TREŚCI KSZTAŁCENIA

W celu osiągnięcia założonych celów kształcenia niezbędny jest prawidłowy dobór i układ treści kształcenia. Cele kształcenia nie określają zakresu ilości i jakości materiału, który wypełnia swoją treścią zajęcia lekcyjne. Treści kształcenia obejmują całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej przewidzianych do opanowania przez uczących się. Treści te powinny odzwierciedlać aktualne jak i przewidywane potrzeby społecznego, zawodowego i kulturalnego życia kraju a także potrzeby poszczególnych osób. Dobór treści kształcenia to określenie zakresu materiału, zalecanego w programie nauczania oraz w podręcznikach. Bardzo ważna jest struktura treści czyli związek między składnikami wiedzy, który pozwala na efektywne organizowanie działalności nauczycieli i uczących się. Treści kształcenia służące osiągnięciu określonych celów są wyznaczone przez program nauczania. Treści kształcenia można także zdefiniować jako zbiór planowanych czynności mających prowadzić do zmiany wiadomościach, umiejętnościach i systemach wartości

przy ustalaniu treści kształcenia, istotnego znaczenia nabiera określenie zasad i kryteriów doboru treści. W literaturze dydaktycznej jest wiele teorii doboru treści kształcenia oraz zasad doboru treści kształcenia.

Kryteria uniwersalne- wymagające respektowania w każdym systemie dydaktycznym, w każdych warunkach społecznych, dotyczą one konieczności uwzględniania wymagań związanych:

1. Z dzieckiem i w ogóle z rozwijającym się człowiekiem, poddawanym edukacji

2. Ze zmieniającym się społeczeństwem

3. Z rozwojem kultury, w tym w głównym stopniu nauki

w. Okoń

kryteria doboru materiału nauczania:

1. Filozofia programu szkolnego

2. Kryterium interesu

3. Kryterium merytoryczne

4. Kryterium skuteczności dydaktycznej

k. Konarzewski

kryteria doboru treści kształcenia:

1. Kryterium społeczno-polityczne

2. Tradycje kultury

3. Rozwój psychofizyczny

4. Kryterium aksjologiczno-teleologiczne(teleologia-nauka o celach)

Józef Półturzycki

Teorie (koncepcje) doboru treści kształcenia: wg Tadeusza Lewowickiego

1. Koncepcje treściowo-informacyjne

2. Czynnościowe

3. Funkcjonalne

4. Modelowe

Najczęściej w literaturze opisywane są następujące teorie doboru treści kształcenia:

1. Materializm dydaktyczny ( encyklopedyzm) zgodnie z tą teorią uczniowi należy przekazać jak największą ilość materiału z różnych przedmiotów

2. Materializm funkcjonalny- wg tej teorii należy kształtować przede wszystkim umiejętności.

3. Formalizm dydaktyczny- wg tej teorii treści kształcenia są środkiem do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych.

4. Utylitaryzm dydaktyczny- wg tej teorii należy omawiać te treści, które będą przydatne w dalszej nauce i życiu

5. Strukturalizm- zgodnie z tą teorią treści kształcenia powinny tworzyć struktury pojęć ( Sośnicki)

6. Egzemplaryzm- zgodnie z tą teorią należy omawiać jeden przypadek a następnie właściwości tego elementu rozpowszechniając na całą grupę.

7. Teoria problemowo- kompleksowa- zgodnie z nią należy nauczać poszczególnych przedmiotów odrębnie, ale uczyć treści w sposób kompleksowy i problemowy ( Bogdan Suchodolski)

Oto zasady doboru treści kształcenia wg Kędzierskiej:

1. Zasada eksponowania w treściach kształcenia wartości wychowawczych które mają wpływ na kształtowanie poglądów, przekonań

2. Zasad nowoczesności treści kształcenia

3. Zasada jednolitości i różnicowania treści kształcenia

4. Zasada operatywności wiedzy- wiedza kiedy dana osoba umie się posługiwać daną wiedzą

5. Zasada kompleksowego ujmowania treści kształcenia

6. Zasada strukturalnego układu treści oznacza, że treści nauczania należy podzielić na elementy podstawowe i na elementy wtórne, niekoniecznie potrzebne wszystkim uczniom

7. Zasada uwzględniania prawidłowości psychologicznych procesu uczenia się- polega na dostosowaniu doboru i układu treści do możliwości poznawczych uczących się

Niemierko wyodrębnił zasady doboru treści kształcenia w związku z budową programu kształcenia. Oto te zasady:

1. Przystępność rozumiana jako łatwość opanowania danego elementu wiedzy

2. Wartość kształcąca

3. Niezawodność rozumiana jako pewność naukowa

4. Niezbędność wewnątrz przedmiotowa

5. Niezbędność między przedmiotowa

6. Użyteczność

Wyróżnia się następujące układy treści kształcenia:

1. Liniowy ( treści są podane w linii- dana treść pojawia się tylko jeden raz, już się do tego nie wraca)

2. Spiralny ( wraca się do danych treści ponownie 2-krotnie lub wielokrotnie i zwiększa się ilość tych treści)

3. Koncentryczny- ( zwracamy uwagę na definicję wyjściową)

Niemierko opracował trójwymiarowy model treści kształcenia, który obejmuje 3 nast., elementy: cele kształcenia, materiał nauczania i wymagania programowe.

Cele kształcenia opisują zamierzone właściwości ucznia. Określają aspekt uczniowski elementu treści kształcenia, ponieważ wiążą każdą opanowaną czynność z uzyskaniem przez ucznia nowej pożądanej właściwości.

Materiał nauczania jest to uporządkowana informacja rzeczowa, która określa aspekt informacyjny elementu treści kształcenia.

Wymagania programowe to wykaz niezbędnych osiągnięć ucznia- określają one aspekt nauczycielski elementu treści kształcenia. Treść kształcenia jest utożsamiana z materiałem nauczania. Treść kształcenia jest przetwarzana w procesie dydaktycznym z postaci planowanej ( projektowanie programu nauczania, budowanie programu, pisanie podręczników, przygotowanie nauczyciela do lekcji, zaznajamianie uczniów z celami) przez postać poznawaną przez uczniów na postać opanowaną przez uczniów.

TRÓJWYMIAROWY MODEL TREŚCI KSZTAŁCENIA

Ważną rzeczą jest strukturalizacja treści kształcenia. Do oceny strukturalizacji treści kształcenia mają zastosowanie między innymi: metoda grafów i macierzy.

Zerowanie macierzy polega na wykreśleniu kolumny zawierającej same zera z jednoczesnym odrzuceniem wiersza odpowiadającego tej kolumnie. W danym momencie macierz powinna zawierać tylko 1 kolumnę zawierającą same zera, aby możliwe było jej zerowanie. Jeśli zerowanie uda się przeprowadzić do końca to na tej podstawie jesteśmy w stanie określić kolejność wprowadzania pojęć. Kolejność ta jest zgodna z kolejnością wykreślania kolumn.

Kolejność wprowadzania informacji jesteśmy w stanie określić na podstawie grafu. W grafie przesuwamy się zgodnie ze strzałkami przy czym musimy pamiętać o tym, aby zaliczyć wszystkie informacje.