Antyk

Biblia

Grecja: Homer - „Iliada” , „Odyseja”, Tyrtajos - „Rzecz to piękna...”, Sofokles - „Antygona”- tragedia antyczna, Kreon, Antygona, Ismena, problem władzy.

Rzym: Horacy - „O co poeta prosi Apollina”, „Exegi Monumentum”

Średniowiecze

Uniwersalizm, indywidualizm, dydaktyzm, wzorce osobowe, poczucie jedności

Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, Dante Alighieri - Boska Komedia

Polska X - XV w.: Bulla Gnieźnieńska, Bogurodzica, Słota - O zachowaniu się przy stole, Legenda o św. Aleksym, Satyra na leniwych chłopów, Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią, Gall Anonim - Kroniki

Renesans

Humanizm, reformacja, kontrreformacja

Polska XV-1620, luteranizm, kalwinizm, bracia polscy (arianie).

Mikołaj Rej - „Krótka rozprawa...” (krytykuje niedowład sądownictwa, przekupstwo w sądach, złą organizację wojskową, prywatę, życie ponad stan, obżarstwo, pijaństwo, myślistwo, hazard; kler: próżniactwo, chciwość(kolęda), zaniedbywanie obowiązków, praktyka sprzed. odpustów, teatralny efekt liturgii obrzędów katolickich) „Żywot człowieka Poćciwego” (idealny obraz szlachcica ziem. z jego cechami: cnota i poczciwość; gani wszelkie wady...; obraz Sz-Z , któremu gospod. zapewnia dostatek i jest źródłem wielu radości. jego życie jest podp. naturalnemu cyklowi przyrody. zalety: umiłowanie prawdy, sprawiedliwość, umiarkowanie i roztropność; konwencja arkadyjska; )

Jan Kochanowski - fraszki (do fraszek, O żywocie ludzkim, Na motusza, O miłości, O kapelanie, Na lipę, Na dom w Czarnolesie ) pieśni („Pieśń świętojańska o Sobótce” - sielankowy obraz wsi, bezpieczeństwo, spokój), treny; „Odprawa posłów greckich”

Andrzej Frycz Modrzewski - publicystyka - „O poprawie Rzeczypospolitej” (o obyczajach, o prawach, o wojnie, o kościele, o szkole)

Piotr Skarga - „Kazania Sejmowe

Szymon Szymonowic - „Żeńcy” - realistyczny obraz wsi, antysielanka, praca ciężka świt-noc, zabobony, pod presją ekonoma

Barok

Kontrreformacja, sarmatyzm

William Szekspir - „Makbet” - studium charakterów, analiza poszczególnych stadiów wewnętrznych przeobrażeń bohatera(skrupuły, obawy, wyrzuty sum., okrucieństwo, tyrania, odczłowieczenie)

Polska 1620(1580)-1740

Mikołaj Sęp Szarzyński - sonety - „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”, „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” - liryczne wyzn. chrześć. na temat jego wizji świata, stosunku do Boga i własnej egzyst.

Jan Andrzej Morsztyn (marinista, nurt dworski) - Cuda miłości , Niestatek, „Do trupa” (strzała miłości, śmierci; brak promyka nadziei miłości, grobowe mroki...)

Daniel Naborowski - Marność, Krótkość żywota, Do Anny , Cnota grunt wszystkiemu

Wacław Potocki - Nierządem Polska stoi, Zbytki polskie, Pospolite ruszenie, Kto mocniejszy, ten lepszy, Transakcja wojny chocimskiej

Jan Chryzostom Pasek - Pamiętniki

Oświecenie (wiek rozumu)

Racjonalizm (Kartezjusz-rozum), empiryzm, utylitaryzm, humanitaryzm, irracjonalizm

Encyklopedie

Polska 1730-1822 (obiady czwartkowe, St.Aug.Poniatowski)

Ignacy Krasicki - Bajki: (Wstęp do bajek, Szczur i kot, Ptaszki w klatce, Malarze, Filozof, Dewotka, Kruk i lis), Satyry („Żona modna” - bezmyślne trwonienie majątku, gdy kraj jest w ciężkiej sytuacji; dama rozmiłowana w zbytkach, kapryśna.; „Do króla”, „Pijaństwo”, „Świat zepsuty” (coraz gorzej - ludzie, alegoria)), Monachomachia - wojna mnichów

Adam Naruszewicz - Chudy literat

Stanisław Trembecki - Myszka, kot i kogut

Franciszek Karpiński - Do Justyny. Tęskność na wiosnę, Laura i Filon

Julian Ursyn Niemcewicz - „Powrót posła” (stronnictwo patriot.: Podkomorzy i syn Walery, poseł na sejm; konserw.: gadulski, żona, szarmancki)

Hugo Kołłątaj - pub. Stanisław Staszic - pub.

Józef Wybicki - Pieśń legionów polskich we Włoszech.

Romantyzm

Polska 1822-1863

Adam Mickiewicz - Oda do młodości, Romantyczność, Świtezianka, Lilie, „Dziady II” (dzieci - grzechy lekkie, nie doznały w życiu goryczy; widmo - ciężki grzech okrucieństwa, pychy i chciwości. gnębił poddanych, głodził na śmierć; dziewczyna - najpiękniejsza, igrała z miłością i uczuciami innych ), dziady iv, Sonety krymskie (Stepy Akermańskie, Burza, Bakczysaraj, Ajudah), Konrad Wallenrod, Dziady III, Pan Tadeusz, Liryki Lozańskie (Polały się łzy, Snuć miłość, Nad wodą wielką i czystą)

Juliusz Słowacki - „Kordian” - (ocena powst.: niedojrzałość psychiczna i moralna powstańców [moralność rycerska - oszustwo w walce, podstęp..] ,źli przywódcy, brak konkretnego planu) , Grób Agamemnona, Testament mój, hymn „Smutno mi, Boże!”

Zygmunt Krasiński - „Nie-boska komedia”- dramat uniwersalny, tragikomedia, problemy rodziny i rewolucji, model poezji fałszywej, Hrabia, poezja jest złudna, świat realny ma więcej wartości niż poezja, 2 obozy: arystokraci (Hr.Henryk) i rewolucjoniści(Pankracy, Leonard, chłopi), przeciwny rewolucji, Bóg ma wpływ na historię

Aleksander Fredro - „Śluby panieńskie, czyli magnetyzm serca” - gustaw, klara, radost, albin, pani dobrójska

Cyprian Kamil Norwid -Pióro, Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie

Pozytywizm

Scientyzm, utylitaryzm,ewolucjonizm, determinizm, praca organiczna, praca u podstaw

Polska 1864-1890

Adam Asnyk - Ach, jak mi smutno!, Między nami nic nie było..., Limba, Daremne żale, próżny trud..., Do młodych, Nad głębinami

Maria Konopnicka - „Contra spem spero”, „Wolny najmita”, „A jak poszedł król na wojnę...”, „Rota”, „Miłosierdzie gminy” - hipokryzja i podwójna moralność, szwajcaria, człowiek jest licytowany jak zwierzę, brak stosunków rodzinnych, miłosierdzie-upokorzenie, „Mendel Gdański” - żyd jest introligatorem, zadomowiony, nietoler. społ. , tłum jest agresywny, „Nasza szkapa”

Henryk Sienkiewicz - Janko muzykant, Potop, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela

Bolesław Prus - Powracająca fala, Kamizelka , Lalka

Eliza Orzeszkowa - „Nad Niemnem”, „ABC” - Joanna Lipska, nauczycielka małych dzieci po polsku, wynarodowienie polaków, pokazuje pracę u podstaw, postawa heroiczna

Honore Balzac- „Ojciec Goriot” - córki (delfina, anastazja), eugeniusz(chciał studiować, wrażliwy, ambitny), pani Vanque, pani Poriot, Wiktoryna, Voutrin, Goriot - naiwny, zdolny do największych wyrzeczeń, nie było córek przy śmierci; na pierwszym miejscu jest pieniądz; realizm, zanjomość topografii Paryża, fabuła realna.

Fiodor Dostojewski - „Zbrodnia i kara” Rodion Romanycz Raskolnikow, Rachmininow, Swidrygajłow, Zofia Siemionowa, Lizawieta

Młoda Polska 1891-1918 (modernizm, neoromantyzm)

Dekadentyzm, symbolizm, impresjonizm, naturalizm,ekspresjonizm, filozofie

Kazimierz Przerwa-Tetmajer - „Koniec wieku XIX” (poeta stawia 10 propozycji postawy wobec życia: przekleństwo, ironia, idea, modlitwa, wzgarda, rozpacz, rezygnacja), Hymn do Nirwany (ludzka podłość kałem w źrenice bryzga), Melodia mgieł nocnych (nad Czarnym Stawem Gąsienicowym), Z Tatr (Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej), Schnąca limba, Evviva l'arte!

Jan Kasprowicz - W chałupie, Z chałupy, Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach, „Dies Irae”(dzień gniewu; apokalipt. wizja końca świata)

Leopold Staff - Kowal, Deszcz jesienny, Przedśpiew

Stanisław Wyspiański - „Wesele” - bronowice, dramat narodowy, symboliczny, Lucjan Rydel(K.P-T),dziennikarz(Rudolf Starzewski), Radczyni (Antonina Domańska), gospodarz(Włodzimierz Tetm.), Nos(Tadeusz Nosowski i Stanisław Czajkowski), Horecka(Anna Rydlówna), Zofia i maryna(córki), panna młoda(Jadw. Mikołajczykówna), gospodyni, Czepiec Błażej, marysia, klimina, rachela, żyd. Osoby dramatu: Chochoł-Isia, Widmo-Marysia, Stańczyk-dziennikarz. rycerz-poeta, szela-dziad, hetman Branicki-pan młody, wernyhora-gospodarz. symbole: wszystkie zjawy, złoty róg (wielka sprawa, ma „spotężnić ducha” walczących), pawie pióra(własność, prywata), złota podkowa(szczęście odłożone na przyszłość, chciwość), chocholi taniec (symbol niemocy, niezdolności do czynu, gotowości do walki narod-wyzw.), chochoł (symbol narodowego sumienia, uśpionych, niezniszczalnych wartości), wernychora(walka narodowa), rycerz (męstwo i czyn), Szela(nieufność Dziada do inteligencji), stańczyk(mądrość, dawne czasy chwały polski)

Gabriela Zapolska - Moralność pani Dulskiej

Władysław Stanisław Reymont - „Chłopi” - pory roku, rok obrzęd-liturg., wesele Boryny, romans Antka z Jagną, spór o las, Hanka, Józia, Kuba z siekierą, Dominikowa, ksiądz, Magda córka Boryny, Witek, Jagustynka, Kowal, Jankiel żyd z karczmy. Maciej Boryna - 58lat, pracowity, ma ziemię, dobry gospodarz, Antek - uważa, że jest wyrobnikiem ojca, cechy romantycznego kochanka, Hanka-słaba kobieta, boi się antka, zdolności organizacyjne, dobra gospodyni. Jagna - fatalna, ładna, słabość na p.-cie facetów (tu Antek). wieś to struktura zamknięta, zróżnicowana. obyczaje - kiszenie kapusty, wykopki, częstowanie tabaką, zachowanie w kościele

Stefan Żeromski - „Doktor Piotr” - wielka miłość ojca do syna. Dominik Cedzyna - bohater tragiczny, „Rozdziobią nas kruki i wrony” - Winrych, powstaniec, Echa leśne, „Ludzie bezdomni” - judym - lekarz, ulega postawie dekadenckiej, apatia, bezkompromisowy, podobny do dr Piotra (Cisy), Korzecki, Joanna, Tomasz, rozdarta sosna, powieść społeczna, fabryka, plac za żelazną bramką, salony warszawskich lekarzy, dyrektor kopalni, nędza, obojętność, pracują jak maszyny w fabrykach. Joanna- szlachta wysadzona, w jej domu mieszkają żydzi. Wiktor - idzie tam, gdzie lepiej zarobi - emigruje, działalność konspiracyjna. Wacław-brat Joasi umarł na syberii, Korzecki popełnia samobójstwo.

Dwudziestolecie międzywojenne (1918-1939)

Julian Tuwim - Życie, Do krytyków, Prośba o piosenkę, Do prostego człowieka, Mieszkańcy, Rzecz Czarnoleska, Do losu

Bruno Jasieński (futurysta), Julian Przyboś (awangarda krakowska)

Leopold Staff - Ars poetica, Kartoflisko, Wysokie drzewa

Bolesław Leśmian - Dusiołek , Dziewczyna, Urszula Kochanowska

Konstanty Ildefons Gałczyński

Stefan Żeromski - „Przedwiośnie” (rew. paźdź.);

Zofia Nałkowska - Granica

Witold Gombrowicz - „Ferdydurke” - Józio, Miętus, Syfon, Ziuta Młodziakówna; pupa, łydka(symb. nowoczesności), gęba. wielka rozprawa z formą, człowiek jest uzależniony w każdej sytuacji od formy, nie ma od niej ucieczki, nawet kiedy się zakocha(Zosia z ost. sceny)

Maria Dąbrowska - „Noce i dnie”- życie Bogumiła i Barbary, przemiany społeczne, dwie postawy życiowe(różne), obraz domu polskiego, Lucjan-szwagier Barbary, on związany z ziemią, pozytywista, ona niezadowolona z życia, ma romantyczną duszę

Michał Bułhakow - „Mistrz i Małgorzata” - trzy ciągi narracyjne - moskwa, szatan i piłat. wynaturzenie systemu totalitarnego: życie i powieść mistrza, dom gribojedowa, zarząd masolitu, pewna instytucja śledcza(NKWD), klinika psychiatryczna Strawińskiego. Szatan i jego świta nie są wprowadzeni jako uosobienie zła, lecz jako ci, którzy je zdemaskują i wymierzą karę (stają się rzecznikami i obrońcami wartości pozytywnych, nie mogą zniszczyć systemu, udaje im się jedynie zachwiać go, potem wszystko wraca do normy). Zło nie tkwi w człowieku, tylko w systemie, który sobie tego człowieka podporządkował. Totalitaryzm: NKWD (aresztowania, klinika psych. zesłania wszystkich, którzy źle myślą), przesadna cenzura (Mistrz), ateizm powszechny, pisarzem jest ten, kto ma legitymację.

Piłat to człowiek postawiony w sytuacji wyboru(dobro-zło). Wybiera zło jednak dostąpi łaski odkupienia -samoświadomość grzechu i oczyszczenie moralne przez cierpienie

Współczesność

Krzysztof Kamil Baczyński - Pokolenie (41/43), Mazowsze, Dwie miłości, Biała magia, Z lasu

Tadeusz Różewicz - Ocalony, Zostawcie nas, Róża, Powrót, „Kartoteka” - sytuacja człowieka po wojnie, jego życie składa się z epizodów niepowiązanych ze sobą, nie ma własnej osobowości, jest kimś z tłumu, bez twarzy, bez imienia, jest nikim i jest każdym.

Czesław Miłosz - Campo di Fiori, „Który skrzywdziłeś”(przeciwko władzy wzbogacającej się kosztem ludzi, budującej system szczęśliwości zniewalając człowieka, pisze, że nawet kiedy zabije poetę, to wzbudzą się inni, którzy spiszą całą historię), Do polityka, Piosenka o porcelanie

Miron Białoszewski - Podłogo, błogosław!, Wyniesienie, Polka z sobą, Pamiętnik z powstania warszawskiego

Witold Gombrowicz - „operetka” - rozprawa z formą, wyzwanie wobec tradycji. Formę reprezentują wszyscy arystokraci (książę i księżna Himalaj, baron Firulet, hrabia Szarm). Są zniewoleni przez konwencje: strój, sposób mówienia, gestykulację, zachowania (profesor ;)). Znaczące postacie to Fior - dyktator mody, czyli dyktator formy, kontroluje cały świat, symbolizuje zniewolenie formą. Albertynka - jest nośnikiem idei nagości=prawdy. (proboszcz-kobieta, książę-lampa), „Iwona...”- iwona, filip, ignacy, małgorzata, „ślub” - matka, ojciec, władzio, henryk, mania

Zbigniew Herbert - Ze szczytu schodów, Przesłanie Pana Cogito, Pan Cogito - powrót

Wisława Szymborska - Psalm, Głos w sprawie pornografii, Kot w pustym mieszkaniu, W biały dzień

Jan Twardowski - Śpieszmy się, Oda do rozpaczy, Mrówko ważko biedronko, wierzę

Zofia Nałkowska - „Medaliony” - motto:ludzie ludziom zgotowali ten los, Profesor Spanner, kobieta cmentarna, przy torze kolejowym, wiza, człowiek jest mocny

Tadeusz Borowski - opowiadania

Hanna Krall - Zdążyć przed Panem Bogiem

Kazimierz Moczarski - Rozmowy z katem

Aleksander Sołżenicyn - Jeden dzień Iwana Denisowicza

Gustaw Herling-Grudziński - Inny świat, Wieża

Albert Camus - Dżuma

George Orwell - Folwark zwierzęcy, Rok 1984(antyutopia; Winston Smith, O’Brien)

Andrzej Szczypiorski - Początek

Marek Hłasko - Następny do raju

Sławomir Mrożek - Tango

Tadeusz Konwicki - „Mała apokalipsa” ( protest przeciwko sys.tot.; państwowe święta, flagi, propaganda w kontraście do kilometrowych kolejek, brudu, byle jakie jedzenie w barach; Antychryst, czyli zło już jest na ziemi, jest w każdym człowieku)

William Golding - „władca much” - alegoryczna antyutopia. nie ma już szczęśliwych wysp, na których można schronić się przed złem i stworzyć wspaniały świat. początkowy znak jedności, sprawiedliwości - koncha zostaje rozbita. symboliczny, apokaliptyczny obraz wypaczeń, nieporozumień, konfliktów i dramatów narastających jest ostrzeżeniem dla nas, ludzi dorosłych.