GEOGRAFIA - LITOSFERA—SLOWNIK MAURZYSTY
Litosfera- zewn. skalna powłoka Ziemi. Składa się z SKORYPY ZIEMSKIEJ I SFER NIECIĄGŁOŚCI CONRADA I MOHO
Geologia dynamiczna – zajmuje się procesami wywołującymi zmiany w skorupie ziemskiej
Intruzja magmowa – wdarcie się magmy między warstwy skalne, szczeliny skalne i zastygnięcie tam
Skamieniałości-(skamieliny) to skamieniałe szczątki (odciski, odlewy) organizmów żywych np. roślin, zwierząt
Skamieniałości przewodnie –to takie skamieniałości, które żyły stosunkowo krótko na dużym obszarze. Możemy przy ich pomocy określić wiek względny skał
Gradient geotermiczny-wskazuje zmianę temp. na 100m głębokości.
Śr wartość gradientu geometrycznego wynosi 3,1*
Minerał – naturalny składnik skorupy ziemskiej, jednorodny pod względem fizycznym i chemicznym
Skała – nagromadzenie minerałów
Sedymentacja – osadzanie się materiału mineralnego lub organicznego
Diagneza – przemiany luźnego materiału nagromadzonego w wyniku sedymentacji w spoita skałę
Złoża mineralne – nazywamy naturalne nagromadzenie minerałów użytecznych(kopalin) w ilości nadającej się do eksploatacji.
Kontrekcja –
Procesy endogeniczne – zachodzą pod działaniem sił wewnętrznych, których źródłem jest energia wnętrza Ziemi. Powodują powstawanie nierówności przez , wypiętrzenie gór, wyżyn, grzbietów oceanicznych oraz tworzenie rowów i zapadlisk tektonicznych.
Do procesów tych należą;
-procesy górotwórcze
-procesy plutoniczne
-procesy wulkaniczne
-procesy sejsmiczne
Prądy konwekcyjne-
Strefy spreadingu- poziome ruchy magmy w astenosferze, będące następstwem prądów konwekcyjnych w płaszczu Ziemi, powodują rozrywanie i rozsuwanie się litosfery. W powstające w niej szczeliny(ryfty) wchodzi magma i je wypełnia. w ryftach powtarza się stale cykl napływania magmy, jej krzepnięcia, pękania, rozsuwania i napływania nowych porcji.
Powoduje to tworzenie się nowej skorupy ziemskiej i rozszerzenie dna oceanu. Zjawisku temu towarzyszą liczne erupcje wulkaniczne tworzące grzbiety oceaniczne i znaczna działalność sejsmiczna. Rozrywanie litosfery następuje głównie wzdłuż ryftów w środkowych częściach grzbietów oceanicznych, ale istnieją również ryfty kontynentalne np. rowy jezior wschodnioafrykańskich.
Strefa subdukcji –
Zjawisko wsuwania się płyty oceanicznej, pod wpływem prądów konwekcyjnych, pod kontynentalna nazywamy SUBDUKCJĄ, a nasuwanie płyty oceanicznej na kontynentalna – OBDUKCJĄ
Strefa kolizji – gdy dochodzi do zderzenia się dwóch płyt kontynentalnych , żadna z nich się nie zanurza z powodu dużej wyporności. W strefie kontaktu dochodzi do ich miażdżenia i pofałdowania osadów geosynklinalnych. Tak powstały w fałdowaniu alpejskim Himalaje i góry południowej Europy. Zderzenie dwóch kontynentów może spowodować połączenie ich w jeden wielki kontynent.
Geosynkliny- wydłużone zagłębienia o stale obniżającym się dnie.
Trzęsienia Ziemi- różnego rodzaju pojedyncze wstrząsy lub całe serie drgań skorupy ziemskiej związane z nagłym przemieszczeniem magmy lub mas skalnych w skorupie ziemskiej. Wstrząsy rozchodzą się w postaci fal sejsmicznych, czyli drgań cząsteczek materii. Trzęsienie powstaje pod pow. Ziemi, lecz odczuwalne jest na jej powierzchni.
Hipocentrum –miejsce we wnętrzu Ziemi z którego rozchodzą się fale sejsmiczne
Epicentrum-- jest to punkt na pow. Ziemi w który, najszybciej uderza fala sejsmiczna
RODZAJE TRZĘSIŃ ZIEMI ZE WZGLĘDU NA PRZYCZYNĘ WYRÓŻNIAMY TRZĘSIENIA;
Tektoniczne(90%)- powstają w wyniku ruchów tektonicznych w miejscach, gdzie w niedawnym czasie tworzyły się góry i powstały spękania- masy skalne przesuwają się wzdłuż tych pęknięć.
Wulkaniczne(7%)- są efektem gwałtownego rozprężania się gazów powstających ze stygnącej magmy i wydostających się na jej powierzchnie.
Zapadowe(3%)- wywołane są zapadaniem się stopów jaskiń lub chodników w kopalniach
TRZĘSIENIA ZIEMI MIERZYMY:
Zamkniętą, dwunastostopniową skalą Mercallego, opartą na charakterystyce zniszczeń wywołanych wstrząsami
Otwartą, dziewięciostopniową skalą Richtera, która podaje natężenie trzęsienia ziemi na podstawie skali logarytmicznej.
Obszary asejsmiczne – trzęsienie ziemi nie występuje lub są mało prawdopodobne
Obszary sejsmiczne – trzęsienia ziemi występują lub ich prawdopodobieństwo jest bardzo duże
Obszary pensejsmiczne – obszary sporadycznych trzęsień ziemi
Zjawiska wulkaniczne- to ogół zjawisk związanych z wydobywaniem się magmy na pow. Ziemi.
Magma- stop skał i minerałów o bardzo wysokiej temperaturze(1200-1800) plus gazy. Znajduje się pod pow. Ziemi
Lawa- ,,odgazowana” magma – znajduje się na pow. Ziemi lub blisko niej
| LAWA(MAGMA) |
|---|
| KWAŚNA |
| zawiera dużo krzemionki |
| duża gęstość i lepkość |
| posuwa się wolno |
| często powoduje zatykanie wulkanu |
| tworzy krótkie potoki |
| tworzy wulkany stożkowe |
Wulkan – miejsce wydobywania się z głębi Ziemi na pow. produktów wulkanicznych.
Kaldery-
Zjawiska plutoniczne – obejmują krzepnięcia magmy w skorupie ziemskiej oraz przemiany skał z nią sąsiadujących. W wyniku intruzji magmy wewnątrz litosfery tworzą się następujące formy plutoniczne:
Lakolit- intruzja w kształcie soczewki, niezbyt duża
Batolit – ogromna intruzja, kilka na kilkanaście km.
Lopolit – intruzje magmy w postaci spodka; ułożenie zgodnie z warstwowaniem otaczających skał
Fakolit – drobne intruzje magmy pomiędzy warstwami skał sfałdowanych, zgodnie z ich położeniem
Żyły pokładowe(sille) – intruzje magmy tworzące płyty ze skał magmowych, ułożone zgodnie z płytowym rozmieszczeniem skał osadowych
Dajki – pionowe żyły skał magmowych, biegnące w poprzek skał starszych
PIONOWE RUCHY SKOUPY ZIEMSKIEJ obejmują wznoszenie, obniżenie i deformacje skorupy ziemskiej. Zaliczamy do nich ruchy;
IZOSTATYCZNE- zachodzą na obszarach, gdzie zmienił się pionowy nacisk na powierzchnie litosfery.
-są to powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej spowodowane brakiem równowagi grawitacyjnej miedzy skorupą ziemska a plastyczną astenosferą
-Wywołane są zmianą nacisku z zewnątrz, np. w wyniku wypiętrzenia gór, erozji, tworzenie się lub topnienia pokryw lodowych.
RUCHY EPEJROGENICZNE- (lądotwórcze) zachodzą w starszych częściach litosfery(blokach kontynentalnych)
-powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej spowodowane naciskiem magmy od wewnątrz na litosferę
-powodują wyginanie kontynentów, wypiętrzenie na ich peryferiach i wklęśnięcia w środku.
-nie prowadzą do powstawania gór ani struktur fałdowych
GÓROTWÓRCZE (OROGENICZNE)- zachodzą w strefie zgniatania materiału zgromadzonego w obniżeniach(geosynklinach) na krawędzi płyt litosfery
| RODZAJE GÓR |
|---|
| FAŁDOWE |
Powstają w wyniku zgniatania i fałdowania osadów zgromadzonych w geosynklinach lub przesunięcia płaszczowin. Np. Himalaje, Alpy, Karpaty, Kordyliery, Andy |
DEFORMACJESKORUPY ZIEMSKIEJ- obejmują obszary odległe od zamykanej geosynkliny i dotyczą zmiany pierwotnego układu skał w skorupie ziemskiej
DEFORMACJE UKŁADU PŁYTOWEGO SKAŁ
-Skały osadowe w sposób naturalny układają się warstwami. Starsze warstwy są niżej, młodsze wyżej
-Wierzchnią część warstwy nazywamy stropem, dolną – spągiem
-Odległość miedzy stropem a spągiem nazywamy miąższością warstwy
Płyta – obszar, na którym niezaburzone warstwy skalne zalegają poziomo na fundamencie krystalicznym.
-Platforma –wycinek skorupy ziemskiej. Składający się z podłoża krystalicznego i osadzonej na nim pokrywie skał osadowych.
-Obszar, na którym znajdują się niezaburzone warstwy skalne, ma budowę płytową
-W wyniku nacisków i naprężeń bocznych dochodzi do deformacji płytowego układu warstw skalnych.
Tarcza krystaliczna- wychodnia starych krystalicznych; skał na pow. Ziemi(skały osadowe zostały zniszczone)
Deformacje nieciągłe- ciągłość warstw została przerwana w wynik przesunięć pionowych
Uskoki – formy tektoniczne powstałe w wyniku pęknięcia mas skalnych i ich przesunięcia wzdłuż powstałej powierzchni
Zrąb tektoniczny- blok skalny odcięty od otaczających go skał uskokami i wyniesiony względem sąsiednich bloków
Rów tektoniczny – fragment skorupy ziemskiej obniżony względem sąsiednich bloków
Płaszczowina- jest to fałd obalony, oderwany od podłoża i przesunięty
Deformacje ciągłe – skały uległy sfałdowaniu, lecz ciągłość warstw skalnych nie została przerwana
Warstwy fałdu wygięte ku górze nazywamy antykliną(siodłem), ku dołowi –synkliną(łękiem), a odcinek łączący synklinę z antykliną – skrzydłem. Warstwy skalne nachylone w jednym kierunku i pod niedużym kątem nazywamy monokliną
Procesy egzogeniczne- (zewnętrzne)zachodzą na pow. Ziemi pod wpływem energii zewnętrznej, której źródłem jest Słońce. Procesy te mogą mieć charakter niszczący lub modelujący i prowadzą do wyrównania pow. Ziemi. Wśród tych procesów wyróżniamy;
---WIETRZENIE-czyli zmiany zwięzłości skał dokonujące się pod wpływem oddziaływania na nie czynników fizycznych, chemicznych i organicznych
---DENUDACJĘ- całość procesów niszczących, polegających na przemieszczeniu pokrywy zwietrzelinowej i obniżeniu podłoża skalnego
---EROZJA- polega na mechanicznym niszczeniu skał przez przemieszczający się materiał okruchowy lub wodę, lód, wiatr.
---RUCHY MASOWE- przemieszczanie zwietrzeliny pod wpływem jej własnego ciężaru lub obciążenia
---AKUMULACJA- osadzanie i gromadzenie się luźnego materiału transportowanego przez wodę, lód, wiatr.
| CHARAKTERYSTYKA WIETRZENIA |
|---|
| FIZYCZNE |
-Podst. czynnikami są dobowe wahania temp i woda -Następują zmiany właściwości fizycznych skał bez zmiany ich składu chemicznego -Rodzaje wietrzenia fizycznego; a)mrozowe b)insolacyjne c)Pęcznienie materiałów ilastych d) Krystalizacja minerałów w szczelinach skalnych |
Ruchy masowe – zwane tez grawitacyjnymi powstają na skutek oddziaływania siły ciężkości na masy skalne. Ruchy te mogą przebiegać bardzo powoli, lub gwałtownie, w ciągu kilku sekund. Główną przyczyną ruchów masowych są zmiany spoistości skał na skutek wietrzenia, trzęsień, nasycenia wodą czy podcinania przez wodę oraz działalności człowieka. Ruchy te mogą przybierać różną postać;
---ODPADANIE- to proces, podczas którego obluźniony przez wietrzenie materiał w postaci ziaren, okruchów, bloków odpada od stromych ścian skalnych, zsuwa się i gromadzi u ich podłoża, gdzie tworzy nieregularne hałdy piargowe lub regularne stożki usypiskowe (piargi). Przemieszczające się odłamki skalne i materiał niesiony okresowo spływają wodą żłobią podłużne rynny, zwane żlebami.
---OBRYWANIE- polega na odrywaniu od stromych ścian dużych bloków skalnych i ich przemieszczeniu. Proces ten różni się od odpadania wielkością materiału. W Tatrach bloki skalne chaotycznie nagromadzone u p odnóża stoków mogą dochodzić do 30m średnicy (Dolina Wantule). Zarówno w odpadaniu, jak i obrywaniu materiał skalny przynajmniej część drogi pokonuje w powietrzu.
---OSUWANIE- nazywamy miejsce szybkiego przesuwania się zwietrzeliny po stoku. Ze względu na rodzaj osuwanego materiału osuwiska dzielimy na ziemne, zwietrzelinowe, skalne. W Karpatach fliszowych powszechne są głębokie osuwiska skalne, spotykane na stokach Skrzycznego, Babiej Góry i Pilska. Osuwiska zwietrzelinowe z kolei zajmują wielkie powierzchnie, ale są płytkie.
---SPŁYWANIE-to gwałtowny ruch masowy polegający na przemieszczeniu luźnych utworów nasiąkniętych wodą (spływ i potoki błotne).
---SPEŁZYWANIE- jest powolnym procesem zachodzącym na dużych powierzchniach o niewielkim nachyleniu(3-6 stopni). Poza siłą ciężkości głównym czynnikiem tego procesu jest nasycenie gruntu(skał) wodą. W klimacie umiarkowanym spełzywanie jest związane z okresami intensywnych opadów lub tajania śniegu i odmarzania gruntu. W pierwszym przypadku strefa poślizgu tworzy się między warstwą suchą i nawilgoconą, a drugim- na styku odmarzniętego i zamarzniętego gruntu. W klimacie subpolarnym powolne płynięcie zwietrzeliny przy bardzo dużym nawilgoceniu w okresie lata nosi nazwę soliflukcji. Oznakami spełzywania gruntu SA pochylone drzewa i słupy energetyczne.
--- SPŁUKIWANIE- zachodzi pod wpływem działalności wody opadowej spływającej po stokach. Na jego natężenie ma wpływ rodzaj podłoża, Kąt nachylenia stoków, ich pokrycie roślinnością i natężenie deszczu. Najintensywniej proces ten zachodzi na obszarach suchych i półsuchych. Po sporadycznych ulewach cały opad spływa po stokach(czemu sprzyja brak roślinności i gruba warstwa pokrywy zwietrzelinowej). Powstają wtedy rozległe doliny okresowych rzek, zwane wodi lub uedy.
Do form utworzonych w klimacie umiarkowanym przez spływające wody opadowe należą;
a)Debrze(debry)- głębokie wcięcia dolinne, V-kształtne, o nierównym spadku, wytworzone w materiale piaszczysto-gliniastym; na ich stromych, niejednokrotnie zalesionych stokach często biorą początek rzeki.
b) Wądoły- płytkie podmokłe dolinki o stromych zboczach, występują na obszarach łąkowych. Tworzą się w wyniku przekształcenia i pogłębienia debr przez wody deszczowe.
c)Wąwozy- suche, głębokie doliny o urwistych zboczach liczących do kilkudziesięciu, a nawet 100m wysokości, szczególnie licznie powstają na obszarach lessowych
d)Parowy – suche doliny o szerokim, płaskim dnie i stromych utrwalonych przez roślinność zboczach, powstają z przeobrażenia wąwozów lub debr.
Procesy eoliczne- to rzezbiotworcza działalność wiatru. Obejmuje one szczególnie obszary pustynne oraz zwydmione, piaszczyste powierzchnie, w tym równiny sandrowe, piaszczyste wybrzeża morskie, terasy rzeczne i pradoliny. Intensywność procesów eolicznych zależy od;
-charakteru podłoża
-klimatu
-stopnia pokrycia szatą roślinną
-siły wiatru
działalności człowieka
Deflacja- wywiewanie cząstek mineralnych. W wyniku działania deflacji zostają utworzone następujące formy;
| FORMY DEFLACYJNE |
|---|
| rynny deflacyjne |
| małe zagłębienia w materiale piaszczystym o wydłużonym kształcie |
Korazja- jest to niszczenie skały materiałem skalnym niesionym przez wiatr
| FORMY KORAZYJNE |
|---|
| Wygłady eoliczne |
| powierzchnie skalne oszlifowane przez wiatr |
Zmarszczki eoliczne(ripplemarki)- drobne fałdki na powierzchni piaszczystej, ułożone prostopadle do kierunku wiatru
Wydmy- to piaszczyste wzniesienia usypane przez wiatr; ich stoki dowietrzne są łagodnie nachylone, zawietrzne- strome
Barchan- to taka wydma, której ramiona szybciej się posuwają niż środek wydmy. Występuje na pustyniach bardzo suchych, gdzie nie ma roślinności
Wydma paraboliczna- to taka wydma, które ramiona przesuwają się wolniej niż środek wydmy. Występuje na pustyniach wilgotnych.
Pustynie- to krainy pozbawione pokrywy roślinnej lub z bardzo rzadką roślinnością, z ubogim światem zwierzęcym
| RODZAJE PUSTYŃ |
|---|
| Piaszczysta(erg) |
Zjawiska krasowe- ogół procesów i zjawisk towarzyszących rozpuszczaniu skał wapiennych, gipsowych i soli przez wodę wzbogaconą dwutlenkiem węgla
Kras- jest formą powierzchni Ziemi powstałą na skutek procesów krasowych. Nazwa ich pochodzi od nazwy płaskowyżu w Górach Dynarskich.
FORMY KRASU POWIERZCHNIOWEGO
Żłobki krasowe- bruzdy utworzone przez spływającą stożkami wodę. Pomiędzy żłobkami znajdują się zebra krasowe
Lejki krasowe- zamknięte zagłębienia o średnicy kilku metrów utworzone na powierzchni Ziemi w wyniku wpadającej do szczeliny wody, a także zapadnięcia się stropów jaskiń
Ostańce krasowe- izolowane wyniesienie będące pozostałością odporniejszych skał wapiennych (mogą mieć postać maczug i iglic)
Ospa krasowa- drobne zagłębienia skupione na niewielkiej przestrzeni
Dolina krasowa- znaczne zapadnięcie terenu o wydłużonym kształcie i wyrównanym dnie
Uwały- rozległe zagłębienia powstałe z połączenia kilku lejków krasowych
Poljo- rozległa kotlina powstała przez połączenie kilku uwałów; polja występują w Górach Dynarskich
Mogoty – kopulaste wzniesienia wypreparowane ze skał wapiennych, występuje ponad powierzchnię zrównania; występują w południowych Chinach
Ponor- miejsce, gdzie rzeka wpływa pod powierzchnię ziemi.
Wywierzysko- źródło krasowe charakteryzujące się bardzo obfitym wypływem wody na powierzchnię ziemi.
Trawentyny- formy krasu powierzchniowego lub podziemnego; martwica wapienna wokół ciepłych źródeł.
FORMY KRASU PODZIEMNEGO
Studnie i kominy krasowe- pionowe szczeliny, którymi woda opadowa wpływa pod powierzchnię ziemi
Korytarze, jaskinie, groty- poziomo ułożone, szerokie, wypłukane przez wody płynące pod powierzchnią ziemi szczeliny, często mające kilka poziomów
Pieczary- rozległe komory powstałe w miejscach łączenia się korytarzy z lejkami krasowymi
Komnaty, sale- obszerne, puste przestrzenie pod powierzchnią ziemi powstałe w miejscu łączenia się kilku korytarzy.
Stalaktyty- wiszące na stropach jaskiń naciekowe sople, zbudowane z węglanu wapnia
Stalagmity- nacieki w postaci iglic tworzące się na dnie jaskiń
Stalagnat(kolumna)- pionowa forma, powstała przez połączenie stalaktytu ze stalagmitem
Makarony- długie, cienkie, rurki wiszące na stropach jaskiń
Draperie- nacieki w kształcie firanek i zasłon, zwisające ze stropów jaskiń
Galerie- półki skalne na ściekach jaskiń
Nacieki- osad wapienny na ścianach jaskiń powstały na skutek wytrącania węglanu wapnia z odparowującej wody; obecność związków metali powoduje jego zabarwienie
Perły jaskiniowe(pizolity)- najczęściej kalcytowe kuleczki o średnicy kilku mm tworzące się w wypełnionych skapującą woda miseczkach martwicowych
Erozja rzeczna- to proces żłobienia koryta rzeki przez wodę lub w wyniku transportowania wodą różnych materiałów
| RODZAJE EROZJI RZECZNEJ |
|---|
Wgłębna(denna) polega na pogłębianiu koryta rzeki; obejmuje następujące procesy: a)eworsja- pogłębienia dna rzeki spowodowane ruchem wirowym wody; w rezultacie powstają zagłębienia o kolistym kształcie: misy, kotły i rynny eworsyjne; szczególnie skutecznie dokonują pogłębień wiry pionowe; b)abrazja- nadłupywanie skał budujących dno koryta rzeki na skutek szorowania materiałem okruchowym; koryto rzeki jest pogłębiane i powstają w nim rynny abrazyjne oraz odłamki skalne, które trąc o koryto oraz uderzając o siebie, tworzą tzw. OTOCZAKI; w niektórych rzekach spotykamy w korytach rzekach odsłonięte przez wodę twardsze skały, odporne na erozje wgłębną; jeżeli są to skały krystaliczne- tworzą KATARAKTY , gdy osadowe –ŻEBRA SKALNE lub SZYPOTY; erozja wgłębna polega również na rozmywaniu i deponowaniu w nowym miejscu piasków i namułów rzecznych; w wyniku przenoszenia materiału okruchowego powstają bystrza- ławice piasków, między którymi woda płynie szybciej; w obrębie głębszych i szerszych odcinków rzeki (między bystrzami) woda płynie wolniej, tworząc plosa. |
Przełom rzeczny- odcinek doliny, w którym rzeka przedziera się przez znajdujące się na jej drodze wzniesienie. Typy przełomów:
1)Przelewowy
2)Epigenetyczny
3) Antecedentny
4)Regresyjny
Terasy erozyjne- to dawne dno doliny, które rozcięła rzeka
Baza erozyjna- jest to poziom do którego rzeka może erodować w głąb
Teras- płasko, lekko nachylona powierzchnia leżąca wzdłuż koryta
| RODZAJE TERAS |
|---|
| ZALEWOWA |
PROFIL PODŁUŻNY RZEKI
| BIEG GÓRNY | BIEG ŚRODKOWY | BIEG DOLNY |
|---|---|---|
Procesy rzezbiotwórcze -erozja wgłębna(denna) -abrazja -eworsja -kaptaz -obtaczanie -transport -selekcja Formy -misy, kotły, rynny eworsyjne -progi skalne -katarakty i zebra skalne -doliny V-kształtne 0otoczaki |
Procesy rzezbiotwórcze -akumulacja boczna -erozja boczna -transport -selekcja Formy -meandry -starorzecza -klif rzeczny -plaża rzeczna -bystrza -plosa |
Procesy rzezbiotworcza -akumulacja boczna -akumulacja denna -transport Formy -akumulacyjne dno rzeki -delty lub estuaria |
WYBRZEZA NARASTAJĄCE
Wybrzeże Mierzejewo – zatokowe ---wybrzeże niskie, na którym morze akumuluje osady, czyli jest wybrzeżem akumulacyjnym. Budowane przez fale i prądy przybrzeżne. Składa się z długich i wąskich piaszczystych wałów zwanych mierzejami ułożonych zgodnie z linia brzegu. Odcinają one zatoki morskie od otwartego morza częściowo tworząc zalewy lub całkowicie tworząc jeziora przybrzeżne. Specyficzny rodzaj mierzei łączącej wyspy ze sobą lub z lądem stałym nazywamy tombolo
Wybrzeze lagunowe (wattowe) tworzone przez prądy przybrzeżne w warunkach silnych przypływów i odpływów. Piaszczysty wał przybrzeżny zwany lido stanowi barierę dla ocietej od morza zatoki –laguny. Podczas przypływu lub odpływu może do niej wpłynąć i wypłynąć woda. Wattem nazywamy dno laguny odsłoniętej w czasie odpływu. Takie wybrzeże spotykane jest nad Morzem Tyrreńskim, w północnej części Morza Adriatyckiego i w Zatoce Meksykańskiej
Wybrzeże koralowe- powstają na skutek rośnięcia koralowców, których kolonie tworzą wzdłuż wybrzeży skaliste wały zwane rafami koralowymi. Rafy koralowe żyją jedynie w płytkich, ciepłych i słonych wodach przybrzeżnych. Od strony lądu, gdzie jest woda słodka, korale obumierają, a rozrastają się w stronę otwartego morza. Wokół wysp tworzą atole, które powstają, gdy wyspa poddawana jest ruchom zanurzającym; wtedy rozrastają się w górę. Z atolami spotykamy się na Pacyfiku.
Wybrzeze deltowe- powstają w wyniku wspólnej działalności rzeki i morza. Delta może wypełniać zatokę (delta schowana) lub wysuwac się w morze (delta wysunięta). Może mieć kształt odwróconego trójkąta symetrycznego względem jednoramiennego ujścia (delta prosta) lub wieloramiennego wachlarza rozprzestrzeniającego się wielokierunkowo z licznymi ujściami (delta złożona).
Wybrzeze namorzynowe(mangrowe) - jest płaskim wybrzeżem porośniętym przez drzewa mangrowe o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym, który utrwala namuły wodne i przyczynia się do rozrastania obszarów lądowych. Tego typu wybrzeża występują przede wszystkim w strefie międzyzwrotnikowej.
Wybrzeże plażowe – powstaje wskutek nadbudowywania płaskiego wybrzeża materiałem piaszczysto-żwirowym nanoszonym przez fale lub prądy morskie. Występują w środkowej części polskiego wybrzeża (Łeba)
-strefa kipieli- przybrzeżna strefa morza, w której załamują się fale
-plaża- plaski piaszczysty odcinek wybrzeża
-wał burzowy- kilkumetrowy wał usypywany przez fale w czasie sztormów
-rewa- piaszczysty wał pod powierzchnią wody usypany w pobliżu brzegu w strefie kipieli-wał brzegowy- kilkucentymetrowe piaszczyste wałeczka piasku wzdłuż lini brzegowej
WYBRZEŻA COFAJĄCE SIĘ
Wybrzeże fiordowe-jest rezultatem zalania dolin polodowcowych wodami Oceanu. Fiordy są głębokie i bardzo długie (nawet do 200km). Występują w Norwegii, północnej Kanadzie.
Wybrzeże szkierowe- jest efektem zatopienia przez morze małych wysepek, będących formami działalności lodowcowej (mutony). Wysepki porozcinane są cieśninami. Wybrzeża szkierowe występują w Szkocji, Finlandii oraz na Alasce
Wybrzeze riasowe- powstało przez zalanie pasm górskich prostopadle do wybrzeża wodami Oceanu. Występują w pn-zach Hiszpanii, Grecji, pd-zach Irlandii
Wybrzeże dalmatyńskie- powstało przez zalanie pasm górskich równoległych do wybrzeża wodami Oceanu. Występują w Chorwacji oraz Kalifornii
Wybrzeże klifowe- tworzy się na skutek abrazji, czyli zdzierania, podmywania dolnej części wybrzeża przez uzbrojone w gruz fale przyboju. Następuje zachwianie równowagi grawitacyjnej, oberwanie górnej części stoku i powstanie stromego urwiska-klifu. Takie wybrzeże występuje w Normandii, Szkocji, w okolicach Pucka, Rozewia, Jastarni.
Wybrzeże limanowe- powstaje w miejscach zalania odcinków ujściowych dolin rzecznych. Utworzone w ten sposób zatoki (limany)odcinane są od morza narastającymi mierzejami. Limany takie występują na północnych wybrzeżach Morza Czarnego.
Detersja- wygładzanie podłoża skalnego
Detrakcja- wyorywanie bloków i okruchów skalnych
Egzaracja- zdzieranie materiału z podłoża skalnego
Depresja- obszar położony poniżej poziomu morza
Nizina- obszar położony od 0 do 300m. n. p. m
Wyżyna- obszar położony powyżej 300m. n.p.m., gdzie wysokości względne nie przekraczają 300m
Góry- obszary położone powyżej 300m n. p .m. gdzie wysokości względne przekraczają 300m
GŁÓWNE FORMY UKSZTAŁTOWANIA DNA OCEANU
Szelf- przybrzeżna część oceanu lub morza do głębokości 200m
stok kontynentalny- pochyła powierzchnia dna oceanicznego, łączy szelf z basenem oceanicznym. Występuje na głębokości od 200 do 4000km
Podnóże kontynentalne- dolna część stoku kontynentalnego na głębokości 2500- 4000m, nachylona ku oceanowi falista równina, na której znajduje się materiał z podwodnych osuwisk stoku kontynentalnego
Basen morski strefy kontynentalnej- zagłębienie o dużej miąższości powłoki osadowej, ograniczone od kontynentu obrzeżem, a od strony oceanu łukami wysp. Ze względu na dużą ilość osadów jest to obszar tworzenia się przyszłego lądu. Znajdują się na głębokości ok. 4000m
Basem oceaniczny- rozległa część dna oceanu o głębokości od 4000-6000m
Łuki wyspowe- archipelagi wysp powstałych na skutek działalności wulkanicznej w strefie kolizji płyt litosfery(subdukcji)
Grzbiety oceaniczne- podmorskie łańcuchy górskie, powstające w strefie rozrywania dna oceanu (spreadingu) wskutek podwodnego wulkanizmu. Często wystające tworzą wyspy
Rowy oceaniczne- część dna oceanu położone poniżej 6000m na krawędziach płyt litosfery w strefie subdukcji.