Zasady konstruowania indywidualnego programu edukacji
ucznia niepełnosprawnego
w klasie integracyjnej i ogólnodostępnej

Indywidualny program edukacji w odniesieniu do uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub opinię o dostosowaniu wymagań edukacyjnych, wydanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, tworzony jest wtedy, gdy dziecku nie wystarcza wsparcie ze strony rówieśników i nauczyciela, ale wówczas, gdy uczeń wymaga dodatkowej pomocy nauczyciela i specjalistów, oraz modyfikacji treści programowych.

Konstruując indywidualny program edukacji należy pamiętać o jego dostosowaniu do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz predyspozycji ucznia, a także, że powinien on mieć charakter edukacyjno-terapeutyczny, z uwagi na fakt, że w przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi obu tych funkcji nie można od siebie oddzielać.

W zakresie funkcji edukacyjnej indywidualny program może być:

1. adaptacją podstawy programowej do możliwości uczniów niepełnosprawnych

   1. w minimalnym zakresie, ograniczoną do uwag związanych z dysfunkcją ucznia, która nie wiąże się z obniżeniem wymagań (szczególnie na I etapie edukacyjnym),

   2. w znacznym zakresie, kiedy stopień dysfunkcji ucznia uniemożliwia realizowanie treści programowych i wymaga większych modyfikacji, zarówno w zakresie treści, jak i sposobu realizacji, a także konieczności dodatkowych działań wspomagających.

2. całkowicie autorskim programem zawierającym treści nauczania, metody i formy pracy na poszczególnych, bądź wszystkich przedmiotach lub obszarach edukacyjnych, dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia.

W zakresie funkcji terapeutycznej indywidualny program edukacji powinien zawierać działania mające na celu nawiązanie z uczniem pozytywnego kontaktu emocjonalnego (np. poprzez pozytywne wzmacnianie nawet niewielkich jego postępów), usprawnianie zaburzonych funkcji, kompensowanie braków, wspieranie rozwoju umysłowego i społecznego ucznia poprzez rewalidację w formie m.in. gimnastyki korekcyjnej, rehabilitacji ruchowej, logopedii, nauki alternatywnych metod komunikacji, stymulacji polisensorycznej, rozwijanie procesów poznawczych, eliminowanie zachowań niepożądanych, a także powinien zawierać inne formy terapii, takie jak np. hydroterapię, hipoterapię, muzykoterapię itp.

Indywidualny program edukacji należy budować w oparciu o:

1. Informacje o dziecku i jego specjalnych potrzebach, które pochodzą:

   1. z wywiadów i rozmów z rodzicami,

   2. z orzeczeń wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne zawierających diagnozę pedagogiczną i psychologiczną,

   3. od lekarzy i specjalistów i dotyczą niepełnosprawności dziecka,

   4. z obserwacji nauczyciela dot. funkcjonowania ucznia w klasie, np.:

      1. jak siÄ™ porusza - czy samodzielnie przejdzie do tablicy, czy wymaga pomocy w czasie szkolnych wycieczek, na lekcjach wychowania fizycznego ...,

      2. jak się komunikuje - słownie, wypowiedzi rozbudowane, czy wymaga alternatywnych metod (piktogramy, symbole Blissa), bądź specjalistycznych metod komunikacji (alfabet Braille'a, język migowy),

      3. jak pisze - czy mieści się w liniaturze, czy przepisuje, czy pisze z pamięci itp.,
         jak czyta - czy głoskuje, czyta globalnie, czyta ze zrozumieniem, jakie ma tempo czytania, czy uczy się Braille'a),

      4. jak wyraża swoje emocje i funkcjonuje w relacjach z innymi.

Można również skorzystać z gotowych narzędzi diagnostycznych (szczególnie w odniesieniu do dzieci z upośledzeniem umysłowym i autystycznych), np.:

• Inwentarz H.C. Gunzburga do Oceny PostÄ™pu Rozwoju SpoÅ‚ecznego,

• Program TEACCH,

• skala I. Uzgiris, C. Hunt do badania rozwoju inteligencji dzieci upoÅ›ledzonych umysÅ‚owo w stopniu znacznym i gÅ‚Ä™bokim.

Ponadto, w indywidualnym programie edukacji powinny znaleźć się następujące informacje:

1. dane personalne ucznia,

2. krótka charakterystyka ucznia (dominujące nastroje, ulubione formy aktywności, zachowania nietypowe oraz specyficzne zalecenia),

3. opis grupy szkolnej, do której uczeń należy,

4. tygodniowy rozkład zajęć ucznia,
   a także:

5. zgoda rodziców na realizację indywidualnego programu,

6. podpis osoby odpowiedzialnej za przygotowanie programu,

7. informacja o zatwierdzeniu programu przez radę pedagogiczną oraz numer w szkolnym zestawie programów.

Indywidualny program edukacji powinien zawierać:

• cele edukacyjne (główne i szczegółowe) - konkretne umiejÄ™tnoÅ›ci, w które zamierzamy wyposażyć ucznia;

Cele te, to przede wszystkim wspieranie rozwoju każdego dziecka w różnych sferach. Będą się one różniły w zależności od możliwości i potrzeb ucznia (wpływ na to zróżnicowanie może także mieć specyfika ograniczeń związanych z niepełnosprawnością). Nie zawsze cele poznawcze będą w programie indywidualnym pierwszoplanowe. Ustalenie hierarchii celów ma zasadnicze znaczenie dla pomyślności programu. Należy zacząć o d tego, co jest najistotniejsze dla dziecka, aby mogło w ogóle się uczyć ( jeżeli dziecko ma np. fobię szkolną, to zasadniczym elementem programu będzie obniżenie poziomu lęku i konieczne działania podjęte w tym zakresie, np. u dzieci z cechami autyzmu - budowanie tożsamości, itp).
Cele powinny być krótkoterminowe (1 - 3 miesiące);

• treÅ›ci nauczania - zagadnienia (wiedza), dziÄ™ki którym uczeÅ„ osiÄ…gnie zaÅ‚ożone przez nauczyciela cele edukacyjne;

Kryterium doboru treści nauczania powinna być korzyść dla rozwoju ucznia. Program nauczania należy modyfikować w takim zakresie, jak to jest konieczne, biorąc pod uwagę trudności związane z funkcjonowaniem dziecka oraz uwzględniając te treści, które są i mogą być przez ucznia przyswajane (ilość, jakość treści, zróżnicowanie prac domowych).
W odniesieniu do dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, należy w każdym temacie wychodzić od treści podstawowych, konkretno-obrazowych;
To, czego dziecko może nauczyć się na zajęciach edukacyjnych będzie również zależało od jakości pracy nauczyciela i będzie wymagało zmian w jego stylu pracy, w dotychczasowym sposobie prowadzenia lekcji, w organizacji klasy (np. w ustawieniu ławek), w ocenianiu i stosowaniu różnorodnych pomocy dydaktycznych ... Wymagana jest zatem rozumiejąca, refleksyjna i twórcza postawa nauczyciela, która sprzyja powodzeniom ucznia.

• procedury osiÄ…gania celów - metody, formy (bardzo konkretne), Å›rodki dydaktyczne, którymi posÅ‚uży siÄ™ nauczyciel, aby uczeÅ„ osiÄ…gaÅ‚ nawet minimalny sukces;

• rodzaje pomocy i wsparcia

  1. Pomoc pedagoga wspierającego na wybranych godzinach lub na wszystkich lekcjach w zależności od potrzeb uczniów.

  2. Pomoc specjalistyczna tylko taka, jaka jest absolutnie konieczna i wycofywanie jej najszybciej jak to wykonalne, żeby pozwolić na maksymalną samodzielność dziecka.

  3. Jeżeli są inne potrzeby wynikające z niepełnosprawności, to w indywidualnym programie zapisujemy rodzaj pomocy i osobę odpowiedzialną za realizację (kto wyprowadza do toalety, cewnikuje, itp.).

  4. Pomoc płynąca ze strony rówieśników (współpraca w grupach, w parach, kontakty indywidualne...).

• przewidywane osiÄ…gniÄ™cia - a wÅ‚aÅ›ciwie kierunki, w jakich prawdopodobnie uczeÅ„ bÄ™dzie siÄ™ rozwijaÅ‚;

Nie możemy przewidzieć, ile czasu zajmie uczniowi opanowanie danej umiejętności (a więc zrealizowanie celu);

• ocenÄ™ osiÄ…gnięć ucznia - ocena opisowa bÄ™dÄ…ca diagnozÄ… pedagogicznÄ…;

Ważną rolę stanowią arkusze lub zeszyty obserwacji, w których na bieżąco odnotowujemy zachowania i postępy ucznia;
Ocena postępów dziecka zawsze dokonywana jest w płaszczyźnie indywidualnej - co dziecko osiągnęło w stosunku do siebie, a nie w odniesieniu do innych. Obserwacji dokonują również rodzice, uwzględnianie od nich informacji zwrotnych jest bardzo istotne, bo warunkuje powodzenie w edukacji dziecka;

• ewaluacjÄ™ programu - sposób, w jaki dowiemy siÄ™, czy program jest prawidÅ‚owo skonstruowany i czy przynosi zamierzone efekty.

Tak więc ewaluacja powinna zawierać:

• rejestracjÄ™ zmian i postÄ™pów (dokumentacja tego, co dziecko osiÄ…gnęło),

• ocenÄ™ skutecznoÅ›ci podjÄ™tych priorytetowych dziaÅ‚aÅ„ (wygaszanie pewnych zachowaÅ„, budowanie pozytywnych wzorców),

• wnioski i propozycje zmian w proponowanych dziaÅ‚aniach na okres nastÄ™pny.

Ewaluacji dokonują wszystkie strony zaangażowane w tworzenie i realizację programu.

Kto powinien opracować indywidualny program edukacji każdego ucznia?

Indywidualny program edukacji opracowuje dla każdego ucznia, we współpracy z rodzicami, zespół nauczycieli i specjalistów pracujących w szkole.
Zespół stanowią osoby:

• nauczyciel-wychowawca oraz pozostali (wszyscy) nauczyciele

• specjaliÅ›ci: psycholog, logopeda, terapeuci (np. mowy), rehabilitant, inni.

Nauczyciel - wychowawca jest odpowiedzialny za program i jego realizacjÄ™.

Rola rodziców przy konstruowaniu i realizacji indywidualnego programu edukacji:

• współtwórcy indywidualnych programów (udziaÅ‚ w posiedzeniu zespoÅ‚u ustalajÄ…cego program),

• realizatorzy elementów programu edukacji w warunkach domowych,

• peÅ‚noprawni uczestnicy procesu ksztaÅ‚cenia i rewalidacji.

Materiał został opracowany przez
PracowniÄ™ Wspomagania Rozwoju i Integracji CMPP-P