GEOGRAFIA- LUDNOŚĆ NA ŚWIECIE-- SŁOWNIK MATURZYSTY
Ekumena- obszary stale zamieszkałe i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka
Subekumena- obszary częściowo zamieszkałe lub odwiedzane przez człowieka w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, np. tereny pustyń i tundry, gdzie eksploatuje się ropę naftową
Anekumena- obszary niezamieszkałe i niewykorzystywane gospodarczo przez człowieka
PRZYCZYNY ZRÓŻNICOWANIA ROZMIESZCZENIA LUDNOŚCI NA ŚWIECIE
Wysokość nad poziomem morza
odległość od morza
warunki klimatyczne
warunki glebowe
występowanie i wydobywanie surowców naturalnych
łatwość transportu
jakość życia
ruch wędrówkowy ludności
rzeki
niedostępne tereny
Czynniki sprzyjające osadnictwu nazywamy czynnikami atrakcyjności osadniczej, natomiast stanowiące przeszkody – barierami osadniczymi. Największe bariery:
-świetlna – utrudnia warunki życia przez brak lub nadmiar światła słonecznego
-termiczna- zbyt niskie lub zbyt wysokie temperatury uniemożliwiają funkcjonowanie człowieka oraz wegetacje roślin i hodowlę zwierząt
-wodna – brak wody powoduje odwodnienie organizmu, zatrzymanie wegetacji i w konsekwencji śmierć; jej nadmiar wywołuje powodzie, niszczenie upraw, erozje gleb
-wysokościowa –niskie ciśnienie i mniejsza zawartość tlenu w powietrzu powodują chorobę wysokogórską
-grawitacyjna- nachylenie stoków jest przyczyną trudności w rolnictwie, transporcie i budownictwie
Przyrost naturalny- nazywamy różnicę między liczbą urodzeń i zgonów; jest wartością bezwzględną wyrażaną liczbą osób
Współczynnik przyrostu naturalnego- jest wartością względną wyrażoną w promilach.
Niski przyrost naturalny może być spowodowany:
funkcjonującym modelem kulturowym
konsumpcyjnym stylem życia
dużą liczbą związków nieformalnych
brakiem pracy, mieszkań, ułatwień socjalnych –ludzi ,,nie stać na dzieci”, ponieważ np. spłacają kredyt mieszkaniowy
wzrostem aktywności zawodowej kobiet
strachem przed utratą pracy
dostępnością środków antykoncepcyjnych
mniejszą liczbą małżeństw
późnym wiekiem zawierania małżeństw
Wysoki przyrost naturalny może być spowodowany:
poprawą opieki lekarskiej, a tym samym zmniejszeniem śmiertelności niemowląt i wydłużenie średniej długości życia.
dużą liczbą kobiet w wieku rozrodczym
brakiem środków antykoncepcyjnych i nieumiejętnością planowanie rodziny
modelem kulturowym, który zakłada, że o powodzeniu zyciowym świadczy posiadanie dużej liczby dzieci.
religia nakazującą posiadanie dużej liczby dzieci
FAZY ROZWOJU DEMOGRAFICZNEGO
FAZA I –cechuje się wysokim współczynnikiem zarówno urodzeń, jak i zgonów, przez co przyrost naturalny jest niski- wynosi kilka promili. Wysoki współczynnik urodzeń spowodowany jest brakiem kontroli urodzeń, natomiast zgonów- brakiem opieki lekarskiej i higieny. W europie faza ta zakończyła się z XVIII w., a obecnie znajdują się w niej plemiona prowadzące koczowniczy tryb życia i utrzymujące się z łowiectwa i myślistwa, np. prymitywne społeczności na Nowej Gwinei, w Amazonce
FAZA II—dalej utrzymuje się bardzo wysoki współczynnik urodzeń, ale dzieki rozpowszechnieniu medycyny i polepszeniu się opieki zdrowotnej obniża się współczynnik zgonów. Koniec tej fazy jest początkiem eksplozji demograficznej, spotykanej obecnie np. w Nigrze i Afganistanie.
FAZA III—następuje zarówno spadek współczynnika urodzeń, jak i zgonów, przy czym spadek współczynnika urodzeń dzięki stosowaniu środków antykoncepcyjnych jest szybszy niż spadek współczynnika zgonów. Zmniejsza się przyrost naturalny np. Nigeria, Indie, Meksyk, Indonezja.
FAZA IV—współczynnik urodzeń stabilizuje się na niskim poziomie, podobnie jak współczynnik zgonów. Przywrócona zostaje równowaga demograficzna np. Hiszpania, Belgia, Francja
FAZA V—współczynnik urodzeń jest niższy niż współczynnik zgonów- przyrost naturalny jest ujemny. Następuje zmniejszanie się liczby ludności, tzw. regres demograficzny np. Węgry, Polska, Niemcy , Szwecja
Eksplozja demograficzna—gwałtowny, niekontrolowany przyrost ludności; współczynnik przyrostu naturalnego wynosi powyżej 20promili.
W krajach rozwiniętych gospodarczo zaznacza się przewaga liczebna kobiet. Jest to spowodowane: -znacznie dłuższym czasem życia kobiet -większą dbałością kobiet o swój stan zdrowia -wykonywaniem lżejszych zawodów -mniejszą śmiertelnością w wypadkach w pracy i samochodowych -mniejszym uzależnieniem od nałogów większą odpornością na stres |
W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo liczba kobiet jest mniejsza od liczby mężczyzn. Jest to spowodowane: -wysoką umieralnością kobiet w okresie okołoporodowym, wywołaną złymi warunkami higienicznymi i brakiem opieki lekarskiej -wykonywaniem przez kobiety ciężkiej fizycznej pracy |
|---|
Migracja- nazywamy przemieszczenie się ludności mające na celu zmianę miejsca zamieszkania na stałe lub czasowo
Imigracja- przyjazd osób, osiedlenie się ludności w danym kraju na pobyt stały lub długotrwały
Emigracja- wyjazd z kraju ojczystego do innego państwa na pobyt stały lub długotrwały
Reemigracja- ponowna emigracja (osoba mająca status emigranta osiedla się w kolejnym państwie) lub powrót z emigracji do kraju.
Deportacja- przymusowa zmiana miejsca zamieszkania najczęściej spowodowana naruszaniem prawa przez osobę deportowaną. Spotykamy również deportacje polityczne, np. wywóz Polaków z ziem zabużańskich w głąb ZSRR po 1939r.
Repatriacja- powrót do ojczyzny osób, które przymusowo zmieniły miejsce zamieszkania z powodu wysiedlenia, zmiany granic politycznych, wymiany ludności
PODZIAŁ MIGRACJI
| ZE WZGLĘDU NA CZAS TRWANIA MIGRACJE DZIELIMY NA |
|---|
| stałe |
| ZE WZGLĘDU NA ZASIĘG WYRÓŻNIAMY MIGRACJE |
|---|
| wewnętrzne |
| ZE WZGLĘDU NA PRZYCZYNĘ ROZRÓŻNIAMY MIRGACJE |
|---|
ekonomiczne w celu poprawy warunków życia |
Drenaż mózgów—polega na wyjeździe młodych, dobrze wykształconych ludzi do bogatych krajów(np. USA), gdzie znajdują zatrudnienie i lepsze warunki rozwoju. Dotyczy głównie krajów rozwijających się i byłych krajów socjalistycznych. Na drenażu mózgów zyskują kraje imigracyjne, gdyż otrzymują wykształconych i wysoko wykwalifikowanych pracowników
Cechy migracji:
większość osób migruje w kierunku wielkich ośrodków miejskich i przemysłowych, najczęściej na niewielkie odległości
proces migracji odbywa się stopniowo; najpierw migrują mieszkańcy stref bliższysz, później dalszych; liczba migrantów maleje ze wzrostem odległości
migracje na duże odległości preferują wielkie ośrodki miejskie i przemysłowe
mieszkańcy miast migrują rzadziej niż mieszkańcy wsi
kobiety migrują częściej niż mężczyźni
Osadnictwo- jest efektem powolnych i długotrwałych procesów tworzenia sieci osadniczej, na które miały wpływ czynniki; historyczne, polityczne, gospodarcze i społeczne. Sieć osadniczą tworzą rozmieszczone na określonym obszarze miasta i wsie.
Miasto—jest osadą, która przekroczyła pewną liczbę mieszkańców np. Japonia i Chiny—50 000 osób Argentyna—2 000osób Norwegia –200osób Islandia –800osób
Wieś—niewielka osada stanowiąca skupisko ludności na ogół utrzymującej się z rolnictwa
FUNKCJE MIAST:
polityczna
administracyjna
handlowa
komunikacyjna
usługowa
kulturalna
naukowa
uzdrowiskowa
wypoczynkowa
religijna
przemysłowa
militarna
| ROZWÓJ MIAST |
|---|
| RODZAJ MIASTA |
| miasta starożytnie |
| miasta średniowieczne |
| miasta renesansu |
| miasta baroku |
| miasta epoki przemysłowej |
| miasta krajów socjalistycznych |
| miasta Ameryki Północnej |
| kolonialne miasta Ameryki Łacińskiej |
| muzułmańskie miasta Azji i Afryki Północnej |
| miasta Afryki |
Aglomeracja monocentryczna—zespoł miast, z których jedno odgrywa wyraznie dominującą rolę, np. paryska, pekińska, warszawska
Aglomeracja policentryczna (konurbacja)—skupisko dużych miast, z których żadne nie odgrywa roli dominującej, np. GOP, Rabat-Sale w Maroku
Megalopolis—skupisko bardzo dużych miast połączonych wraz ze sferami zurbanizowanymi, rozciągające się na dużej przestrzeni. Na świecie jest 6 megalopolis;
-na wsch. wybrzeżu USA
-nad Wielkimi Jeziorami
-zachodnie wybrzeże USA
-Tokio – Jokohama
-Osaka- Kobe-Kioto
-zachodnia Europa
Metropolia (mega miasto)- połączone, silnie zurbanizowane obszary zespołu miejskiego, np. Meksyku, Paryża, Londynu
Urbanizacja –jest procesem obejmującym przemiany ekonomiczne, społeczne, kulturowe i przestrzenne prowadzące do powstania nowych miast, rozwoju miast istniejących oraz wzrostu liczby ludności miejskiej w stosunku do ogólnej liczby kraju. Rodzaje urbanizacji;
-demograficzna – przenoszenie się ludności ze wsi do miast
-ekonomiczna – wzrost liczby ludności zatrudnionej w zawodach nierolniczych
-społeczna – przejecie miejskiego stylu życia przez ludność stref podmiejskich
-przestrzenna – rozrastanie się miast i tworzenie nowych układów sieci miast
Urbanizacja pozorna – jest to rozwój miast niewynikający z przemian społeczno- gospodarczych warunkujących urbanizacje. Przyczyną urbanizacji pozornej jest żywiołowy napływ bardzo licznych grup ludności wiejskiej w celu znalezienia pracy. Ludność ta, nie posiadając najczęściej żadnego wykształcenia, nie znajduje zatrudnienie, ale osiedla się w pobliżu wielkich miast, w niekontrolowany sposób tworząc olbrzymie dzielnice pozbawione wymaganej infrastruktury
Urbanizacja wstępna – koncentracje ludności w miastach wraz z postępującym rozwojem przemysłu, usług i infrastruktury
Suburbanizacja- gwałtowny napływ ludności z obszarów wiejskich do miast, rozbudowa biednych peryferyjnych dzielnic –slumsów
Dezurbanizacja- intensywny odpływ ludności z obszarów centralnych i peryferyjnych miast na tereny bardziej oddalone (miasta sypialnie); powstanie rozległych stref zurbanizowanych wokół zakładów przemysłowych (miasta satelitarne), budowane w znacznym oddaleniu od centrum; przemieszczanie ludności ze sfer zurbanizowanych na tereny wiejskie, co powoduje w nich zmiany architektoniczne i upowszechnienie miejskiego trybu życia. W ten sposób powstają suburbia- przedmieścia przekształcone z wsi.
Reurbanizacja – przebudowa śródmieść na centra usługowo- handlowe (city); powoduje ponowny napływ ludności do miast, zwłaszcza ludzi starszych
Współczynnik urbanizacji – określa stopień zurbanizowania danego obszaru. Wyraża się go w procentach.
| SKUTKI URBANIZACJI |
|---|
| POZYTYWNE |
-rozwinięta infrastruktura techniczna -ułatwiony dostęp do dóbr kultury, służby zdrowia, szkół, wyższych uczelni -powstający dostęp do informacji i nowoczesnych technologii -większa możliwość rozwijania zainteresowań -większy komfort życia -łatwy ostęp do komunikacji -większy rynek pracy -duży rynek zbytu -większy wybór towarów w sklepach |
Deglomeracja—
Zambosi – odmiana pośrednia między odmianą negroidalną i mongoloidalną, występuje głównie w Ameryce Łacińskiej
Metysi –odmiana pośrednia między odmianą mongoloidalną (Indianie) i europeidalną, zamieszkuje głównie Amerykę Łacińską
Mulaci – odmiana pośrednia między odmianą negroidalną i europeidalną, występuje przede wszystkim w południowych Indiach, Sudanie, Ameryce Płn.
Rasizm – ideologia głosząca wrodzoną wyższość jakiejś rasy pod względem biologicznym, intelektualnym, społecznym która ma dawać prawo panowania jednych ludzi nad innymi
Naród – trwałe zbiorowisko ludzi wyróżniające się wspólną świadomością narodową, powstałe po bazie wspólnego języka, terytorium oraz dziedzictwa historycznego i kulturowego. Najważniejszym elementem narodowotwórczym jest poczucie przynależności narodowej i jedności językowej.
Język – jest systemem znaków służących porozumiewaniu się członkom jednego narodu, społeczeństwa, środowiska
-języki oficjalne
-języki sztuczne
-języki ojczyste
-języki urzędowe
-języki pidżynowe
-języki martwe
-języki narodowe (etniczne)
-Dialekty – regionalne odmiany języka narodowego, posiadające swoiste cechy fonetyczne i leksykalne
- Gwary – formy języka podrzędne w stosunku do dialektu, wyróżniamy gwary wsi, miast
-Etnolekty – języki używane na określonym terenie
Religia – jest to relacja człowieka do tego co święte(sacrum).
| GŁÓWNE RELIGIE N ŚWIECIE |
|---|
| PRAWDY WIARY |
| KONFUCJANIZM- system moralno – polityczny, utworzony na przełomie VI i V w. p. n. e. przez chińskiego filozofa Konfucjusza |
| Zdolność wszystkiego na swiecie z ,,ładem nieba”(tao). Kult tradycji i przodków. Organizacja społeczna oparta na humanitarności, sprawiedliwości, rytuale i etykiecie |
| HINDUIZM- obejmuje zespół bliskich sobie religii, powstałych na Płw. Indyjskim od ok. II tysiąclecia p. n. e. po ok. V w. p. n. e. Wywodzi się z wierzeń przybyłych na półwysep Indoirańczyków(Ariów) |
| Wiara w wielu bogów, stanowiących wcielenia Brahmy. Brahma jest wieczny, jego wcielenia zaś rodzą się, giną i przekształcają w inne wcielenia. Trimurti to trójca najważniejszych bogów hinduizmu. Tworzą ją: Brahma- stworzyciel, Siwa- niszczyciel, Wisznu- obrońca(występuje w 10 wcieleniach, m.in. Rama, Kryszna). Wiara w karmę, czyli los, przeznaczenie. Uznanie reinkarnacji- wędrówki duszy po śmierci.Zmarły doradza się w postaci zwierzęcia lub człowieka w zależności od uczynków dokonacnych w poprzednim wcieleniu |
| BUDDYZM- założycielem był książę Siddhartha Gautama (V w. p. n. e), nazywany Buddą (przebudzonym) |
| Cierpienie związane jest z życiem. Istnieje prawo odpłaty za czyn – los człowieka uwarunkowany jest od postępowania w poprzednim wcieleniu (karma). Od cierpienia można się uwolnić, osiagając nirwanę, czyli stan wyzwolenia od narodzin do śmierci. Dusza jest nieśmiertelna, po śmierci osiaga stan nirwany (niebytu) lub wciela się w nowy byt; człowieka lub zwierzę |
| JUDAIZM-(wyznanie mojżeszowskie)- pierwsza religia monoteistyczna, której początki sięgają początku II tysiąclecia p. n. e. |
| Wiara w jednego boga Jahwe, który zawarł z Żydami przymierze Żydzi są narodem wybranym, obdarzonym dziejowym posłannictwem. Oczekują przyjścia Mesjasza |
| ISLAM-założony w VII w n. e. przez Mahometa (Muhammad Ibn Abd Allah), przejął wybrane prawdy wiary judaizmu i chrześcijaństwa, a następnie je uzupełnił |
| Podstawowy dogmat islamu to wiara w jednego Boga( Allah). Oprócz wiary w Allaha muzułmanina obowiązuje wiara w anioły, księgi objawione, proroków oraz życie pozagrobowe |
| CHRZEŚCIJAŃSTWO-religia powstała w I w. n. e., wywodząca się z judaizmu, związana z działalnością Jezusa i jego uczniów |
| Wiara w istnienie jednego Boga w trzech osobach Trójcy Świętej: Boga Ojca, Syna Bożego i Ducha Świętego. Jezus jest Mesjaszem, który przyszedł na świat, aby zbawić ludzkość przez swoją mękę, śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie |
RELIGIA CHRZEŚCIJAŃSKA OBEJMUJE LICZNE WYZNANIA!!!!
1)Kościół rzymskokatolicki
2)Kościół prawosławny
3)Kościoły protestanckie
-Luteranizm
-Kalwinizm
-Anglikanizm
-Metodyzm
4)Kościół zielonoświątkowy
5)Adwentyści Dnia Siódmego
6)Kościół Chrystusowy
7) Baptyści
8) Kościół prezbiteriański
Kultura –dorobek materialny i duchowy społeczeństwa (historia, religia, tradycja, wyznane wartości, język, nauka i sztuka) zgromadzony w trakcie jego dziejów i przekazywany z pokolenia na pokolenie
Cywilizacja – poziom rozwoju społecznego wyznaczony przez ogół dóbr materialnych, środków technologicznych i stan zorganizowania społeczności
Krąg kulturowy – wspólnota ludzi mających wspólny system wartości i posługująca się takim samym lub podobnym językiem
Kolonia – kraj zależny, zarządzony przez władze administracyjne kraju zwierzchniego – metropolii. Obecnie nie ma koloni, zostały one niepodległymi państwami, połączyły się z metropolią lub uzyskały status terytoriów zależnych (Bermudy zależne od Wlk. Brytanii)
Protektorat – kraj mający własny rząd, ale ograniczony w sprawowaniu polityki gospodarczej i zagranicznej przez inne państwo (np. Bhutan będący protektoratem Indii)
Dominium – niezależne państwo (mający własny rząd i parlament) wchodzące w skład Wspólnoty Narodów, uznające króla brytyjskiego za głowę swego państwa. Dominiami są m.in. Kanada, Australia, Nowa Zelandia
Kondominium – kraj zależny, zarządzany jednocześnie przez dwa państwa( np. do 1980r. Nowe Hebrydy zarządzane wspólnie przez Francje i Wielką Brytanie)
Terytorium mandatowe – kraj po I wojnie światowej odebrany Niemcom lub Turcji przez Ligę Narodów i powierzony do administrowania Wielkiej Brytanii, Francji lub Belgii. Po II wojnie światowej terytoria mandatowe przekazano pod administrowanie z ramienia ONZ i nazwano je terytoriami powierniczymi (np. do 1990r. Namibia)
Enklawa – obszar otoczony ze wszystkich stron terytorium innego państwa. Państwa enklawy to np.: San Marino w terytorium Włoch, Watykan w terytorium Włoch, Lesotho w RPA
Eksklawa – część jakiegoś państwa oddzielona od macierzystego obszaru otoczona terytorium innego państwa, np. wieś Campione należąca do Włoch, otoczona terytorium Szwajcarii, Kabinda oddzielona od Angoli przez Demokratyczną republikę Konga czy Okręg Kaliningradzki oddzielony od Rosji przez Litwę, Łotwę i Białoruś.
ORGANIZACJE POLITYCZNE
-ONZ- Organizacja Narodów Zjednoczonych
-NATO – Organizacja Paktu Północnego Atlantyku
- OPA- Organizacja Państw Amerykańskich
- ANZUS—Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku
-WNP- Wspólnota Niepodległych Państw
ORGANIZACJE GOSPODARCZE
-NAFTA- Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu
-APEC – Organizacja Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku
- UE- Unia Europejska
-EFTA- Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
- OECD- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
- ASEAN – Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo – Wschodniej
-WTO—Światowa Organizacja Handlu
-MERCOSUR—Wspólny Rynek Południa
- ECOWAS—Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej
- OPEC – Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową
Wolny Rynek – forma gospodarki, której funkcjonowanie opiera się na wolnej konkurencji producentów oraz wzajemnym oddziaływaniem sprzedawców (podaż) i nabywców(popyt) w celu ustalenia ceny, ilości i jakości produktu
Neoliberalizm – koncepcja gospodarcza postulująca swobodny przepływ kapitału, towarów, usług i ludzi pomiędzy państwami. Ogranicza rolę państwa na rzecz instytucji ponadnarodowych (organizacji gospodarczych, banków, koncernów)
| PRZYCZYNY I SKUTKI GLOBALIZACJI |
|---|
| PRZYCZYNY |
-Rozwój technologii informacji: Internetu, telefonii komórkowej,, sieci satelitarnych -skrócenie czasu podróży -współpraca gospodarcza bogatych państw -kumulacja i swobodny przepływ kapitału przez system światowych giełd -łączenie się wielkich przedsiębiorstw w korporacje ponadnarodowe (Coca –Cola, McDonald’s) -ekspansja dużych firm i przejmowanie przez nie nowych rynków |
Rozwój zrównoważony – jest to idea zmierzająca do podnoszenia jakości życia człowieka z poszanowaniem zasobów środowiska przyrodniczego. Zakłada ona równoważne traktowanie rozwoju społeczno –gospodarczego i ochrony zasobów, które go umożliwiają.Założenia rozwoju zrównoważonego:
-zaspokajanie potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia i przyszłych pokoleń
-zapewnienie sprawiedliwego dostępu do zasobów środowiska
-równoprawne zaspokojenie potrzeb społecznych
- zapewnienie ludziom odpowiednich warunków życia
| SKUTKI ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO |
|---|
| POZYTYWNE |
-utrzymanie zasobów przyrody -zachowanie różnorodności gatunkowej oraz istniejących ekosystemów -zastępowanie surowców nieodnawialnych surowcami odnawialnymi -stosowanie nowoczesnych technologii przyjaznych środowisku -zmniejszenie zanieczyszczenia -zmiana przyzwyczajeń człowieka i ograniczenie konsumpcji -propagowanie filozofii życia pod hasłem ,,lepiej być, niż mieć” -naprawa szkód wyrządzonych środowisku polepszenie warunków zdrowotnych społeczeństwa przez rozwój nauki i inwestycji ekologicznych |