METABOLIZM dosłownie oznacza „zmianę” w odniesieniu do wszystkich zmian chemicznych i energetycznych, które zachodzą w ustroju. Miara metabolizmu jest ilość energii uwolnionej w czasie. Ilość energii uwolniona w wyniku procesów katabolicznych jest taka sama, jak ilość energii uwolniona z pożywienia w warunkach pozaustrojowych.
KATABOLIZM powolny, wieloetapowy proces biochemiczny, zachodzący w ustroju i polegający na uwalnianiu energii w procesach utleniania
ANABOLIZM proces polegający na gromadzeniu energii pod postacią wysokoenergetycznych związków fosforowych oraz w formie białek, tłuszczów i złożonych węglowodanów.
Przemiana materii, metabolizm, całokształt reakcji biochemicznych zachodzących w komórce, zapewniających jej wzrost, pobudliwość, zdolność do ruchu, egzystencji, regeneracji i rozmnażania. Są to wszystkie procesy syntezy (anabolizmu) i rozpadu (katabolizmu) występujące w komórkach bakterii, roślin i zwierząt, których organizmy pobierają stale nowe substancje, przekształcają je w najrozmaitszy sposób, wytwarzają nowe związki wchodzące w skład komórki oraz przekształcają energię potencjalną dużych cząsteczek węglowodanów, tłuszczów i białek w energię kinetyczną i ciepło w wyniku przemiany tych związków w inne, prostsze substancje.
Ten stały przepływ energii w obrębie komórki i pomiędzy komórkami jest jedną z wyłącznych i charakterystycznych właściwości istot żywych. Nauka zajmująca się badaniem przekształceń energii w żywych organizmach nosi nazwę bioenergetyki.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SZYBKOŚC PRZEMIANY MATERII
PODSTAWOWA PRZEMIANA MATERII (BMR)- przemiana materii oznaczana w spoczynku w optymalnej temperaturze i w 12-14h po ostatnim posiłku.
WYSIŁEK FIZYCZNY- zużycie tlenu wzrasta nie tylko podczas trwania wysiłku ale także w czasie restytucji powysiłkowej celu „spłacenia” długu tlenowego
Posiłki spożyte bezpośrednio przed pomiarem- podnoszą przemianę materii poprzez ich specyficzne dynamiczne działania (SDA)
Zbyt wysoka lub zbyt niska temp. Otoczenia
Temp. Ciała
Wzrost, masa, powierzchnia ciała
Płeć
Wiek
Stan emocjonalny
Stężenie krążących adrenaliny i noradrenaliny
Stężenie krążących hormonów tyroidowych
Przemiana materii podstawowa, PPM, to najmniejsza wielkość przemiany materii, jaka zachodzi w organizmie człowieka będącego na czczo przez 12 godzin w całkowitym spokoju psychicznymi i fizycznym, po półgodzinnym odpoczynku w pozycji leżącej, w normalnych warunkach klimatycznych. Podstawowa przemiana materii to ilość energii niezbędna do utrzymania takich procesów życiowych jak: utrzymanie temperatury ciała, aktywności mózgu, wątroby, serca, nerek, mięśni, pracy jelit, krążenia krwi i limfy itp. Wielkość przemiany podstawowej zależy od wieku, płci, wzrostu, wagi i klimatu oraz zmienia swoją wartość w ciągu doby. Podczas snu wielkość jej jest najniższa.
Do pomiarów wielkości podstawowej przemiany materii stosuje się dwie metody. W metodzie kalorymetrii bezpośredniej w specjalnej komorze mierzona jest ilość oddawanego przez organizm ciepła. W praktyce stosuje się łatwiejszą metodę kalorymetrii pośredniej. Wielkość wydatku energetycznego oblicza się na podstawie pomiarów wytworzonego przez organizm tlenku węgla(IV). W przybliżeniu wielkość PPM można obliczyć teoretycznie gdyż organizm człowieka zdrowego, w średnim wieku, zużywa na ten cel około 1 kilokalorii w ciągu godziny na kilogram masy ciała (np. 70 kilogramów x 1 kilokaloria x 24 godziny =1680 kilokalorii).
Przemiana materii ponadpodstawowa, to wydatki energetyczne organizmu ludzkiego związane z wykonywaniem niezbędnych, codziennych czynności, rodzajem wykonywanej pracy i indywidualnymi energetycznymi kosztami trawienia pokarmów.
Wydatki energetyczne związane z wykonywaniem codziennych niezawodowych czynności są uzależnione od charakteru tych czynności, czasu ich trwania i intensywności. Przyjmuje się wydatek 220 kilokalorii dla kobiet i 360 kilokalorii dla mężczyzn.
Wydatki energetyczne związane z pracą są najniższe przy pracy umysłowej i znacznie rosną w raz z intensywnością pracy fizycznej. Przy wysiłkach wytrzymałościowo-siłowych (np. w sporcie) wydatek energetyczny może przekroczyć wartość 10 kilokalorii na 1 kilogram masy ciała w ciągu godziny.
Energetyczne koszty trawienia pokarmów określa się mianem swoistego dynamicznego działania pokarmu. Węglowodany podnoszą wielkość podstawowej przemiany materii o 6 %, tłuszcze o 14 % a białka o 40 %. Średnio dolicza się na ten cel 10 % wielkości podstawowej przemiany materii.
Przemiana materii całkowita, to suma wielkości podstawowej przemiany materii i ponadpodstawowej przemiany materii. Jej wielkość określa całkowite, dobowe zapotrzebowanie energetyczne organizmu, które dla osób dorosłych mieści się w granicach 2500 do 3500 kilokalorii. Mężczyźni ciężko pracujący fizycznie lub wykonujący ciężki trening sportowy mogą osiągać zapotrzebowanie energetyczne przekraczające 6000 kilokalorii. Wielkość ta stanowi górną granicę możliwości przemian energetycznych człowieka.