Sprawozdanie nr. 2 26.05.14r.
Biebrzański Park Narodowy
Wstęp:
Biebrzański Park Narodowy został utworzony na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 września 1993 roku jako 18-ty z kolei polski park narodowy. Celem Parku jest ochrona rozległych torfowisk Kotliny Biebrzańskiej oraz niewielkiego fragmentu Wzgórz Sokólskich o łącznej powierzchni 59.223 ha. Otulina Parku obejmuje także nieduże części przylegających do Kotliny Biebrzańskiej mezoregionów: Wzgórz Sokólskich, Wysoczyzny Białostockiej, Wysoczyzny Kolneńskiej i Doliny Górnej Narwi. W granicach Parku znajduje się osiem wyłączonych z niego enklaw, obejmujących głównie wyspy mineralne w obrębie Kotliny Biebrzańskiej, zajęte pod uprawy, łąki i osadnictwo. Bagna Biebrzańskie są uznawane za jedną z najważniejszych w kraju i w Europie Środkowej ostoi ptaków wodno-błotnych. Jako niezwykle cenny obszar wodno-błotny Biebrzański Park Narodowy w roku 1995 został wpisany na listę Konwencji Ramsar o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego.
Biebrzański Park Narodowy obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej - wielkiego obniżenia terenu o długości ponad 100 km. Dolina Biebrzy jest otoczona ze wschodu, południa i zachodu przez wysoczyzny morenowe - Białostocką, Kolneńska i Wysokomazowiecką - utworzone podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Na północy Dolina sąsiaduje z Pojezierzem Ełckim, Sandrem Augustowskim i Grajewskim uformowanymi podczas ostatniego zlodowacenia - Bałtyckiego. W Dolinie Biebrzy wyróżnia się trzy odrębne jednostki geomorfologiczne zwane basenami: Północny obejmujący dolinę na wschód od Sztabina, Środkowy - od Sztabina do Osowca i Południowy - od Osowca do ujścia Biebrzy do Narwi.
Basen Północny zwany też Basenem Górnym Biebrzy obejmuje 40 - kilometrowy odcinek doliny o szerokości 1-3 km. Złoża torfu osiągają tu miąższość 3-6 m i miejscami są podścielone gytią. Cechą charakterystyczną rzeźby terenu Basenu Górnego jest obecność ostańców morenowych. Basen Środkowy ma kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 20 x 40 km. Jest to kompleks torfowisk o powierzchni ok. 45000 ha. i miąższości torfu 1-3 m. W północnej jego części pod złożami torfu zalega piasek i żwir, a w południowej osady wodne i glina. Basen Środkowy wyróżniają otoczone torfowiskami rozległe piaszczyste wydmy, ukształtowane w wyniku procesów eolicznych. Kanał Augustowski, Woźnawiejski, Rudzki (wybudowane w pierwszej połowie XIX w.) znacznie zmieniły układ hydrologiczny tej części doliny, powodując trwałe obniżenie poziomu wód gruntowych i przesuszenie torfowisk. Basen Południowy, najbardziej naturalny w dolinie Biebrzy, zwany też Basenem Dolnym, ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości 12-15 km. Torfowiska o miąższości torfu 1-2 m zajmują tu powierzchnię ok. 21000 ha. Charakteryzuje się obecnością pasa wydm w części północno-wschodniej oraz niewielkich wyniesień mineralnych (wydm, grądzików). Wzdłuż koryta rzeki rozciąga się strefa mułowa szerokości 1-2 km z licznymi starorzeczami i zakolami.
Bagna Biebrzańskie charakteryzują się doskonale wykształconą i zachowaną poprzeczną i podłużną strefowością ekologiczną. Polega ona na przechodzeniu poszczególnych zbiorowisk roślinnych w inne w zależności od panujących warunków hydrologicznych i wysokości doliny nad poziomem morza.
W poprzecznym przekroju doliny, najlepiej wykształconym w basenie południowym, wyróżnia się 3 charakterystyczne strefy:
immersyjna – z roślinami nadwodnymi: szuwarami turzycowymi, mozgowymi i mannowymi, obszary te są corocznie zalewane;
immersyjno-emersyjna – z kępowymi zespołami turzycy tunikowej i turzycy sztywnej, obszary te są zalewane w mniejszym stopniu niż w strefi immersyjnej
emersyjna – niezalewana przez wody, z mechowiskowymi zespołami turzycy bagiennej i obłej, zespołami turzycy dzióbkowatej i obłej oraz dobrze rozwiniętą darnią mszystą. Granicami tej strefy są lasy olchowe.
Natomiast strefowość podłużna to zmienność szaty roślinnej w poszczególnych częściach doliny, idąc z biegiem rzeki. Wynika to z różnorodności warunków ekologicznych. I tak, w basenie południowym przeważają turzycowiska, szuwary i łąki; w środkowym coraz więcej jest turzycowisk trawiastych i mchów, a w górnym dominują mechowiska.
Klasyfikacja zbiorowisk:
Zbiorowisko olsu porzeczkowego
Klasyfikacja:
Klasa: Alnetea glutinosae
Rząd: Alnetalia glutinosae
Związek: Alnion glutinosae
Grupa zespołów: zbiorowiska leśne Alnion glutinosae – olsy Zespół: Ribeso nigri-Alnetum – ols porzeczkowy
Charakterystyka zbiorowiska:
Las olchowy (olszowy) porastający bagienne siedliska, o okresowo wysokim poziomie wody stojącej i różnej żyzności. Ma zwykle charakterystyczną kępową strukturę runa - na kępach wokół szyi korzeniowej olszy rosną gatunki borowe, w dolinkach przynajmniej okresowo wypełnianych wodą - rośliny bagienne. Olsy są zazwyczaj trudno dostępne, głównie ze względu na podmokły grunt. Poziom wody sięga od kilku do kilkudziesięciu centymetrów. Są to najczęściej wody stojące, rzadziej wolno płynące. Kępy w mniej zwartych olsach mogą być znacznie od siebie oddalone, rozdzielone wodą. Zbiorowisko to wytwarzane jest na glebach wytworzonych z torfowisk niskich, lecz często spotyka się je na glebach murszowych wytworzonych na piaskach i madach rzecznych, najczęściej są to gleby murszowo-mineralne, murszowe, mulowo-murszowe, torfowo-murszowe, murszowo-glejowe z mullem murszowatym. Dominującą forma próchnicy typu mull.
Spis gatunkowy
| Warstwa | Gatunki |
|---|---|
| A | Olsza czarna |
| Jesion wyniosły | |
| Brzoza omszona | |
| Świerk pospolity | |
| Sosna pospolita | |
| B | Porzeczka czarna |
| Kalina koralowa | |
| Jarząb pospolity | |
| Malina | |
| Jesion | |
| C | Manna Mielec |
| Kosaciec żółty | |
| Turzyca błotna | |
| Narecznica błotna | |
| Pokrzywa zwyczajna | |
| Niezapominajka błotna | |
| Fiołek błotny | |
| Pietrucha | |
| Jaskier kosmaty | |
| Kuklik | |
| Wierzba szerokolistna | |
| Turzyca odległo kłosa | |
| Bodziszek cuchnący | |
| Szczaw | |
| Gwiezdnica | |
| Turzyca pęcherzykowata | |
| Czworolist | |
| Tojeść pospolita | |
| Przytulia błotna | |
| Knieć błotna | |
| Karbieniec pospolity |
Bory sosnowe
Klasyfikacja:
Klasa: Vaccinio-Piceetea – acydofilne, oligotroficzne i mezotroficzne zbiorowiska z przewagą drzew szpilkowych, krzewinek i mezofilnych mszaków
Rząd : Cladonio-Vaccinietalia
Związek: Dicrano-Pinion
Grupa zespołów: bory sosnowe na glebach mineralnych Zespół: Cladonio-Pinetum – śródlądowy bór suchy
Peucedano-Pinetum – subkontynentalny bór świeży
Charakterystyka zbiorowiska:
Bór sosnowy, widny, wysokopienny las z dominacją sosen, zwykle z domieszką brzóz. Warstwa krzewów jest luźna i złożona z podrostów brzóz i jałowca. Runo jest ubogie i w zależności od warunków siedliskowych tworzą je głównie borówki i wrzos. W miejscach suchych warstwę tę tworzą mchy i porosty, niekiedy dość obficie występują trawy i orlica pospolita.
Śródlądowy bór sosnowy suchy, śródlądowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum) jeden z zespołów leśnych, rodzaj boru suchego. Drzewostan zespołu tworzy sosna zwyczajna z niewielką domieszką brzozy brodawkowatej. W podszycie dominuje jałowiec pospolity, w runie – borówka brusznica,wrzos zwyczajny, szczotlicha siwa oraz kostrzewa owcza. Rozbudowana jest warstwa mszysta, a zwłaszcza porostowa, utworzone między innymi przezrokiet cyprysowaty i bielistkę siwą oraz chrobotki. Zwarcie wszystkich warstw z wyjątkiem porostowo-mszystej jest słabe[1].
Zajmuje ubogie i suche siedliska piaszczyste – gleby bielicowe i arenosole: śródlądowe wydmy, sandry itp. Zwykle tworzy małe płaty sąsiadujące z borami świeżymi.
Subkontynentalny bór sosnowy świeży, jeden z zespołów leśnych. Drzewostan zespołu tworzy sosna zwyczajna z domieszką brzozy brodawkowatej i dębu bezszypułkowego. W podszycie dominują jałowce, kruszyna i jarzębina, w runie - borówka czarna, borówka brusznica oraz kostrzewa owcza. Bujna jest także warstwa mszysta utworzona między innymi przez rokiet i płonnik w miejscach bardziej wilgotnych. Miejsca suchsze i prześwietlone opanowują porosty.
Spis gatunkowy :
Śródlądowy bór suchy
| Warstwa | Gatunki | Ilościowość | towarzyskość |
|---|---|---|---|
| A 30-40% | Sosna pospolita | ||
| Brzoza brodawkowata | |||
| B | Jałowiec | ||
| Dąb | |||
| Brzoza | |||
| C | Borówka czarna | ||
| Kostrzewa owcza | |||
| Goździk piaskowy | |||
| Kosmatka orzęsiona | |||
| Gipsówka pszeniec | |||
| Konwalijka majowa | |||
| Dąb | |||
| Widłak spłaszczony | |||
| Siódmaczek leśny | |||
| Orlica pospolita | |||
| D | Chrobotek reniferowy | ||
| Widłoząb miotlasy | |||
| Widłoząb kędzierzawy | |||
| Dikranum parietina |
Subkontynentalny bór świeży
| Warstwa | Gatunki | Ilościowość | toważyskość |
|---|---|---|---|
| A- 35% | Sosna | zdj | |
| Dąb szypułkowy | |||
| Brzoza | |||
| Świerk | zdj | ||
| B - 10% | Brzoza | zdj | |
| Jarząb | |||
| Jałowiec | |||
| Świerk | zdj | ||
| Dąb | zdj | ||
| C | Pszeniec | 30 | 2 |
| Orlica | |||
| Narecznica samcza | |||
| Borówka czarna | 80 | 4 | |
| Kruszyna pospolita | R | 1 | |
| Konwalia majowa | |||
| Kostrzewa owcza | + | 1 | |
| Brusznica | 30 | 2 | |
| Trzcinnik piaskowy | 1 | 1 | |
| Siewki dębu | R | 1 | |
| Konwalijka dwulistna | + | 2 | |
| D | Widłoząb kędzierzawy | 70 | 2 |
| Dikranum undulatum | 70 | 2 | |
| Rokietnik pospolity | 70 | 3 | |