Prezentacja

Radiologia a diagnostyka obrazowa

• Diagnostyka obrazowa to dziedzina medycyny zajmująca się obrazowaniem ciała człowieka za pomocą różnych metod badawczych.

• Szeroko rozumianą radiologię dzielimy ze wzgledu na promieniowanie, na wykorzystującą :

• Promieniowanie jonizujące

• Promieniowanie niejonizujące

Diagnostyka obrazowa

Szeroko rozumianą radiologię dzielimy na wykorzystującą :

-Promieniowanie jonizujące:

• -konwencjonalna radiologia

• -CT

• -badania kontrastowe

• -medycyna nuklearna

• -mammografia

-Promieniowanie niejonizujące:

• ultrasonografię

• Rezonans magnetyczny

diagnostyka obrazowa-metody

• Promienie X:

• rentgenodiagnostyka klasyczna

• tomografia komputerowa

• Mammografia

• Echokardiografia

• Radiologia naczyniowa-angiografia

• DXA (absorcjometria wiązki promieniowania rentgenowskiego o dwóch różnych energiach-densytometria

Magnetyczny rezonans jądrowy (ang. nuclear magnetic resonance, w skrócie NMR)-Medycyna nuklearna

• Ultradźwięki -Ultrasonografia

Promienie rentgenowskie czyli promienie X są promieniami elektromagnetycznymi przenikającymi przez materię. Zostały wynalezione w 1895 roku przez Konrada Wilhelma Roentgena.

• używane w diagnostyce lekarskiej powstają w lampie rentgenowskiej- jest to szklana bańka z próżnią w środku i dwoma elektrodami: anodą i katodą. Katoda jest elektrodą ujemną, która pod wpływem przyłożonego napięcia emituje elektrony. Elektrony ulegają przyśpieszeniu w polu elektrycznym między katodą i anodą. Anoda jest elektrodą dodatnią, na którą padają elektrony. Energia elektronów wyhamowywanych na anodzie zamienia się w promieniowanie rentgenowskie oraz w ciepło

Promieniowanie rentgenowskie - /promienie elektromagnetyczne/-jest promieniowaniem jonizującym.

• Promieniowanie przechodząc przez tkanki organizmu ulega w różnym stopniu pochłanianiu. Po przejściu przez tkanki jest rejestrowane na błonach rentgenowskich, płytach obrazowych lub wychwytywane przez system detektorów  i przy wykorzystaniu różnych metod zamieniane w obraz radiograficzny badanego narządu lub obszaru.

• W dawkach stosowanych w diagnostyce medycznej nie powinno powodować działań niepożądanych. Jednak należy zachować ostrożność i nie stosować bez potrzeby, może wpływać na rozwój płodu. Dlatego unika się ekspozycji kobiet ciężarnych, zaleca się wykonywać u kobiet w wieku rozrodczym w pierwszych dwóch tygodniach po menstruacji.

Ultradźwięki
to fale dźwiękowe, wysokiej częstotliwości -za ich granicę uważa się do 20 kHz, choć dla większości ludzi granica ta jest znacznie niższa.

• metody diagnostyczne i terapeutyczne wykorzystujące ultradźwięki mają szerokie zastosowanie w medycynie i upowszechniły się

• od lat 80 - XX wieku.

• 2-20 kHz

Ultradźwięki to fale dźwiękowe

Diagnostyczna fala dżwiękowa-

użyto pola elektromagnetycznego w celu fizycznej zmiany kryształów piezoelektrycznych wewnatrz sondy diagnostycznej , zmiana ta wywołuje emisję fali dźwiękowej

- przenikają one do wnętrza ciała

-ulegają odbiciu od struktur wewnetrznych

-wracaja do sondy

Ultradźwięki

• Za pomocą urządzenia generującego i rejestrującego fale ultradźwiękowe (ultrasonograf) można uzyskać obraz narządów wewnętrznych pacjenta. Metoda diagnostyczna jest w tym wypadku oparta na zjawisku echa ultradźwiękowego. Informacje uzyskane tą metodą mogą być przedstawione na ekranie oscyloskopowym w postaci impulsów, lub w postaci obrazu rozkładu tkanek normalnych i patologicznych.

 

• Ultradźwięki znalazły także zastosowanie terapeutyczne.

Usg

Tkanka tłuszczowa—jaśniejsza-hyperechogenna Płyn-czarny-bezechowy

Ultradżwięki nie przenikają przez gazy i kości (żebra ,płuca uniemozliwiają badanie głębszych struktur)

USG to cenne badanie dynamiczne (można zmieniać częstotliwość obrazu)

Magnetyczny rezonans jądrowy (ang. nuclear magnetic resonance, w skrócie NMR).

• zjawisko polega na absorpcji fal elektromagnetycznych o częstotliwości radiowej przez jądra atomowe substancji stałych, ciekłych lub gazowych, o momencie magnetycznym różnym od zera, pod wpływem stałego pola magnetycznego. Po raz pierwszy zaobserwowano ten efekt w 1946 roku. -zastosowanie w chemii do identyfikacji związków oraz w medycynie.

• MRI to angielski skrót, oznaczający Magnetic Resonance Imaging (wizualizacja z użyciem rezonansu magnetycznego).

Nazwa powstała jako alternatywa dla używanego NMR (Nuclear Magnetic Resonance), który mógłby negatywnie się kojarzyć i “przestraszyć” pacjentów

Magnetyczny rezonans jądrowy (ang. nuclear magnetic resonance, w skrócie NMR)

• Pierwsze udane przekroje ciała ludzkiego magnetycznym rezonansem wykonano w 1973 r.,

• technika MR może być wykorzystywana do oceny stanu anatomicznego i czynnościowego dowolnie wybranych tkanek i narządów.

Magnetyczny rezonans jądrowy -NMR/MRI.

• badanego pacjenta umieszcza się wewnątrz tunelu dużego elektromagnesu o jednorodnym i stałym polu magnetycznym, w którym dodatkowo napromieniowuje się go falami radiowymi. Promieniowanie to wzbudza protony cząsteczek wody zawartej w tkankach organizmu - tworzona jest mapa rozkładu jąder atomowych wodoru w ciele człowieka.

• Jeśli sygnałom tym przypisze się odpowiednią skalę szarości, to ujawnią się one na ekranie monitora telewizyjnego i na zdjęciach jako obszary o różnym stopniu zaczernienia.

• Efekty tych wzbudzeń łatwo rejestruje komputer i przetwarza na czytelne obrazy.

• Uzyskiwanie obrazów warstwowych natomiast jest możliwe przez wybiórcze pobudzanie protonów, a następnie przetwarzanie danych przez komputer.

Tomografia komputerowa
Jednostki Hounsfielda (HU - Hounsfield Units)

• TK polega na pomiarach osłabienia wiązki promieniowania Rtg przechodzącego przez ciało pacjenta. Wyniki pomiarów podstawiane są do równań matematycznych i wyliczana jest matryca obrazowa. Ten proces nazywany jest rekonstrukcją obrazu. Powstałe macierze wartości osłabienia promieniowania Rtg są następnie normalizowane do skali Hounsfielda.

• Umieszczone po normalizacji wartości w elementach tabel o danej rozdzielczości (przeważnie 512x512) są ,dla potrzeb prezentacji na ekranie, zamieniane na odcienie szarości i w ten sposób uzyskuje się obraz diagnostyczny.

Tomografia Pozytonowa (ang. Positron emission tomography, PET)

• jest rodzajem tomografii komputerowej - techniką obrazowania, w której zamiast zewnętrznego źródła promieniowania rentgenowskiego lub radioaktywnego rejestruje się promieniowanie powstające podczas anihilacji pozytonów  

• Jej stosowanie wymaga wprowadzenia do organizmu (do krwi) radioaktywnego izotopu (tylko te, które w wyniku rozpadu emitują promieniowanie B+ czyli pozytony- izotopy pierwiastków takich jak tlen, węgiel, i azot ( C-11, O-15, N-13 a także F-18, Rb-82, Ga-68 ).

SPECT, czyli Single Photon Emission Computed Tomography (tomografia emisyjna pojedynczego fotonu)

rodzaj tomografii komputerowej, wykorzystujący metody medycyny nuklearnej. działa identycznie jak tradycyjne CT, lecz nie ma tu potrzeby traktowania pacjenta dodatkowymi promieniami X. On sam jest źródłem promieniowania, które promieniuje we wszystkie strony. Wykonując detektorem ruch okrężny (podobnie jak w tomografii komputerowej) można zebrać obrazy w poszczególnych projekcjach kątowych i zrekonstruować obraz wewnętrzny.

 

-to złożona metoda badawcza medycyny nuklearnej, umożliwiająca wizualizację przepływu mózgowego krwi i metabolizmu. Radioaktywny izotop przyłączony jest do substancji ( Ceretec ), która wychwytywana jest przez komórki w mózgu. Niewielka ilość tego związku podawana jest dożylnie, wraz z krwią wędruje do mózgu, gdzie wnika do komórek. W czasie rozpadu, izotop uwalnia energię w postaci promieniowania gamma-sygnalizują lokalizację związku w strukturach mózgu. Specjalne kryształy w gamma kamerze wykrywają owe latarnie sygnalizacyjne, gdy kamera przez mniej więcej piętnaści minut obraca się wokół głowy pacjenta. komputer przetwarza te informacje i prezentuje w postaci złożonych map przepływu/metabolizmu mózgowego i trójwymiarowych obrazów mózgu ( obrazowanie mózgu ). wykorzystuje się je do identyfikacji schematów aktywności mózgu.

Środek cieniujący czyli kontrast
to substancja, którą podaje się dożylnie lub do jamy ciała.
Ma ona inny współczynnik pochłaniania promieniowania rentgenowskiego w porównaniu z tkankami organizmu ludzkiego.
Umożliwia uzyskanie:
- obrazu narządu
- lub wzmocnienia obrazu struktury patologicznej.

Środek cieniujący czyli kontrast
to substancja, która ma ona inny współczynnik pochłaniania promieniowania rentgenowskiego w porównaniu z tkankami organizmu ludzkiego.

• Część badań rentgenowskich z definicji są to badania

• z użyciem kontrastu (badania naczyniowe, wlew doodbytniczy, urografia). W pozostałych przypadkach o podaniu kontrastu decyduje lekarz radiolog,

• badania  tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego mają  większą wartość diagnostyczną po użyciu środka cieniującego, jednak zależy to od celu badania i konkretnej sytuacji klinicznej.

Rentgenodiagnostyka – kontrast

- środki cieniujące negatywne

- powietrze, tlen i dwutlenek węgla,

- pozostałe środki cieniujące są środkami pozytywnymi.

Rentgenodiagnostyka – kontrast

Ze względu na drogę podania:

-dożylnie ( np flebografia, tomografia komputerowa, urografia), dotętniczo (np arteriografia), do jam ciała ( np artrografia, histerosalpingografia, mielografia, cholangiopankreatografia  wsteczna, cystouretrografia mikcyjna)

-do światła przewodu pokarmowego (np badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego, wlew doodbytniczy). /metodą dwukontrastową- może być używane cieniujące ujemnie powietrze lub dwutlenek węgla oraz siarczan baru silnie pochłaniający promieniowanie rentgenowskie, który nie ulega wchłanianiu, dzięki czemu jest obojętny dla organizmu.

Rentgenodiagnostyka – kontrast

Środki pozytywne podawane donaczyniowo i do jam ciała zawierają w swojej strukturze jod;

Dzielimy je na dwie grupy:

- jonowe, wysokoosmolalne (np Urografin)

- niejonowe, niskoosmolalne (np Omnipaque, Visipaque, Iopamiro, Ultravist), które są drogimi preparatami, charakteryzują się dobrą tolerancją miejscową i ogólną, niewielkim wpływem na chemodynamikę krążenia i czynność serca, niską neuro- i nefrotoksycznością, rzadkim wywoływaniem reakcji alergicznych oraz redukcją objawów ubocznych do minimum.

Kontrast do badań w technice rezonansu magnetycznego

Stosuje się inne rodzaje środków kontrastowych.

Są to substancje, które po dożylnym podaniu gromadzą się

w tkankach zajętych procesem chorobowym i znacznie wzmacniają pochodzący z tych miejsc sygnał rezonansowy.

Stosowane środki kontrastowe cechuje mała liczba towarzyszących ich podaniu objawów niepożądanych,

między innymi dlatego, że nie zawierają jodu.

Nie zanotowano interakcji z lekami.

kontrast-angiografia

Donaczyniowe podanie kontrastu jest zabiegiem stosunkowo bezpiecznym, Powikłania: duszność, wysypka, świąd, wstrząs anafilaktyczny, zapaść sercowo-naczyniowa - nie zależą od dawki i mogą wystąpić niezależnie od wszystkich środków ostrożności;

gabinety rentgenowskie powinny być przystosowane są do natychmiastowego udzielenia pomocy.

Nawet najmniejszy zabieg może być obciążony komplikacjami i dlatego należy zachować szczególne środki ostrożności

Zaleca się aby pacjenci z grupy o wysokim stopniu ryzyka otrzymywali dożylnie niejonowy, niskoosmolalny środek cieniujący.

Są to: osoby z nadczynnością tarczycy, zaburzeniami funkcji nerek, niewydolnością wątroby, cukrzycą, nadciśnieniem złośliwym, paraproteinemią, szpiczakiem mnogim, drgawkami pochodzenia mózgowego, poniżej 2 roku życia i powyżej  65 roku życia, ze zdekompensowanym schorzeniem sercowo-płucnym, chorzy z wywiadem uczuleniowym, katarem siennym, astmą oraz chorzy z objawami nietolerancji lub ciężkimi powikłaniami przy poprzednim podaniu środka cieniującego.

Badanie densytometryczne oznaczające gęstość mineralną kości, pozwala precyzyjnie, z dokładnością do 1% zmierzyć masę kości.

ocenia stopień pochłaniania wiązki promieni rentgenowskich przenikających tkankę kostną;

-przy przejściu przez badaną kość , ulega pochłonięciu i rozproszeniu. Pochłanianie wiązki promieniowania jest proporcjonalne do gęstości badanego obiektu, co znajduje swoje odbicie w postaci impulsów elektrycznych w detektorze rejestrującym nie pochłoniętą część wiązki po jej przejściu przez badany obiekt.

Na tej podstawie komputer tworzy dwuwymiarowy obraz trójwymiarowej struktury kości, określając jej gęstość objętościową i powierzchniową.

Z historii :-)

Pierwszy densytometr oparty na metodzie absorpcjometrii wiązki fotonów o pojedynczej energii, został wprowadzony w 1963 r. przez Camerona i Sorensona.

Źródłem promieniowania był izotop 125J, emitujący energię około 27,5 keV (czas rozpadu połowiczego - 60 dni). Ponieważ źródło promieniowania zastosowane w tym urządzeniu ulegało osłabieniu w miarę upływu czasu, zastąpiono je lampą rentgenowską,

Wprowadzone techniki densytometryczne umożliwiły powtarzalne określenie masy kostnej (BMC), przy równoczesnej analizie kształtu i powierzchni analizowanej kości, a także wyliczenie tzw. "powierzchniowej gęstości kości" BMD (BMC/cm2).

 

Badanie to występuje w kilku wariantach:

Badanie metodą densytometrii powinno się wykonać w następujących sytuacjach:

 

- obecność istotnych czynników ryzyka osteoporozy

- choroby, w przebiegu których występuje osteoporoza

- radiologiczne cechy ubytku masy kostnej

- obecność złamań osteoporotycznych w wywiadzie

- osteoporoza u członków rodziny

- menopauza, andropauza

- monitorowanie leczenia w odniesieniu do gęstości masy kostnej (BMD)

Ilościowa ultrasonografia (QUS)kości

- odmiana badania ultradźwiękowego- określa stopień penetracji ultradźwięków w stosunku do kości i na tej podstawie ocenia ich jakość a nie ilość. Można tą metodą badać w zasadzie wszystkie kości z nieco gorszą dokładnością niż densytometria.

Nie nadaje się do oceny osób z cukrzycą i pacjentów w wieku podeszłym, ale jest użyteczne dla celów przesiewowych (skrining).

Ilościowa tomografia komputerowa (QCT) kości

wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie w bardzo niewielkiej dawce. Uzyskane pomiary są komputerowo przetwarzane na obraz i jednocześnie porównywane ze wzorcem jakim jest dla tkanki kostnej fosforan potasu (K2HPO).

Zaletą tej metody jest dokładniejsze odwzorowanie struktur kostnych w układzie trójwymiarowym w porównaniu z densytometrią i możliwość oceny nawet pojedynczych beleczek kostnych.

Typy aparatów radiologicznych
Tomografy komputerowe (TK)
Aparaty rezonansu magnetycznego (MR)
Aparaty angiograficzne
Aparaty mammograficzne

Wymogi

dotyczące sprzętu i wykonywania badań

są zawarte w ROZPORZĄDZENIU MINISTRA ZDROWIA z dnia 25 sierpnia 2005 r.

w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2003 r.

w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy z aparatami rentgenowskimi o energii promieniowania do 300 keV stosowanymi w celach medycznych podaje szereg szczegółowych regulacji dla aparatu mammograficznego i pracowni.

Inne przepisy

- ustawy I rozporządzenia na stronie internetowej ministerstwa właściwego ds zdrowia, LEX, SEJM RP

Dawki promieniowania

• Badanie - dawki (mSv) -ekwiwalent liczby rtg kl.p

• Kończyna <o,o1 - 0,5

• kl.piers. 0.02 - 1

• Czaszka 0,06 - 3

• kr.lędźw. 1,0 - 50

• Urografia 2,4 - 120

• TK głowy 2,0 - 100

• Tk kl.piers. 8 - 400

• Scyntygrafia kości 4 - 200

Dawki graniczne:
a) prawnie ustalone limity jakie może otrzymać człowiek.
b) ustalane są dla ludności:
- narażonej zawodowo
- reszty świata (zamieszkałych w pobliżu źródeł, narażonych przez przedmioty codziennego użytku)
c) obejmują narażenie zewnętrzne i wewnętrzne
d) nie uwzględniają tła naturalnego i diagnostyki

Aktywność substancji promieniotwórczej - liczba przemian jądrowych zachodzących w danej substancji promieniotwórczej w jednostce czasu
1Bq - 1 rozpad/sekunda
1Ci - aktywność 1g radu
1mCi - 37MBq

Narażenie na promieniowanie jonizujące:
a) 15% działalność człowieka
- 78% diagnostyka
- 12% techniki interwencyjne
- 7% medycyna nuklearna
- 1% narażenia interwencyjne
- 0,1 % awarie jądrowe
b) 85% promieniowanie naturalne

Dawki

ze względu na różną wrażliwość części ciała i narządów wprowadzono następujący podział na grupy:
grupa I - gonady, szpik czerwony;
grupa II - mięśnie, tkanka tłuszczowa, przewód pokarmowy, płuca, wątroba, nerki, oczy;

grupa III - kości, tarczyca, skóra;
grupa IV - ręce, przedramiona, stopy

Graniczna wartość dawki została przyjęta:
a/ przy założeniu równomiernego napromienienia całego ciała jak narządów krytycznych gr. I /gonady, czerwony szpik kostny/,
b/ przy nierównomiernym napromienieniu przyjmuje się narząd kry￢tyczny, którego narażenie pociąga za sobą najgroźniejsze skutki.

Trzy zasady ochrony radiologicznej:
a) czas - jak najkrótsze przebywanie na ekspozycji
b) odległość
c) osłony

dawki-Organizacja ochrony radiologicznej

1. Według dotychczas obowiązujących przepisów za stan bezpieczeństwa i higieny pracy ze źródłami promieniowania jonizującego odpowiadają:

a/ Kierownik zakładu pracy, na terenie którego są stosowane; bezpośredni nadzór wykonuje inspektor ochrony przed promieniowaniem,
b/ Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna /WSSE/ - w zakresie ogólnego nadzoru,
c/ Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej /CLOR/ - w zakresie nadzoru technicznego i ochrony radiologicznej pełniąc funkcję Centralnego Ośrodka Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych /COPSP/,
d/ Placówki Służby Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych /SPSP/, podległe różnym instytucjom i resortom, np. Instytutowi Meteorologii i Gospodarki Wodnej - w zakresie kontroli skażeń promieniotwórczych środowiska.

2. Ponadto działają w zakresie ochrony radiologicznej organizacje krajowe i międzynarodowe:
a/ Państwowa Agencja Atomistyki /PAA/
b/ Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej /MZiOS/
c/ Ministerstwo Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych/MOSiZN/,
d/ Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej /IAEA/
e/ Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej /ICRP/,
f/ Komitet Naukowy Narodów Zjednoczonych d/s skutków Promieniowania Atomowego /UNSCEAR/.

Promieniowaniem

nazywamy zjawisko polegające na wysyłaniu i przekazywaniu energii na odległość.

Energia ta może być wysyłana w postaci:
· cząstek (promieniowanie korpuskularne),
· światła (fotony),
· ciepła (promieniowanie cieplne)
· fal elektromagnetycznych

Zagadnieniami ochrony przed promieniowaniem są:

ustalanie dopuszczalnych norm napromienienia tzw. dawki granicznej, czyli maksymalna dawka równoważna, ponad tło naturalne, przy jakiej narażenie radiacyjne jest uznawane za bezpiecznie małe.
Dla ogółu ludności jako dawkę graniczną przyjmuje się wartość
1 mSv/rok (100 mrem/rok).

Dla ludzi zawodowo narażonych na promieniowanie jonizujące jako dawkę graniczną przyjmuje się 50 mSv/rok (5 rem/rok).
· kontrola dawek otrzymywanych przez ogół ludności i pracowników narażonych zawodowo na promieniowanie,
· monitoring środowiska - system ciągłych lub systematycznie powtarzanych pomiarów i obserwacji stanu wybranych cech i właściwości środowiska w oparciu o system stałych punktów pomiarowych przy użyciu aparatury kontrolno-pomiarowej
· optymalizacja lokalizacji urządzeń i obiektów jądrowych oraz nadzór nad ich eksploatacją

Historia

• Każdy mieszkaniec Ziemi otrzymuje przeciętnie w ciągu roku dawkę 2,4 milisiwertów związaną z naturalnym tłem promieniowania.

• Za bezpieczną dawkę roczną przyjmuje się 3 milisiwerty. Ludność Polski do 1986 roku otrzymywała od tła naturalnego równoważnik dawki promieniowania wynoszący średnio 2 milisiwerty.

• szczególne nasilenie eksperymentów atomowych miało miejsce w latach 1962-63, kiedy to w Polsce średnioroczne skażenie opadem całkowitym wynosiło ok. 40 kilobekereli na metr kwadratowy, a skażenie powietrza - 110 milibekereli na metr sześcienny. Dalsze lata ujawniły, że oprócz wybuchów jądrowych równie groźne dla środowiska są awarie elektrowni jądrowych.

• katastrofa reaktora jądrowego w Czarnobylu na Ukrainie w 1986

• W wyniku wybuchu, w okresie od 26 kwietnia do 6 maja 1986 roku, do środowiska zostały uwolnione jod-131 i cez-137 oraz w niewielkich ilościach stront-90.

• Łącznie aktywność substancji promieniotwórczych uwolnionych w czasie awarii wynosiła 2 miliardy gigabekereli. Była to największa i najtragiczniejsza awaria reaktora jądrowego, która pochłonęła wiele ofiar.

• Skażenie powietrza w Polsce przed awarią wynosiło

• ok. 1 milibekerel na metr sześcienny, natomiast po awarii - przeciętnie 100 kilobekereli na metr sześcienny, a wód powierzchniowych ok. 10 bekereli na dm sześcienny. Ocenia się, że 25% powierzchni Polski zostało silnie skażonych;

promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące wysokiej częstotliwości.

• Działanie tego promieniowania na organizmy żywe, a także na organizm ludzki, nie jest dokładnie rozpoznane; uważa się je obecnie za jedno z powszechnych zanieczyszczeń środowiska.;powstaje w wyniku działania zespołów sieci i urządzeń elektrycznych w pracy oraz w domu (np. kuchenki mikrofalowe, żelazka, lodówki, odkurzacze, pralki, telewizory), urządzeń elektromechanicznych do badań diagnostycznych i zabiegów fizykoterapeutycznych, stacji nadawczych, urządzeń energetycznych, telekomunikacyjnych, rakiolokacyjnych czy radionawigacyjnych.

• Negatywny wpływ energii elektromagnetycznej przejawia się tzw. udarem cieplnym, co może powodować dodatkowe zmiany biologiczne, np. zmianę właściwości koloidalnych w tkankach, a nawet doprowadzić do śmierci termicznej. Szczególnie szkodliwe oddziaływanie na środowisko mają linie wysokiego napięcia, w pobliżu których wytwarzają się napięcia i prądy niebezpieczne dla zdrowia i życia ludzi. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych organizmu;mogą wystąpić zaburzenia funkcji ośrodkowego układu krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku.

Uboczne objawy

• najczęstszymi ich dolegliwościami były: pieczenie pod powiekami i łzawienie, bóle głowy, drażliwość nerwowa, wypadanie włosów, suchość skóry, oczopląs, arytmia serca, objawy nerwicowe, zaburzenie błędnika. Zespół wymienionych objawów określa się ogólnym pojęciem "choroby radiofalowej" lub "choroby mikrofalowej". Biologiczne skutki skażeń elektromagnetycznych nie są możliwe do wykrycia za pomocą zmysłów, nie są też one od razu odczuwalne, a mogą wystąpić dopiero po wielu latach

• Obecność pół elektromagnetycznych o częstotliwości 50Hz ma także degenerujący wpływ na rośliny i zwierzęta. U roślin obserwuje się opóźniony wzrost i zmiany w budowie zewnętrznej, u zwierząt natomiast zaburzenia neurologiczne oraz zaburzenia w krążeniu, zakłócenia wzrostu, żywotności i płodności.