Układ nerwowy
Podział topograficzny
Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy
Mózgowie (kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, móżdżek, rdzeń przedłużony)
Nerwy czaszkowe - 12 par nerwów rozpoczynających się, w przeciwieństwie do nerwów rdzeniowych, na obszarze mózgowia i przebiegających głównie w obrębie głowy.
Każdy z nerwów rdzeniowych tworzony jest przez opuszczające rdzeń kręgowy korzenie : wychodzący z rogów przednich korzeń przedni oraz wchodzący do rdzenia przez rogi tylne korzeń tylny , na którym występuje zwój rdzeniowy . Z połączenia obu korzeni powstaje pień nerwu rdzeniowego, z którego odchodzą 4 gałęzie. Najpotężniejsza z nich jest brzuszna, czyli przednia - gałęzie te tworzą sploty. W przeciwieństwie do nich gałąź tylna, zwana grzbietową, zwykle zwojów nie tworzy, unerwiając m.in. głębokie mięśnie i skórę grzbietu. Za to gałąź łącząca łączy się z pniem współczulnym - możemy z uwagi na rodzaj przebiegających nią włókien wyróżnić jej część białą - włókna przedzwojowe - i szarą włókna zazwojowe. Niepozorna jest gałąź oponowa, która z powrotem wraca do kanału kręgowego, unerwiając m.in. opony rdzenia.
jest 31 par tychże nerwów i dzielą się one na:
nerwy szyjne C1-C8 (8 par)
nerwy piersiowe Th1-Th12 (12 par)
nerwy lędźwiowe L1-L5 (5 par)
nerwy krzyżowe S1-S5 (5 par)
nerwy guziczne Co1 (1 para)
Podział czynnościowy
Układ piramidowy – część układu nerwowego kontrolująca ruchy dowolne i postawę ciała. Układ piramidowy posiada dwie drogi unerwiające ruchowo mięśnie. Pierwsza z nich to droga korowo-jądrowa, która unerwia mięśnie twarzoczaszki, szyi a także część mięśnia czworobocznego grzbietu. Druga to droga korowo-rdzeniowa, która unerwia resztę mięśni organizmu.
Układ pozapiramidowy (układ podkorowy, układ ruchowy prążkowiowy, wraz z układem piramidowym bierze udział w wykonywaniu przez organizm czynności ruchowej. Jeśli jednak układ piramidowy zajmuje się czynnościami, które wymagają od nas skupienia (np. nauka jazdy na rowerze, nauka pisania), to układ pozapiramidowy powoli przejmuje i automatyzuje czynności, które wcześniej były pod kontrolą układu piramidowego. Układ pozapiramidowy jest więc układem wspomagającym, odciążającym nas od skupiania się nad codziennymi czynnościami, umożliwiający nam pewną automatyzację. Współdziała w wyzwalaniu ruchów dowolnych i regulowaniu napięcia mięśni poprzecznie prążkowanych.
Część współczulna (sympatyczny)
Układ współczulny, sympatyczny, adrenergiczny, - część autonomicznego układu nerwowego, odpowiadająca za przygotowanie organizmu do walki bądź ucieczki. Jest on aktywny w czasie stresu i powoduje następujące reakcje organizmu:
szybsza praca serca,
zwiększenie dostawy glukozy do mięśni i mózgu przez rozkład glikogenu w wątrobie,
Układ przywspółczulny, parasympatyczny, cholinergiczny,- podukład autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialny za odpoczynek organizmu i poprawę trawienia. W uproszczeniu można powiedzieć, że działa on antagonistycznie (odwrotnie) do układu współczulnego. Włókna nerwowe układu przywspółczulnego wychodzą z pnia mózgu. Większość z nich przebiega wspólnie z nerwem błędnym, dochodząc do płuc, serca, żołądka, jelit, wątroby itp. W układzie tym, podobnie jak w układzie współczulnym, występują zwoje, leżące w pobliżu unerwianych narządów lub w samych narządach oraz sploty (np. splot sercowy, płucny), natomiast w przeciwieństwie do niego układ przywspółczulny nie reaguje jako całość, lecz aktywizuje tylko te funkcje, które są niezbędne w danym czasie.
Neurotransmiterem układu jest wyłącznie acetylocholina (zarówno we włóknach przed- jak i zazwojwych), która pobudza receptory muskarynowe i nikotynowe.
Ośrodki układu przywspółczulnego znajdują się w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego (S2-S4) oraz w jądrach przywspółczulnych nerwów czaszkowych III, VII, IX i X.
Czynności obwodowego układu nerwowego można umownie podzielić na dwie kategorie:
Układ nerwowy somatyczny (łac. soma — ciało) nastawiony na łączność ze światem zewnętrznym, odbiera z niego różnorodne informacje za pośrednictwem narządów zmysłów oraz zarządza aparatem ruchowym, umożliwiając poruszanie się w przestrzeni i reagowanie w sposób celowy na bodźce zewnętrzne.(unerwia ruchowo mięśnie i czuciowo skóre)
Układ nerwowy autonomiczny lub wegetatywny (łac. autos — samo- i nomos — prawo, a więc "samorządzący się") - jego rolą jest sprawowanie kontroli nad przemianą materii oraz prawidłowym działaniem narządów wewnętrznych.
Ze względu na budowę i funkcje w autonomicznym ukł. wyróżnia się :
Współczulną (sympatyczną) część – pobudza
Reprezentowana jest przez parzyste zwoje współczulne, które łącząc się ze sobą gałęziami tworzą pień współczulny.
Przywspółczulną (parasympatyczną) część – zwalnia
Reprezentowana jest głównie przez nerw błędny (10n.cz.).
Centr. Syst. Nerw. Obw. Syst. Nerw. Efektor
Somat. ------------------------------------------------------------------ m. szkieletowe
Acetylocholina
Autonomiczny
Sympatyczny --------zwoj======== ----------------------------------- m. gruczoly
Nadnercze – adrenalina
Parasympatyczny--------------------------------------- zwoj ach (blisko narządów)--- m. grucz.
!! 2 rodzaje efektorów!! Tj. mieśnie i gruczoły
Komórki ukl. Nerwowego:
Neurony
Neuron – rodzaj komórek występujących w układzie nerwowym. Najwięcej neuronów znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym. Neurony składają się z ciała komórki (perikarion albo soma) oraz wypustek cytoplazmatycznych: dendryty i akson, za pomocą których wytwarzają połączenia z innymi neuronami, bądź komórkami efektorowymi (wykonawczymi). Połączenie między komórkami nerwowymi zwane jest synapsą.
Ze względu na liczbę wypustek (aksonów i dendrytów), neurony dzieli się na:
jednobiegunowe (np. w podwzgórzu);
pseudojednobiegunowe (zwoje czuciowe nerwów czaszkowych i rdzeniowych);
dwubiegunowe (np. w siatkówce oka, błonie węchowej);
wielobiegunowe:
z długim aksonem (np. neurony ruchowe rdzenia kręgowego);
z krótkim aksonem (dendrytem) (np. neurony kojarzeniowe w istocie szarej mózgu i rdzenia kręgowego).
Pod względem kierunku przekazywania sygnału neurony dzieli się na:
czuciowe (aferentne, dośrodkowe), biegnące od receptora do ośrodka;
ruchowe (eferentne, odśrodkowe), biegnące od ośrodka do efektora;
kojarzeniowe (pośredniczące), występujące między innymi pomiędzy neuronami czuciowymi i ruchowymi.
Neurony dzieli się również według głównego wydzielanego neuroprzekaźnika. Według tego kryterium wyróżnia się między innymi neurony:
cholinergiczne – głównym neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina;
dopaminergiczne – dopamina;
GABA-ergiczne – kwas gamma-aminomasłowy (GABA);
noradrenergiczne – noradrenalina, itd.
Substancja szara:
Skupisko ciał komórkowych, analizuje, przetwarza informacje, generuje impulsy nerwowe, tworzy ośrodki nerwowe.
(w mózgu – kora zewn.….. w rdzeniu - wewnętrznie)
Substancja biała:
Zbiór wypustek nerwowych, w OUN tworzy drogi nerwowe a w części obwodowej tworzy nerwy.
Komórki glejowe
Komórki glejowe lub glej , stanowią obok komórek nerwowych drugi składnik tkanki nerwowej. Czasami wszystkie rodzaje komórek glejowych określane są wspólnie jako neuroglej.
Komórki glejowe nie przekazują impulsów nerwowych tak, jak to czynią neurony, choć są do tego niezbędne. Biorą udział m.in. we współtworzeniu bariery krew-mózg, w syntezie niektórych neuroprzekaźników, w procesach związanych z wydzielaniem i wychwytywaniem neuroprzekaźników, tworzą osłonki mielinowe aksonów, uczestniczą w odżywianiu neuronów, oraz pełnią funkcje obronne. Komórki glejowe biegną wzdłuż nerwów. Zbyt duża ilość może doprowadzić do śmierci.
CENTRALNY SYSTEM NERWOWY
W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzą:
mózgowie, dzielące się na:
rdzeń przedłużony, w którym znajdują się ośrodki kierujące odruchami bezwarunkowymi – ośrodki oddechowe, regulujące pracę serca, ciśnienie krwi, ośrodki odpowiedzialne za żucie, połykanie, wydzielanie śliny, ośrodki kojarzeniowe słuchu i równowagi oraz koordynacji ruchowej.
tyłomózgowie, będący ośrodkiem kontroli, koordynacji i regulacji ruchów, odpowiedzialnym za utrzymanie równowagi ciała.
śródmózgowie, czyli pierwotny ośrodek analizy wzroku i słuchu.
międzymózgowie, w którym znajdują się ośrodki nerwowe głodu/sytości, termoregulacji, pragnienia, agresji/ucieczki, popędu płciowego i instynktu macierzyńskiego.
kresomózgowie – dwie półkule pokryte korą mózgową,
dzielącą się na płaty:
czołowy - związany m.in. z pamięcią, uwagą, kontrolą zachowania, planowaniem, hamowaniem reakcji, zawiera również ośrodki ruchowe oraz pole Broca (zazwyczaj w lewej półkuli), związane z kontrolą ekspresji mowy,
ciemieniowy - zawiera m.in. ośrodki czucia skórnego, rozumienia i kojarzenia informacji pochodzących ze zmysłów oraz ośrodki uwagi,
potyliczny - ośrodki wzrokowe,
skroniowy - zawiera m.in. ośrodek rozumienia wrażeń słuchowych (pole Wernickego, zazwyczaj w lewej półkuli) a także ośrodki związane z emocjami oraz pamięcią,
kory:
K. czuciowa (pl ciemieniowy, zakret zarodkowy)
K. wzrokowa (pl potyliczny)
K. słuchowa (pl skroniowy)
K. smakowa(pl ciemieniowy)
K. ruchowa (pl czołowy, zakret przedśrodkowy)
K. węchowa (węchomózgowie)
rdzeń kręgowy (łac. medulla spinalis)
Układ limbiczny
układ struktur korowych i podkorowych mózgu, biorący udział w regulacji zachowań emocjonalnych. Istotny dla procesu zapamiętywania oraz motywacji danego osobnika, a także dla procesu decyzyjnego. Bierze również udział w koordynacji czynności układu somatycznego i autonomicznego. W jego skład wchodzą różne struktury, zwykle wymienia się:
Układ limbiczny zwany jest także rąbkowym lub brzeżnym. W ten sposób określa się pewne struktury przodomózgowia odgrywające podstawowa rolę w koordynacji czynności układu somatycznego i autonomicznego oraz w powstawaniu stanów emocjonalnych, uczucia, pamięci, strachu.
Pojecie "stany emocjonalne" obejmuje: percepcję- świadomość wrażeń a także ich przyczyny; efekt- w postaci samopoczucia; wreszcie wolę- czyli napęd do podjęcia działania.
Układ pozapiramidowy
(układ podkorowy, układ ruchowy prążkowiowy, ) wraz z układem piramidowym bierze udział w wykonywaniu przez organizm czynności ruchowej. Jeśli jednak układ piramidowy zajmuje się czynnościami, które wymagają od nas skupienia (np. nauka jazdy na rowerze, nauka pisania), to układ pozapiramidowy powoli przejmuje i automatyzuje czynności, które wcześniej były pod kontrolą układu piramidowego. Układ pozapiramidowy jest więc układem wspomagającym, odciążającym nas od skupiania się nad codziennymi czynnościami, umożliwiający nam pewną automatyzację. Współdziała w wyzwalaniu ruchów dowolnych i regulowaniu napięcia mięśni poprzecznie prążkowanych.
Z dysfunkcją układu pozapiramidowego wiążą się następujące patologie:
inne dyskinezy pląsawiczopodobne
Najważniejsze ruchy mimowolne w uszkodzeniu układu pozapiramidowego:
| Nazwa | Opis |
|---|---|
| Ruchy pląsawicze (choreatyczne) | szybkie, obszerne ruchy kończyn, grymasy twarzy, karykaturalnie naśladujące ruchy dowolne |
| Ruchy atetotyczne | powolne ruchy palców rąk lub stóp, doprowadzające do niezwykłych ułożeń |
| Ruchy torsyjne | powolne, skręcające ruchy szyi lub tułowia |
| Ruchy baliczne | obszerne, gwałtowne ruchy kończyn, zwykle połowicze (hemibalizm), o charakterze wyrzucania |
| Mioklonie (zrywania mięśniowe) | krótkie, szybkie skurcze pojedynczych mięśni z niewielkim efektem ruchowym, przypominające efekt po podrażnieniu prądem elektrycznym |
| Drżenie (tremor) | rytmiczne ruchy naprzemienne o niewielkiej zazwyczaj amplitudzie |
| Tiki | stereotypowe, krótkie ruchy określonej części ciała, np. wzruszanie ramieniem, mrużenie oka itp. |
Opony mózgowe
od strony rdzenia kręgowego i mózgowia wyróżnia się:
Oponę miękką
Jamę podpajęczynówkową(wypełnioną płynem mózgowo-rdzeniowym)
Oponę pajęczą (podpajęczynówkową)
Jamę podtwardówkową
Oponę twardą
FUNKCJE CENTRALNEGO UKLADU NERWOWEGO
Rdzeń przedłużony: ośrodek regulacji pracy serca, oddychania, ciśnienia krwi, połykania, kaszlu, wymotów
Most : łaczy ze sobą rózne części mózgowia, osrodek oddechowy
Środmózgowie: ośrodek reakcji wzrokowych, słuchowych (reakcja źrenic, ruch powiek, zwracanie głowy i ciala w kierunku źródła dzwięku)
Wzgórze : główny ośrodek czucia (z wyjątkiem węchu), pośredniczy w przekazywaniu czucia z rdzenia kręgowego do mózgu
Podwzgórze: ośrodek termoregulacji, głodu, sytości, metabolizm tłuszczów, wpływa na przysadkę mózgową (wydzielanie hormonów)
Móżdżek : ośrodek koordynacji mięśniowej oraz ruchów złożonych, równowagi, napięcie mięśni
Półkóle mózgowe: ośrodek intelektu, pamięci, świadomości, emocji, uczuć, mowy
Istota szara:
kora ruchowa(ruch dobrowolny)
Kora czuciowa(odbiera czucie, wzrok, słuch, dotyk, ból)
Kora kojarzeniowa(intelekt, pamięć, mowa, środowisko interpretowania wrażeń słuchowych)
Istota biala:
Tworzy drogi nerwowe łączące ze sobą poszczególne części centr. Syst. Nerw.
Rdzeń kręgowy: zbudowany z neuromerów (odcinek rdzenia kręgowego z jedną parą nerwów), osrodek nerwowych odruchów ścięgnistych,
Istota szara:
Rogi przednie(neurony ruchowe)
Rogi tylne( neurony czuciowe)
Rogi boczne - poczatek nerwów współczulnych C2doL3
(funkcja naczynioworuchowa, funkcjonowanie narządów wewnętrznych, wydzielanie potu)
-przywspółczulnych S2 do S4
(oddawanie moczu, stolca, erekcja)
FUNKCJA AUTONOMICZNEGO UKŁADU NERWOWEGO
Unerwia narządy wewnętrzne
Odpowiada za wszystko co jest związane z narządami wewnętrznymi
Reguluje czynność serca, rozpad krwi, przepływ krwi, temp. ciała, funkcjonowanie gruczołów potowych, wydalanie końcowe produktów przemiany materii, funkcje rozrodcze
Wraz z ukl. Dokrewnym decyduje o utrzymaniu HOMEOSTAZY
Adaptacja organizmu do zmieniającego się środowiska,
Zespala narządy wewnętrzne
Zbudowany z antagonistycznych ukl. Współczulnym i przywspółczulnym
FAUNKCJA OŚRODKOWEGO UKLADU NERWOWEGO
Pobudzone (zdolność reagowania po zadziałaniu bodżca o sile progowej)
Przewodnictwo (zdolnoć do rozprzestrzeniania się stanu czynnego)
Przestrzeń wodna w organizmie
Masa ciala x 0.6 = całkowita woda w org TWB = 2/3 płyn wewn.ICF + 1/3 płyn zewn.ECF
1/3plyn zewn ECF = 3/4 plyn śródmiąższowy +1/4 osocze
Na ……………..jest zewnątrz komórkowy
K ……………..jest wewnątrz komórkowy
IMPULS NERWOWY
Transport bierny nie wymaga zużycia energii = dyfuzja (zgodnie gradientem stężeń)
Transport aktywny wymaga użycia energii ATP (zawarta w bialkach błony) wbrew gradientowi stężen
POMPA SODOWO POTASOWA
Utrzymanie wewnątrz komórki dużego stężenia K+ i małego stężenia Na+ wymaga aktywnego transportu tych kationów
Kanały jonowe
Ładunki elektryczne (wewnątrz komórki przewagę mają ladunki ujemne natomiast na zewnatrz ładunki dodatnie) błony spolaryzowane
Impuls nerwowy:
Bodziec działa na błonę komórkową, zmienia jej właściwości co wywołuje potencjał czynnościowy
Do wnętrza neurony napływają jony Na przez otwierające się kanały jonowe, co powoduje wyrównanie ładunków elektrycznych między wnętrzem komórki a otoczeniem zjawisko to depolaryzacja
Depolaryzacja zaczyna się rozszerzać na sąsiednie odcinki błoy komórkowej - Fala Depolaryzacji
Impuls nerwowy jest przesuwaniem się fali depolaryzacji wzdłuż błony biologicznej od miejsca zadawania bodżca aż do zakończenia neuronu.
Repolaryzacja po przejściu fali depolaryzacji popma sodowo potasowa usuwa jony sodu z wnętzra komórki, a jony potasu transportowane są do wnętrza komórki. Przywracany jest potencjał spoczynkowy błony komórkowej.
OSŁONKI WŁÓKIEN NERWOWYCH
Aksony niektórych neuronów posiadają:
Osłonka Schwanna (neurolemma)
Osłonka mielinowa (z ciał tłuszczowych)
Osłonki nie pokrywają włókna na całej powierzchni, wolne od oslonki są: ciało komórkowe, początek aksonu, przewężenie Ranviera(cieśnie węzłów)
Osłonka mielinowa zapewnia ścisłą izolację elementów włókna nerwowego oraz pełni funkcje ochronną.
WŁÓKNA RDZENNE włókno nerwowe posadające osłonkę mielinową, szybciej płynie przez nie impuls ok. 120m/s, przewodzenie skokowe od przeweżenia do przewężenia, typ A
WŁÓKNA BEZRDZENNE włókna nerwowe bez ołonki mielinowej, przewodzenie ciągłe, wolne ok. 2m/s, typ C
!! CZUCIE I RUCH – SZYBKOPRZEWODZĄCE
!! BÓL – WOLNE
BUDOWA NERWU OBWODOWEGO:
Włókna nerwowe ABC peczki otoczone tk.łączną nerw otoczony nanerwiem + naczynia krwionośne
RECEPTORY
Zakończenia czuciowe komórek nerwowych wyspecjalizowane w odbiorze konkretnego bodźca (dendryty)
Podział wzgl.. na ich lokalizacje:
Eksteroreceptory
Telereceptory(na odległość)
Kontaktoreceptory(np. dotyk)
Interoreceptory
Angioreceptory(ukl krążenia)
Wisceroreceptory(trzewia, narzady wewn)
Proprioreceptory(aparat ruchu –przy zamknietych oczach powiesz)
Podział ze wzgl. Na energię bodźca:
Mechanoreceptory (odkształcenie tkanek, ucisk, dotyk, wibracje)
Termoreceptory
Receptory bólowe – nocyreceptory
Fotoreceptory (w siatkówce – energia świetlna)
Chemoreceptory
Rodzaje czucia:
Teleceptywne (powonienie, słuch, wzrok)
Eksteroceptywne (dotyk, temp, bół)-czucie powierzchowne
Propioceptywne (ukl. Ruchowy, błędnik) – czucie głębokie
Interoceptywne (czucie trzewne)
Receptory skóry: dotyk, ucisk, zimno, ciepło, czucie2
CZUCIE INTEROCEPTYWNE
MECHANICZNE
PRESORECEPTORY
BARORECEPTORY
MACHANORECEPTORY
CHEMICZNE (chemoreceptory kłębka szyjnego i aortalnego)
CZUCIE BÓLU
Receptory bólowe znajdują się niemalże we wszystkich tkankach. Są to nagie olne zakończenia nerwowe.
W momencie uszkodzenia zranione tkanki wydzielają HISTAMINE oraz BRADYKININE które pobudzają nocy receptory.
Ból przewodzony jest kanałami
Ból ostry kłujący dokładnie umiejscowiony przewodzący jest przez grube włókna nerwowe typy A delta
Bółrozlany, palący, gniotący, o niedokładnej lokalizacji przewodzący jest przez cienkie włókna nerwowe typy C.
Neuromediatorem w przekazywaniu bólu w rogach tylnych rdzenia kręgowego jest substancja P.
Infrakcja bólowa drogami czuciowymi przekazana zostaje do wzgórza a następnie do kory czuciowej.
BRAMKA KONTROLNA
Mechanizm hamowania impulsacji nerwowej na poziomie rdzenia kręgowego
W obrębie bramki kontrolnej dochodzi do regulacji przepływu sygnałów bólowych przez rogi tylne i pierwsze przełącze drogi bólowej
Na poziomnie rdzenia (interoceptory) dochodzi do połączenia drogii bólowej (wł C) i dróg czuciowych (wł A) dochodzi do hamowania presynaptycznego drogi bólowej a przekazywana jest informacja czuciowa biegnąca wł A
Również w CSN (na poziomie wzgórza i kory mózgowej) możliwe jest hamowanie impulsacji bólowej przez opioidy endogenne (ENKEFALINYI ENDORFINY)