedzy na ten temat doprowadziły mnie do stworzenia sześciu sfer problemowych. Pierwsza sfera (niebieska) traktuje o człowieka, jego osobowości, aktywności oraz dojrzałości. Druga sfera (czerwona) dotyczy wychowania, jej dziedzin, metod oraz technik. Trzecia sfera (zielona) odnosi się do postaw człowieka oraz sposobów ich kształtowania. Czwarta sfera (brązowa) jest określeniem warunków skutecznego wychowania. Piąta sfera (różowa) obejmuje ważne zagadnienie komunikacji interpersonalnej oraz gryp w odniesieniu do wychowania. Szósta sfera (pomarańczowa) jest zwieńczeniem rozważań, ukazuje drogę od samowychowania do wolności w związku z mechanizmami obronnymi. Postaram się omówić je wszystkie po kolei uwzględniając wpływy, jakie na siebie mają poszczególne sfery. Niektóre korelacje pomiędzy sferami przedstawia mapa myśli, z którą bliżej można zapoznać się w załączniku nr 1.

Zatem strefa niebieska pokazuje człowieka i jego ideał osobowości, ale od początku. Podstawową właściwością istot żywych jest aktywność. Pojęcie to jest niezwykle ogólne, przyjmijmy, że jest to ogół reakcji i zachowań organizmu, jest to przeciwstawienie się bierności, bezruchu braku reakcji. Związane z aktywnością są pojęcia przedstawione na poniższym rysunku, jednocześnie określone są ich wzajemne stosunki.

RYSUNEK 1. ELEMENTY AKTYWNOŚCI.

W zależności od wieku zmienia się aktywność człowieka, ale to nie jest tematem pracy. Ważniejsze jest to, że aktywność rozwija osobowość człowieka. By opisać tą zależność potrzebne są informacje dotyczące osobowości. Tak więc jest to zespół cech indywidualnych, które wpływają i decydują o jego zachowaniu, opisują to zachowanie, które ma wpływ na nasze powodzenie. Pomocne w określeniu swojej osobowości są pytania:

• Do czego człowiek zmierza? – jest to zmienne, są to motywacje, ambicje, emocje, zainteresowania, idee, światopogląd, postawy, wartości, nastawienie;

• Co człowiek może? – jest to względnie stałe, są to zdolności, inteligencja ogólna, zdolności praktyczne i specjalne;

• Kim jest człowiek? – jest to stałe, jest to charakter.

Elementami osobowości są: cechy osobowości, procesy poznawczo – emocjonalno – motywacyjne oraz wrodzony temperament. To wszystko związane jest z pracą nad sobą, a więc z aktywnością. Dzięki aktywności możemy kształtować swoją osobowość i próbować osiągnąć osobowość silną. Jest nią osobowość ukierunkowana, zorganizowana i opanowana, efektywnie zarządzająca sobą oraz dojrzała.

Aktywnie pracując nad sobą, kształtowaniu silnej osobowości możemy osiągnąć dojrzałość psychiczną, na którą składa się dojrzałość umysłowa, emocjonalna oraz społeczna. Nauczyciel tak kieruje uczniem, by ten potrafił poznać konkretne zjawisko (dojrzałość umysłowa), ustosunkować się do tej wiedzy, wartościować ją (dojrzałość emocjonalna) oraz przyjąć ją uwzględniając wymagania społeczeństwa oraz korzystać z tego (dojrzałość społeczna). Trzy dojrzałości pozwalają na zdrowe funkcjonowanie w życiu.

RYSUNEK 2. DOJRZAŁOŚĆ CZŁOWIEKA.

Nauczyciel powinien rozwój wszystkich obszarów ze strefy niebieskiej wspomagać. Zadaniem nauczyciela jest pomoc uczniom w odkryciu siebie, osiągnięciu dojrzałości na poziomie szkolnym oraz odkryciu siebie, czyli samoświadomości. Tutaj zataczamy koło dzięki aktywności możemy się rozwijać, kształtować swoją osobowość i poznawać siebie. Dzięki poznaniu wiemy, nad czym jeszcze możemy pracować, pozwala nam to podjąć aktywność.

RYSUNEK 3. ROZWÓJ OSOBOWOŚCI.

Rozwój osobowości może zależeć od kilku czynników, są nimi: grupa, rodzina, szkoła, zakład pracy. Warto też wspomnieć o mechanizmach warunkujących zmiany w człowieku. Są to mechanizmy:

• kontroli społecznej – reakcja grupy, jest to spontaniczna reakcja grupy. Skuteczny jest gry grupa jest atrakcyjna (pozytywna);

• facylitacja – osób znaczących, autorytetów, są to interakcje z osobami znaczącymi;

• wzmacniania wewnętrznego – internalizacja, uwewnętrznienie.

Nauczyciel może dobierać mechanizmy do poszczególnych osób. Na niektóre nie będzie działał autorytet, ich specyfika może wymagać reakcji grupy. Wychowawca będzie musiał rozpoznać, na które mechanizmy powinien kłaść większy nacisk.

Dodatkowo warto zwrócić uwagę na to, od czego zależy kształtowanie się samoświadomości człowieka. Może to wspomagać pracę nauczyciela. Wiedząc, co należy zmieniać lepiej będzie kierować wychowankiem. Samoświadomość zależy od czynników wewnętrznych (osobowości -> temperamentu -> procesów poznawczych i emocjonalnych oraz od czynników zewnętrznych, czyli stosunków interpersonalnych, w tym: aktywne słuchanie, rozwiązywanie problemów, negocjowanie oraz otwartość emocjonalna.

W związku z osobowości, która jest niezwykle różnorodna omówię krótko podmiotowość człowieka. Jak rozumieć pojęcie: podmiot. Jest to osoba w pełni świadomi pełniąca swoją rolę społeczną, kierująca swoimi stanami emocjonalnymi, ciągle się samodoskonaląca oraz ułatwiająca samorealizację drugiemu podmiotowi. W wychowaniu podmiot jest sprawcą działań, to on dokonuje wyboru ról, zadań, partnerów. Od podmiotu zależy to jak bardzo będzie aktywny. Nauczyciel staje się tylko doradcą i musi uszanować podmiotowość ucznia.

Możemy przejść teraz do sfery czerwonej dotyczącej bezpośrednio wychowania. Umiejscowienie tej sfery w tym miejscu warunkuję definicją wychowania. Dla R. Wroczyńskiego wychowanie to system działań zmierzający do określonych rezultatów wychowawczych. Z kolei H. Muszyński przez wychowanie rozumie wszelkie zamierzone działanie w formie interakcji społecznych mające na celu wywołanie trwałych, pożądanych zmian w osobowości ludzkiej. Podobne stanowisko zajmuje Cz. Kupisiewicz, ponieważ określa wychowanie, jako zamierzone i świadomie podejmowane czynności wychowanków według społecznie akceptowanego wzoru, czyli ideału wychowawczego. Każda z definicji opiera się na kształtowaniu wychowanka, a więc na kształtowaniu osobowości oraz wspomaganiu w samoświadomości uczniów.

Wychowanie może następować w różnych środowiskach. Według mnie najważniejsze będą dwa środowiska bezpośrednio ze sobą współpracujące – dom i szkoła. Rodzina, dom jest naturalnym środowiskiem wychowawczym człowieka, jest to pierwsza grupa, w jakiej znajduje się człowiek. Rodzina zaspokaja podstawowe potrzeby dzieci, dostarcza pierwszych pożądanych wzorców, przekazuje, jako pierwsza normy i wartości, pozwala na rozwój kontaktów międzyludzkich. Szkoła zaś jest środowiskiem zinstytucjonalizowanym, pełni funkcje dydaktyczną, opiekuńczą i wychowawczą. Szczególnym miejscem w szkole jest klasa szkolna. To grupa społeczna, do której dziecko zostaje przypisane. Nie należy oddzielać tych dwóch środowisk od siebie, a traktować je, jako jedność. Wspólnym zadaniem rodziców i wychowawcy w szkole jest takie pokierowanie uczniem, by połączyć dwa środowiska. Mają się one wzajemnie uzupełniać. Dlatego ważne w wychowaniu jest, aby rodzice niejako ingerowali w działalność szkoły, a nie pozostawiali nauczycieli samych z ich dzieckiem.

W szerokim zagadnieniu wychowania kryją się bardziej szczegółowe określenia. Na wychowanie składają się dziedziny wychowania takie jak wychowanie: społeczno – moralne, umysłowe, estetyczno – etyczne, fizyczno – zdrowotne. Ku lepszemu zrozumieniu dalszych tematów warto najpierw zrozumieć, czym jest każda z dziedzin wychowania. Dlatego też, krótko omówię każde z nich.

Wychowanie społeczno – moralne polega na wdrążeniu ludzi do zachowań zgodnych z przyjętymi w danym społeczeństwie normami umożliwiającymi harmonijne współżycie. Wychowanie umysłowe oznacza podejmowanie specyficznych działań, w celu przyswojenia wychowankom określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, a także doskonalenie własnych zdolności poznawczych oraz rozwijanie zainteresowań naukowych. Wychowanie estetyczne rozumiane, jako ogół świadomych oddziaływań i działań własnych wychowanka, w których wartości estetyczne i artystyczne wykorzystywane są do pogłębiania życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej i samoekspresji. Wychowanie fizyczno - zdrowotne to podnoszenie sprawności fizycznej, stymulowanie rozwoju fizycznego oraz kształtowanie postaw związanych z osobista troską o stan fizyczny, sprawność fizyczną, zdrowie i urodę.

Każda z dziedzin wychowania wpływa na ucznia, zadaniem nauczyciela jest takie kierowanie aktem nauczania i wychowania, by żaden z zakresów wychowania nie został zaniedbany. Zapewnia to harmonijny rozwój dziecka. Każda z nich kształtuje postawy. Tutaj zazębiają się sfera czerwona ze sferą zieloną dotyczącą postaw człowieka. Elementy wychowania konkretnie określają postawy, jakie wychowawca ma kształtować w uczniu. Kolejno wychowanie społeczno – moralne ma kształtować postawę społeczno – moralną, wychowanie umysłowe postawę umysłową, wychowanie estetyczne postawę estetyczną, a wychowanie fizyczno – zdrowotne postawę fizyczno – zdrowotną. Połączenie tych postaw stanowi postawę idealną, do której wychowanek ma dążyć, a nauczyciel ma to wspomagać.

Nie jest konieczne opisywanie każdej z postaw osobno, gdyż ogólny wizerunek człowieka idealnego zawiera w sobie założenia wszystkich dziedzin wychowania. Taka postawa idealna będzie charakteryzowała się:

• w pełni dojrzałą i wysoce rozwinięta osobowością

• wszechstronnie rozwinięta fizycznie o wysokiej sprawności i zaradności życiowej

• przygotowaniem psychiki do dbałości o swój rozwój umysłowy i fizyczny oraz o stan swojego ciała

• rozwiniętymi umiejętnościami językowymi

• rozumieniem i wyrażaniem otaczającej rzeczywistości

• myśleniem pojęciowym, spekulatywnym

• przewidywaniem konsekwencji działania

• otwartym umysłem pozwalającym spostrzegać rzeczywistość w sposób maksymalnie wyostrzony

• ciągłym odkrywaniem siebie, rozwijaniem zainteresowań

• przejawianiem aktywności twórczej

• wzbogacaniem wiedzy o dorobku kulturowym, poszukiwaniem piękna i dobra

• podejmowaniem działań artystycznych

• zapoznaniem z wartościami i praktycznym ich wykorzystywaniem

• uznawaniem i stosowaniem norm i ról społecznych

• występowaniem w obronie własnych norm i wartości

• krytycznym i racjonalnym przyjmowaniem wartości proponowanych z zewnątrz

• wyznawaniem wartości, które nie naruszają wartości innych

• cechami takimi jak: sumienność, godność, uczciwość, pracowitość, odpowiedzialność, życzliwość, sprawiedliwość, umiejętność współżycia z innymi i radzenia sobie z problemami.

Tutaj następuje powrót do sfery czerwonej, czyli ogólnie pojęte wychowanie. Wartościowe dla stworzenia koncepcji wychowania w XXI wieku będzie odniesienie do koncepcji, które już istnieją. Postaram się wybrać tylko te aspekty, które staną się w pełni wartościowe dla teraźniejszości.

Koncepcja transgresyjna jest bardzo wartościowa ze względu na przekraczanie siebie samego, wychodzenie w przód. Zapewnia to prężny rozwój – kompetencji twórczych, otwartości umysłu, odporności na stres oraz sfery moralnej. Założenie, że rola osobowości zależy od podejmowanych działań idealnie współgra z mój koncepcją wychowania. Dodatkowo pożądane jest współdecydowanie o swoim życiu i działaniach. To osoba ma być sprawcą. Człowiek zdobywa oryginalność myślenia, wyobraźnię, intuicję poznawczą i skupienie. Z koncepcji poznawczej ważne jest przyjmowanie postawy badacza, chęć uczestniczenia w poznawaniu świata. Obserwacja pozwala nam na obserwację i poznanie siebie, dostarcza świadomość siebie. Koncepcja humanistyczna może wnieść w to zagadnienie naprawdę wiele. Założenie, że człowiek jest twórczy i bogaty w możliwości rozwoju wspaniale oddaje charakter aktywności człowieka, która w moim mniemaniu jest jedną z ważniejszych części kształtowania osobowości. Kluczowe pojęcia to otwarcie się na komunikację z innymi ludźmi, rozwijanie mocnych stron. Jedyne, z czym bym się nie zgadzała to fakt, że wychowanie humanistyczne opiera się na doświadczeniu teraźniejszym. Ja chciałabym, aby uczniowie kierowali się przyszłością. Mieli marzenia i cieszyli się nie tylko z tego, co mają, ale również z tego, co mogą mieć. Koncepcja behawiorystyczna trafnie osadza wychowanka w środowisku społecznym, moim zdaniem nie można pomijać środowiska, w którym znajduje się wychowanek, bo to z niego wyrasta i w nim jest głęboko osadzony. Szczególne zastosowanie w wychowaniu może mieć metody kolejnych przybliżeń i desynsybilacji, bardzo wartościowe z wieloma możliwościami wykorzystania ich. Zarówno nauczyciel jak i uczeń może z nich korzystać. Pomocne okazują się również sposoby uczenia –warunkowanie klasyczne, instrumentalne i uczenie się przez obserwację. Nauczyciel z wiedzą na ten temat może wspomagać wchłanianie wiedzy przez wychowanków. Koncepcja psychoanalityczna może wspomóc nauczyciela w porządkowaniu przeszłości uczniów, pomóc im uporządkować życie teraźniejsze, by mogli myśleć przejrzyście o przyszłości. Teoria psychospołeczna może być przydatna w organizowaniu współżycia i współdziałania ludzi, zapewniać poprawne stosunki, o interakcje w formie porozumiewania werbalnego i niewerbalnego. Każda z koncepcji staje się ponadczasowa, z każdej z nich można wiele wyciągnąć, by stworzyć koncepcję wychowania z myślą o obecnym społeczeństwie.

Ciągle pisze o tym, że nauczyciel powinien wspomagać ucznia w jego rozwoju, osiąganiu samoświadomości, ale nie było jeszcze mowy o sposobach wspomagania. Tymi sposobami są metody wychowania. Na podstawie źródeł oraz wypowiedzi skonstruowałam tabelę, w której zostaną ukazane korelacje pomiędzy poszczególnymi dziedzinami wychowania, a metodami wychowania. Jest to jedna z ważniejszych części całej pracy, z tabeli można wyczytać jak dana metoda może wpływać na konkretny obszar wychowania. Ze względu na obszerność tabeli została ona umieszczona w załączniku nr 2.

W każdej metodzie stosuje się techniki oddziaływań wychowawczych, które są skonkretyzowanymi sposobami postępowania wychowawczego. Istnieje pięć grup technik.

1. Techniki wymiany opinii

   1. Technika burzy mózgów

   2. Technika decyzji grupowej

   3. Technika sondażu opinii

   4. Technika swobodnej ekspresji słownej

   5. Technika kontaktów międzyludzkich

2. Techniki oparte na dramatyzacji

   1. Technika socjodramatyczna

   2. Technika gier dramatycznych

   3. Technika dramy

3. Techniki wzmacniania pozytywnego i negatywnego

   1. Technika wzmocnienia pozytywnego (techniki: bezpośredniej gratyfikacji, zawierania kontaktu, sukcesywnej gratyfikacji)

   2. Technika wzmocnienia negatywnego (techniki: szybkiej interwencji, słownego upomnienie, potrąconych punktów, chwilowej izolacji)

4. Techniki oddziaływań niewerbalnych

   1. Technika swobodnej ekspresji plastycznej

   2. Technika ignorowania zachowań niepożądanych

5. Techniki organizowania czasu wolnego

   1. Technika rekreacji kulturalno – rozrywkowej

   2. Technika rekreacji twórczej

   3. Technika rekreacji fizycznej

   4. Technika rekreacji przez działalność społeczną

Wykorzystanie konkretnych technik przy metodach można przedstawić za pomocą mapy myśli, z którą można zapoznać się w załączniku nr 3. Poszczególne techniki idealnie wpisują się w określone metody, ze względu na specyfikę tych środków wychowania. Wyjątkiem jest metoda samowychowania, która w zależności od upodobań osoby stosującej tą metodę może wykorzystywać wszystkie techniki oddziaływań wychowawczych. Osoba kształtująca siebie włącza do pracy nad sobą wszelkie sposoby oddziaływań, ku lepszym efektom pracy.

Wiemy już, co ma robić nauczyciel i jak może to osiągnąć. Teraz pytanie, jaki ma być sam nauczyciel i jak ma prowadzić w klasie szkolnej wychowanie, by było skuteczne. Szczególnie ważne jest to, jakim stylem kierowania będzie posługiwać się nauczyciel w wychowaniu. Można wyróżnić trzy style wychowania: liberalny, demokratyczny i autokratyczny.

Styl liberalny daje młodzieży szeroką możliwość swobody, nie zachęca do działania. Sam nauczyciel nie prowokuje zachowań społecznie i moralnie wartościowych, nie ocenia, doradza tylko wtedy, gdy jest o to poproszony, materiały do pracy dostarcza z inicjatywy uczniów. Nauczyciel nie poczuwa się do odpowiedzialności za zachowania swych uczniów (wychowanków). Powoduje to, że uczniowie nie potrafią zaplanować swojego działania, ich zachowania i praca jest chaotyczna, bezcelowa. Nie są zdolni do określenia celu zadań. Wychowawca nie ma autorytetu, jego nieobecność może nawet być niezauważona. Tacy uczniowie nie potrafią rozmawiać, okazywać tego, co czują. Często są rozczarowani brakiem zainteresowania ze strony nauczyciela, powoduje to rozdrażnienie, a nawet agresję. Styl ten nie uczy dzieci kierowania sobą, wręcz przeciwnie wprowadza w życia bałagan. W dobie komputerów i rosnących wymagań społeczeństwa styl ten nie poprawiłby, a wręcz przeciwnie pogorszyłby sytuację.

Autokratyczny styl wychowania narzuca nauczycielowi pełną odpowiedzialność za swoich uczniów. Podstawą tego wychowania jest system kar i nagród. Nauczyciel decyduje za uczniów, nie pozwala na decyzje uczniów, rzadko z nimi dyskutuje. Dla takiego wychowawcy ważny jest cel i sposób realizacji, uczniowie niejako schodzą na dalszy plan. Przez taki styl kierowania uczniowie mają niechętny stosunek do nauczyciela, nie ufają mu i nie widzą szans na rozmowę. Wykonują zadania bez entuzjazmu, a często też bez zrozumienia. Niechętnie współpracują ze sobą, zamykają się w kontaktach interpersonalnych. Często przejawiają agresję i nie wykazują się dobrymi osiągnięciami w szkole. Zostaje zahamowany ich rozwój, inicjatywa i twórczość. Dlatego też ten styl kierowania również nie może być stylem wychowania XXI wieku. Zadaniem jest otworzenie i rozwój dzieci, nie przeciwnie.

Demokratyczny styl wychowania zakłada wspólne podejmowanie decyzji. Nauczyciel stara się stworzyć przyjazną atmosferę, dzięki której uczniowie mogą wyzwalać swoją pomysłowość. Wiele rzeczy wychodzi tutaj z inicjatywy grupy, ale nie wyłącznie. Ważną rolę odgrywa również nauczyciel. Ten umożliwia przedyskutowanie różnych stanowisk w danej sprawie i wspólnie rozwiązują problemy. Przy tym nauczyciel jest serdeczny i przyjacielski, wzbudza sympatię uczniów. Bierze pod uwagę zainteresowania uczniów, odpowiada im na pytania, w ramach rozsądku nawet, jeżeli nie są związane z tematem zajęć. Nauczyciel pełni rolę inicjatora, animatora, doradcy.

Demokratyczny styl wychowania jest jednym z trzech warunków skutecznego wychowania. Stał się nim dzięki skutkom, jakie wywołuje. Dzięki niemu uczniowie darzą nauczyciela, wychowawcę sympatią, zaufaniem. Podejmują powierzone zadania z entuzjazmem, ponoszą za nie odpowiedzialność. Wykonują zadania nawet pod nieobecność nauczyciela, widzą celowość pracy. Mogą rozmawiać z nauczycielem, rozwiązują z nim problemy. Uważam ten styl wychowania, jako najbardziej wartościowy. Pozwala uczniom poznanie siebie, aktywność, a przez co rozwój.

Kolejnym warunkiem skuteczności wychowania jest podmiotowe traktowanie wychowanka. Nauczyciel musi dążyć ku temu, by wykształcił on w sobie świadome pełnienie swojej roli społecznej, kierowanie swoimi stanami emocjonalnymi, ciągłe samodoskonalenie się oraz poszanowanie dla innego podmiotu. Nauczyciel szanuje prawo do rozwoju tych cech w uczniu, jego niezależność (autonomię) i odrębność (niepowtarzalność). Jednocześnie kształtuje tą samą postawę w uczniu. Podejście to głęboko tkwi w doktrynie humanistycznej, partnerskim traktowaniu ucznia.

Rysunek 4. Wychowanie podmiotowe.

Podmiotowość, wychowanie podmiotowe daje możliwości ku aktywności wychowanków. Zadaniem wychowawcy jest organizowanie wartościowego życia w warunkach współpracy opierającej się na dialogu, w którym określane są cele i wartości. Nauczyciel pozwala uczniowi na własny wybór, nic wychowankowi nie narzuca. Wychowawca pozwala na zdobywanie wiedzy o świecie i określenie własnych możliwości oraz ocenę podjętego zadania. Uczeń sam określa metodę wykonania zadania, podejmuje wysiłek kierując się swoją pomysłowością. Rola nauczyciele ogranicza się do tylko pomocy, ale z inicjatywy wychowanka.

Przejawem traktowania ucznia podmiotowo jest akceptacja i rozumienie. Do tego nauczyciel powinien być autentyczny w tym, co robi. W czasach, gdy nauczyciel staje się dla wielu młodych ludzi coraz mniejszym autorytetem, osobą, która nie rozumie współczesnego świata drugi warunek staje się kluczowy w skuteczności wychowania. Tak więc akceptacja dzieci i młodzieży jest konieczna w wychowaniu ze względu na rozdzielenie tego co wychowanek zrobił od tego kim jest jako osoba. Można więc nie zgadzać się ze sposobem postępowania, ale nie można okazywać dezaprobaty dla człowieka. Wychowanek zasługuje na akceptacje i nie można go dyskryminować za pojedyncze zachowania, trzeba postrzegać go, jako osobę, a nie sytuacje. W wychowaniu XXI wieku daje to wiele pozytywów, przede wszystkim pomaga w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. Nauczyciel może nawiązać kontakt z uczniem, a ten może nauczyć się nawiązywać kontakty z innymi. Dzięki akceptacji człowieka wszechobecne są serdeczność, poszanowanie i troskliwość oraz szczere niewymuszone zaufanie i szacunek.

Przejawem akceptacji jest rozumienie wychowanka, odczucie jego potrzeb, wartości i uczuć. Dzięki temu można zrozumieć wewnętrzny świat dziecka i to, że świat zewnętrzny postrzega nieco inaczej niż każdy inny człowiek. Nauczyciel może zrozumieć zachowania, które nie są pożądane, ustosunkować się do nich i pomóc uczniowi wyeliminować te zachowania. Nauczyciel, który rozumie, potrafi porozmawiać i nie łamie przy tym własnych zasad staje się dla ucznia autentycznym. Nauczyciel autentyczny to taki, który potrafi wyrażać siebie, swoje myśli i uczucia. Nie ukrywa siebie za pozorami, jest rzeczywisty, czyli autentyczny. Osoba, która pozostaje zawsze tym, kim jest.

Warunek skuteczności, jakim jest podmiotowe traktowanie człowieka jest niezwykle obszerny, jednakże każdy z jego aspektów jest bardzo istotny w erze ograniczonych kontaktów interpersonalnych.

Kolejnym i ostatnim warunkiem skuteczności wychowania jest praca nad sobą wychowawców i nauczycieli. Jest to głównie świadome i celowe kierowanie własnym rozwojem (sterowanie swoimi zachowaniami, myślami i uczuciami). Jako nauczyciel, wychowawca musi ciągle rozwijać siebie. Nauczyciel musi zaakceptować siebie, polubić siebie, mieć poczucie własnej wartości. Do tego potrafić akceptować innych, bez stwarzania fałszywych pozorów. W wychowaniu nadrzędnym celem doskonalenia siebie jest nabranie przekonania, że każdy z uczniów kryje w sobie potencjalne dobro i każdemu z nich należy pomóc w ich ujawnieniu. Ten warunek skuteczności łączy wszystkie pozostałe, jest zwieńczeniem pracy nad skutecznością wychowania.

Tutaj docieramy do sfery pomarańczowej, która bezpośrednio wiąże się z pracą nad sobą. Nauczyciel musi nie tylko pracować nad sobą, ale również nauczyć wychowanków pracy nad sobą. Od razu nasuwa się pojęcie samowychowania, lecz zanim szerzej o tym zagadnieniu omówię jeszcze jeden ważny zakres, jakim jest komunikacja interpersonalna w wychowaniu. Jest to sfera różowa, która ma swoje znaczenie w każdej innej sferze, dlatego też zdecydowałam się zaburzyć trochę ciąg logiczny. Komunikacja jest podstawą, ale nie można jej omawiać nie znając podstawowych pojęć i zależności, jednocześnie nie można omówić jej na samym końcu, gdyż jest ona kluczowa w samowychowaniu.

Istotą komunikacji interpersonalnej jest wyrażanie swoich potrzeb, myśli, problemów drugiej osobie, ale również słuchanie innych. Istotna jest też umiejętność określania problemów, co łączy się z pełnym wyrażaniem siebie oraz umiejętnościami interpersonalnymi (zdolnością współżycia z innymi, sposobem nawiązywania, utrzymania i rozwijania kontaktów). Ważnym aspektem jest również umiejętność rozwiązywania problemów

Komunikacja interpersonalna w wychowaniu odgrywa znaczącą rolę, gdyż daje podstawy rozwoju emocjonalnego, uczy pokonywać trudności i rozwiązywać konflikty, ewidentnie ma wpływ, na jakość życia, wyrabia w jednostce ocenę o sobie samym. Na domiar tego rozwija intelekt, ponieważ osoba otrzymuje wciąż nowe informacje napływające z otoczenia, naucza wkraczania w określone role życiowe. Dzięki komunikacji możemy poznawać innych ludzi, zdobywać pewne doświadczenie, to najlepszy sposób, aby korzystać także z obcych umiejętności i wiedzy. Komunikacja interpersonalna jest tak obszernym tematem, że można by napisać osobną pracę o niej. Jednak praca ta porusza inny wątek.

Powróćmy więc do sfery pomarańczowej. Samowychowanie jest jednocześnie celem i efektem wychowania oraz środkiem do kolejnych etapów rozwoju. Są to czynności względem siebie, kształtujące poglądy, postawy cechy charakteru. Głównymi celami samowychowania jest kształtowanie siebie (wyrobienie indywidualnego systemu wartości, kształtowanie aspiracji, rozwijanie aspiracji i wrażliwości moralnej oraz kształtowanie postaw), doskonalenie własnego działania (umiejętności dokonywania trafnych wyborów, stosunków z kolegami) oraz doskonalenie środowiska. Nauczyciel w ramach pomocy uczniowi pokazuje tą drogę. W pomocy dzieciom sam może wspomóc się etapami samowychowania.

Pierwszy etap to ustalenie celów – odnalezienie odpowiedzi na pytanie: „Po co działamy?”. Tutaj nauczyciel musi tylko wspomagać ucznia w wyborze, może stwierdzić czy cel jest dobry, ale nie narzuca nic wychowankowi. Drugi etap to Rozpoznanie możliwości własnych i swoich relacji z otoczeniem. Uczeń musi określi czy jego cel jest realny, nauczyciel zaś może wskazywać mocne strony ucznia, których ona sam może nie wiedzieć. Wspomoże to ucznia i pozwoli na uwierzenie, że cel jest w zasięgu ręki ucznia. Trzecim etapem jest Przewidywanie warunków realizacji – ewolucja możliwości własnych oraz „oporów środowiska”. Uczeń musi sprawdzić, czy środowisko pozwoli mu na zrealizowanie celu, nauczyciel może stworzyć pewne warunki ku realizacji celu, pomóc uczniowie, ale go nie wyręczać. Ostatnim etapem jest dobór zadań, środków i norm działania oraz sposobów ich użycia. Określenie celu jest podstawą, ale ważne jest też jak osiągnąć ten cel. Uczeń musi stworzyć plan działania, a nauczyciel może kontrolować, czy środki osiągnięcia celu są dobrze dobrane, czy idzie on dobrą drogą.

Samowychowanie jest częścią drogi do wolności, można to przedstawić za pomocą koła, następujących po sobie etapów, które zataczają krąg.

RYSUNEK 5. DROGA DO WOLNOŚCI.

Człowiek osiąga wolność na konkretnym etapie życia, by wyznaczyć obie nowe cele pozwalające na wyrażanie siebie, decydowanie – wolność na kolejnym etapie. Wszystko to zależy od wytrwałości człowieka oraz od panowania nad sobą, swoimi zachowaniami. Pomocna może stać się psychoanaliza, mechanizmy obronne. Należy być świadomym stosowania tych mechanizmów, jednocześnie znaleźć złoty środek w ich używaniu. Nie można używać ich zbyt wiele. Z punktu widzenia nauczyciela ważne jest również rozpoznawanie ich u uczniów, wtedy może uczyć uczniów jak się niemi posługiwać i jak często można sobie na to pozwolić. Jednak, że jeszcze raz warte jest podkreślenie, że takie sposoby obrony są chwilowe, nie można ich stosować w każdej problemowej sytuacji. Zagadnienie to jest rozpatrywane pod względem możliwości, jest to teoria, która podaje tylko ewentualne rozumienie i wykorzystanie mechanizmów obronnych. Wyszczególniłam tutaj trzy mechanizmy, które zwróciły w zagadnieniu samowychowania największą uwagę:

• Inwersja, odwrócenie – może być sposobem na spojrzenie na sprawę z innej strony, rozpatrzenie jej

• Kompensacja – chwilowe zastąpienie braku może być świetnym sposobem na zebranie sił do walki z samym sobą i swoimi wadami

• Fantazjowanie – można je potraktować, jako wizualizacje, rozmowy z wyobrażeniem człowieka pozwalają one na przemyślenie, co chcielibyśmy zrobić, co powiedzieć, do tego uspokoić się i powrócić do sytuacji ze spokojem i świeżym spojrzeniem

Każdy z tych mechanizmów pozwala na przemyślenia i spokojne podejście do problemów i trudności w określaniu, kształtowaniu i rozwijaniu siebie. Tutaj moje rozważania zataczają krąg. Od samowychowania możemy przejść do samorealizacji i wolności, ale możemy też powrócić do osobowości. Może być ona nie tylko podstawą ku samowychowaniu, ale również jego wynikiem. Samowychowanie pozwala na gromadzenie nowych doświadczeń, które wpływają na osobowość. W wychowaniu może to być dostarczanie wychowankowi sposobności ku zbieraniu doznań empirycznych. Jednak nie będzie to pełny rozwój osobowości. Musimy jeszcze przekształcać to doświadczenie i korzystać z niego. Orientujemy się, więc na przyszłość, pragniemy realizować marzenia. Jest to sfera osobowości, która powstaje dzięki ingerencji człowieka, czyli jego aktywności. Takie ujęcie samowychowania i osobowości staje się warunkiem ku określeniu szans rozwoju pełnego, twórczego. Ku osiągnięciu wolności, ostatniego elementu ze sfery pomarańczowej.

Korzystając ze wszystkich „kolorowych” sfer człowiek może osiągnąć swą wolność. Kolejne szerokie zagadnienie, które pozwolę sobie przedstawić na mapie myśli (załącznik nr 4) i opisać kilka jej elementów.

Istnieje kilka rodzajów wolności. Pierwszym z nich jest wolność indywidualna, czyli pewien stan, w którym istnieje pewien zakres wyboru działań i drogi życiowej, bez żadnych regresji. Człowiek może wybierać rodzaj pracy, aktów twórczych, poglądy. Druga to wolność wewnętrzna, czyli działanie w sposób świadomy, autonomiczny, odpowiedzialny. Trzeci rodzaj wolności to wolność zewnętrzna, czyli zespół okoliczności i warunków, które umożliwiają dokonywanie indywidualnych wyborów w sposób respektujący ich autonomię, wartości, przekonania i normy.

Można wymienić trzy podejścia do wolności – fatalizm, determinizm i indeterminizm.

Fatalizm nie powinien być mylony z determinizmem – według fatalizmu wszystko, co się dzieje, jest przeznaczone. Z filozoficznego punktu widzenia można uznać go za „głupi” – nie sposób działać na jego podstawie lub powodować się nim w życiu. Dlatego ludzie rzadko są fatalistami w odniesieniu do najbliższej przyszłości – łatwiej o fatalistyczne spojrzenie na wyniki długotrwałych procesów, nad którymi nie mamy kontroli.

W przeciwieństwie do fatalizmu, determinizm mówi tylko o tym, że wszystko, co się dzieje, ma jakąś przyczynę.

Według indeterminizmu nie wszystkie zdarzenia mają przyczyny. Większość zdarzeń ma przyczyny, ale w świecie ludzi, gdy chodzi o podejmowane przez nich decyzje, warunki uprzednie nie wystarczają do zaistnienia tego, co robimy (mogą mieć na to wpływ, lecz tego nie determinują).

Pogląd ten determiniści uważają za niedorzeczny. Twierdzą, że jest wprowadzony, by ratować tym sposobem wolną wolę, ale zauważają, że nie jest do tego potrzebny. Indeterminizm okazuje się największym wrogiem wolności, gdyż działania, które nie ma przyczyn, nie można w istocie przypisać żadnemu podmiotowi. Dlatego, zdaniem deterministów, wolność determinizmu wymaga.

Podsumowując człowiek wolny to człowiek:

• Świadomy – siebie (samoświadomość), wolności wewnętrznej, swoich wartości, osobowości temperamentu, potrzeb, ambicji, ma zdolność dokonywania wyborów

• Odpowiedzialny – stara się pokonać różne przeszkody zewnętrzne, jest obowiązkowy, sumienny, rzetelny, wywiązuje się ze swoich zadań; stara się przewidywać rezultaty swojego postępowania, jest racjonalny, działający rozumnie, konsekwentny, godny zaufania; to człowiek intencjonalny, mający wpływ na bieg wydarzeń, dążący do celu, może dokonywać wartościowania celów, hierarchizuje wartości

• Niezależny (autonomiczny)

Właściwie wychowanie to nieodłączna część życia ludzkiego. Każdy był kiedyś wychowywany i niemal każdy będzie wychowywać. Wychowanie obejmuje całe społeczeństwo, być może, dlatego jest tak ważnym i pożądanym tematem rozważań. Wychowanie XXI wieku to ogromne wyzwanie, mam nadzieję, że choć w minimalnym stopniu moje rozważania mogłyby sprawdzić się w praktyce. Uogólniając cały proces wychowania możemy uprościć to do dwóch zdań. Człowiek nieprzerwanie kształtuje swoją osobowość i dąży wszechstronnego rozwoju, można osiągnąć to poprzez aktywność z pomocą metod wychowania i technik oddziaływań wychowawczych. Wykorzystuje przy tym wiedze na temat komunikacji interpersonalnej oraz wskazówki dotyczące skutecznego wychowania, by móc poprzez samowychowanie osiągnąć upragnioną wolność.

Załącznik nr 2

TABELA 1. UŻYTECZNOŚĆ METOD W WYCHOWANIU.

WYCHOWANIE A METODY	Wychowanie społeczno - moralne	Wychowanie umysłowe	Wychowanie estetyczno - etyczne	Wychowanie fizyczno - zdrowotne
Metoda nagradzania	-Nagroda pozytywnie motywuje do zachowań społecznie pożądanych -Informuje wychowanków, że ich postępowanie było właściwe, umacnia w poczuciu własnej wartości i godności -Uświadamia dzieciom, jakie oczekiwania mają dorośli	-Motywuje do kształtowania siebie, rozwijania umiejętności i intelektu -Ułatwia zapamiętywanie materiału -Zachęca do poszerzania zainteresowań	-Nagroda pozytywnie motywuje do aktywności i kreatywności -Inspiracja, chęć stworzenia elementu artystycznego, który będzie godny pochwały -Kształtuje umiejętności oceniania czy coś jest godne wykonania, oceniania, co jest wartością -Rozbudza wyobraźnię	-Motywacja uczniów do wykonywania ćwiczeń -Motywuje uczniów do dbania o zdrowie, o własne ciało -Utrzymanie poczucia własnej wartości na odpowiednim poziomie
Metoda karania	-Eliminowanie zachowań niepożądanych społecznie -Hamowanie nadmiernego krytycyzmu -Może powodować odrzucenie przez grupę	-„Wymuszenie” nauki -Zachęta do kształtowania siebie, swojego intelektu, poszerzania wiedzy -Może spowodować niechęć do nauki	-Eliminowanie zachowań oburzających -Ocenianie czy coś jest wartością - Umiejętność oceny czy coś jest godne wykonania -Hamowanie nadmiernego krytycyzmu	-Obniżanie ilości działań destrukcyjnych - Eliminowanie zachowań niebezpiecznych dla otoczenia, zagrażających zdrowiu i życiu -Może powodować lęk, frustrację, poczucie niższości
Metoda zadaniowa	-Uruchomienie i ukierunkowanie aktywności ucznia w sferach: moralnej i społecznej, za pomocą różnych zadań -Pomoc kolegom, zastępowanie kolegów -Ta metoda zyskuje dużą akceptację i moralne wsparcie wśród rodziców i nauczycieli -Ukazanie bezinteresownego współdziałania i współpracy -Wykonywanie zadań na rzecz innych	-Wykonywanie zadań wymaga szczególnych dyspozycji psychicznych i wewnętrznej dojrzałości umysłowej -Umiejętności te wymagają głębszego zaangażowania wyobraźni, uczuć i inteligencji -realizacja poprzez pracę pozalekcyjną i zajęcia na kołach zainteresowań, kołach naukowych (te zaś są częścią metody zadaniowej) -Dzieci najszybciej zdobywają wiedzę na podstawie zabawy i doświadczeń, , może odbywać się to poprzez metody zadaniowe, a te przyczyniają się do rozwoju umysłowego (szczególnie metody problemowe)	-Wykonywanie prac plastycznych -Dobieranie odpowiedniego stroju do sytuacji -Poznanie dób kultury poprzez wykonywanie określonych zadań -Dbałość o czystość sali, o rośliny klasowe	-Przykładowe zadania: utrzymanie porządku w szatni, magazynku sportowym, opieka nad uczniami mniej sprawnymi, pomoc w uczeniu się różnych czynności ruchowych, ochranianie przy trudniejszych ćwiczeniach -Pomoc osobom chorym, starszym
Metoda wpływu osobistego Metoda modelowania	-Oddziaływanie na świadomość moralno-społeczną i wartości społeczne -Uświadomienie dzieciom powinności i obowiązków wobec społeczeństwa -Poznają podstawowe zasady i normy moralne, właściwe standardy zachowań wobec kolegów i ludzi starszych -Pomaga w odnajdywaniu swojego systemu wartości -Przejawem pozytywnych zachowań i godnym naśladowania jest okazywanie wzajemnego zrozumienia, zaufania, serdeczności -Możliwości uświadamiania za jej pomocą moralnego porządku w życiu i na świecie -Nauka nie lekceważenia sądów i opinii innych	-Dostarcza wiedzę o normach moralnych, wartościach, czy zasadach postępowania -Nauczyciel daje przykład będąc wykształconym i ciągle się doskonaląc	-Nadaje znaczenie wartościom etycznym i estetycznym -Pozwala na naukę odróżnienia dobra od zła, wartości od antywartości -Odpowiedni ubiór nauczyciela, przygotowanie się do lekcji -Uprzystępnienie i wyjaśnienie różnego rodzaju wartości etycznych i estetycznych. Tak rozumiana jest źródłem głębszej refleksji -Zdobywanie umiejętności korygowania własnej postawy, poznawania zainteresowań i możliwości	-Metoda ta stanowi rodzaj słownego oddziaływania na świadomość moralną i społeczną wychowanków. Polega na nadawaniu znaczenia wartościom, w przypadku wychowania fizycznego wartościom witalnym, estetycznym, społecznym i etycznym. Uczeń identyfikuje się z poglądami nauczyciela, a nauczyciel musi być wiarygodny w tym, co mówi uczniom -Poszukiwanie sensu dbałości o zdrowie, rozwój i o własną sprawność fizyczną -Nauczyciel musi stać się „żywym przykładem” kultury fizycznej -Udzielanie pomocy i bycie wobec innych usłużnym, gdy tego potrzebują -Wzajemne zabieganie o prawidłowy rozwój i dobre samopoczucie
III metoda Gordona	-Wpływają przede wszystkim na kształtowanie postaw społeczno-moralnych (umiejętność rozmawiania z drugą osobą, słuchania drugiej osoby, szacunek do innych, umiejętność dochodzenia do kompromisu)	-Poznawanie sposobów rozwiązywania konfliktów -Poszerzanie słownictwa -Rozwój wypowiedzi -Dobieranie odpowiednich argumentów	-Przejawia się przez zachowanie jednostki (estetyka języka, umiejętność wysłuchania drugiej osoby) -Nawyki, przyzwyczajenia (nauczyciel i uczniowie mogą przyzwyczaić się do tego, że każdy konflikt jest rozwiązywany przez dojście do kompromisu) -Korzystanie z trzeciej metody Gordona może być źródłem wartości moralnych wpływających na estetykę zachowania, głównie przez zachowania nauczyciela	-Rozwiązywanie konfliktów na lekcjach wychowania fizycznego -Osiąganie kompromisów przy zwalczaniu niezdrowego trybu życia
Metody grupowe	-Rozwiązywanie konfliktów i problemów -Pomoc osobom słabszym -Tworzenie więzi społecznych -Umiejętności komunikowania się -Możliwość wyrażenia swojej opinii -Nauka pełnienia określonej roli społecznej -Wymiana doświadczeń -Poczucie bezpieczeństwa -Dojrzałość społeczna	-Rozwiązywanie konfliktów i problemów -Możliwość przekazania wiedzy innym -Pomoc osobom słabszym -Wymiana doświadczeń -Forma organizacyjna lekcji -Aktywność umysłowa (intelektualna) -Dojrzałość umysłowa	-Osiągnięcie kompromisu podczas tworzenia wspólnego dzieła -Wyznaczanie wspólnego celu i systemu wartości -Możliwość realizacji własnych pomysłów -Wymiana doświadczeń -Aktywna twórczość - Dojrzałość emocjonalna	-Pomoc w organizowaniu lekcji wychowania fizycznego -Rozwijanie aktywności fizycznej -Forma organizacyjna lekcji wychowania fizycznego -Promowanie zdrowia wśród uczestników grupy -Zdrowa rywalizacja między grupami -Nauka od innych uczestników grupy -Wymiana doświadczeń -Poczucie bezpieczeństwa -Aktywność ruchowa
Metoda grupowa – organizowania działalności zespołowej	-Negocjowanie kompromisu w kwestiach spornych, często dotyczących nieprzystosowania społecznego dzieci / młodzieży -Budowanie pozytywnej atmosfery w klasie i grupach -Omawianie problemów, dylematów moralnych -Omawianie problemów społecznych	-Stwarzanie wszystkim uczniom równych szans rozwoju szkolnego -Zaktywizowanie w wykonanie różnego rodzaju zadań -Praca w zespole to stworzenie szans uczestnikom bardziej lub mniej uzdolnionym -Tworzenie możliwości wypowiedzi, wymiany informacji, opinii	-Podejmowanie zadań artystycznych, imprez sportowych, redagowanie gazetek ściennych i innych form aktywności kulturowej -Uatrakcyjnienie prowadzenia zajęć -Tworzenie grup „znawców sztuki” -Wartościowanie postępowań	-Szeroko stosowane na lekcjach wychowania fizycznego -Organizowanie zawodów w grupach -Organizowanie imprez sportowych -Omawianie problemów związanych z organizacją czasu wolnego
Metoda grupowa – kształtowania norm i ról społecznych	-Kontrola swoich zachowań za pośrednictwem wzajemnych oczekiwań -Przygotowanie do pełnienia określonych ról społecznych -Umiejętność przyjmowania norm i ról społecznych	-Metoda powoduje zmiany w myśleniu ucznia -Dokształcanie się w zakresie swojej roli społecznej -Poznanie norm określonych w danym społeczeństwie -Poznawanie kultur	-Estetyczne dopasowanie się do swojej roli społecznej -Poczucie całości grupy, uporządkowania ról i norm społecznych -Ocena poprawności wykonania swojej roli	-Wybieranie kapitana grupy -Dostosowanie danej osoby do konkretnej roli -Ustalenie i przestrzeganie reguł
Metoda grupowa – kształtowanie odniesienia porównawczego	-Kształtowanie otoczenia społecznego, główne klasy, grupy rówieśnicze w celu doprowadzenia do pożądanych zmian w wychowanku -pod wpływem grupy uczeń może kształtować pojęcie samego siebie, czyli postrzegać swój status społeczny -Rozwój otwartości i odwagi - Ustalenie systemu wartości	- Oddanie ucznia słabszego do grupy mocniejszej -Określenie, jakie są moje możliwości umysłowe -Dokonywanie porównań, analizowanie, synteza -Określenie siebie	-Określanie i ocenianie bieżącej sytuacji Dokonanie samookreślenia -Określenie i ocena swojego stanu wewnętrznego i zewnętrznego -ocena prac na zasadzie porównania -Ustalenie systemu wartości	-Możliwość pomocy uczniom słabszym -Porównywanie stanu zdrowia -Akceptacja siebie i swojego ciała
Metoda grupowa – modyfikacji nacisku grupowego	-Chęć dorównania innym -Prawidłowe ukierunkowanie zachowania ucznia -Rozwiązywanie problemów wychowawczych -Kształtowanie współpracy -Zaangażowanie w pracę grupy	-Chęć dorównania innym w kwestii wiedzy, ocen -Wiedza na temat osiągania celu	-Obiektywna ocena swojego zachowania -Ocena atrakcyjności grupy -Ocena zachowania grupy	-Chęć wygrania zawodów, nacisk pozytywny -Tworzenie grup gdzie wystąpi nacisk, który spowoduje podwyższenie aktywności
Metoda grupowa – wpływu kulturowego wzoru życia	-Utrzymanie ról, norm, obyczajów -Przyjęcie kultury, światopoglądu -Uodpornienie na negatywne wpływy innych osób -Świadomość przynależności do grupy	-Poznawanie kultur -Porównywanie kultur -Ustalenie światopoglądu przynależności do grupy	-Akceptacja kultury własnej i kultury innych -Ocena przydatności elementu w kulturze -Świadomość poczucia piękna kultury	-Tworzenie charakterystycznych dla grupy gier i zabaw -Poznawanie specyficznych zwyczajów zdrowotnych, fizycznych, żywieniowych
Metoda grupowa – organizowania działalności samorządnej	-Powoływanie czysto formalnych struktur -Samorząd umożliwiający przejawianie autentycznie samorządnej działalności to silne wsparcie dla skuteczności tej metody -Podejmowanie przez uczniów współ-odpowiedzialności moralnej, znaczenia prawdziwego autorytetu, prawa do odrębności przekonań, tolerancji dla innych -Nauka demokratycznych form życia	-Umiejętność planowania i przewidywania skutków -Inicjatywa wychowanków -Poczucie bezpieczeństwa -Organizowanie przez wychowanków różnych form zaspokajania potrzeb związanych ze spędzaniem czasu wolnego	-Kształtowanie postaw świadczących o gotowości do bezinteresownych świadczeń i pracy dla innych -Powoływanie kół artystycznych -Organizowanie przez wychowanków różnych form zaspokajania potrzeb związanych ze spędzaniem czasu wolnego -Ponoszenie współ-odpowiedzialności za ład i porządek	-Poczucie bezpieczeństwa -Powoływanie kół sportowych, krajoznawczych i turystycznych -Organizowanie przez wychowanków różnych form zaspokajania potrzeb związanych ze spędzaniem czasu wolnego
Metoda grupowa – współudziału uczniów w organizowaniu lekcji	-Otwarte szczere kontakty z nauczycielem -Eliminowanie lub znaczne ograniczenie zrutynizowanych zachowań nauczycieli -Identyfikowanie się z grupą -Współudział w planowaniu lekcji -Współudział w organizowaniu lekcji -Współudział w prowadzeniu lekcji	-Uczy i angażuje -Przychylny stosunek do szkoły i lekcji -Wzrost myślenia twórczego -Rozbudzenie ciekawości -Współudział w planowaniu lekcji -Współudział w organizowaniu lekcji -Współudział w prowadzeniu lekcji	-Wzrost myślenia twórczego, pomysłowości -Twórczość uczniów polegająca na wykonywaniu zadań wynikających z własnej inicjatywy i pracy twórczej -Wykazywanie się pomysłowością -Tworzenie np. pomocy dydaktycznych	-Zwiększenie aktywności -Powiększenie umiejętności organizacyjnych na lekcji wychowania fizycznego
Metoda samowychowania	-Dostosowanie się do norm społecznych -Przestrzeganie reguł i zasad -Budowanie interakcji międzyludzkich -Szacunek dla siebie i innych	-Kształtowanie swojego intelektu -Poszerzanie wiedzy -Rozwijanie możliwości intelektualnych	-Budowanie indywidualnego systemu wartości -Kultura osobista -Poczucie piękna -Schludny ubiór -Szacunek do siebie i innych -Rozwijanie własnych zdolności	-Sprawność -Witalność -Rozwijanie sprawności -Dbanie o zdrowie -Odpowiedni odżywianie -Świadome działanie

Załącznik nr 3

TABELA 2. METODY WYCHOWAWCZE A TECHNIKI ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH.

Samowychowanie	METODY A TECHNIKI
	WYCHOWAWCZE
	Metoda karania
	Metoda nagradzania
	Metoda zadaniowa
	Metoda wpływu osobistego Metoda modelowania
	III Metoda Gordona
	Metody grupowe

BIBLIOGRAFIA

1. Gurycka A., „O sztuce nauczania”

2. Konarzewski K., „Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych”

3. Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne człowieka

4. Kupisiewicz Cz., „Podstawy dydaktyki ogólnej”

5. Łobocki M., „ABC wychowania

6. Łobocki M., „Teoria wychowania w zarysie

7. Łukaszewski W., „Szanse rozwoju osobowości”

8. Muszyński H., „Zarys teorii wychowania”

9. Tyszkowa T., „Aktywność i działalność dzieci i młodzieży”

10. Wroczyński R., „Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”