PRAGMATYKA JĘZYKA

Pragmatyka

• jest dziedzina językoznawstwa, która podpowiada jakich środków językowych używać, aby wypowiedź była jasna – skuteczna.

• Wykorzystuje się ją do analizy komunikatów, składników wypowiedzi

• Pragmatyka zrodziła się z niedoskonałości logiki formalnej

• Funkcja deskryptywna – informacja

Najbardziej rozpoznawalnym pragmatykiem jest J.Austin (filozof) postawił hipotezę performatywności (oddziałujące, zmieniające rzeczywistość)

Konstatywy	Performatywy
Wypowiedzi, do których pasują kryteria prawdy i fałszu Ich funkcją jest opisywanie rzeczywistości – funkcje informacyjne	Wypowiedzi, do których nie można zastosować kryterium prawdy i fałszu Oddziaływanie na rzeczywistość (nie przekracza informacji) Akty prawne Akty instytucjonalne (przysięgi) Wypowiedzi

• Akty prawne – zapis w konstytucji czy kodeksie – komunikat z kontekstem, który oddziałuje na olbrzymie zbiorowości, narzucają obowiązki i prawa. Akty prawne uznano za performatywy mimo konstatywnej budowy

• Akty instytucjonalne – „chrzczę Cię w imie Ojca i Syna i Ducha św.” ; „ogłaszam was mężem i żoną” Formy przysięgi, czy ogłoszenia instytucjonalne, akty sądowe, wyroki – zmieniają, oddziałowują na rzeczywistość – są preformatywne

• Wypowiedzi – gratulacje, błaganie, kondolencje, życzenia prośby rozkazy, polecenia. W takich wypowiedziach nie ma prawdy i fałszu, sa tylko kwestie szczerości lub nieszczerości, ale są to komunikaty emocjonalne, które nie podlegają kwestiom pragmatycznym.

Kontekst – „jest byk na pastwisku” – przekazuje wiedze, ale może implikować też niebezpieczeństwo i jest zdaniem preformatywnym.

Pod wpływem kontekstów zdania konstatywne zmieniają się w performatywne.

IFID – to cząstka, która zmienia kontekst wypowiedzi np. mimika, znak wypowiedzi, emocje, epitety. Budowanie opinii jest zdaniem preformatywnym.

J. Searle – dodanie do zdania konstatywnego „Moim zdaniem…” zmienia je na zdanie performatywne, gdyż wyraża opinię osoby wypowiadającej. Ma na celu perswazję i próbę wprowadzenia jakiejś zmiany.

Akty mowy – działanie przez mowę

Aspekty aktów mowy

1. lokucyjny

2. illokucyjny

3. perlokucyjny

1. oznacza, że aby akt zaistniał musi być wypowiedź, trzeba cos powiedzieć, żeby to usłyszeć, wykonać. Ważne, żeby komunikat wypowiedzieć dokładnie

2. dostosowanie do tego co mówimy do sytuacji i efektów jakie chcemy osiągnąć w odpowiedniej sytuacji (np. gratulacje, życzenia) dobre wyrażenie zamiarów (ten aspekt jest najważniejszy dla pragmatyki)

3. efekt – wydarzenie jakie nastepuje po przekazaniu komunikatu (trudno go zbadać)

Teoria aktów mowy

Typy aktów illokucyjnych (J.Searle)

1. asercje

2. dyrektywy

3. komisywy

4. akty ekspresywne

5. deklaracje

6. deklaracje asertywne

1. asercje – opowiedzenie się za czymś, subiektywne przekonanie. „Moim zdaniem…”- odnosi się do przekonania subiektywnego, posiada aspekt illokucyjny (przypominają konstatywy)

2. dyrektywy – rozkaz, polecenie, prośba itp. – akty mowy, które komunikują jaką czynność ma wykonać odbiorca

3. komisywy – są to wypowiedzi, w których nadawca nakłada na siebie zobowiązania, które wywołują efekt u odbiorcy np. obietnica, przyrzeczenia, przysięga.

4. Akty ekspresywne – groźby, życzenia, toasty, złorzeczenia, przeklęstwa, gratulacje, kondolencje. Komunikowanie emocji oddziałujące na odbiorcę – impresja.

5. Deklaracje – wypowiedzi, w których powierza się odbiorcy rolę, zadanie lub zmienia się jego status np. akt mianowania na dyrektora w uprawnionych hierarchiach.

6. Deklaracje asertywne – rzadkie wypowiedzi, które są wygłaszane w imieniu niepodważalnych autorytetów np. państwo, kościół, wyroki sądowe, nadania, chrzest, ślub (jest to akt illokucyjny i perlokucyjny) – zaistniał jakiś fakt.

akt ewaaluatywny –oddziałujemy na odbiorcę za pomocą oceny np. „to dobrze, że..”; „to źle, że..”

przykłady zdań reklamowych: (aspekt illokucyjny jest najważniejszy w reklamie)

„redbull doda ci skrzydeł” (komisywa)

„Biedronka – codziennie niskie ceny” – (komisywa)

„Lidl ceni jakość” – (asercja)

Lidl jest tani” – (asercja)

„Olvej’s – zawsze czysto, zawsze sucho, zawsze pewnie” – (komisywa)

„Leć do Media Markt” – (dyrektywa)

„No to frugo” – (akt ekspresywny)

„Media Markt nie dla idiotów” – ( asercja lub akt ekspresywny)

„Carsberg – prawdopodobnie najlepsze piwo na świecie” – (asercja implikująca dyrektywę)

Implikatury – ironia, metafora, metolinia, sugestia, aluzja, komunikowanie nie wprost

H.P.Grice – udało się w miarę spójny sposób spisać teorię implikatur

Sprzeciw – kłopoty z logika formalną.

„Logika o konwersacja”- tekst Gricea – odrzuca teorię, że język jest skomplikowany. Uważa, że język to tylko słowa i pragmatyka

Alternatywna definicja języka- mowa ludzka, która jest celowym i racjonalnym zachowaniem człowieka.

Zasada kooperacji – przestrzeganie tej zasady powoduje, że mamy do czynienia z konwersacją.

„wnoś swój wkład do konwersacji tak, jak w danym jej stadium wymaga przyjęty cel czy kierunek wymiany słów”

Maksymy konwersacyjne:

1. Kategoria ilości – nie podawaj za małej ilości informacji niż akurat potrzeba; nie podawaj za dużo informacji niż akurat potrzeba.

2. Kategoria jakości – świadomie nie wprowadzaj w błąd:

• Nie mów tego o czym nie jesteś przekonany

• Nie mów tego do czego stwierdzenia nie masz dostatecznych podstaw

1. Kategoria relewancji – ( istotności, stosunku) bądź relewatywny – mów na temat

2. Kategoria sposobu – forma wypowiedzi

• Unikaj niejasnych sformuowań

• Unikaj wieloznaczności

• Bądź zwięzły

• Mów w sposób uporządkowany

Pogwałcenie maksym nie wnosi haosu, czasami jest szybsza niż zachowanie maksymy ilości.

Kontekst – (Prae – Suposito – autorzy podziału kontekstów)

1. Kontekst fizyczny – tu i teraz, rzeczywistość, która nas otacza

2. Kontekst interakcyjny – kontakstem do wypowiedzi, która nas interesuje jest tekst z której pochodzi

3. Kontekst kulturowy – uwzględnianie wszelkich prawideł, praw, obowiązków. Świadome używanie.

4. Kontekst presupozycyjny (epistyczny)- przed założeniem, uprzedzeniem, zbiór wartości, uprzedzeń, fatum, nieświadome używanie

Grzeczność w rozmowie – myślenie o skutku i korzyści

Kategoria uprzejmości

Robin Lakoff – zajmowała się kategoria uprzejmości i kobiecości w języku.

Należy unikać konfliktów poprzez przestrzeganie 3 wartości:

1. Formalność – zachować wymogi formalności; zachować wymogi powagi i dystansu formalnego

2. Zastanowienie –dotyczy wszelkich form komunikacji, nie przypierać do muru – dać szansę na konwersację w rozmowie jeśli rozmówca chce uczestniczyć w debacie (nie przerywać wypowiedzi, nie kończyc myśli za kogoś)

3. Przyjacielskość – dotyczy rozmów konwersacyjnych na poziomie przyjacielskim – sprawiać przyjemność

Angielski filozof Geoffrey Leech – uznał, że odbiorca jest najważniejszy wobec tego czy komunikat jest miły – pojęcie pierwszego wrażenia.

Typy komunikacji – rejestr komunikacji

1. Współzawodniczący

2. Towarzyski

3. Współpracujący

4. Konfliktowy

Badając te rejestry zderzał cel illokucyjny i stan w jakim znajduje się odbiorca, brał pod uwagę dobre maniery, czyli to co społecznie akceptowalne

1. Stan w jakim znajduje się odbiorca ulega zmianie; prosimy, błagamy, reklamujemy, nie przekraczamy pewnych granic, dobrych manier. Uprzejmość jest narzędziem perswazji.

2. Istniej tożsamość pomiędzy celem illokucyjnym a stanem w jakim znajduje się odbiorca – podtrzymanie dobrego stanu rozmówcy - przynoszą obustronnie dobre skutki, rozbawiają podtrzymują dobry humor, uprzejmość jest kurtuazją

3. Cel illokucyjny ograniczony do przekazania informacji np., instrukcja obsługi, spis treści itp. Nie istnieją dobre maniery – czysta informacja

4. Chcemy pogorszyć stan odbiorcy. Środki świadczące o nieuprzejmości językowej; groźba, impektywy, wulgaryzmy , ironia, sarkazm.

Maksymy uprzejmości:

• Maksyma taktu – (obecna w komisywach i dyrektywach)

• Minimalizuje koszt wysiłku dla innych

• Maksymalizuje korzyści dla innych

• Maksyma wspaniałomyślności – (obecna w dyrektywach i komisywach)- maksyma uprzejmości

• minimalizuje korzyści dla siebie

• maksymalizuje koszt (wysiłek dla siebie)

• Maksyma aprobaty (obecna w aktach ekspresywnych i asercjach)

• Minimalizuje negatywna ocenę innych

• Maksymalizuje pozytywna ocenę innych

• Maksyma skromności (obecna w aktach ekspresywnych i asercjach)

• Minimalizuje pozytywną ocenę własną

• Maksymalizuje negatywną ocenę własną

• Maksyma zgody (obecna w asercjach)

• Minimalizuje niezgodę pomiędzy sobą a innymi

• Maksymalizuje zgodę pomiędzy sobą a innymi

• Maksyma sympatii (obecna w asercjach)

• Minimalizuje antypatię pomiędzy sobą a innymi

• Maksymalizuje sympatie pomiędzy sobą a innymi

Presupozycja

Jest zjawiskiem bardzo powszechnym. Jest to inny sąd obecny w zdaniu obok innych sadów, wniosek wyciągamy z wypowiedzi. Sąd umożliwiający wypowiedzenie zdania zawierający inny sąd. Jest wprowadzeniem jakiegoś sądu o czym wszyscy wiedzą.

Filozof G.Frege zauważył, że istnieją presupozycje, w wypowiedziach pojawiają się sądy egzystencjonalne. Np. „Kepler umarł w nocy” – sugeruje, że ktoś taki jak Kepler w ogóle istniał.

Odporność presupozycji na negację!!!

1. Np. „Obecny król Francji jest łysy” – presupozycja - Król Francji (Francja ma króla)

2. Np. „Mój najstarszy syn wyjechał na wakacje” – presupozycja - człowiek ma co najmniej 3 synów

3. Np. „Czy przestał pan bić swoja żonę?” – presupozycja – bije żona, ma żonę

4. Np. „I co panie profesorze PIS przegrało z układem” – presupozycja – istnienie układu

PRESUPOZYCJE

PRAGMATYCZNE

(wynikają z sytuacji mówienia)

SEMANTYCZNE

(wynikają z zastosowania pewnych pojęć

albo ze struktury zdania)

Typ presupozycji pragmatycznych

• Typ rozkazujący – osoba wydająca rozkaz presupozuje, że jest ważniejsza w konwersacji, dominuje nad innymi, ma przewagę

• Typ pytający – zdanie presupozuje, że komuś brakuje jakiejś wiedzy (pyta o coś)

• Typ oznajmujący – zdanie presupozuje jakąś wiedzę

Od tych typów istnieje wiele wyjątków!!

Presupozycje semantyczne

Np. „Opozycja oskarża premiera o zamiar zwolnienia ministra”

Nacechowanie negatywnie

Presupozycja – sugeruje jakieś sądy

SEMANTYCZNE

EGZYSTENCJONALNE

ZDANIOWE

LEKSYKALNE

Egzystencjonalne – stwierdzają, że ktoś istnieje (nazwa własna, egzystencjonalna, dyskrypcja określona)

Zdaniowe – zdania pytające, rozstrzygające, znajduje się w nich wskazówka,

np. „czy nadal bije pan swoją żonę” ; pytania dopełnienia np. „kto tu hałasuje?” – presupozuje, że ktoś hałasuje.

Leksykalne – słowa wyzwalacze w zdaniu:

• Partykuły: tylko, nadal, również, już

• Semantyczne ograniczenia selektywne, np. „nie było słychać szczekania” – sugeruje, że powinien być pies

Wyrazy: szczekać, miałczeć, mruczeć, zdechnąć – wskazują na wykonawców czynności

• Presuponujące wcześniejszość/ późniejszość; czynności wstydzić się, zazdrościć, spodziewać się, oczekiwać

• Czasowniki presuponujące ocenę: oskarżać, przyznać się, popełniać

• Czasowniki zmiany stanu: przestać, przyjechać, zacząć, skończyć

• Zestawienia i porównania: również, bardziej niż, tak samo jak, mniej niż

Manipulacja i perswazja

„Zmiana w sposobie bycia Tuska była efektem prania mózgu” – presupozycja jest zmiana sposobu bycia i pranie mózgu.

Zdania dopowiedziane i wtrącone też zawierają presupozycję