Pokrycia dachowe

Z punktu widzenia projektanta najistotniejszy jest podział pokryć według rodzaju dachu (płaski - stromy), ponieważ każdy z nich, ze względu na sposób odprowadzania wody, wymaga innego pokrycia dachowego. Umowną granicą podziału dachów jest nadal 10^o pochylenia połaci, chociaż coraz trudniej jest tę wielkość określić jednoznacznie.

Pokrycia dachowe można dzielić według wielu kryteriów, ale najważniejsze z nich dotyczą:

• rodzaju materiału, z którego zostały wykonane;

• typu dachów, na jakie zostały przeznaczone;

• sposobu montażu (na przykład montowane na ołatowaniu, poszyciu, betonie);

• przeznaczenia, wielkości i architektury budynków.

Z punktu widzenia projektanta najistotniejszy jest podział pokryć według rodzaju dachu (płaski - stromy), ponieważ każdy z nich, ze względu na sposób odprowadzania wody, wymaga innego pokrycia dachowego. Umowną granicą podziału dachów jest nadal 10^o pochylenia połaci, chociaż coraz trudniej jest tę wielkość określić jednoznacznie.

Dawniej podział ten obowiązywał pokrycia, które były dostosowane do jednego z dwóch typów dachów w stopniu wysoce wyspecjalizowanym. W dzisiejszych czasach, ze względu na rozwój techniki dla wielu materiałów przestał być prosty. Dobrym tego przykładem są papy, które jeszcze niedawno były stosowane wyłącznie na dachach płaskich, a dzisiaj należy je raczej przypisać do dachów o zmiennym pochyleniu i urozmaiconym kształcie. To samo dotyczy blach płaskich, tylko odwrotnie - kiedyś były kojarzone wyłącznie z dachami skośnymi, a dzisiaj zaleca się je również do dachów o zmiennej geometrii i pochyleniach dużo mniejszych.

Pokrycia dachów płaskich

Papy dzieli się na trzy rodzaje:

• papy przeznaczone do klejenia na gorąco (na lepik) i na zimno (klejami);

• papy termozgrzewalne - zawierają, stanowiącą lepiszcze, zwiększoną warstwę bitumu przeznaczoną do rozgrzania palnikiem;

• papy samoprzylepne - warstwa samoprzylepna eliminuje konieczność podgrzewania palnikiem i dzięki temu można takie papy stosować w miejscach zagrożonych pożarem.

W tradycyjnych papach stosowano jako warstwę nośną tekturę, tkaniny z włókien organicznych (na przykład jutę) lub mineralnych, nasycone smołą lub asfaltem. Współcześnie w celu uzyskania większej wytrzymałości pap zaczęto stosować jako warstwę nośną tkaniny lub włókniny szklane i poliestrowe. Tkaniny szklane wzmacniają papę, ograniczając jednak jej elastyczność do 2%, z kolei tkaniny poliestrowe zwiększają elastyczność papy do 50% przy mniejszej odporności na zrywanie. Dziś do produkcji pap używa się asfaltów modyfikowanych polimerami. Stosowane są dwa rodzaje modyfikatorów ulepszających asfalt: ataktyczny polipropylen (APP) oraz styren-butadien-styren (SBS).
Papy modyfikowane APP mają dużą odporność na wysoką temperaturę (do 150^oC), jednak stają się dosyć sztywne w temperaturze poniżej 0^oC, co utrudnia ich układanie w okresie jesienno-zimowym. Stosując papy modyfikowane APP, niezastąpione przy budowie dróg, należy pamiętać o ich wadach: złej przyczepności do wyrobów nie modyfikowanych APP oraz braku możliwości stosowania w sąsiedztwie wyrobów modyfikowanych SBS.
Papy polimerowe modyfikowane SBS spełniają wszystkie istotne wymagania, jakie stawia się materiałom pokryciowym (odporność na temperaturę od -40 do 120^oC; odporność na starzenie). Umożliwia to wykonywanie pokryć dachowych prawie przez cały rok.
Papy układa się na dachach o nachyleniu połaci 3^o-17^o (przy spadku około 2^o układa się trzy warstwy), na stropach z desek, betonu lub blachy trapezowej. Papy termozgrzewalne mogą być położone na dachu o spadku 90^o, co rzadko stosuje się w praktyce, ponieważ wymaga to specjalnych metod mocowania podkładu.
Przy prawidłowym montażu pap trzeba uwzględnić wiele problemów, występujących na dachach płaskich. Jednym z podstawowych jest siła ssąca wiatru zależna od wysokości budynku i jego usytuowania oraz od miejsca na dachu. Największa siła zrywająca działa na narożach i krawędziach dachu i jest tym większa, im budynek wyższy. Równie ważny jest problem gromadzenia się pary wodnej pod pokryciem bitumicznym w dachu nie wentylowanym. W dachu wentylowanym wilgoć usuwana jest z przestrzeni między termoizolacją a stropem dzięki cyrkulacji powietrza.
W dachu nie wentylowanym, przy zastosowaniu tradycyjnych pap bitumicznych, łączonych z podłożem na całej powierzchni lepikiem, powstawało zjawisko punktowego gromadzenia się pary wodnej, co w konsekwencji powodowało tworzenie pęcherzy i uszkodzenia mechaniczne powłoki. Podwyższona wytrzymałość pap polimerobitumicznych umożliwia montaż punktowy (zgrzewanie, mechaniczne łączenie) lub liniowy (klejenie). Pozwala to usunąć parę wodną dzięki jej rozprężeniu w wolnych przestrzeniach, powstałych między mocowaniami.

Wierzchnia strona gontu bitumicznego jest pokryta posypką z bazaltu, grysu ceramicznego

Powłoki bezspoinowe są to płynne, chemoutwardzalne masy o różnym składzie, które rozprowadza się na zimno na całej powierzchni dachu. Płynna masa po kilku godzinach zastyga, tworząc jednolitą powłokę o gładkim wyglądzie. Brak łączeń eliminuje możliwość powstawania przecieków na skutek niedokładności wykonania.
Gotowa powłoka składa się najczęściej z kilku (najczęściej pięciu) oddzielnie nanoszonych warstw. Jedną z nich jest wzmacniająca pokrycie tkanina techniczna wykonana z włókien szklanych lub poliestrowych. Zastygłe powłoki są niepalne, odporne na warunki atmosferyczne i promienie ultrafioletowe. Przepuszczają parę wodną i są elastyczne (50-100% rozciągliwości) w szerokim zakresie temperatur (od -60 do 100^oC). Stosowanie tych powłok eliminuje większość robót blacharskich. Pokrycia bezspoinowe sprawdzają się na dachach wentylowanych o niedużej powierzchni i nieskomplikowanym kształcie, z małą liczbą świetlików, kominów, włazów (ograniczone są wtedy przejścia z płaszczyzn poziomych na pionowe, na których trudno jest uzyskać ciągłość powłoki bezspoinowej). Tego rodzaju pokrycia dachowe wymagają wysokiej jakości materiałów i fachowego, bardzo starannego wykonawstwa. Najważniejsze jest jednak to, aby warunki atmosferyczne w trakcie układania były sprzyjające Ð nie może padać, a temperatura nie powinna być niska (najlepiej powyżej 10^oC).

Folie dachowe (nie mylić z foliami wstępnego krycia) są to tworzywa sztuczne grubości 1,2-3,0 mm, wykonane z kopolimerów bitumu, modyfikowanego PCV lub z innych polimerów, wzmacniane wkładkami z włóknin lub tkanin szklanych i poliestrowych. Poszczególne pasma folii łączone są ze sobą na zakład i zgrzewane gorącym gazem (powietrzem) lub klejone na zasadzie spajania spęczniającego. Zgrzewanie odbywa się na połaci dachowej za pomocą wytwarzających gorące powietrze małych agregatów na kółkach. W miejscach wymagających wywinięcia (na kominach, attykach, świetlikach) folie klei się lub łączy za pomocą małych nagrzewnic ręcznych. Materiał mocowany jest do podłoża mechanicznie na zakładach (kołkami przykrytymi następnym pasmem folii) lub klejony pasmami, albo też rzadziej na całej powierzchni.
Folie dachowe w porównaniu z pokryciami bitumicznymi są materiałami o mniejszej oporności dyfuzyjnej dla pary wodnej i mniej wrażliwymi na niskie temperatury w czasie montażu (szczególnie przy mechanicznym mocowaniu do podłoża). Układa się je jednowarstwowo i dlatego są bardziej narażone na uszkodzenia mechaniczne niż pokrycia bitumiczne, wymagają więc starannego i fachowego łączenia przy kominach i świetlikach. Obróbki blacharskie muszą być powleczone materiałem tego samego typu, co folie dachowe w taki sposób, aby mogły być szczelnie połączone z całą powierzchnią.

Pokrycia dachów stromych
Dachówka bitumiczna (gont bitumiczny) jest odmianą pap bitumicznych przyciętych w pasma o różnych kształtach. Dachówki wykonuje się z bitumów oksydowanych lub modyfikowanych z dodatkiem wypełniaczy i plastyfikatorów, na osnowie kartonowej lub z włókien szklanych. Wierzchnia strona gontu pokryta jest posypką z bazaltu, grysu ceramicznego lub łupka. Ten rodzaj dachówek stanowi niewielkie obciążenie dla konstrukcji dachu (w zależności od typu wynosi ono 11-15 kg/m²).
Papę ciętą najczęściej stosuje się na dachach o spadku od 12-15^o do 75^o. Duża elastyczność dachówek bitumicznych oraz znaczna tolerancja rozstawu przy układaniu powoduje, że są one pokryciem najczęściej wykorzystywanym na dachach o złożonych kształtach - z krzywiznami, stożkami i spadkami o wielu płaszczyznach. Papy cięte mocuje się za pomocą gwoździ oraz paska lepiszcza samowulkanizującego się pod wpływem promieni słonecznych. Ten rodzaj pokrycia wymaga jednak sztywnego podłoża, umożliwiającego wbijanie gwoździ. Mogą to być deski łączone na wpust i pióro, sklejka wodoodporna lub płyty OSB. Sklejkę lub OSB powinno łączyć się między arkuszami specjalnymi spinkami w kształcie litery H. Ułożenie pasm papy trzeba poprzedzić warstwą papy podkładowej dobrego gatunku. Jednak konieczność użycia na podłoże desek łączonych na wpust lub sklejki wodoodpornej oraz konieczność wykonania dachu wentylowanego, znacznie podnoszą koszt 1 m² pokrycia.


Bitumiczne płyty faliste to nasycone bitumem włókna celulozowe. Pełne nasycenie warstwy nośnej odbywa się w wysokiej temperaturze i pod wysokim ciśnieniem. Powstaje w ten sposób lekki materiał pokryciowy, na który dla uzyskania większej trwałości nanosi się farbę akrylową. Bitumiczne płyty faliste układa się na dachach o pochyleniu od 5-10^o do 90^o. Przy małym pochyleniu (do 10^o) należy układać je na podłożu sztywnym. Na ołatowaniu pełnym odstępy między łatami ustala się w zależności od strefy klimatycznej. W strefie silnych wiatrów (góry, pas nadbrzeża) rozstaw łat powinien być niewielki. Płyty przybija się do łat gwoździami ocynkowanymi, ze specjalną uszczelką, w grzbiet fali. Wielkość zakładów zależy od stopnia pochylenia połaci dachowej. Na dachach o niewielkim stopniu nachylenia połaci konieczny jest większy zakład niż na dachu stromym.


Do zalet krycia dachów blachami płaskimi (arkuszowymi) należą duża nienasiąkliwość, nieprzepuszczalność wody, gładkość powierzchni, lekkość, duża odporność na szkodliwe działanie warunków atmosferycznych i mechanicznych oraz swoboda użycia przy dowolnej formie i różnych nachyleniach dachu. Do wad blachy zalicza się: dużą przewodność cieplną i wynikającą z niej skłonność do powstawania skroplin, zwiększoną akustykę, dużą zmienność rozmiarów powierzchni pod wpływem róźnic temperatury, topliwość w czasie pożaru, uleganie wpływom chemicznym i elektrolitycznym (jest to ważne ze względu na kwaśne deszcze).
Do krycia blachą w arkuszach używa się blach stalowych (dawniej czarnych), ocynkowanych, cynkowych, miedzianych (dawniej też ołowianych) i aluminiowych. Blacha należy do lekkich pokryć - 1 m² waży około 5 kg.
Blachy płaskie montuje się na dachach o nachyleniu połaci wynoszącym 15-90^o. Układa się je na odeskowaniu. Mocowanie musi być wykonane w taki sposób, aby zostały uwzględnione ruchy blachy wywołane zmianami temperatury. Dlatego arkusze grubości 0,5-0,7 mm łączy się na rąbek, zwijanie lub rzadziej lutuje się je. Blachy cynkowe cienkie, grubości 0,5-0,7 cm, łączy się na zwoje, ze względu na kruchość materiału. Montażu na zwoje nie wykonuje się na dachach o małym spadku (poniżej 15^o). Tak więc, przy niewielkim nachyleniu połaci dachu i zastosowaniu grubych, nie dających się rolować, blach należy łączyć je na listwy drewniane (obecnie raczej nie stosuje się tej metody).
Do krycia stromych połaci dachowych, mansard, wieżyczek stosowana jest łuska, którą wyrabia się w formie kwadratów o bokach 35-75 cm. Wymaga ona jednak specjalnych technik montażu (zawijanie, żabki).

Blachy w arkuszach profilowanych (trapezowych, falistych, dachówkopodobnych) montuje się na dachach o nachyleniu połaci wynoszącym 10-90^o i układa się na ołatowaniu. Arkuszmi blach falistych pokrywa się dachy (szerokości 1 m, długości 1-2 m) w taki sam sposób, jak płytami falistymi bitumicznymi czy azbestowo-cementowymi. Blachy trapezowe wytwarzane w arkuszach o wymiarach 0,7-1,5 m szerokości i do 14 m długości, mocuje się na ołatowaniu pełnym lub tylko na łatach o zwiększonym do 5 cm przekroju (dotyczy to poddaszy nieużytkowych). Blachy w arkuszach profilowanych o przekroju fali bądź trapezu wykonane są ze stali ocynkowanej bądź powlekanej. Stal zabezpiecza się obustronnie warstwą cynku, poliestru, plastisolu itp.
Ważne jest, aby przy pokryciu tego typu było jak najmniej łączeń czołowych między arkuszami wzdłuż spadku dachu. Arkusze blachy szerokości około 1 m mogą mieć nawet kilkanaście metrów długości i są wykonywane najczęściej na specjalne zamówienie. Blachą dachówkopodobną można kryć dachy o spadku 15-90^o. Arkusze mocowane są do łat za pomocą specjalnych wkrętów z uszczelką pod łbem. Wkręt wwiercany jest w najniższym punkcie profilu, na dole fali, na styku blachy i łaty. Przy montażu blach dachówkopodobnych jakość i trwałość mocowania odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż nieodpowiednia długość wkrętów, brak uszczelki, nieprawidłowe dokręcenie, rozsychające się drewno łat, mogą w sumie powodować przesuwanie się blachy. Występujące w tym miejscu tarcie jest powodem ścierania się cienkich powłok antykorozyjnych.


Płyty warstwowe są okładzinami metalowymi połączonymi rdzeniem wykonanym z materiałów termoizolacyjnych. Okładziny wykonane są z ryflowanej blachy aluminiowej, stalowej lub ocynkowanej powlekanej poliestrem, plastisolem itp. Pomiędzy warstwami okładzin wklejony jest rdzeń ze styropianu, pianki poliuretanowej lub wełny mineralnej.
Płyty warstwowe są lekkie, odznaczają się dobrą izolacyjnością termiczną i łatwością montażu. Z tego powodu stosowane są w budownictwie przemysłowym (hale, magazyny, garaże) i tam, gdzie trzeba budować w krótkim czasie (pawilony, kioski). Ze względu na szybkość montażu i lekkość konstrukcji zdarzają się też konstrukcje dachów wykonane z płyty warstwowej na budynkach wzniesionych metodą tradycyjną. Nie jest to polecane rozwiązanie, ponieważ nie można dobrze i łatwo zabezpieczyć płyt przed przenikaniem i kondensacją pary wodnej. W dachu zjawiska te są bardzo niebezpieczne, połączenia płyt w miejscu zamków są szybko niszczone. Do degradacji przyczyniają się również wzajemne ruchy płyt (tarcie) wywołane działaniem wiatru.


Płyty włóknisto-cementowe - w Polsce ten rodzaj pokryć znany jest głównie jako tak zwany "eternit" (nazwa pochodzi od firmy austriackiej, która wykupiła patent i wprowadziła ten rodzaj pokryć). Przyjmuje się, że w Polsce jest ułożonych około 1 500 000 000 m² azbestowo-cementowych płyt dachowych i elewacyjnych. Azbest związany z cementem w płycie jest nieszkodliwy, dopóki nie zostanie z cementu uwolniony. Dlatego trzeba chronić płyty azbestowo-cementowe przed uszkodzeniami, najlepiej przez pokrywanie ich farbami akrylowymi, tworzącymi dotatkową powłokę ochronną. Uszkodzonych płyt nie wolno czyścić mechanicznie. Pył uwalniany podczas szlifowania zawiera azbest i stanowi zagrożenie dla życia, i zdrowia. Wszystkie prace przy płytach azbestowo-cementowych powinny być wykonywane przez przeszkolonych i licencjonowanych rzemieślników z zachowaniem wymogów bezpieczeństwa.
Azbest został zastąpiony włóknami sztucznymi (na przykład mieszaniną celulozy z polipropylenem). Wykonane przy ich użyciu płyty włóknisto-cementowe są produkowane jako płyty faliste oraz płyty płaskie o zróżnicowanych kształtach i kolorach. Nowością są odmiany imitujące łupek naturalny. Doskonale nadają się na elementy uzupełniające pokrycia dachowe: obudowy kominów, lukarn oraz wykończeń okapowych i szczytowych (zamiast blach).
Faliste płyty włóknisto-cementowe układa się na połaciach o stopniu nachylenia większym niż 18^o (największe nachylenie połaci dachowej dla płyt wynosi 90^o). Montuje się je na pełnym ołatowaniu w taki sposób, aby rozstaw łat pozwolił na podparcie płyty w jej środku. Na zakładzie, gdzie stykają się cztery płyty trzeba przyciąć rogi dwu, aby nie zachodziły na siebie i nie podwyższały połączenia.


Dachówki ceramiczne wytwarza się z glin i iłów odpowiedniej jakości. Dla zwiększenia trwałości zewnętrzną powierzchnię angobuje się, pokrywa kolorowym szkliwem lub rzadziej maluje. Najczęściej stosowanymi typami dachówek ceramicznych są: karpiówka, holenderka (esówka), marsylka.
W każdym typie występują odmiany tworzące razem z dachówkami podstawowymi całe systemy, umożliwiające realizację wszystkich kształtów i funkcji dachów. Producenci oferują wiele rodzajów dachówek kształtowych i funkcyjnych (pomijając różnego rodzaju gąsiory) na przykład: okapowe, połówkowe, szczytowe (prawe, lewe), wentylacyjne (wietrznikowe), przelotowe do anten i kominków różnego rodzaju.


Do wytwarzania dachówek cementowych używa się piasku kwarcowego, wody i cementu z dodatkiem barwników. Powierzchnia jest malowana farbą akrylową lub pokryta granulatem kwarcowym, natomiast kształt wynika ze sposobu wytwarzania, opartego przeważnie na walcowaniu. Taka technika powoduje, że dachówki cementowe mają w większości tylko zamek boczny (są przesuwne). Dachówki ceramiczne, których waga wynosi 40-65 kg/m² i dachówki cementowe - 36-46 kg/m², zalicza się do ciężkich materiałów dekarskich. Zaletą dachówek było i jest to, że są małymi, powtarzalnymi elementami, łatwymi do transportowania i układania na dachu, dobrze znoszącymi obciążenia wiatrem.
Dachówki ceramiczne cechują się dużą trwałością. Niewiele ustępują im dachówki cementowe. Dobrze wyprodukowana dachówka odznacza się nasiąkliwością w granicach od 0,02-0,03% do 0,8-8%, a jej mrozoodporność obejmuje 50-100 cykli. Mają dużą wytrzymałość mechaniczną i nie wymagają konserwacji. Dodatkowo pokrycia z dachówek doskonale rozwiązują problemy przenikania i kondensacji pary wodnej. W połączeniu z nowoczesnymi materiałami stosowanymi jako warstwy wstępnego krycia (membrany wysokoparoprzepuszczalne) zapewniają zawsze suchość więźby i termoizolacji dachu. Dzięki temu tworzą optymalny układ również z punktu widzenia ekonomii użytkowania obiektu.
Dachówki stosuje się najczęściej na połaciach, których pochylenie wynosi 22-45^o. Ale możliwe jest również ich układanie przy mniejszym i większym nachyleniu. Mocowane są na ołatowaniu pełnym (kontrłaty + łaty; ich rozstaw zależy od zastosowanego typu dachówki i wynosi najczęściej 14-32 cm). Dachówki z zamkami bocznym i czołowym, mają ściśle określony rozstaw łat na całej powierzchni dachu bez względu na stopień jego pochylenia, zaś rozstaw łat dachówek tylko z zamkiem bocznym jest uzależniony od wielkości koniecznego zakładu. Wymagany zakład, ze względu na szczelność, jest tym większy, im mniejszy stopień nachylenia dachu.
Dzisiaj nie łączy się dachówek zaprawą. Nawet gąsiory mocuje się bez jej użycia (na sucho). Dachówki bezzakładkowe - karpiówki - układa się zawsze podwójnie w taki sposób, aby wzajemnie się uszczelniały.
Technika wytwarzania dachówek ceramicznych i cementowych jest tak zaawansowana, że poszczególne dachówki, dobrze przylegając do siebie, nie wymagają żadnych uszczelnień i nie są mocowane do łat gwoździami w środkowej części połaci dachowej (przytwierdza się je tylko na krawędziach). Uszczelnienie połączeń między dachówkami oraz powszechne stosowanie warstw wstępnego pokrycia pozwoliło na rozszerzenie zakresu stosowania dachówek w zależności od stopnia pochylenia połaci dachowej.

Dach kryty strzechą. Aby zlikwidować zapalność tego pokrycia odpowiednio się je impregnuje

Jednym z najstarszych i jednocześnie najprymitywniejszych pokryć dachowych jest strzecha, wykonana ze słomy albo trzciny. Krycie słomą z punktu widzenia izolacyjnego jest wskazane (grubość strzechy wynosi 20 cm). W zimie chroni przed zimnem, w lecie - od upału. Trwałość strzechy jest duża (dłuższa od strony nasłonecznionej, krótsza od strony północnej, wilgotnej) i wynosi 30-50 lat. Miłośnicy dawnych form próbują stosować strzechę w obecnych czasach - w budynkach zabytkowych, domach letnich - likwidując jej zapalność przez odpowiednią impregnację, co jednak podnosi jej koszt.

Gont drewniany jest to deszczułka klinowa z jednej strony z wpustem, a z drugiej - grzebieniem (szerokości 8-10 cm i długości 60-70 cm). Układany jest na ołatowaniu pełnym. Dużą trwałością odznaczają się gonty modrzewiowe, używane dawniej do krycia kościołów i dworów. Gont, mimo takiej samej jak słoma łatwopalności, jest ciągle stosowany ze względu na miękkość faktury i lekkość sprawiającą, że nawet wysoki dach nie przytłacza optycznie budynku.

Łupek jest skałą metamorficzną, łatwo dzielącą się na cienkie płytki. Tnie się go w kształcie prostokąta lub łuski o wymiarach 20 x 25 cm lub 40 x 60 cm i grubości 5-8 mm.
Krycie łupkiem polega na wieszaniu płytek łupkowych na łatach lub odeskowaniu za pomocą gwoździ, haczyków lub wkrętów. Najprostsze pokrycie płytkami prostokątnymi wykonuje się w podobny sposób jak krycie w łuskę karpiówką. Płytki łupkowe układa się rzędami - mijankowo lub w karo. Na sposobie krycia łupkiem wzorowane jest układanie płyt włóknisto-cementowych.

ARCHITEKTURA-murator