Znaczenie dowodów w procesie karnym

Celem procesu karnego jest realizacja prawa materialnego, według którego tylko oskarżony winien zarzuconego mu czynu ma ponieść odpowiedzialność karną i tylko taką, na jaką według prawa zasłużył. W celu trafnego zastosowania prawa materialnego, działalność organów koncentruje się w największym stopniu wokół zagadnień dowodowych.

Dowody stanowią bowiem nie tylko konieczną podstawę ustaleń, są one także niemal wyłącznym, dopuszczonym przez ustawę źródłem poznania w procesie karnym.

Samo znaczenie słowa „dowód” jest bardzo wieloznacznym pojęciem.

„Przez dowód w najogólniejszym tego słowa znaczeniu – pisze Bentham – należy rozumieć taki fakt w domniemaniu prawdziwy, który ma służyć za podstawę do wiary w istnienie lub nieistnienie drugiego faktu”. Innymi słowy dowód w postępowaniu karnym - to każdy środek, który jest dopuszczony przez przepisy prawa, który służy ustaleniu okoliczności mających znaczenie w postępowaniu karnym.

By lepiej zdefiniować termin dowód, dokonano wiele podziałów, jednym z nich jest kontekst następujących znaczeń. Pierwszym z nich jest źródło dowodowe, czyli źródło informacji o fakcie, który podlega udowodnieniu( osoba, rzecz, informacja od których uzyskujemy informacje). Kolejne znaczenie to rozumienie dowodu jako środek dowodowy, informacja płynąca ze źródła dowodowego, które uzyskiwane jest w sposób określany przez przepisy prawa. Fakt dowodowy jest to przedmiot dowodu, to okoliczność która podlega udowodnieniu za pomocą źródeł i środków dowodowych. Dowód jako czynność procesowa, czynność mająca doprowadzić do ujawnienia okoliczności pozwalających na wyciągnięcie odpowiednich wniosków co do interesujących zagadnień (np. konfrontacja lub sekcja zwłok).

Dowody w zależności od kontekstu mogą odciążać( np. alibi) bądź obciążać.

Dużym ułatwieniem w przeprowadzeniu klasyfikacji dowodów jest podział ze względu na treść informacyjna:

pojęciowe- zawierają treści intelektualne, oświadczenia wiedzy pochodzące od osobowych źródeł informacji.

zmysłowe- oddziałują na zmysły i dopiero doznania zmysłowe pozwalają na ujawnienie okoliczności prowadzących do określonych wniosków (np. oględziny).

Biorąc natomiast pod uwagę Kryterium sposobu zetknięcia się organu orzekającego z faktem będącym przedmiotem dowodu:

• dowody bezpośrednie dotyczą wprost faktu głównego

• dowody pośrednie dotyczą faktów ubocznych

Innym podziałem jest podział na:

• dowody pierwotne, pochodzące ze źródła które bezpośrednio zetknęło się z okolicznością którą chcemy udowodnić (naoczny świadek, dokumenty, nagrania, oryginał dokumentu); jak również pochodne które pochodzą ze źródła, które pośredniczy pomiędzy okolicznością, a źródłem pierwotnym. Przykładem może być kopia dokumentu, protokół przesłuchania świadka, opinia biegłego.

W zależności od źródła informacji :

• dowody osobowe to takie, którego źródłem jest istota ludzka (nazywane zazwyczaj świadectwem lub zeznaniem świadka) ;

• dowody rzeczowe wyprowadza się z położenia i stanu rzeczy, przez które należy rozumieć wszelkie przedmioty (ślady przestępstwa) i ich stany (stałe, lotne, płynne) pozostające w związku z czynem, jego sprawcą lub pokrzywdzonym (ofiarą) i mogące mieć znaczenie z punktu widzenia podstawowego celu - postępowania karnego.

Z grupy dowodów osobowych można wyróżnić :

• Wyjaśnienia oskarżonego - Oskarżony (oraz podejrzany) w procesie karnym w przeciwieństwie do świadków nie składają zeznań, a składają wyjaśnienia. Najpoważniejszą konsekwencją tego stanu prawnego jest to, iż wyjaśnienia te nie są objęte rygorem odpowiedzialności karnej przewidzianej w art. 233 Kodeksu karnego (czyli odpowiedzialności za fałszywe zeznania). Wskazana okoliczność z mocy prawa nie czyni wyjaśnień oskarżonego (podejrzanego) dowodem gorszym od innych dowodów w procesie karnym, aczkolwiek jest to dowód którego wiarygodność sądy oceniają ze szczególną ostrożnością. W procesie karnym nie funkcjonuje również zasada w myśl której samo przyznanie się oskarżonego jest naczelnym dowodem w sprawie.

• Świadek – w charakterze procesowym określa człowieka zobowiązanego do złożenia wyjaśnień w trakcie postępowania. Ma on obowiązek składania zeznań, może jednak, w ściśle określonych okolicznościach, uchylić się od tego obowiązku. Jego zeznania objęte są odpowiedzialnością karną za mówienie nieprawdy i zatajanie znanych mu faktów.

• Biegli , tłumacze , specjaliści

Tłumacz to pomocnik procesowy , który musi zachować obiektywizm, przekazuje bowiem organowi treść wypowiedzi strony lub źródła dowodowego albo dokonuje tłumaczenia pisma. Jeżeli chodzi o specjalistów to są to także pomocnicy procesowi których można w następstwie przesłuchać jako świadków. Biegli jako jedyni w procesie posiadają wiedzę specjalistyczną. Ich zadaniem jest naświetlenie i wyjaśnienie okoliczności sprawy z punktu widzenia posiadanych przez biegłego wiadomości specjalnych przy uwzględnieniu zebranego i przedstawionego biegłemu materiału sprawy. Sąd nie może zastąpić biegłego i zrezygnować z jego opinii , jeżeli ustalenie danej okoliczności wymaga wiedzy specjalistycznej.

• Oględziny , otwarcie zwłok, eksperyment procesowy. otwarcie zwłok zarządza sąd lub prokurator, w formie postanowienia, jednocześnie powołując biegłego lekarza, w miarę możliwości z zakresu medycyny sądowej. Zadaniem medyka sądowego jest dostosowanie całokształtu wiedzy lekarskiej do potrzeb określonego śledztwa. W szczególności w sprawach o zabójstwo. Oględziny i otwarcie zwłok jest zarówno czynnością procesową jak i kryminalistyczną, mającą istotne znaczenie, ponieważ może dostarczyć bezpośrednich informacji o przestępstwie i jego sprawcy. To jej wynik końcowy, w postaci opinii lekarskiej, stanowi fundament dochodzenia w procesie przez organ procesowy do ustalenia prawdy, a tym samym jego końcowego wyniku.

• Wywiad środowiskowy i badanie oskarżonego

W razie potrzeby sad, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator może zarządzić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. Jednak w sytuacji gdy chodzi o zbrodnie, bądź gdy oskarżony w chwili czynu nie ukończył 21 lat, a zarzucono mu umyślny występek przeciwko życiu przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obowiązkowe. Wywiad przeprowadza zawodowy lub społeczny kurator sadowy a w sprawach żołnierzy- wojskowy kurator społeczny.

Reasumując zebranie materiału dowodowego jest konieczne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy