Praca magisterska praca ostateczna v 2

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Wydział Nauk Społecznych

Instytut Pedagogiki

Kierunek: Pedagogika

Tryb studiów: stacjonarne II stopnia

Joanna Alicja Balicka

Nr albumu 114 586

WARTOŚĆ PRACY W SYSTEMIE RESOCJALIZACJI

W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH

Praca magisterska napisana na

seminarium z Pedagogiki ogólnej i

resocjalizacyjnej pod kierunkiem

ks. dr. hab. Mariana Waleriana Nowaka,

prof. KUL

Lublin 2013


WSTĘP

Jednym z istotnych zagadnień pedagogiki resocjalizacyjnej jest problematyka wartości jako wyznacznika skuteczności podejmowanych działań. Dlatego też tematem mojej pracy uczyniłam: Wartość pracy w systemie resocjalizacji w świetle badań własnych.

Badania przeprowadziłam w Areszcie Śledczym w Nisku i jego oddziale w Chmielowie. W kontekście zagadnienia wartości wśród osadzonych w ogóle, zwrócę uwagę głównie na kwestie: Czy praca jest dla nich wartością? W jaki sposób wpływa ona na pobyt w warunkach osadzenia? Jaka jest jej skuteczność resocjalizacyjna? oraz: Czy praca wykonywana w warunkach osadzenia, motywuje ich do podjęcia jej już po opuszczeniu placówki?

Tematykę wartości pracy podejmowali tacy autorzy jak: Tadeusz Nowacki, Zygmunt Wiatrowski, w swoim nauczaniu zajmował się nią również Jan Paweł II. W odniesieniu do resocjalizacji, temat został poruszony przez Annę Glińską - Lachowicz, A. Barczyk i P.P Barczyk, którzy pisali na temat historii stosowania pracy, jako metody oddziaływań resocjalizacyjnych, ponadto także Piotr Szczepaniak, Henryk Popławski, Jan Pyrcak – który omówił ustawę o zatrudnieniu osób skazanych. Ponadto w polskim prawodawstwie temat pracy jako resocjalizacji poruszany jest w Kodeksie Karnym Wykonawczym i w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 2004 roku w sprawie szczegółowych zasad zatrudnienia skazanych.

Dotychczas jednak nie prowadzono takich badań na terenie konkretnego Aresztu Śledczego jak ten w Nisku i jego oddziale w Chmielowie. W związku z tym, głównym problemem tej pracy uczyniłam pytanie: „Jaka jest wartość pracy w systemie resocjalizacji w opinii skazanych?”. Główną hipotezą niniejszej publikacji natomiast jest założenie, że występuje na ogół pozytywne postrzeganie pracy jako wartości w opinii skazanych.

Żeby dokładniej zanalizować powyższe założenia, postanowiłam przeprowadzić badania wśród skazanych i pracownika, w którego kompetencji leżą zagadnienia dotyczące wartości pracy i sposobu jej realizowania na terenie wspomnianych już placówek. Praca ma charakter teoretyczno-badawczy i została podzielona na trzy rozdziały.

W pierwszym rozdziale zatytułowanym: Praca jako wartość w świetle literatury przedmiotu zostaną wyjaśnione podstawowe pojęcia związana z pracą, czyli różne definicje pracy z punktu widzenia pedagogiki, socjologii, psychologii, czy nauk ścisłych, jakie działania są uznawane za pracę, kryteria podziału pracy i jej kontekst.

Ponadto zostanie opisana historia stosowania pracy w resocjalizacji i traktowania jej jako narzędzia oddziaływania resocjalizacyjnego w polskim systemie penitencjarnym. Skupiłam się głównie na końcu XIX i całym XX wieku. Zostanie też poruszony temat resocjalizacyjnego wymiaru i wartości pracy w świetle literatury przedmiotu i w oparciu o Kodeks Karny Wykonawczy oraz zostaną wymienione i opisane czynniki, które nadają pracy charakter resocjalizacyjny. Wskażę też na zagadnienie wartości i tego jak kierują one ludzkim życiem. Ponadto zostaną przytoczone statystyki, dotyczące ilości zatrudnionych skazanych w roku 2012 i korzyści płynące dla placówek resocjalizacyjnych i więźniów w związku z podejmowaną przez skazanych pracą.

Drugi rozdział zatytułowany: Metodologia badań własnych poświęcony zostanie metodologii własnych badań empirycznych, czyli sposobom prowadzenia i organizacji przeprowadzonych badań. W tym rozdziale zostaną przedstawione cele i przedmiot badań, sformułowane problemy i hipotezy badawcze. Zostaną opisane metody, narzędzia i techniki stosowanych w badaniach pedagogicznych z wyszczególnieniem tych, które posłużyły mi do przeprowadzenia badań, tj. metoda sondażu diagnostycznego, a w niej takie techniki jak np. ankietowanie z narzędziami takimi jak: ankieta i wywiad, przygotowanymi w formie kwestionariusza ankiety i wywiadu. Opisany będzie również teren badań i grupa badawcza. Badania ankietowe zostały przeprowadzone wśród kobiet osadzonych w Areszcie Śledczym w Nisku i wśród mężczyzn odbywających karę pozbawienia wolności w jego oddziale w Chmielowie, a wywiad został przeprowadzony z pracownikiem niżańskiej placówki. Poddałam badaniom grupę 50 kobiet i 50 mężczyzn, którzy w kwestionariuszu ankiety mieli odpowiedzieć na pytania dotyczące wartości pracy, które to odpowiedzi pozwolą potwierdzić bądź obalić główną hipotezę mojej pracy, czyli postrzeganie wartości pracy w opinii osadzonych.

Rozdział trzeci zatytułowany: Wartość pracy i jej wpływ na resocjalizację na przykładzie Aresztu Śledczego w Nisku i jego oddziale w Chmielowie stanowi część empiryczną pracy. Zostanie w nim dokonana analiza przeprowadzonych badań oraz weryfikacja postawionych hipotez.

Praca w swojej strukturze oprócz Wstępu i wyżej opisanych rozdziałów zawiera Zakończenie, wykaz Bibliografii i Aneksy.

ROZDZIAŁ I.

PRACA JAKO WARTOŚĆ W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU

Zakres czynności, które decydowały o tym czym jest praca, oraz jak podejście do niej zmieniały się na przestrzeni wieków. Związane to było bezpośrednio z okresem historycznym oraz sytuacją społeczno-gospodarczą. Mimo to działania, które zostały nazwane pracą zawsze wiązały się z jakimś wysiłkiem fizycznym czy intelektualnym.

W Polsce aktem normatywnym, który określa czym jest praca, reguluje czynności związane z nią, prawa i obowiązki osób pracujących czy bezpieczeństwo podczas jej wykonywania jest Kodeks Pracy z dnia 26 czerwca 1974 roku. Ustawa obowiązuje i jest respektowana na terenie całego kraju. Twórca pedagogiki pracy Tadeusz Nowacki w swojej książce Praca ludzka. Analiza pojęcia pisze, że „praca jest tym rodzajem aktywności człowieka, który zawiera czynności, służące zaspokajaniu materialnych potrzeb i duchowych dążności człowieka”1. Dzięki niej człowiek może ciągle doskonalić i usprawniać świat w którym żyje oraz ubogacać siebie np. poprzez rozwój kultury, nauki, a ponadto rozwijać swoją duchowość.

Osoby pozbawiane wolności również mają obowiązek pracy jako jednej z form resocjalizacji. Ustawą, w której regulowane są zasady pracy oraz zatrudniania skazanych jest Kodeks Karny Wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 roku, zwłaszcza piąty rozdział. Oprócz tego istnieje Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 roku o Zatrudnieniu Osób Pozabawianych Wolności. Określone są w niej cele pracy skazanych i regulowany jest sposób tworzenie przywięziennych zakładów pracy. Placówki penitencjarne ze względu na użyteczność oraz liczne korzyści płynące z podejmowania przez osadzonych pracy chętnie same zatrudniają oraz współpracują z innymi zakładami pracy.

Praca ma nie tylko pozytywny wpływ na funkcjonowanie samych placówek, ale również na więźniów. Dzięki niej osadzeni lepiej się adaptują i przyzwyczajają do działań związanych z pracą zarobkową lub tą o charakterze społeczno-kulturalnym lub religijnym co pomaga im łatwiej powrócić do życia na wolności.

Podstawowe definicje i typologie związane z zagadnieniem pracy

Od początku istnienia ludzkości, praca znajdowała się w kręgu jej zainteresowań. Próby definiowania tego terminu zaczęły pojawiać się dopiero wraz z upływem czasu i refleksją nad nim. W starożytności każda czynność, która dla człowieka była uciążliwa lub przeszkadzała w swobodnym rozwoju, była tym co dzisiaj określamy terminem praca i zaliczano do niej np. czynności rzemieślnicze. Starożytni Rzymianie również podchodzili do pracy niezbyt przychylnie, uważali oni bowiem, że: „praca męczy ciało, wyjaławia też umysł, zabiera czas, który należałoby poświęcić swoim najbliższym i sprawom państwowym, czyni człowieka zależnym od innych, nastawia wrogo ludzi i towarzyszy jej konkurencja”2.

Jeden z najwybitniejszych filozofów i myślicieli chrześcijańskich – św. Tomasz, pracę utożsamiał z czynnościami za które otrzymuje się wynagrodzenie i na których można zarobić3.Uważał, że praca pozwala zachować zdrowie nie tylko cielesne, ale także duchowe oraz jest źródłem cnót koniecznych do zbawienia4.

Nowoczesne pojęcie pracy pojawiło się wraz z rozmyślaniami i publikacjami pisarzy w epoce renesansu. Rewolucji w definiowaniu i rozumieniu tego pojęcia dokonał wybitny ekonomista Adam Smith. Przeprowadził liczne badania dzięki którym sformułował tezę, której podstawą było stwierdzenie że „praca jest źródłem i miernikiem wartości” oraz sprawia, że dzięki niej ludzie bogacą się. Od tego momentu znacznie wzrosło zainteresowanie terminem praca i podjęto próby jej redefiniowania. Poszerzono zakres czynności wchodzące w skład tego pojęcia - nie była to jak dotychczas tylko działalność zarobkowa, ale również usługi, spekulacje o charakterze naukowym oraz czynności związane z samodoskonaleniem się człowieka. Koleiny etapem w rozwoju pojęcia praca jest XIX wiek, gdzie pojawiły się trzy teorie, które związane były z doświadczeniem ludzkim zdobywanym dzięki niej5.

Pierwszą z teorii pracy zbudował Charles B. Dunoyer. Według niego główne źródło pracy znajduje się w czynnościach związanych z materią nieożywioną, jednocześnie nie lekceważył jednak czynności odnoszących się do ludzi.

Drugim teoretykiem zajmującym się pracą był Wojciech Jastrzębowski - zwany ojcem ergonomii, czyli nauk dotyczących pracy. Postulował on, żeby ergonomia nie była jednostronna i powinna ona obejmować cztery siły - fizyczną, czująca, myślenia oraz duchową inaczej zwaną poświęcenia. Pierwsza siła związana jest z ruchem, który dotyczy każdej istoty na świecie. Druga - siła czująca, przypisana jest tylko organizmom żywym, trzecia - dotyczy zwierząt i ludzi, a ostatnią - siłą duchową władają tylko ludzie.

Innym uczonym ważnym dla rozwoju pojęcia praca był Hiszpan Meliton Martin. Oddzielił on pracę ludzką od pracy wykonywanej przez maszyny lub zwierzęta. Według niego praca jest „kombinacją ruchów organizmu i umysłu, mających na celu rozwój człowieka, osiąganie sukcesów i doskonalenie samego człowieka”6.

W XX wieku podczas Soboru Watykańskiego II wyróżniono cztery podstawowe obszary pracy:

  1. Praca ekonomiczna, inaczej zwaną gospodarcza, która pozwala na utrzymanie życia pracującego i społeczeństwa. Przyczynia się ona do zwiększenia produkcji i zaspokojenia sfery materialnej człowieka.

  2. Praca społeczna - dotyczy życia publicznego oraz działalności w interesie instytucji o charakterze społecznym, zaczynając od najmniejszej komórki społecznej jaką jest rodzina, a kończąc na wielkich organizacjach państwowych. W każdym przypadku członkowie danej grupy czy organizacji biorą odpowiedzialność za swoje obowiązki i pracę.

  3. Praca kulturowa skupia się wokół świata wartości. Przejawiają się one zarówno za pomocą studiowania dzieł kultury tj. literatura, jak również uczestnictwa w wydarzeniach o charakterze kulturowym. Działalność ta jest bezpośrednio związana z pracą społeczną. W ramach szerzenia kultury powstają instytucje o charakterze społecznym.

  4. Praca religijna dotyczy sfery duchowej i moralnej człowieka. Dotyczy wartości ponad społecznych oraz ponadczasowych, tj. dobro, piękno, prawda7.

Historyczne zmiany pojmowania pracy przyczyniły się do wielości jej definicji wynikające ze zmian w strukturach społecznych. Jednak na każdym etapie dziejów praca związana była z jakąś wartością, która pozwalała człowiekowi rozwijać się i bogacić. Wartość jaką przyjmowała praca zależała od okresu historycznego, religijnego czy filozoficznego.

W naukach przyrodniczych istniej wiele różnych stanowisk dotyczących pracy. Najpowszechniejszym jest określenie pracy jako wielkości fizycznej wyrażoną za pomocą iloczynu siły i drogi. Jest to definicja z punktu widzenia fizyki, którą prezentuje poniższy wzór:

w (praca) =f (siła) x s (droga)

W naukach biologicznych praca jest ujmowana w sensie fizjologicznym i dotyczy zarówno ruchu jak i reakcji chemicznych. Z ekonomicznego punktu widzenia, jaki przedstawiał Oscar Lange, wybitny polski ekonomista i marksista „praca jest zespołem czynności wykonywanych w procesie produkcji, a mających na celu wytwarzanie dóbr tj. przedmiotów służących do zaspokojenia potrzeb ludzkich”8.

W naukach społecznych i humanistycznych pracą zajmują się subdyscypliny poszczególnych dziedzin, i tak w pedagogice jest to pedagogika pracy, w socjologii - socjologia pracy, historii - historia pracy czy w prawie - prawo pracy itd. Według wielu myślicieli to ona odróżnia świat człowieka od świata zwierząt. Ze względu na tematykę i charakter tej pracy magisterskiej, z wyżej wymienionych subdyscyplin pracy ważna jest definicja pedagogiki pracy, przez którą rozumie się „dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia ogólnotechnicznego, orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego, edukacji prozdrowotnej, kształcenia i wychowania zawodowego kształcenia ustawicznego dorosłych oraz problemy oświatowe i wychowawcze zakładu pracy”9.

Jednak nie można ignorować pozostałych ujęć pracy, ponieważ ich mnogość prowadzi do różnego definiowania, a co za tym idzie przedstawiciele poszczególnych subdyscyplin rozumieją to pojęcie w nieco inny sposób. Pozwala to na poszerzenie i pełniejsze zrozumienie tego czym jest praca. Różnice w jej rozumieniu obejmują treść i zakres. Każdy z przedstawicieli poszczególnych subdyscyplin podkreśla inne aspekty tego zjawiska - oprócz różnic wynikających z dyscypliny danego przedstawiciela pojawiają się również preferencje indywidualne. Do ich różnorodności przyczyniają się również opisane już zmiany historyczne i związane z nimi przemiany społeczne.

Według Jana Szczepańskiego, wybitnego polskiego socjologa „praca człowieka jest działalnością celową, refleksyjną, doskonaląca i dzieło i sprawność człowieka. Jest podstawą gromadzenia dorobku, dziedziczenia tego dorobku, przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Proces produkcji zawiera trzy zasadnicze elementy: a) celową działalność człowieka, czyli samą pracę, b) przedmiot, który człowiek przez pracę przekształca, c) narzędzia, którymi się w toku pracy posługuje”10. W powyższej definicji autor kładzie nacisk na użytkowo-gospodarczy aspekt pracy, akcentuje jej przydatność nie tylko dla osoby wykonującą ją w danym momencie, ale też dla przyszłych pokoleń. Inny socjolog Florian Znaniecki, twórca polskiej socjologii akademickiej uważa, że „praca (…) to wytwarzanie obiektywnych wartości. Człowiek pracy to człowiek wytwórczy, którego osobowość zorganizowana jest w odniesieniu do jego dzieła częściowo pod działaniem wrodzonego popędu czy „instynktu wytwórczego” częściowo pod wpływem środowiska społecznego. Budzącego w nim poczucie obowiązku pracy, świadom osi użyteczności pracy i zamiłowania do pracy”11. W tej definicji autor podkreśla wartość pracy samej w sobie oraz jej wrodzonego charakterku właściwego dla każdego człowieka.

Profesor Katolickiej Nauki Społecznej, Czesław Strzeszewski, podaje następującą definicję pracy: „Jest to wolna choć naturalna konieczna działalność człowieka wypływająca z poczucia obowiązku, połączona z trudem i radością, a mająca na celu tworzenie użytecznych społecznie wartości duchowych i materialnych”12. Tak jak w poprzednich definicjach tak i w tej jest podkreślona wartość i użyteczność pracy.

Polski pedagog, przedstawiciel personalizmu chrześcijańskiego Jan Paweł II w encyklice „O pracy ludzkiej- (Laborem exercens) pracę definiuje następująco „jest dobrem człowieka - dobrem jego społeczeństwa - przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowuje ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowieka, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem”13.

Ze względu na wielość definicji powyższe nie wyczerpują tematu jakim jest praca, jednak wszystkie z nich zawierają stałe elementy charakterystyczne dla pojmowania tego pojęcia bez względu na orientacje definiującego. Pierwszym jest człowiek pracujący, określany przez ekonomistów jako homo laborans, który pozwala przypisać pojęcie pracy tylko gatunkowi ludzkiemu. Tym samym czyni człowieka podmiotem pracy. Drugi element to wszelkie narzędzia, które ułatwiają i pomagają podmiotowi pracy jej wykonywanie. Ostatnim jest tworzywo, które może przyjmować postać jakiegoś konkretnego produktu, usługi czy dobra kulturowego14.

W każdej z tych definicji nacisk kładziony jest na aspekt ekonomiczny, z nakreśleniem tylko jej sensu społecznego. Za pracę uznawane jest wszystko to, gdzie w jej wyniku powstaje jakieś dobro materialne, spożywcze czy kulturowe. Każda taka czynność nastawiona jest na wytworzenie przedmiotów użytecznych lub wzbogacenie kultury swojej lub innych ludzi dzięki jej wytworom.

Oprócz różnorodności w definiowaniu pojęcia praca można wyznaczyć trzy różne sposoby myślenia o tym zjawisku: uniwersalistyczny, chrześcijański i pragmatystyczny15. W pierwszym kontekście praca uważana jest za wartość uniwersalną, oznacza to, że bez niej nie istnieją żadne inne wartości oraz jest ich wyznacznikiem dla samej jednostki. W tym przypadku można stwierdzić, że praca jest nieodłączną częścią ludzkiego istnienia i funkcjonowania w życiu społecznym. Założenia chrześcijańskiego kontekstu zawarte są w encyklikach mające przesłanie społeczne np. Rerum novarum Leona XIII z 1891 roku oraz Laborem exercens Jana Pawła II z 1981 roku. Na gruncie polskim warta wspomnienia jest rozprawa kardynała Stefana Wyszyńskiego Duch pracy ludzkiej16.

W myśli chrześcijańskiej praca po pierwsze jest nieodłącznym elementem człowieka, towarzyszącą mu od dnia stworzenia i jednocześnie decyduje o poczuciu jego tożsamości.

Po drugie jest jedną z najwyższych wartości i nadaje znaczenie innym.

Kolejnym aspektem jest podmiotowy i przedmiotowy charakter pracy, gdzie podmiotem jest człowiek, a przedmiotem produkty dzięki którym tworzy i które wytwarza.

Czwarty wymiar pracy w myśli chrześcijańskiej jest jej podwójny charakter - indywidualny oraz społeczny.

Ostatni kontekst myślenia o pracy - prakseologiczny traktuje ją w wymiarze użyteczności. Prakseologia to nauka o sprawnym i skutecznym działaniu. Tutaj należy odwołać się do filozofii pragmatyzmu, materializmu utylitarnego i marksizmu. W myśl tej koncepcji praca która tworzy człowieka, ma trzy cele - ekonomiczny, społeczny i osobowo - twórczy, i wpisany jest w aspekt indywidualny i społeczny. Pomijany jest jednak aspekt duchowy17.

Obecnie w interpretacji pojęcia praca badacze skłaniają się do dwóch podejść. Pierwsze z nich - inaczej zwane właściwym lub ekonomicznym, działalność człowieka rozpatruje pod kątem modyfikacji otaczającej przyrody w taki sposób, aby służyła ona ludziom. W drugim podejściu brane pod uwagę są czynności ludzkie, które prowadzą do powstania usług, dóbr materialnych czy wartości kulturowej. Pomimo istnienia dwóch pozornie różnych podejść posiadają one pewne cechy wspólne, które konstytuują treść pracy są to: czynności i elementy, które decydują o jej procesie, warunkowane przez technologię i układy społeczne oraz co najistotniejsze - możliwości psychiczne i fizyczne człowieka zdolnego do pracy18.

Mnogość definicji tego pojęcia i trudności z wypracowaniem wspólnej, prowadzi to powstania wielu typologizacji tego terminu. Najprostszy podział zaproponował Tadeusz Nowacki. Dzieli on pracę ludzką na:

W Słowniku wyrazów bliskoznacznych wśród synonimów pojęcia praca znajduje się termin działanie. Przez działanie rozumie się „proces świadomego kierowania swoimi czynnościami i odróżnia się ją od ruchów mimowolnych oraz dowolnych. Do głównych elementów i właściwości działania zalicza się: wiedzę, umiejętności, nawyki i sprawności, przyzwyczajenia oraz mistrzostwo”20.

Działalność ludzką można podzielić na trzy podstawowe czynności:

  1. Zabawę;

  2. Naukę;

  3. Pracę21.

Te podstawowe czynności ludzkie chcę obecnie bliżej scharakteryzować:

Ad 1) Według polskiego pedagoga Aleksandra Kamińskiego, zabawa „jest jedną z głównych form wyrażania się zainteresowań dziecka i dorosłego człowiek. Jest swoistym, podświadomym ćwiczeniem wprowadzającym w życie biologiczne, społeczne i kulturalne.(…) Jest elementarną potrzebą zdrowia psychofizycznego”22. Jest to rodzaj aktywnego wypoczynku. W przeciwieństwie do pracy czy nauki, nie jest ona nastawiona na realizacje konkretnego celu, jej przeznaczeniem jest dostarczenie rozrywki i przyjemności.

Wincenty Okoń wyróżnia cztery kategorię zabaw: dydaktyczne - celem tych zabaw jest rozwiązanie jakiegoś zadania, zagadki wymyślonej przez dorosłych, zabawy konstrukcyjne - mają za zadanie rozwijanie wyobraźni przestrzennej, zabawy ruchowe - pomagają zaspokoić w dziecku naturalną potrzebę ruchu oraz uczące przestrzegania reguł, oraz zabawy tematyczne - mające zapoznać uczestników z typowymi elementami charakterystycznymi dla poszczególnych zawodów23.

Ad. 2) Nauka „jest formą działalności, dzięki której jednostka przygotowuje się do samodzielnego i prawidłowego uczestnictwa w życiu oraz do pracy”24. Wyróżnić można związane z nią dwa procesy - „uczenia się”- jako proces ciągły i dotyczący wszystkich doświadczeń danego człowieka oraz „czynność uczenia się”- która nakierowana jest na realizację konkretnego celu i nabywania nowych doświadczeń.

Nauka przez wielu ludzi kojarzona jest tylko z okresem szkolnym, jednak człowiek uczy się przez całe życie - szczególnie w czasie pracy zawodowej, co pomaga osiągnąć ostatni etap w szczeblach kariery, czyli tzw. mistrzostwo w zawodzie. Wpływ na to mają różne instytucje i środowiska - zaczynając od rodziny, a na instytucjach związanych z rynkiem pracy kończąc. Wracając do uczenia się przez całe życie warto wspomnieć o ważnym procesie jakim jest samokształcenie i związana z nim potrzeba samorealizacji. W tym przypadku człowiek sam sobie jest przewodnikiem, sam określa cele, które chcę osiągnąć i umiejętności jakie chcę nabyć.

Ad. 3) Te czynności obejmują pracę zawodowa, która jest atrybutem ludzi dorosłych i ich aktywność zawodową. Definiowana jest jako „działalność ludzi organizowaną społecznie w taki sposób aby prowadziła ona do powstawania wytworów i usług społecznie wartościowych oraz do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek i członków ich rodzin”25.

Definicja ta nie różni się znacząco od wcześniej przytoczonych. Dotyczy ponad połowy życia ludzkiego i decyduje o jego rozwoju. Dla człowieka dorosłego dwie wcześniejsze kategorię nie są tak istotne jak działalność zawodowa, jednak stanowią one pewną odskocznie i zapobiegają zjawisku wypalenia zawodowego.

W pracy zawodowej można wyróżnić 6 etapów rozwoju. Są to: przegotowanie do zawodu, adaptacje społeczno-zawodowa, identyfikacja zawodowa (pełna, częściowa, właściwa lub brak identyfikacji), stabilizacja zawodowa (obiektywna i subiektywna), sukces zawodowy oraz mistrzostwo zawodowe.

Praca zawodowa dzielona jest na kilka rodzajów. Początkowo były to dwie podstawowe kategorie: fizyczną i umysłową. Jednak wraz z rozwojem przemysłu i gospodarki podział pomiędzy tymi dwiema kategoriami został zatarty, chociaż dalej w języku potocznym możemy spotkać się z podziałem na parowników fizycznych np. budowlańcy oraz umysłowych tzw. biurowych.

Obecnie, do jakiej klasyfikacji zaliczymy daną pracę czy pracownika, uzależnione jest od szeregu czynników. I tak, możemy je podzielić ze względu na rodzaj wysiłku jaki jest w nie wkładany - tzn. czy trzeba wykonać jakieś czynności fizyczne czy jest to praca typowo twórcza, z uwagi na zainteresowania - tzn. czy pracownik lubi swoją pracę czy nie i czy sprawia mu ona przyjemność A takim wyraźnym podziałem jest stopień wysiłku energetycznego opatrywany odrębnie dla wysiłku fizycznego i umysłowego.

Oprócz wspomnianej już pracy zawodowej, której celem jest zarobek, wzbogacenie się czy zdobycie dóbr materialnych zapewniających godziwą egzystencję istnieje tzw. praca samoobsługowa, zwana dalej samoobsługą. Nie otrzymuje się za nią wynagrodzenia, ale mimo to powinna ona być obecna na każdym szczeblu związaną z organizacja życia członków danej społeczności np. rodzinie, klubach, zakładach pracy.

Pierwszym etapem występowanie samoobsługi jest życie rodzinne, gdzie dla jej prawidłowego funkcjonowania należy wypełniać szereg obowiązków takich jak: przygotowywanie posiłków, dbanie o czystość czy o sprzęty znajdujące się w domu. Spełniane obowiązku domownika należy nie tylko do dorosłych, ale też do dzieci. Rodzice powinni wraz z wiekiem dziecka przyzwyczajać go do samoobsługi, która przydatna jest także w codziennym funkcjonowaniu każdego człowieka. Te drobne czynności, choć dla niektórych mało istotne, są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania rodziny.

Następną instytucją, gdzie istnieje praca samoobsługowa to szkoła. Na tym etapie jednostka nie tylko musi umieć wykonywać czynności związane z własną osobą, ale też dotyczące społeczności szkolnej czy klasowej np. poprzez dbanie o czystość w klasach czy inne czynności porządkowe. Ponad to w bursach szkolnych samoobsługa dotyczy również przygotowania posiłków, drobnych napraw czy umiejętności dbania o czystość zarówno w sferze indywidualnej tj. higiena osobista czy w sferze społecznej tj. pokoje, łazienki.

Samoobsługa występuje także w działaniach mających miejsce na wczasach, które jednoznacznie kojarzą się z wypoczynkiem. Jednak żeby wczasy można było uznać za udane muszę one być w jakimś stopniu zorganizowane i zaplanowane poprzez regulaminy czy plany dnia. Występuje też tzw. obsługa rzeczowa i zajęcia kulturalne- tworzenie rysunków, organizacja ognisk.

Doskonałym sprawdzianem nabycia umiejętności samoobsługi przez dzieci są różnego rodzaju kolonie czy obozy. Jeszcze innym miejscem, gdzie występuje praca samoobsługowa są społeczności lokalne na wsiach lub w miastach. Działalność taka objawia się tam poprzez dbanie o wygląd otaczającego środowiska oraz na o organizację danej społeczności np. poprzez regulaminy26.

Pracę samoobsługową można podzielić na trzy rodzaje:

W innych podziałach można wyróżnić pięć kryteriów rozróżnień pracy samoobsługowej: osobowa (autokracja, dla siebie, dla zespołu), instytucjonalna (mające miejsce w: rodzinie, szkole, społeczności lokalnej lub w stowarzyszeniach, klubach), ze względu na charakter (świadczenia materialne kulturalne, organizacyjne), z uwzględnieniem czasu (czynności jednorazowe, stałe lub odbywające się w hałasie) oraz ze względu na stosunek podmiotu (przyjemny, obojętny lub nieprzyjemny) 28.

Pośród czynności pracy wyróżnia się tzw. pracę hobbistyczne, pomimo tego, że powszechnie się z nią nie kojarzą. Zdarza się czasami, że zwykłe hobby staje się drugim zawodem bądź specjalizacją, a dla jakieś grupy osób praca jest zarazem ich hobby. W takich przypadkach praca hobbistyczna jest równoznaczna z praca zarobkową. Wśród takich zawodów można wymienić - malarzy, pisarzy, piosenkarzy, konstruktorów czy rzeźbiarzy. Jednak tylko nieliczni mogą utrzymać się ze swojego hobby - częściej przynosi straty np. w przypadku kolekcjonerów obrazów czy fascynatów motoryzacji. Prawdziwi hobbyści poświęcają swojej pasji wiele czasu i energii oraz wkładają w nią dużo pracy i pieniędzy np. przy odrestaurowaniu starych samochodów, gdzie ważniejsza jest satysfakcja z uzyskanych efektów niż zarobek29.

Jeszcze inna grupą są prace o charakterze nieodpłatnym, np. wolontariat. Ten rodzaj działalności zaliczany jest do prac samoobsługowych. Głównym motywem wykonywania tego rodzaju czynności jest chęć pomocy zarówno ludziom jak i środowisku np. wolontariusz w schronisku dla zwierząt lub wolontariat dla Tatr. Praca taka jest nieodpłatna, dobrowolna i społeczna. Wolontariusz poświęca swój wolny czas aby nieść pomoc innym30.

Tadeusz Nowacki nestor pedagogiki pracy, autor podręcznika Praca ludzka. Analiza pojęcia, zaproponował następujące kryterium podziału pracy, w którym każdemu z nich przypisane są konkretne cechy i postacie pracy. Dokonał tego ze względu na:

  1. Cele osobowościowe, w której wyróżniane są następujące postacie pracy:

  1. Charakter operacji, gdzie wyróżniono:

  1. Podział technologiczny, w której znajdują się następujące rodzaje pracy:

  1. Złożoność:

  1. Wyposażenie, gdzie wyróżnił:

  1. Rodzaj odpowiedzialności, w którym można brać odpowiedzialność za:

  1. Warunki pracy, kategoria ta oprócz podstawowych rodzajów ma również swoje podkategorię:

    • Termiczne ( wysokie, niskie lub przeciętne temperatury)

    • Akustyczne ( w ciszy lub w hałasie)

    • Powietrze ( w czystej lub zanieczyszczonej atmosferze)

  2. Liczba osób:

    • Indywidualną

    • Zespołową

  3. Nakład energii, która dzieli się na:

  1. Ze względu na to, z kim, lub czym, dana prace jest wykonywana:

Powyższa klasyfikacja nie wyczerpuje rodzajów pracy, ale ukazuje różnorodność podziałów, które wpływają na charakter, uciążliwość i wpływ jej na życie każdego człowieka. Różnorodność ta sprawia, że praca jako pojęcie złożone występuję w różnych kontekstach m.in.:

Tak jak poprzednia klasyfikacja ten podział również nie wyczerpuje wszystkich kontekstów i rodzajów pracy. Przez to, mimo mnogości definicji, temat analizy pojęcia pracy nie wyczerpuje się i przyczynia się zarazem do podejmowana co chwilę nowych wysiłków w jej definiowaniu oraz próbach ujęcia jej w sposób systemowy.

W wielu krajach istnieją regulacje prawne określające stosunek pracy. W Polsce jest to Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku z późniejszymi zmianami zwana Kodeksem Pracy. Organem ustalającym przepisy jest Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej. Składa się ona z 15 rozdziałów i reguluje m.in. stosunek pracy, wynagrodzenie, higienę pracy, czas pracy czy prawa i obowiązki pracowników i pracodawców.

W myśl tej ustawy prawo do pracy posiada każdy obywatel, chyba że ustawa stanowi inaczej oraz prawo do godnego wynagrodzenia. Jest również w niej mowa o równouprawnieniu i braku dyskryminacji wobec pracowników. W Kodeksie ustalono sposób kontroli i nadzoru nad przestrzeganiem zapisanych zasad oraz kary i konsekwencje prawne za naruszanie ich, zarówno przez pracodawców jak i pracowników.

W Ustawie zostało opisane to kiedy następuje zawiązanie stosunku pracy, czym ono jest, jej rodzaje oraz to co ją określa, jak również informacje jakie musi przekazać pracodawca potencjalnemu pracownikowi przed podpisaniem umowy. Ponadto określa warunki pracy oraz rozwiązania umowy i sytuacje kiedy może ono nastąpić. W kolejnych rozdziałach określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców.

Do obowiązków zatrudniającego należy m.in. zapoznać pracownika z zakresem jego obowiązków, przeciwdziałanie dyskryminacji czy zapewnienie godziwych i bezpiecznych warunki pracy. Zaś do praw pracodawcy zaliczane są: prawo do ustalania regulaminu, prawo do zatrudniana i zwalniania pracowników. Do obowiązków zatrudnianego należy m.in. sumienne wykonywanie zleconej pracy, przestrzeganie regulaminu i czasu pracy, dbanie o higienę i środowisko pracy. Zaś do ich praw należy m.in. prawo do godziwego zatrudnianie czy do regularnych wypłat. W kodeksie opisane jest co musi zawierać regulamin, sposób nagradzania i karana pracowników oraz opisany jest zakres odpowiedzialności pracowniczej. Pracodawca zobowiązany jest również do zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy swoim pracownikom. Wiąże się to z zapewnieniem odpowiednich pomieszczeń do bezpiecznego wykonywania pracy, apteczki, sprzętu do udzielania pierwszej pomocy, wyznaczania osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i ewakuacje pracowników oraz zapewnianie łączność z odpowiednimi służbami ratowniczymi.

W przypadku, gdy wystąpi zagrożenie zdrowia lub życia pracodawca musi umożliwić pracownikom działania, które pozwolą uniknąć niebezpieczeństwa bez ponoszenia konsekwencji w przypadku błędnych decyzji. Każdy z zatrudnionych musi zostać poinformowany o zagrożeniach mogących wystąpić podczas wykonywania obowiązków, z numerami i danymi osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i ewakuacje pracowników. Ponadto pracownik może odmówić wykonania zadań, które w jego opinii stanowią dla niego zagrożenie. Za kontrolę stanu bezpieczeństwa i przestrzegania kodeksu przez zakłady pracy odpowiedzialna jest Państwowa Inspekcja Pracy33.

Praca jako oddziaływanie resocjalizacyjne w polskim systemie penitencjarnym – aspekt historyczny

Już w starożytnym Rzymie istniała tzw. praca przymusowa na którą skazywano osoby nisko urodzone. Jednak to tylko jeden z wyjątków wykorzystania pracy w resocjalizacji, ponieważ aż do XVI wieku nie wykorzystywano jej potencjału naprawczego. Zamiast tego stosowano karę śmierci, kary cielesne czy izolację. Dopiero z biegiem czasu zaczęto dostrzegać potrzebę zmiany podejścia do osadzonych, np. zwrócono uwagę na konieczność podziału więźniów, a co za tym idzie odpowiedni dobór środków i metod naprawczych m.in. poprzez wykorzystanie pracy. Średniowieczna kara wiązała się z torturami, poniżeniem osadzonego oraz karą śmierci. W renesansie zaczęto ją postrzegać jako oddziaływanie wychowawcze, a nie tylko represyjne.

W okresie oświecenia odwoływano się do zasad humanizmu i myśli świętego Benedykta, tj. módl się i pracuj oraz reguł zakonnych wyprowadzanych m.in. od św. Tomasza, które realizowano w ramach resocjalizacji osadzonych. Dobrym tego przykładem jest sieć domów pracy powstałych w XVII wieku w Anglii. Wykonywana była tam głównie praca w zakładach produkcyjnych. W tym czasie w Polsce w Warszawie istniały Kompanie Manufaktur Wełnianych, gdzie w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych pracę wykonywali wychowankowie zakładów poprawczo-wychowawczych.

W XVIII wieku zaczęto wykorzystywać pracę nie tylko w zakładach poprawczych, ale również wdrożono ją do więzień. Patronat nad nimi zaczęły sprawować istniejące w tym czasie stowarzyszenia filantropijne czy charytatywne, których przedstawiciele uważali, że bezczynność może powodować zło, a praca jako pozytywne zajęcie pomagało w „naprawie” postaw więźniów34.

Czasy zaborów w Polsce wiązały się z wykorzystywaniem więźniów do pracy ponad ich siły, co niekoniecznie było zgodne z ideą resocjalizacji. W każdym z zaborów realizacja kary pozbawienia wolności wyglądała inaczej. Na terenie jednostek penitencjarnych w zaborze pruskim wykorzystywano prace i istniały jej trzy rodzaje:

W zaborze rosyjskim główną karą były kary cielesne albo tzw. zsyłka. Więźniowie byli ludźmi gorszej kategorii i władza nie interesowała się ich losem. Ważne było tylko to, aby byli posłuszni.

W zaborze austriackim przewidywano wykonywanie pracy w ramach kary. Miała ona zadanie prewencyjne, ale jej celem było przede wszystkim upokorzenie więźniów i uczynienie z nich taniej siły roboczej. Władza nie uwzględniała takiego procesu jakim jest resocjalizacja36.

Dwudziestolecie międzywojenne to początek dostrzegania przez władzę resocjalizacyjnego wymiaru pracy więźniów. Od 1925 roku wprowadzono nowy projekt więziennictwa i zaczęto przywiązywać większą wagę do pracy więźniów. Swoją działalność rozpoczęły zakłady rzemieślnicze na terenach jednostek penitencjarnych. Osadzeni również zaczęli otrzymywać wynagrodzenie za przepracowany okres.

Od 11 lipca 1932 roku wszedł w życie nowy Kodeks Karny. Regulował on sposoby oddziaływań penitencjarnych m.in. kształcenie i pracę więźniów. W tym okresie powstał także podział więzień na dwa podstawowe kategorie - zwykłe i specjalne. Oprócz nich istniały 4 inne kategorie pośrednie:

  1. Więzienia izolacyjne – przeznaczone dla recydywistów oraz osadzonych, którzy z jakiś powodów muszą odbywać karę w odosobnieniu.

  2. Więzienia w formie kolonii rolniczych - przeznaczone dla więźniów pochodzenia wiejskiego. Początkowo skierowane do osób przed 21 rokiem życia z krótkimi wyrokami. Strażnicy pełnili rolę wychowawców. Pomieszczenia były nieokratowane. Odniosły duży sukces w resocjalizacji - znikomy poziom recydywy i mało ucieczek.

  3. Więzienia w formie zakładów rzemieślniczych - przeznaczony dla osadzonych pochodzenia miejskiego, którzy nie ukończyli 30 roku życia i zostali skazani na karę ponad 3 lat pozbawienia wolności37.

  4. Więzienia w formie ruchomych ośrodków pracy - przeznaczony dla więźniów z krótkimi wyrokami. Osadzeni pracowali w różnych ośrodkach pracy na terenie całego kraju, głównie w robotach publicznych. Do rozpoczęcia II wojny światowej istniało 11 takich ośrodków38.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej uchwalono Ustawę o Organizacji Więziennictwa, jednak nie weszła ona w życie, a wojna spowodowała zahamowanie rozwoju systemu penitencjarnego na długie lata.

Po zakończeniu wojny aż do 1969 roku obowiązywał Kodeks Karny z 11 lipca 1932 roku. W latach powojennych do zatrudnienie osadzonych przyczyniła się głównie sytuacją ekonomiczną i ideologiczną kraju. Mimo to praca więźniów była traktowana jako środek wychowawczy i resocjalizacyjny. Nadal istniały przywięzienne gospodarstwa rolne, w których osadzeni mogli zdobyć uprawnienia do prowadzenia własnego gospodarstwa rolnego po skończeniu kary. Mimo sukcesów tych ośrodków w oddziaływaniach resocjalizacyjnych, idea ta nie przetrwała z powodu braku funduszy39.

W 1946 roku powstały obozy pracy przymusowej. Budowane były na odludziu, otoczone drutem kolczastym, a porządku pilnowali uzbrojeni strażnicy. Więźniów dzielono na różne kategorie według wieku, umiejętności, wykształcenia czy wyuczonego zawodu. Praca w obozach była celowa i miała przynosić konkretne korzyści40.

Od lat 50 jednostki penitencjarne zaczęły współprace z licznymi przedsiębiorcami państwowymi, a ponad to rozwinęły się zakłady produkcyjne zatrudniające więźniów. Tym samym rozwinęła się resocjalizację przez prace. Lata 50 to również odbudowa kraju po wojnie i także od więźniów wymagało się podjęcia pracy w imię odbudowy i dobra kraju.

Wraz z kodyfikacją prawa karnego w 1969 roku wprowadzono pewne innowacje. Przede wszystkim zaproponowano nowe środki pozbawienia wolności, czy sposoby walki z recydywą. Zmieniono stosunek do kształcenia czy wychowania skazanych. W Kodeksie Karnym Wykonawczym znalazły się przepisy regulujące pracę skazanych. Ustawodawca przede wszystkim zobligował osadzonych do pracy lub nauki (art. 47). Art. 49 określał cel pracy więźnia - to jest wdrożenie do pracy i zdobycia zawodu, który umożliwi osadzonemu normalne życie po wyjściu na wolność.

Artykuł 80 Kodeksu Karnego Wykonawczego określał cel i sposób oddziaływania na osadzonego poprzez prace: „Karę pozbawienia wolności wykonuje się w zakładach karnych według zasady indywidualizacji metod i środków oddziaływania penitencjarnego, tak aby wpływała ona wychowawczo na skazanego, kształtowała jego właściwy stosunek do pracy, wdrażała go do przestrzegania porządku prawnego i tym samym przeciwdziałała ponownemu popełnieniu przestępstwa”41, a ponadto w tym samym paragrafie Kodeks Karny Wykonawczy nakłada na skazanego „obowiązek pracy lub nauki oraz przestrzegania porządku w zakładzie”42.

Ze względu na ustój polityczny panujący wówczas w Polsce wykonywanie pracy w więzieniu mało przede wszystkim służyć państwu, a w niewielkim stopniu osobie ją wykonującą.

Lata 80 to kolejne zmiany w systemie więziennictwa. Ze względu na reformę gospodarczą i kryzys zlikwidowano znaczną liczbę przywięziennych zakładów pracy. Celem takich przedsiębiorstw była resocjalizacja skazanych przez pracę i przyuczanie do zawodu, a poza tym produkcja zasobów materialnych i wykonywanie usług które zaspokajały zapotrzebowanie społeczne43.

Więźniów zatrudniano głównie w zakładach produkcyjnych wytwarzających meble, odzież, obuwie oraz branży budowlanej czy poligraficznej. Według statystyk z tamtego okresu istniało 19 takich przedsiębiorstw i jedna spółka specjalizująca się w prawie handlowym. Ponadto osadzeni znajdowali zatrudnienie w 30 gospodarstwach zajmujących się rolnictwem, remontami, czy administracją budynków rolnych. Chętnych do pracy nie brakowało świadczy o tym to, że do połowy lat 80 zatrudniano prawie wszystkich osadzonych zdolnych do pracy. Jednak w wyniku kryzysu nastąpił deficyt materiałów i maszyn, a co za tym idzie brakowało środków produkcji44.

Według statystyk w 1988 roku zatrudnionych było 84% skazanych z czego 40 % pracowało w przywięziennych zakładach pracy, tyle samo w zewnętrznych firmach, a pozostałe 20% było zatrudnionych do prac administracyjno-gospodarczych. Jednak już rok później zatrudnionych było tylko 41% wszystkich osadzonych, w 1991 - 27%, w 1992 - 24%, w latach 1993 - 1994 - 22%, zaś 1995 tylko 1/5 wszystkich skazanych. Do tak gwałtownego spadku przyczyniła się nieopłacalność zatrudniania osób z wyrokiem pozbawienie wolności. Przestali być oni tzw. tanią siłą roboczą m.in. przez zniesienie opłacania składki ZUS-u z wynagrodzeń skazanych, czy braku zwrotów 25% kosztów skazanych z Państwowej Fundacji Aktywizacji Zawodowej45.

Przed rokiem transformacji gospodarczej tj. 1989 przywięzienne zakłady produkcyjne współpracowały z przemysłem górniczym, budowniczym czy kolejowym. Jednak produkty, który wychodziły spod rąk skazanych nie spełniały kryteriów jakości ciągle zmieniającego się rynku. Również pojawiająca się konkurencja sukcesywnie eliminowała istniejące przedsiębiorstwa przywięzienne.

Od 1989 do 1991 zaczęła się dyskusja nad reformą systemu karnego i sposobami odbywania kary przez skazanych. Transformacja społeczna i polityczna sprawiła, że kara pozbawienia wolności przybrała charakter bardziej humanitarny, co oznaczało większe poszanowanie dla więźniów, ich praw i godności. Pomimo pozytywnych zmian, który zachodziły w placówkach penitencjarnych, walory resocjalizacyjne pracy nadal nie były doceniane ani eksponowane. W tym okresie przestała ona być narzędziem politycznym czy ideowym, a stawała się użyteczna, a wręcz upragniona46. Przyczyną tego była ciągle zmniejszająca się liczba miejsc pracy.

Wzrost liczby zatrudnionych nastąpił w 1996 roku z 20 do 28%, zaś rok później wynosił już 29,8% - większość skazanych pracowała przy pracach porządkowo -administracyjnych, a najmniej bo ok. 15% w przedsiębiorstwach funkcjonujących poza terenem zakładu. Jednak w porównaniu z rokiem 1995 obniżyły się zyski zakładów przywięziennych, a co za tym idzie spadły finanse funduszu na rzecz rozwoju Centralnego Zarządu Służby Więziennej. Miał on za zadnie gromadzić pieniądze pochodzące z podatku dochodowego płaconego przez przedsiębiorstwa przywięzienne o dodatnim przychodzie. Zyski z podatku w całości szły na rzecz zakładów w złej sytuacji finansowej. Pomimo to praca dalej była doceniana i pożądana przez więźniów. Niestety ze wzglądu na ogólno panujące bezrobocie brakowało miejsc pracy.

W 1997 roku średnia płaca skazanego wynosiła 357,56 złotych i miała wystarczyć na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Za najbardziej pożądane miejsce pracy były uważane przywięzienne zakłady produkcyjne, ponieważ w nich więźniowie mogli liczyć na najwyższe wynagrodzenia.

Przełomowym rokiem dla polskiego systemu penitencjarnego był rok 1997. Wówczas ustanowiono nowy Kodeks Karny, po raz pierwszy uchwalono ustawę regulującą zatrudnienie skazanych, zmodyfikowano przepisy dotyczące wykonywania kary pozbawienia wolności, zwiększono ilość oddziałów terapeutycznych w placówkach penitencjarnych, a ponadto zaczęto realizować liczne programy resocjalizacyjne, których celem było i jest przyuczenie do zawodu mogące się przydać w zatrudnieniu na wolności47.

Kodeks Karny Wykonawczy z 1997 roku kładzie szczególny nacisk na to żeby pobyt w placówce penitencjarnej przyczynił się do powrotu do pracy zawodowej i samodzielnego życia w społeczeństwie. Proces ten powinien być celowy i wiarygodny. Więc do prawidłowego przebiegu resocjalizacji nie wystarczy tylko zatrudnić czy przyuczać więźniów, ale również zastosować szereg innych procesów, aby readaptacja okazała się skuteczna. Artykuł 67 Kodeksu Karnego Wykonawczego określa cele kary pozbawienia wolności oraz sposoby jej realizacji poprzez indywidualny program oddziaływań.

Nadrzędnym celem kary jest wzbudzenie w skazanym społecznie oczekiwanych zachowań i postaw, a co za tym idzie postawy zrozumienia konieczności przestrzegania prawa i związane z tym zapobieganie recydywie. Z tego zapisu wynika, że kara nie jest stosowana, aby zniechęcić innych od popełnienia czynu zabronionego, ale przede wszystkim naprawić zakłóconą poprzez złamanie prawa socjalizację. W znowelizowanym kodeksie karnym zwrócono uwagę na indywidualne podejście do osadzonych oraz zmieniono wachlarz kar – zlikwidowano kare śmierci, a zamiast niej wprowadzono karę dożywotniego pozbawienia wolności. Oprócz niej ustawodawca przewiduje następujące sposoby karania: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności 48.

Korzystając z wieloletnich doświadczeń stosowania pracy w systemie resocjalizacyjnym ustawodawca w Kodeksie Karnym Wykonawczym z 1997 roku mocno zaakcentował ten rodzaj oddziaływań. Przede wszystkim ze względu na jego udowodnioną skuteczność w działaniach mających na celu powtórną socjalizacje jak i w skuteczność opieki postpenitencjarnej 49.

Drugą wspomnianą już innowacją była Ustawa o Zatrudnieniu Osób Pozbawionych Wolności, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1998 roku. Jej założenia zostały bliżej przedstawione w kolejnym podrozdziale.

Pomimo kodyfikacji prawa w latach 90 ciągle spadała liczba zatrudnionych więźniów. Taki stan rzeczy można upatrywać w likwidacji przywięziennych zakładów pracy oraz wzrostem bezrobocia w całym kraju.

Mimo długiej historii stosowana pracy w resocjalizacji nie zapobiegła powstawaniu problemów związanych z jej realizacją. Wpływają na to ciągłe zmiany społeczno-gospodarcze, wzrost bezrobocia, czy liczne problemy natury administracyjnej. Taka sytuacja działa niekorzystnie na resocjalizacje więźniów. Ustawodawca to właśnie pracę wymienia jako tą podstawową metodę oddziaływania na skazanych, ponieważ zatrudnienie skazanych, odpłatne lub nie, daje wymierne korzyści zarówno podczas jak i po opuszczeniu placówki penitencjarnej. Obserwacje zatrudnionych więźniów pozwoliło stwierdzić, że zatrudnienie ich podczas odbywania kary zwiększa możliwość podjęcia jej po wyjściu na wolność50.

Resocjalizacyjny wymiar pracy i jej wartość w literaturze przedmiotu

Kara pozbawienia wolności odbywa się w odpowiednio przeznaczonej do tego jednostce penitencjarnej - np. zakładzie karnym czy areszcie śledczym, gdzie realizowany jest tzw. system penitencjarny. Definiowany on jest jako „całokształt przepisów i instytucji prawa penitencjarnego oraz urządzeń zakładów penitencjarnych, zmierzających według określonego sposobu do osiągnięcia zasadniczego celu kary pozbawienia wolności”51.

Mimo występowania terminu resocjalizacja w aktach normatywnych to w naukach o wychowaniu czy w regulacjach prawnych nie ma zgodnej definicji ani co tego pojęcia, ani co do łączenia kary z wychowaniem w oddziaływaniu penitencjarnym. Według M. Porowskiego „pedagogikę resocjalizacyjną i prawo karne dzieli wszak specyfika zadań, strategii i środków”52. Jednak nauka o problematyce pozbawienia wolności od czasów oświecenia skłania się ku osiągnięciom nauk o wychowaniu 53.

Encyklopedia PWN definiuje resocjalizację jako: „oddziaływanie wychowawcze i psychokorekcyjne (terapeutyczne) na jednostki źle przystosowane do określonego środowiska społecznego”54. Według Kodeksu Karnego Wykonawczego celem resocjalizacji jest: „wzbudzenie w skazanym współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucie odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa”55.

Myślą przewodnią oddziaływań resocjalizacyjnych jest podjęcie przez odpowiednią osobę tzn. wychowawcę czy psychologa takich działań, aby ukształtować w nieprzystosowanej jednostce postawy, które pomogą jej dopasować się i zaakceptować ogólno panujące normy prawne i społeczne. Oddziaływanie takie powinny również pomóc tej jednostce zrozumieć swoją rolę w społeczeństwie oraz wskazać prawidłowe sposoby jej pełnienia. Resocjalizacja jest więc pomocą i terapią dla osób niedostosowanych. Działania w jej ramach mają na celu pomoc w zdobyciu wykształcenia, zawodu, pokonania uzależnień, aby po wyjściu na wolność osoba taka osiągnęła ustatkowanie w życiu i uzyskanie wyższego statusu społecznego56.

Ponadto resocjalizacja ma uświadomić osobie niedostosowanej społecznie, że czyny które popełniła są szkodliwe zarówno dla niego jak i środowiska społecznego. Najtrafniej, idee resocjalizacji ujął Lesław Pytka określając ją jako: „całokształt zabiegów, mających na celu przystosowanie jednostki do życia społecznego zgodnie z normami i regułami tejże społeczności, a wychowanie resocjalizacyjne obejmuje strategie, procedury i metody postępowania, które mają na celu wywołanie korzystnych zmian w zachowaniach, motywacjach i strukturach regulujących jednostki nieprzystosowanej”57.

W artykule 67 Kodeksu Karnego Wykonawczego, ustawodawca wskazuje oddziaływania resocjalizacyjne, które powinny być stosowane w placówkach penitencjarnych. Za najbardziej wpływową uznaje pracę, której dodatkowym walorem jest kształtowanie kwalifikacji zawodowych. W dalszej kolejności wymienia: naukę np. realizowaną w przywięziennej szkole, działalność o charakterze kulturalno-oświatowym np. poprzez rozwijanie czy odkrywanie pasji skazanych, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz działania terapeutyczne realizowane na przeznaczonych do tego oddziałach terapeutycznych58.

Subdyscypliną pedagogiczną zajmującą się problematyka resocjalizacji jest pedagogika resocjalizacyjna. Lesław Pytka definiuje ją jako „dyscyplinę teoretyczną i praktyczną zajmującą się wychowaniem osób z zaburzeniem w procesie socjalizacji tj. kategorią osób, która z rozmaitych powodów wykazuje objawy nieprzystosowania społecznego, para przestępczego i przestępczości”59.

Jak już zostało wspomniane do najważniejszych oddziaływań wychowawczych zalicza się pracę. W tym przypadku można mówić o tzw. wychowaniu przez pracę. Polski pedagog, autor podręcznika pedagogika pracy Zygmunt Wiatrowski definiuje je jako: „zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności wychowawczej, którego cechę szczególną stanowi wykorzystywanie pracy w procesach oddziaływań na jednostkę i dokonywania zmian w jej osobowości”60.

Można wyróżnić trzy podstawowe aspekty pracy:

  1. Aktywizujący - w którym wartość pracy określana jest przez efekt uzyskany podczas konkretnych działań.

  2. Uspołeczniający - w którym to poprzez prace skazany poznaje cechy społeczeństwa i stosunki pomiędzy ludźmi w nim żyjących.

  3. Wytwórczy lub produkcyjny - w którym poprzez wykonywanie pracy zyskuje ona wartość i szacunek zarówno dla niej samej jak i jej wytworów61.

H. Popławski uważa, że praca, aby zyskała charakter resocjalizacyjny i wychowawczy dla osadzonych powinna spełniać kilka warunków:

Jan Pyrcak w swoim artykule na temat: Ustawa o zatrudnieniu osób pozbawienia wolności, pisze, że najważniejszym czynnikiem, który wpływa na skuteczność pracy jako metodę resocjalizacji, jest odpowiednia ilość miejsc, zarówno w przywięziennych jak i poza więziennych przedsiębiorstwach. Jednak pomimo zmian w kodeksie i zagwarantowanie ulg przez ustawę w 1997 roku miejsc było niewiele, a większość wydatków przedsiębiorstw było przeznaczonych na przyuczanie i szkolenie skazanych63.

Praca społeczna, która również jest realizowana w ramach resocjalizacji przez pracę pozwala więźniom nauczyć się odpowiednich postaw w stosunku do dzieci, innych dorosłych, ludzi dotkniętych niepełnosprawnością. Przebywając w odizolowaniu osadzeni przyjmują takie postawy i system wartości, który pozwala im przetrwać w tych trudnych warunkach. Dlatego właśnie ważne jest, aby na terenie placówki były podejmowane działania resocjalizacyjne przez pracę, która oprócz charakteru zarobkowego miałaby charakter społeczny np. wolontariat czy praca w Domu Pomocy Społecznej64.

Wartości są kategoriami poznawczymi pomagającymi człowiekowi decydować o swoich wyborach oraz stanowią przyczynę nadający kierunek jego działania. Ponadto, dzięki nim każda osoba ocenia i opisuje otaczający ją świat. Psycholog Tomasz Tomaszewski za wartość uważał taki stan rzeczy, które określają kierunek aktywności człowieka65. Z punktu widzenia filozofii wartość jest tym co człowiek uważa ze swojego punktu widzenia za godne uwagi czy pożądania66. Według polskiego pedagoga Zygmunta Mysłakowskiego wartość jest „skoncentrowanym wyrazem współpracy wielu pokoleń, wymiany doświadczeń między osobnikami, wreszcie są skróconą formą sądu, nie o tym co pożądane, lecz o tym co godne pożądania”67.

W swojej definicji autor ten podkreśla wspólnotowy charakter wartości.

Szeroko pojęta kultura decyduje o tym, czy dany obiekt, rzecz czy zjawisko zostanie uznane przez społeczeństwo za wartościowe, a co się z tym wiąże będzie chciała je zachować i przekazać następnym pokoleniom. Oprócz niej ważny jest system wartości ukształtowany w człowieku na przestrzeni lat - dzięki wychowaniu, otaczającemu środowisku oraz wspomnianej już kultury. Zmienia się on wraz z wiekiem, zdobywanym doświadczeniem i dojrzewaniem jednostki. Psycholodzy poznawczy podzielili wartości na 5 kategorii, ze względu na charakter jakim możemy je opisać:

  1. Wartości dionizyjskie – gdzie najwyżej oceniana jest: konsumpcja, komfort czy wygodne życia; celem jest dążenie do życia pełnego radości i satysfakcji;

  2. Wartości heraklesowe – głównym celem jest dążenie do dominacji nad innymi ludźmi, chęć zdobycia władzy i sławy; nie przywiązuje się uwagi do komfortu i wygody, najważniejsza jest kontrola nad otoczeniem, grupami i strukturami społecznymi;

  3. Wartości prometejskie – w których, człowiek postrzega siebie jako cząstkę wspólnoty; charakterystyczne jest podejmowanie działań altruistycznych oraz prospołecznych. Najwyższą wartością jest walka ze złem, okrucieństwem czy cierpieniem;

  4. Wartości apollińskie – dla człowieka najwyższe znaczenie ma twórczość, chęć poznawania świata czy rozwój nauki i sztuki;

  5. Wartości sokratyczne – człowiek najwyższą wartość przypisuje pozbawianiu i rozumieniu samego siebie, pragnie też doskonalić swoją osobowość 68.

Alain Birou w swoim słowniku dzieli wartości na sześć grup: gospodarcze, prawne, moralne/etyczne, polityczne, kulturalne czy religijne.

W każdej z aktywności człowieka, zarówno dobrowolnej jak i przymusowej można odnaleźć wartość. Również w szeroko rozumianym pojęciu praca. Odzwierciedleniem uznawanych przez człowieka wartości jest sposób działań jakie podejmuje, aby osiągnąć założone cele. Ma to miejsce w sytuacjach wartościowania. Jest ono kształtowane od wczesnego dzieciństwa i ma ścisły związek z socjalizacją.

Podczas tego procesu zaczynają się pojawiać pewne standardy ewaluacyjne tworzone przez gromadzenie i analizę informacji w odniesieniu do poznanych już celów czy wartości. Sama ewaluacja oznacza ocenę wartości, zaś standardy ewaluacji są pewnymi ogólnymi zachowaniami i wartościami akceptowalnymi przez społeczeństwo. Pomagają one w ogólnym rozeznaniu człowieka w przyczynach postępowania oraz ogólnych wartościach, a co się z tym wiąże systemach i orientacjach. Nie tylko wyżej wspomniana socjalizacja ma wpływ na wartościowanie i związane z nią pojęcia, ale także ściśle związane z nią wychowanie.

Oba procesy mają swój początek w dzieciństwie. Uczą one pewnych ogólno akceptowanych zachowań i nastawienia do wartości, oraz pozwalają na ukształtowanie hierarchii wartości dzięki zdobywanemu doświadczeniu. Z czasem człowiek znajduje sobie tzw. wartość naczelną do której przyporządkowuje i dopasowuje inne wartości poboczne69.

Nadawanie wartości zostało zauważone przez wielu filozofów i myślicieli, a miało początek wraz z oświeceniem, gdzie przestano identyfikować pracę ze zniewoleniem. Niemiecki filozof Hegel wiązał pracę człowieka z kreowaniem jego historii, z czym w XIX w. zgodził się jego rodak Karol Marks.

Na gruncie polskim wartością pracy zainteresował się polski filozof i pisarz Stanisław Brzozowski. Sądził on, że w momencie buntu człowieka przeciw nieprzyjaznej przyrodzie możemy mówić o początkach pracy. To właśnie ona tworzy człowieka i powala mu się realizować.

W każdej z epok ludzie podejmowali tą walkę, a co się z tym wiąże musieli oni tworzyć swój świat, dlatego można mówić o człowieku jako twórcy jego świata. Określanego przez Brzozowskiego jako homo creator, rozumianego jako społeczność, a nie indywiduum. W takim rozumieniu pracy ludzkiej możemy wyodrębnić wyznacznik oceny wartości. Będzie nim relacja pomiędzy walką człowieka o własny żywot do wszystkich przedmiotów biorących w niej udział. Stanowisko polskiego filozofa bierze pod uwagę wartości duchowe. Tak więc w aspekcie filozoficznym praca jest tą wartością wokół której tworzą i gromadzą się inne70.

W uniwersalistycznym myśleniu o pracy jej wartość jest uznawana za tą naczelną wokół której gromadzą się inne wartości oraz wskaźnik wyznaczający wartość człowieka. Do takiego myślenia o pracy jako wartości ogólnoludzkiej nawiązuje Kościół Katolicki stawiając znak równości pomiędzy tymi wartościami a wartościami chrześcijańskimi. Myśliciele kościoła uznają pracę poza Bogiem i człowiekiem za najwyższą wartość, ponieważ, tak jak w uniwersalistycznym myśleniu, organizują się wokół niej inne wartości, a poza tym jest tym co pozwala człowiekowi na ciągłe doskonalenie rzeczy i co ważne - samego siebie71.

Poza tym praca daje skazanym nadzieję na lepszą przyszłość, pozwala zapomnieć o karze, a pieniądze otrzymane za wykonywane zajęcie pozwalają na wsparcie rodziny. Zmienia również charakter osadzonego - staje on się pogodniejszy i pewniejszy siebie. Ponadto motywuje ich do podjęcia innych działań np. nauki czy zajęć kulturalno- oświatowych.

Ks. dr Zbigniew Iwański w swojej książce: Kryzys kary pozbawienia wolności również porusza temat pracy. Wymienia kraje, w których idea pracy społecznej jest realizowana tj. Wielka Brytania, Węgry, Rosja, Czechy, Słowacja, jak i również Chiny, Wietnam czy Kuba. Podkreśla też jej niewątpliwą zaletę, którą jest możliwość pomocy społeczeństwu i niejako odkupienie swoich win. A samym skazanym oprócz wypełnienia czasu daje poczucie satysfakcji i zadowolenie z samego siebie72.

To w jaki sposób przebiega praca w placówce penitencjarnej regulowane jest przez: Kodeks karny, Kodeks Karny Wykonawczy, Kodeks i Prawo Pracy.

Kodeks Karny Wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 roku z późniejszymi zmianami proponuje trzy sposoby realizacji wykonywania kary pozbawienia wolności:

  1. System programowego oddziaływania - polega on na opracowaniu i realizacji indywidualnego programu oddziaływań przy współpracy wychowawcy ze skazanym. W tym sposobie ważną rolę odgrywa praca jako oddziaływanie resocjalizacyjne i związana z nią nauka zawodu. Ponadto nauka, podtrzymywanie kontaktów z najbliższą rodziną, zajęcia sportowe i kulturalne.

  2. System terapeutyczny - przeznaczony dla osadzonych uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Stosuje się wobec nich metody pracy grupowej lub indywidualnej

  3. System zwykły - skazany może korzystać z dostępnych na terenie placówki zajęć sportowych, kulturalno- oświatowych czy wykonywać pracę jednak nie bierze udziału w programowym oddziaływaniu resocjalizacyjnym73.

Oprócz odpowiednich sposobów realizacji wykonywania kar pozbawienia wolności ustawodawca powołał różny typy zakładów karnych. Ten zabieg ma służyć zapobieganiu wywieraniu negatywnego wpływu przez recydywistów na młodocianych lub osób odbywających karę po raz pierwszy74.

Jak już zostało wspomniane - Kodeks Karny Wykonawczy kładzie duży nacisk na resocjalizacje przez pracę. Ponadto w artykule 116 ustawodawca nakłada na osoby przebywające w placówce penitencjarnej obowiązek wykonywania pracy w tym także tzw. pracę porządkowe wykonywane na terenie placówki75. Tak jak osadzenie skazanego w placówce penitencjarnej najbliżej miejsca zamieszkania rodziny wpływa na podtrzymywanie relacji z nią, tak i w przypadku wykonywanie przez niego pracy może po wyjściu na wolność i powrotu do miejsca zamieszkania zaowocować zatrudnieniem76.

Kodeks Karny Wykonawczy określa nie tylko cele resocjalizacji, ale również zasady zatrudnienia skazanych. Zwiera się to w rozdziale 5 artykułach od 121 do 129. Zatrudnienie skazanego odbywa się według określonych zasad i wyłącznie za zgodą dyrektora placówki penitencjarnej, a to jaką pracę może wykonać określa lekarz. Skazany jest zatrudniany według umów obowiązujących w Kodeksie Pracy i do wykonywania pracy musi otrzymać odpowiednie skierowanie. Ponadto praca skazanego powinna być zgodna z wykształceniem osadzonego, wtedy ma większą skuteczność i sens.

W artykule 123 Kodeksu Karnego Wykonawczego, ustawodawca ustala, że skazany za swoją pracę otrzymuje wynagrodzenie, dlatego pierwszeństwo do zatrudnienia ci na których ciążą jakieś długi, alimenty bądź ich rodziny znajdują się w bardzo trudnej sytuacji. Jednak istniej wykaz prac za które skazany nie otrzymuje wynagrodzenia np. praca porządkowa wykonywana na terenie placówki penitencjarnej w wymiarze do 90 godzin miesięcznie, działalność charytatywna na rzecz placówek opiekuńczych tj. domów pomocy społecznej. Ten rodzaj pracy odbywa się za zgodą lub na wniosek skazanego i może on za nią otrzymać nagrodę od dyrektora np. w postaci dłuższych widzeń bądź przepustek - wykaz nagród również jest zawarty w Kodeksie Karnym Wykonawczym.

W przypadku wykonywania przez skazanego pracy odpłatnej w pełnym wymiarze - wynagrodzenie musi osiągnąć minimalną krajową. Gdy skazany jest zatrudniony odpłatnie, ale nie w pełnym wymiarze godzin pracodawca wypłaca kwotę odpowiednią do ilości przepracowanych godzin. Skazany może otrzymać 14 dni urlopu w przypadku przepracowania przynajmniej roku. Zgromadzone pieniądze skazany otrzymuje w chwili opuszczenia placówki. Osadzeni mogą pracować poza murami placówki, wyjątek stanowią skazani na dożywotnie pozbawienie wolności. Jednak część środków pieniężnych zostaje przekazana na Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwój Przywięziennych Zakładów Pracy77.

Oprócz zapisu w Kodeksie Karnym Wykonawczym istnieje Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 roku o zatrudnieniu osób skazanych. W myśl tej ustawy pierwszorzędnym celem pracy skazanych jest pozytywne oddziaływanie na ich zachowanie i postawy. Ewentualne korzyści materialne wynikające z zatrudnienia powinny być uzależnione od oddziaływania resocjalizacyjnego. Ustawa daje również możliwość utworzenia tzw. przywięziennych zakładów pracy w których musi być zatrudnione przynajmniej 20% skazanych. Założycielem takich zakładów może być tylko obecnie sprawujący urząd Minister Sprawiedliwości. Wspomniany już Fundusz Aktywizacji Zawodowej ma za zadanie m.in. finansować nowe miejsca pracy dla osób pozbawionych wolności, organizować kursy zawodowe, szkolenia aktywizacji zawodowej czy „tworzenie w zakładach karnych infrastruktury niezbędnej do działań resocjalizacyjnych”78.

W roku 2012 zatrudnionych było 23 384 skazanych, co stanowi ok. 30,4 % wszystkich osadzonych. Skazani najczęściej zatrudniani są do prac porządkowych i jako pomoc o charakterze administracyjno-gospodarczym (w sumie 5591 skazanych) np. przy oczyszczeniu miasta czy innych pracach na rzecz miasta lub gminy, u kontrahentów pozawięziennych – pracowało średnio 1856 osadzonych, w przywięziennych zakładach pracy ( średnio 1749). Najwięcej zatrudnionych pracujących na umowę miało podpisane umowę-zlecenie lub umowę o dzieło (218), a tylko 12 było zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę. Średnia płaca w 2011 roku wynosiła ponad 1036, 91 zł79.

Placówki penitencjarne chętnie nawiązują współpracę z zakładami pracy. Jest to korzyść obustronna - pracodawca zatrudnia osobę skazaną zgodnie z przepisami, ale za kwotę mniejszą niż ta, która jest obowiązująca, a więzień - pracownik może nabyć nowych umiejętności inter i intrapersonalnych oraz zdolności manualnych przydatnych w pracy zarówno podczas pobytu w zakładzie jak i po jego opuszczeniu. Ulgi przewidziane przez ustawy, miały i mają za zadanie zachęcać pracodawców niezwiązanych z więziennictwem do zatrudnienia więźniów. Taki sposób podejścia do zatrudnienia skazanych, jako tej tańszej siły roboczej był i jest ogólno dyskutowany, ze względu na panujące bezrobocie w kraju i nieprzychylne podejście obywateli do tego typu rozwiązań. W związku z tym rozwój gospodarczy, a co za tym idzie tworzenie nowych miejsc pracy również jest związane z więziennictwem. Dlatego ważne jest, aby podkreślać resocjalizacyjny wymiar i wartość pracy dla osób skazanych.

Co istotne w momencie gdy więzień pracujący opuszcza placówkę penitencjarną powinien zostać objęty pomocą postpenitencjarną. Ma ona za zadanie pomóc opuszczającym zakład karny podtrzymać efekty naprawy uzyskane podczas oddziaływań resocjalizacyjnych np. poprzez pracę.

W niektórych placówkach penitencjarnych dla osób mających wkrótce wyjść na wolność są organizowane kursy i szkolenia dotyczący aktywizacji zawodowej np. pisane CV czy listów motywacyjnych, albo metod skutecznego szukania pracy. Czasami na terenie zakładu tworzone są tzw. kluby pracy.

To, że osadzony wykonywał pracę podczas odbywania kary pozbawienia wolności ma wymierne korzyści. Przede wszystkim podwyższa jego kwalifikacje i umiejętności zawodowe i co ważne wyrabia w nim tzw. nawyk pracy. Osadzony nauczony pracy w więzieniu, lepiej radzi sobie na wolności i rzadziej powtórnie wraca do placówki penitencjarnej. Praca na wolności to także zmiana środowiska i jej korzystny wpływ na byłego więźnia. Może on także zdobyć nowe doświadczenia i rozwinąć zainteresowania, a także co ważne dla większości utrzymać się na wolności.

ROZDZIAŁ II.

METODOLOGIA WŁASNYCH BADAŃ EMPIRYCZNYCH

Rozdział drugi stanowiący część metodologiczną pracy zawiera omówienie zasad metodologii badań własnych. Zdefiniowane w nim zostaną podstawowe pojęcia dotyczące badań pedagogicznych, wśród których wykazano określenia celu badań, przedmiotu badań, zmiennych i wskaźników hipotez czy problemów badawczych. Także zostaną omówione metody, techniki oraz narzędzia badawcze niezbędne do ich przeprowadzenia.

To czy dane badanie naukowe będzie skuteczne, uzależnione jest od samej realizacji badań i zgodności z zasadami metodologii badań. Dziedziną wiedzy odpowiadającą za te zagadnienia w pedagogice jest metodologia badań pedagogicznych. Według Mieczysława Łobockiego jest to „nauka o zasadach i sposobach postępowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice”80. Inaczej mówiąc, badania prowadzi się według określonych zasad, przy realizacji których bierze się pod uwagę pewne zalecenia ułatwiające ich przeprowadzenie. Realizuje się je według pewnych sposobów nazywanych metodami, lub technikami badawczymi, przez które rozumie się pewne określone strategie opisywania wyników przeprowadzonych badań.

Czynności, które są wykonywane w ramach badań określa się mianem metody. B.J.F Lonergan definiuje ją jako: „normatywny wzorzec powtarzających się i wzajemnie powiązanych czynności, które prowadzą do gromadzenia i postępów wyników nauki”81.

Według Władysława Zaczyńskiego autora książki Praca badawcza nauczyciela badania powinny odbywać się według określonych etapów i w pewnym ustalonym porządku, w którym wskazuje się m.in. na etapy:

  1. Sytuacji problemowej;

  2. Formułowania problemu;

  3. Formułowania hipotez oraz hipotez roboczych;

  4. Przewidywania skutków (rozumowań);

  5. Empirycznego formułowania hipotezy (hipotez);

  6. Sprawdzenia słuszności rozwiązań;

  7. Wnioskowania końcowego;

  8. Opisu wyników badań82.

2.1. Przedmiot i cele własnych badań empirycznych

Jak już zostało wspomniane, pierwszym etapem prowadzenia badań pedagogicznych jest zaistnienie sytuacji problemowej. Pojawia się tutaj pytanie o celowość podejmowanych badań. Ogólnie, za cel badań można uznać próbę uzyskania w miarę pewnej wiedzy na temat badanej rzeczywistości. Ponadto każdy z badaczy powinien uszczegóławiać cel i kierunek, który przyświeca jego badaniom.

Wspomniany już W. Zaczyński uważa, że „celem badania jest poznanie określonego wycinka rzeczywistości, rozwiązanie postawionego problemu, które odzwierciedla obiektywnie istniejące, niezależne od badacza rzeczy i zdarzenia”83. Definicja ta podkreśla, że cele wiążą się ze zdobyciem pewnej wiedzy, która powinna zawierać jak najwięcej wiadomości.

W podręczniku Wstęp do metodologii ogólnej nauk, Jan Such wyróżnia dwa rodzaje celów przeprowadzanych badań: zewnętrzne, które „wynikają z funkcji jakie pełni nauka w społeczeństwie, w życiu ludzi, a więc „na zewnątrz”, gdy jest stosowana do realizacji pewnych zadań teoretycznych lub praktycznych” oraz wewnętrzne, które definiuje jako „cele-jakie sobie uczony zwykle stawia bezpośrednio w swojej pracy badawczej, cele czysto poznawcze”84.

Zaś polski psycholog Jan Brzeziński rozróżnia cele praktyczne i poznawcze. Pierwsze z nich związane są „z wykorzystaniem wyników przeprowadzonych badań w działalności dydaktyczno - wychowawczej”85. A cele poznawcze rozumie jako „poznanie naukowe określonej rzeczywistości społecznej, wykrycie związków, zależności oraz prawidłowości”86.

W związku z powyższymi definicjami, za cel moich badań wyznaczyłam sobie poznanie opinii więźniów o pracy jako wartości. Będzie się to wiązało z odkrywaniem sposobu traktowania pracy przez osadzonych oraz jej wpływu na ich resocjalizację.

Niezbędnym elementem do wyznaczenia celu badań jest ustalenie ich przedmiotu. Według Zaczyńskiego, „przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja”87.

Tadeusz Pilch w swojej książce: Zasady badań pedagogicznych wyznaczył pewne kryteria, którymi powinien kierować się badacz, przy wyborze przedmiotu i tematu badań, tj. ustalenie dostępności zjawiska badawczego, kwestia ekonomiczna oraz zainteresowanie tematem w sposób emocjonalny88.

Przedmiotem moich badań jest wartość pracy w systemie resocjalizacji w opinii osadzonych w Areszcie Śledczym w Nisku i Chmielowie. W zakładach tych nie prowadzono jeszcze takich badań, stąd dość duża ich potrzeba, ale i oryginalność.

2.2. Problemy badawcze i hipotezy

Kolejnymi etapami pracy badawczej, związanymi z procedurami badań jest formułowanie problemów badawczych i hipotez. Warto podkreślić, że bardzo ważnym elementem badań pedagogicznych są problemy badawcze.

To, czy dane badanie będzie skuteczne, uzależnione jest od postawionego pytania badawczego, czyli sformułowania problemu. T. Pilch problemy badawcze definiuje jako „pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub istotami i cechami procesów, cechami zjawiska”89. Inny autor opracowań na temat metodologii badań pedagogicznych, Mieczysław Łobocki, zwraca uwagę na fakt, że zadaniem problemu badawczego jest uszczegółowienie założonego celu badań90.

W związku z tym, że problemy badawcze mają formę pytań, w literaturze rozróżnia się dwa ich rodzaje: pytania rozstrzygające i dopełniające. Pierwszy rodzaj to pytania, na które odpowiada się twierdząco lub przecząco, a więc „zawierają w sobie alternatywną możliwość poszukiwania odpowiedzi”91 oraz zaczynają się od partykuły „czy”. Ponadto wyznaczają kierunek badań.

Pytania dopełniające, zwane też pytaniami dopełnienia, mają w sobie pierwiastek twórczy. Wymagają one od badacza pewnego rodzaju pomysłowości oraz poszerzają jego zakres poszukiwań. Zaczynają się od słów: „jak”, „jak jest”, „kto”, „co” itp. Ponadto nie narzucają odpowiedzi, a więc dają możliwość nieskrępowanych wypowiedzi92.

Wspomniany już T. Pilch, w książce Zasady badań pedagogicznych wymienia kilka warunków, bez których problemy badawcze mogą okazać się nieprawidłowe:

  1. Pytania sformułowane w ramach problemów badawczych mają wyczerpywać zakres niewiedzy badacza, który leży w kręgu jego zainteresowań badawczych. Dzięki temu łatwiej może on określić teren własnych poszukiwań.

  2. Niezbędne dla poprawności problemów badawczych jest ujęcie w nich najbardziej istotnych zależności pomiędzy zmiennymi. Wyznacza sam zakres zjawisk, które są badane.

  3. Ostatnim warunkiem jest stwierdzenie wartości praktycznej i rozstrzygalności empirycznej93.

Inny metodolog, M. Łobocki, wymienia cztery kryteria poprawności problemów badawczych: „usytuowanie problemów badawczych na tle dotychczasowych osiągnieć naukowych, precyzja w sposobie ich formułowania, realna możliwość ich rozwiązywania za pomocą poszukiwań naukowo-badawczych i przydatność praktyczno- użyteczna podejmowanych problemów badawczych”94.

Kierując się powyższymi zasadami, głównym problemem mojej pracy jest:

W celu uszczegółowienia głównego problemu badawczego zaproponowałam następujące szczegółowe pytania:

Po określeniu problemów badawczych pracy, konieczne jest przejście do hipotez, które stanowią podstawę badań.

Polski filozof, logik i etyk, Tadeusz Kotarbiński przez hipotezę rozumie „(..) wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysły w postaci uogólnia, osiągniętego (…) na podstawie danych wyjściowych”95.

W swojej książce pt. Metodologia badań socjologicznych, R.A. Podgórski pisze, że hipoteza jest „ naukowym przypuszczeniem, co do istnienia lub nieobecności danej rzeczy czy zjawiska w określonym miejscu lub czasie (…) oraz co do związku zależności danych zjawisk od innych lun związku pojęć bądź wielości matematycznych o znaczeniu ustalonym”96.

T. Pilch wyróżnia dwa rodzaje hipotez wyprowadzone z uogólnień:

1. Hipotezy proste - są formułowane na podstawie prostych obserwacji;

2. Hipotezy złożone - są formułowane na podstawie pewnych powiązań czy zależności zachodzącymi między zdarzeniami97.

Hipotezy ponadto pełnią ważną rolę w wyznaczaniu technik i kierunków prowadzonych badań. Oznacza to, że określają sposób badania czy budowania kwestionariuszy98.

Główną hipotezą, którą sformułowałam w ramach swoich badań jest:

Zaś hipotezy szczegółowe to:

Postawienie powyższych hipotez, daje możliwość wyprowadzenie podstawowych zmiennych dzielonych na: zależne i niezależne. Zmienną zależną jest wpływ pracy na proces resocjalizacji. Zmienne niezależne uwzględnione w badaniach to płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie i pochodzenie. Wynikają one z faktu, że aktywność więźniów związana z pracą została uznana przez ustawodawcę jako najlepsza i skuteczna metoda resocjalizacji (Kodeks Karny Wykonawczy), a poza tym wśród ludzi istnieje przekonanie, że praca uszlachetnia i pozwala uzyskać jakąś korzyść. Ponadto, aby osadzony mógł wykonywać pracę w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych musi wykazywać chęć poprawy a ponadto jago zachowanie musi być poprawne.

2.3. Opis metod, technik i narzędzi badawczych

Badacz przedstawiając problemy badawcze odpowiadające celom jego pracy dąży do skutecznego i jak najdokładniejszego ich rozwiązania. Aby było to możliwe musi się posłużyć odpowiednio dobranymi metodami, technikami i narzędziami badawczymi.

W swojej książce Zasady badań pedagogicznych T. Pilch, cytując Aleksandra Kamińskiego, definiuje metodę i technikę. Pierwsze z nich rozumie jako: ,,zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu badawczego. Technika badań zaś, to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”99. Dlatego ważne jest w pierwszej kolejności wybranie odpowiedniej metody badawczej, która decyduje o doborze technik, a ta przyczynia się do wyboru narzędzi badawczych.

M. Łobocki uważa, że zadaniem metod i technik badań jest skuteczne rozwiązanie problemu badawczego. Jednak widzi w nich pewne istotne różnice - pierwsze są ogólnymi zaleceniami, które badacz powinien zastosować przy rozwiązaniu podejmowanego problemu. Zaś techniki są bardziej szczegółowymi sposobami i odnoszą się do konkretnej dyscypliny wiedzy. Ponadto są one zależne od zastosowanych metod100.

R.A. Podgórski dzieli metody badawcze na dwie kategorie:

a) metody jakościowe - zakładają dogłębną analizę rzeczywistości, generują nową wiedzę.

b) metody ilościowe - są powierzchowne, a przy ich stosowaniu, badacz musi znać zjawiska zachodzące w danym środowisku101.

Wspomniany już M. Łobocki w swojej książce Metody i techniki badań pedagogicznych zaproponował następujący podział metod z przypasowanymi do nich technikami:

  1. Metoda obserwacji - odpowiadają jej techniki: a) obserwacji standaryzowanej tj. próbek czasowych i b) obserwacji niestandaryzowanej, tj. dzienniczki obserwacyjne, obserwacja dorywcza;

  2. Metoda szacowania - technikami zastosowanymi w tej metodzie są różnego rodzaju skale tj. numeryczne, graficzne, opisowe, przymiotnikowe itp.;

  3. Metoda eksperymentu pedagogicznego - techniki: grup równoległych, rotacji, jednej lub czterech grup;

  4. Testy osiągnięć szkolnych - technikami stosowanymi w tej metodzie są różnego rodzaju testy tj. pisemne, ustne, praktyczne, testy prowadzone według zasięgu ich stosowania itp.;

  5. Metoda socjometryczna techniki: „Zgadnij, kto?”, szeregowania rangowego czy plebiscyt życzliwości i niechęci;

  6. Analiza dokumentów - techniki: analiza wewnętrzna i zewnętrzna dokumentów, analizy jakościowe, ilościowe, formalne, analiza wytworów tj. dzienników, rysunków itp.;

  7. Metoda sondażu - techniki: ankiety jawnej i niejawnej (pocztowa, audytoryjna i prasowa), wywiad jawny lub niejawny, indywidualny lub zbiorowy;

  8. Metoda dialogowa - techniki opierające się na rozmowie - indywidualnej, zbiorowej, bezpośredniej, pośredniej, opartej na słuchaniu biernym lub czynnym;

  9. Metoda biograficzna - w której skład wchodzą dwie metody tj. metoda monograficzna i metoda indywidualnych przypadków102.

Ze względu na charakter pracy oraz miejsce przeprowadzania badań jako te najbardziej odpowiednie i skuteczne wybrałam metodą sondażu i odpowiadające jej techniki ankiety oraz wywiadu.

M. Łobocki definiuje metodę sondażu jako „metodę badań której podstawową funkcją jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, nazwanych respondentami”103.

Odpowiedzi uzyskiwane w ramach zadawanych przez badacza pytań osobom badanym mogą być pisemne lub ustne. Metoda ta jest idealna w momencie, gdy badacz chcę dowiedzieć się o opiniach, ocenę lub wiedzę na interesujący go temat104.

Przeprowadzając sondaż konieczny jest dobór odpowiedniej próby reprezentującej populacje. Ważne jest, aby ta grupa była jak najwierniej oddawała strukturę, cechy i elementy całej populacji105.

Popularną techniką metody sondażu jest ankietowanie. Badanie ankietowe opierają się na zadawaniu osobom badanym pytań za pomocą pisemnego kwestionariusza z oczekiwaniem pisemnej odpowiedzi. Ankiety najczęściej mają anonimowy charakter, tj. niejawny. Dzięki temu badacz może oczekiwać, że uzyska szczere i rozbudowane odpowiedzi. Istnieją różne rodzaje technik stosowanych w ramach ankiety:

  1. Ankieta audytoryjna – zwana inaczej „środowiskową”. Przeprowadzana jest w miejscu pracy, nauki czy zamieszkania respondentów. Jest najbardziej wygodnym rodzajem – badacz sam rozprowadza kwestionariusze i ma szanse dopilnować, aby wszystkie egzemplarze do niego wróciły

  2. Ankieta pocztowa - jak sama nazwa wskazuje, kwestionariusze wraz z instrukcją uzupełniania rozsyłane są do respondentów za pomocą poczty. Jednak charakteryzuje się niskim poziomem zwróconych kwestionariuszy.

  3. Ankieta prasowa - kwestionariusz ankiety wraz z instrukcją powinien zostać zamieszczony w prasie. Są one stosowane wówczas, gdy wydawca gazety/czasopisma chcę poznać opinie czytelników o niej106.

Ankiety mogą przeprowadzane na dowolnej grupie osób - wszystko zależy od celu i rozległości badań oraz dobru próby. Rzetelność przeprowadzonych badań uzależnione jest m.in. od:

  1. Wyznaczonych celów badań;

  2. Prawidłowego sformułowania i dobrania treści pytań - powinny być one dostosowane do poziomu badanych;

  3. Logicznej kolejności pytań- od ogólnych do szczegółowych;

  4. Rzetelnego sposobu przeprowadzenia badań;

  5. Sprawdzenia i oszacowania wyników badań107.

Drugą techniką stosowaną w sondażu diagnostycznym jest wywiad. Technika ta znalazła uznanie wśród socjologów, którzy uważają ją za skuteczne źródło otrzymywania informacji. Według Jana Sztumskiego wywiad stosowany w badaniach pedagogicznych jest „pewnym procesem, w którym badający stara oddziaływać na badanego stawianymi pytaniami i skłonić go do udzielenia odpowiedzi na temat będący przedmiotem badań”108.

Wywiad może mieć charakter luźnej rozmowy lub może być, tak jak wskazuje wyżej przytoczona definicja, rozmową ukierunkowaną na aspekt, który interesuje badacza109. Istotne jest również wzajemne oddziaływanie pomiędzy osobami biorącymi udział w wywiadzie tj. badaczem i respondentem. Pełni ono ważną rolę, ponieważ przeprowadzenie wywiadu w sprzyjającym klimacie skłania respondenta do szczerych i swobodnych wypowiedzi, a dzięki temu wywiad jest bardziej wiarygodny110.

Wspomniany już M. Łobocki wymienia następujące rodzaje wywiadów:

  1. Wywiad nieskategoryzowany lub częściowo skategoryzowany - pozwala na zadawanie przez badacza swobodnych pytań, przy tym nie wykluczając tych wcześniej przygotowanych. Dominują pytania otwarte, rozmowa bardziej przypomina dialog niż wywiad.

  2. Wywiad skategoryzowany lub ustrukturalizowany - opiera się na zadawaniu wcześniej przygotowanych pytań mających głównie formę zamkniętą.

  3. Wywiad jawny/ukryty - w pierwszy rodzaju badany zna ogólny cel wywiadu i zdaje sobie sprawę, że jest on z nim przeprowadzony. Wywiad ukryty jest jego przeciwieństwem. W pedagogice spotyka się wywiad jawny nieformalny oznacza to, że respondent nie zna celu wywiadu, ale wie, że jest on z nim przeprowadzony.

  4. Wywiad indywidualny/ zbiorowy - pierwszy rodzaj jest przeprowadzany z jedną osobą i stwarza większe poczucie pewności. Wywiad zbiorowy przeprowadzony jest z przynajmniej z 2 osobami, w tym przypadku respondenci mogą uzupełniać swoje wypowiedzi111.

Badacz przeprowadzając wywiad powinien zastosować się do kilku zasad:

W pedagogice stosuje się najczęściej wywiad jawny o charakterze indywidualnym, częściowo skategoryzowany lub swobodny113.

Gdy badacz określi już swój problem badawczy i hipotezy oraz wyznaczy metody i techniki badań, może przystąpić do budowania narzędzi badawczych. Według R.A. Podgórskiego „Narzędzia badawczym jest przedmiot za pomocą którego realizuje się daną technikę zbierania materiału badawczego”114. T. Pilch wymienia kilka reguł, którymi powinien kierować się badacz przy konstrukcji narzędzi badawczych:

  1. W badaniach nie można opierać się na jednej technice, a co za tym idzie narzędzia powinny być ich uzupełnieniem.

  2. Każde prowadzone badanie powinno mieć odrębne narzędzie badawcze.

  3. Przy budowie narzędzi badawczych powinno się kierować założonymi celami ogólnymi zawartych opisanych w pytaniach badawczych.

  4. Konstruowane pytania powinny odróżniać opinie od opisu.

  5. Kierować się ustaloną kolejnością badań.

  6. Jednoznaczność, co do pojęć i zdań używanych w problemach czy hipotezach.

  7. Wszelkie czynniki zewnętrzne i wielkość konstrukcja pytań i narzędzi mają wpływ na wiarygodność.

  8. Narzędzia powinny być trafne i rzetelne115.

Prowadząc badania sondażowe ważne jest zachowanie pewnych wymogów lub zasad. Te głównie dotyczą pytań zawartych w kwestionariuszach ankiety lub wywiadu. Wbrew nazwie, nie zawsze mają one formę zdań pytających czasami zaczynają się od formuły „proszę wypisać/wymienić/podkreślić.” Badacz konstruując pytania kwestionariusza ankiety lub wywiadu musi przede wszystkim opierać je na problemach pracy oraz powinny być one w pełni przemyślane. Pytania powinny:

W literaturze przedmiotu wymieniane są następujące rodzaje pytań stosowanych w sondażach:

  1. Otwarte - nie zawierają narzuconej odpowiedzi, dają swobodę wypowiedzi. Mogą dotyczyć subiektywnego punktu widzenia badanego, motywów działania, źródeł informacji, własnego zdania czy uzupełniać uzyskane już informacje;

  2. Zamknięte - mają z góry narzucone odpowiedzi spośród których badany wybiera tą, z którą się zgadza bądź jest najbliższa jego myśleniu;

  3. Półotwarte - mają charakter zarówno zamknięty jak i otwarty. Pozwalają na uzupełnienie przez respondenta wybranej odpowiedzi lub ją doprecyzować.

Poza powyższymi można jeszcze wyróżnić:

  1. Projekcyjne – mają za zadanie zapoznać się z opinią respondentów na jakiś temat

  2. Filtrujące - mają za zadanie wyłonić spośród osób badanych tych którzy nie będą przydatni w badaniu;

  3. Kontrolne – mają za zadanie sprawdzić szczerość wypowiedzi.117.

Ponadto prawidłowo sformułowany kwestionariusz ankiety powinien składać się z następujących elementów:

2.4. Organizacja i przebieg własnych badań empirycznych

Badania przeprowadziłam w Areszcie Śledczym w Nisku i jego oddziale zewnętrznym w Chmielowie. Zdecydowałam się na te dwie placówki ponieważ wiedziałam, że jest tam prowadzona resocjalizacja przez pracę - m.in. kilkakrotnie widziałam na terenie miasta więźniarki pracujące przy sprzątaniu miasta i pielęgnowaniu zieleni miejskiej. Ponadto w swojej pracy chciałam porównać stosunek do pracy osadzonych kobiet i mężczyzn. Badania przeprowadziłam za zgodą dyrektora Aresztu Śledczego.

Najpierw kwestionariusz ankiety został rozdany wśród osadzonych kobiet. Te, które pracowały na terenie zakładu wypełniły go od razu. Reszta ankiet została rozdana przez wychowawcę po powrocie kobiet pracujących na zewnątrz placówki. Z 50 rozdanych kwestionariuszy zostało wypełnionych 29.

W celu przeprowadzenia badań wśród mężczyzn musiałam pojechać do Chmielowa. Ankiety zostały rozdane wśród mężczyzn, którzy aktualnie pracują lub właśnie zakończyli pracę. Kwestionariusze zostały rozdane przez jednego z więźniów wyznaczonego przez wychowawcę. Z 50 ankiet do mnie wróciło 41, przy czym 39 z nich, było poprawnie wypełnionych.

2.5. Teren badań i charakterystyka grupy badawczej

Badania przeprowadzono w Areszcie Śledczym w Nisku i jego oddziale zewnętrznym w Chmielowie.

Areszt Śledczy jest miejscem, gdzie zostają osadzone osoby tymczasowo aresztowane, może także przejąć funkcje zakładów karnych119

Placówka w Nisku, obecnie jest przeznaczona dla kobiet głównie z terenu województwa Podkarpackiego, wcześniej do 1975 roku przebywali tam mężczyźni120. Oddział w Chmielowie powstał w latach 1972-1973 i od początku przeznaczony był dla mężczyzn z ukierunkowaniem na resocjalizację przez pracę121.

Areszt Śledczy w Nisku położony jest w centrum miasta przy ulicy Plac Wolności 15. Mieści się w budynku zbudowanego w 1911 roku, a przebudowanego w 1951r. Może pomieścić 93 osoby. Oprócz aresztu w budynku swoją siedzibę ma Sąd Rejonowy i Wydział Ksiąg Wieczystych122.

Areszt Śledczy w Chmielowie jest oddziałem zewnętrznym placówki niżańskiej. Położony jest na terenie wiejskim w gminie Nowa Dęba. Przewidziana jest dla 225 osadzonych mężczyzn. Składa się z dwóch pawilonów i budynku gospodarczo-administracyjnego123.

W tabeli nr. 1 i 2 przedstawiono wiek osadzonych kobiet i mężczyzn:

Tab. nr 1. Wiek osadzonych kobiet.

Lp. Wiek kobiet Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. 18-25 1
2. 26-35 9
3. 36-45 8
4. 45-55 9
5. 56 i więcej 2
Ogółem 29

Tabela

Ankietę wypełniło 29 kobiet osadzonych w Areszcie Śledczym w Nisku. Wśród badanych kobiet można wyróżnić dwie najliczniejsze wiekowo grupy kobiet- od 26-35 i od 46-55 lat, które stanowią po ok 31,03% wśród ankietowanych. Następnie są kobiety w wieku od 36-45 lat- ok 27,59. Badanych powyżej 56 roku życia było 2 co stanowi ok 6,90 %. Wśród badanych była tylko jedna kobieta w przedziale od 18 do 25 roku życia, czyli ok 3,44%.

Tab. nr 2. Wiek osadzonych mężczyzn.

Lp. Wiek mężczyzn Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. 18-25 18
2. 26-35 10
3. 36-45 3
4. 46-55 6
5. 56 i więcej 2
Ogółem 39

Tabela

Kwestionariusz ankiety wypełniło 39 mężczyzn osadzonych w Areszcie Śledczym w Chmielowie. U badanych mężczyzn inaczej niż u kobiet najliczniejszą grupę stanowili ci w przedziale od 18 do 25 roku życia, aż ok 46,15 %.

Koleiną grupą byli ci w wieku od 26 do 35 lat, co stanowi ok 25,64%. Wśród osadzonych w wieku od 46 do 55 roku życia ankietę wypełniło ok 15,38%. Następną grupą są mężczyźni od 35 do 45 roku życia – ok 7,69%. Najmniej liczną grupą są najstarsi w wieku powyżej 56 roku życia - tylko ok 5,13%.

W kolejnym etapie badań zwrócono uwagę także na wykształcenie badanych kobiet i mężczyzn. Wyniki przedstawia Tabela nr 3 i 4:

Tab. nr 3. Wykształcenie kobiet.

Lp. Wykształcenie ankietowanych Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Podstawowe 9
2. Gimnazjalne 1
3. Zawodowe 8
4. Średni 7
5. Maturalne 2
6. Wyższe 2
Ogółem 29

Tabela

Tylko jedna kobieta ma wykształcenie na poziomie gimnazjalnym - co stanowi ok 3,44%. Najliczniejsza grupa kobiet skończyło tylko szkołę podstawową - 9 osób tj. 31,03%. Tylko jedna osoba mniej deklaruje, że ma wykształcenie zawodowe - 27,59%. Szkołę średnią skończyło 24,14%, a maturę uzyskało 6,90%. Tyle samo ma wykształcenie wyższe tj.6,90%.

Tab. nr. 4 Wykształcenie mężczyzn.

Lp. Wykształcenie ankietowanych mężczyzn Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Podstawowe 4
2. Gimnazjalne 10
3. Zawodowe 14
4. Średni 6
5. Maturalne 4
6. Wyższe 1
Ogółem 39

Tabela

Wśród badanych mężczyzn, najwięcej z nich ma wykształcenie zawodowe- 35,90%. Szkołę gimnazjalną ukończyło 10 mężczyzn co stanowi 25,64%. Wykształcenie średnie ma 6 mężczyzn tj. 15,38 %, a maturalne 10,26% (jeden z ankietowanych zadeklarował odbycie 4 lata studiów wyższych). Szkołę podstawową również ma 10,26% tj. 4 mężczyzn (jeden ukończył dodatkowo kurs brukarza). Tylko jeden badany ma wykształcenie wyższe- 2,56% całości.

W dalszej części badań zapytano kobiet i mężczyzn o ich pochodzenie. Uzyskane wyniki przedstawiają Tabelę nr. 5 i 6:

Tab. nr 5. Pochodzenie kobiet.

Lp. Miejsce zamieszkanie kobiet Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Wieś 10
3. Miasto 18
Ogółem 28

Tabela

Ankietę wypełniło 29 osadzonych kobiet, przy czym jedna z nich wypełniła ja błędnie. Spośród poprawnie wypełnionych, większość osadzonych kobiet pochodzi z miast – ok. 64,28 procent. Kobiety zamieszkałe na wsi stanowią 35,71% całości.

Tab. nr 6. Pochodzenie mężczyzn.

Lp. Miejsce zamieszkanie mężczyzn Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Wieś 9
2. Miasto 29
3. Brak odpowiedzi 1
Ogółem 39

Tabela

Na pytanie odpowiedzieli wszyscy osadzeni mężczyźni, jeden z nich nie zaznaczył miejsca zamieszkania. Zdecydowana większość badanych pochodziło z miasta - ok 76,32%. Zamieszkanie na wsi zadeklarowało ok 23,68 %.

W badaniach brano pod uwagę także stan cywili kobiet i mężczyzn. Wyniki przedstawiają Tabele nr. 7 i 8:

Tab.7. Stan cywilny kobiet.

Lp. Stan cywilny osadzonych kobiet Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Panna 5
2. Zamężna 9
3. Rozwiedziona 10
4. Wdowa 5
Ogółem 29

Tabela

Wśród osadzonych kobiet, największą liczbę stanowią rozwódki – ok 34,48%. Niewiele mniej jest mężatek - 31,03. Tyle samo kobiet jest pannami i wdowami - po ok 17,24%.

Tab. nr 8. Stan cywilny mężczyzn.

Lp. Stan cywilny osadzonych mężczyzn Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Kawaler 25
2. Żonaty 11
3. Rozwiedziony 3
4. Wdowiec 0
Ogółem 39

Tabela

Zdecydowana liczba ankietowanych jest stanu wolnego - 25 mężczyzn, tj. ok 64,10%. Żonę ma 11 badanych, co stanowi ok 28,06%. Rozwiedzionych jest 3, tj. ok 7,69. Żaden z mężczyzn nie jest wdowcem.

ROZDZIAŁ III.

3. WARTOŚĆ PRACY I JEJ WPŁYW NA RESOCJALIZACJĘ NA PRZYKŁADZIE ARESZTU ŚLEDCZEGO W NISKU I JEGO ODDZIAŁU W CHMIELOWIE

Trzeci rozdział prac poświęcony będzie analizie i interpretacji wyników badań własnych przeprowadzonych na kobietach odbywające karę w Areszcie Śledczym w Nisku oraz mężczyznach osadzonych w Areszcie Śledczym w Chmielowie. Będą w nim poruszane następujące tematy: charakter prac realizowanych na terenie placówek, wpływ pracy na resocjalizację i stosunek osadzonych do niej, wartość pracy w opinii penitencjariuszy oraz ich plany związane z praca po opuszczeniu Aresztu. Ponadto podjęty zostanie problem stosunku osadzonych do działań społeczno-kulturowych i religijnych na prowadzonych terenie placówki oraz ich wpływ na resocjalizacje.

3.1. Charakterystyka prac i działalności społeczno-kulturowej i religijnej podejmowanych przez osadzonych Aresztu Śledczego w Nisku i Chmielowie

Z przeprowadzonego wywiadu z pracownikiem Aresztu Śledczego w Nisku wynika, że osadzeni są kierowani w miarę możliwości do prac, które są zgodne z ich kwalifikacjami czy ukończonymi kursami zawodowymi. Areszt Śledczy w Nisku współpracuje z następującymi placówkami w których osadzone pracują: Urząd Gminy i Miasta w Nisku, Biblioteka Miejska w Nisku, Niżańskie Centrum Kultury „Sokół”, Przedszkole Miejskie w Nisku, Klub Sportowy „Sokół”, Zespół Szkół nr 2 w Nisku, Komenda Powiatowa Policji Nisko oraz Straż Pożarna w Nisku. Osadzeni mężczyźni w Oddziale w Chmielowie m.in. pomagali zapobiegać skutkom powodzi, która nawiedziła w 2010 roku okolice Tarnobrzega i powiatu. Z wywiadu wynika, że podejmują oni głównie prace porządkowe. Działalność społeczno-kulturowa realizowana jest przez uczestnictwo w imprezach kulturalno-oświatowych czy prowadzeniu zbiórek charytatywnych. Ponad to osadzonym udostępniane są książki oraz prasa, mają również możliwość korzystania z telewizji.

Jednak żeby osadzeni w tych placówkach mogli podjąć prace muszą spełnić kilka warunków tj.:

Ponadto każdy z wychowawców kieruje się kilkoma kryteriami:

Tabele od nr. 9 do nr. 12 przedstawiają typy i rodzaje prac wykonywanych przez kobiety i mężczyzn osadzonych w Areszcie Śledczym w Nisku i Chmielowie:

Tab. nr 9. Typ prac wykonywanych przez więźniarki w Areszcie Śledczym w Nisku.

Lp. Typ prac wykonywanych przez więźniarki w Areszcie Śledczym w Nisku Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Fizyczna 19
2. Umysłowa 1
3 Społeczna 9
4. Kulturalna 0
5 Inna 0
6. Brak odpowiedzi 0
Ogółem 29

Tabela

Kobiety osadzone w Areszcie Śledczym w Nisku najczęściej wykonują prace o charakterze fizycznym - tj. 19 osób co stanowi ok 65%. Następna w kolejności są te o charakterze społecznym - 9 osób co stanowi ok 31% całości. Jedna osadzona wykonuje prace o charakterze umysłowym, zaś żadna z kobiet nie zaznaczyła pracy o charakterze kulturalnym.

Tab. nr 10. Rodzaj prac wykonywanych przez osadzone w Areszcie Śledczym w Nisku.

Lp. Rodzaj prac wykonywanych przez osadzone w Areszcie Śledczym w Nisku Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Sprzątanie 20
2. Prace ogrodowe 3
3 Praca w kuchni 5
4. Praca na komputerze 1
5 Praca w radiowęźle 1
6. Naprawa książek 1
7 Prace społeczne 4

Tabela

Niektóre kobiety osadzone w Areszcie Śledczym w Nisku wykonują więcej niż jedną pracę w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych np. sprzątanie i praca w kuchni. Większość kobiet wykonuje prace porządkowe tj. sprzątanie, w następnej kolejności są prace w kuchni- gotowanie, następne są prace społeczne, później prace ogrodowe, a najmniej zadeklarowało pracę w radiowęźle, prace na komputerze czy naprawę książek.

Tab. nr 11. Typ prac wykonywanych przez więźniów w Areszcie Śledczym w Chmielowie.

Lp. Typ prac wykonywanych przez więźniów w Areszcie Śledczym w Chmielowie Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Fizyczna 12
2. Umysłowa 4
3 Społeczna 9
4. Kulturalna 3
5 Inna 7
6. Brak odpowiedzi 4
Ogółem 39

Tabela

Podobnie jak u kobiet, wśród mężczyzn najczęściej wykonywaną pracą jest ta o charakterze fizycznym - 12 osób, co stanowi ponad 30 %. Na następnym miejscu jest ta o charakterze społecznym tj. 9 osób co stanowi ok 23%. Cztery osoby wykonują pracę o charakterze umysłowym, a o jedną mniej prace kulturalne. Siedmiu mężczyzn zaznaczyło, że wykonują inne prace niż wymienione, a czterech w ogóle nie odpowiedziało.

Lp. Rodzaje prac wykonywanych przez osadzonych w Areszcie Śledczym w Chmielowie. Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Sprzątanie 25
2. Prace ogrodowe 2
3 Prace remontowo-budowlane 4
4. Praca naprawczo-gospodarcze 3
5 Praca na kuchni 3
6. Prace społeczne 5

Tab. nr 12. Rodzaje prac wykonywanych przez osadzonych w Areszcie Śledczym w Chmielowie.

Tabela

Wśród mężczyzn, podobnie jak u kobiet, niektórzy wykonują więcej niż jedną pracę. Najwięcej z nich wykonuje prace porządkowe tj. sprzątanie-25 osób. W następnej kolejności są prace społeczne- 5 osób. Pracę remontowo-budowlane wykonuje czterech mężczyzn. Po trzech wykonuje prace naprawczo-gospodarcze i pracę związane z kuchnią czy gotowaniem. Dwóch mężczyzn zajmuje się pracami ogrodowymi.

3.2. Praca jako wartość w opinii osadzonych

Odniesienie się badanych do wartości, jaką jest praca, pozwala na odnotowanie różnic w podejściu więźniów do pracy, ze zróżnicowaniami ze względu na płeć. Uzyskane wyniki przedstawiają Tabele nr. 13 i 14:

1) Wartość pracy w opinii kobiet

Tab. nr 13. Wzrost wartości pracy na skutek jej wykonywania w warunkach osadzenia w opinii kobiet.

Lp. Wzrost wartości pracy na skutek jej wykonywania w warunkach osadzenia w opinii kobiet. Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Wartość wzrosła 13
2. Wartość spadła 3
3 Wartość nie uległa zmianie 11
4. Brak odpowiedzi 2
Ogółem 29

Tabela

Według 13 kobiet wartość pracy podczas wykonywania jej w warunkach izolacji wzrosła, ponieważ nauczyła ich pokory, szacunku, spokoju, nowych umiejętności, pracy z innymi, odbudowuje poczucie własnej wartości. Pozwala zobaczyć, że praca jest wartością i wyrażają wdzięczność pracownikom placówki za umożliwienie im wykonywania jej. Podobna ilość kobiet tj. 11 ok 33 % odpowiedziało, że wartość nie uległa zmianie, ponieważ wcześniej pracowały i była ona dla nich wartością samą w sobie, zawsze uważały, że jest ona potrzebna - zarówno dla nich jak i dla osób dla których jest ona wykonywana. Trzy kobiet odpowiedziały, że wartość pracy spadła, uzasadniały to że praca którą wykonują na terenie placówki nie podoba im się. Dwie kobiety nie udzieliły żadnej odpowiedzi.

Kobiety pytane o to czym jest dla nich wartość, oraz, jak rozumieją to pojęcie odpowiedziały, że są one potrzebna do prawidłowego, codziennego funkcjonowania, wiążą się z dobrym życiem, są podstawą egzystencji, odgrywają bardzo ważną rolę w życiu, nadają mu sens, są fundamentem budującym osobę i mają wpływ na postrzeganie świata, pozwalają godnie żyć, kształtują charakter. Ponad to związane są z szacunkiem, uczciwością.

Najczęściej wymienianymi wartościami przez kobiety są: rodzina, dzieci, dom, miłość, praca, wolność, mieszkanie, wiara, zdrowie, nauka, szacunek, pieniądze, życie, przyjaźń, uczciwość, prawda, wolność. Najwięcej kobiet jako najważniejszą wartość wymieniło dzieci. Na drugim miejscu znalazła się wartość jaką jest rodzina. Na miejscu trzecim u większości kobiet pojawiła się praca, rzadziej zdrowie. Na czwartym miejscu tak samo często pojawiło się zdrowie i miłość. Piąte miejsce najczęściej zajmowały takie wartości jak wolność, wiara, nauka.

2) Wartość pracy w opinii mężczyzn

Tab. nr 14. Wzrost wartości pracy na skutek jej wykonywania w warunkach osadzenia w opinii mężczyzn.

Lp. Wzrost wartości pracy na skutek jej wykonywania w warunkach osadzenia w opinii mężczyzn Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Wartość wzrosła 13
2. Wartość spadła 2
3 Wartość nie uległa zmianie 20
5. Brak odpowiedzi 4
Ogółem 39

Tabela

Większość mężczyzn, tj. 20 stwierdziło, że wartość pracy nie uległa zmianie ponieważ już wcześniej w ich życiu stanowiła ona wartość. Według 13 jej wartość wzrosła, ponieważ dopiero wykonywanie pracy na terenie Aresztu Śledczego pozwoliła na dostrzeżenie jej zalet oraz jej docenienie. Tylko według dwóch osadzonych co stanowi ponad 5% całości wartość jej spadła, wiąże się to z niezadowoleniem z wykonywanej pracy. Czterech osadzonych nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

Mężczyźni zapytani o to jak rozumieją i czym są dla nich wartości udzielili następujących odpowiedzi: że są one wyznacznikiem, drogowskazem życia, pomagają odróżnić rzeczy ważne od tych mniej ważnych, czy dobre od złych, wskazują na co należy zwracać uwagę, a co powinno pozostać obojętne, pozwalają godnie żyć, wiążą się z szacunkiem do siebie i innych. Ponad to są fundamentem istnienia, pozwalają się odnaleźć, wyznaczają kogoś wartość, są cenne- szczególnie jak trzeba na nie lub nad nimi pracować np. wartości materialne czy duchowe. Osadzeni zwracają również uwagę na to, że są one niemierzalne i pełnią kluczową, priorytetową rolę w życiu i zachowaniu człowieka. Jeden z więźniów uważa, że człowiek który nie wyznaje żadnych wartości jest nikim.

Wartościami najczęściej wymienianymi przez mężczyzn są: rodzina, praca, zdrowie, dzieci, miłość, wiara, ogólne umiejętności życiowe tj. praca, rodzina, dzieci, pewność siebie, pieniądze, mieszkanie, bezpieczeństwo, znajomi, wierność, szacunek, lojalność, seks, wolność, wykształcenie, przynależność i odpowiedni status społeczny, wierność, szczerość, życie drugiego człowieka. W zdecydowanej większości ankiet, osadzeni na pierwszym miejscu umieszczali rodzinę, jako tą najważniejszą wartość, sporadycznie zamiast rodziny pojawiało się zdrowie lub praca – po 4 ankiety. Na drugim miejscu najczęściej pojawiała się praca, ale osadzeni również umieszczali na tym miejscu zdrowie i wolność. Trzecie miejsce głównie zajmowały dzieci, sporadycznie pojawiała się praca lub miłość. Na czwartym miejscu skazani najczęściej umieszczali miłość. Na piątym miejscu najczęściej wymieniali pieniądze lub wolność.

3.3. Wpływ pracy na resocjalizację i stosunek do niej osadzonych

Analizując faktyczny wpływ jaki wywiera na resocjalizację wykonywana przez więźniów praca, można wykazać, odpowiednio wyróżniając grupę kobiet i mężczyzn celem odrębnych także analiz pod względem płci, że:

1) Kobiety osadzone w Areszcie Śledczym w Nisku

Tab. nr 15. Wpływ pracy na resocjalizację w opinii kobiet.

Lp. Wpływ pracy na resocjalizację w opinii osadzonych kobiet Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Wpływa pozytywnie 23
2. Wpływa negatywnie 1
3 Nie wpływa w żaden sposób 2
4 Brak odpowiedzi 3
Ogółem 29

Tabela

Znacząca większość kobiet, tj. ponad 79%, czyli 23 osoby, uważa, że praca wpływa korzystnie na resocjalizację. Uzasadniały to tym, że w ich opinii praca uszlachetnia, pozwala zdobyć nowe doświadczenie, praktykę, czegoś się nauczyć, mogą poczuć się przydatne. Ponadto poprawia samopoczucie, stan psychiczny, jest sposobem na nudę.

Kobiety które wykonują pracę poza Aresztem widzą korzyść w związku z kontaktem z „wolnością”. Praca pozwala również na nawiązywanie kontaktów interpersonalnych i zmienia podejście do działań. Kobieta, która zaznaczyła odpowiedź negatywną uzasadniła to, że może być wykonywana z ludźmi którzy mają zły wpływ na nią. Dwie osadzone zaznaczyły, że praca nie wpływa w żaden sposób, ponieważ nie zależy to od pracy, ale od podejścia do niej. Trzy kobiety nie udzieliły żadnej odpowiedzi.

Tab. nr 16. Wpływ wykonywanej pracy na resocjalizację w opinii kobiet.

Lp. Wpływ wykonywanej pracy na resocjalizację w opinii kobiet. Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Ma wpływ 20
2. Raczej ma wpływ 2
3 Nie ma wpływu 2
4. Raczej nie ma wpływu 2
5. Nie wiem 3
6 Brak odpowiedzi 0
Ogółem 29

Tabela

Większość kobiet, tj. 22 co stanowi ponad 69 % całości, na pytanie dotyczące wpływu pracy na ich resocjalizację odpowiedziało, że „wpływa” lub „raczej wpływa”. Cztery kobiety udzieliły odpowiedzi przeczącej, a trzy nie wiedziały.

W dalszej części badań zwrócono uwagę na wpływ pracy na owocność pobytu w opinii kobiet osadzonych w Areszcie Śledczym. Wyniki prezentuje Tabela nr. 17:

Tab. nr 17. Wpływ pracy na owocność pobytu w opinii kobiet.

Lp. Wpływ pracy na owocność pobytu w Areszcie Śledczym Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Pozytywny 18
2. Negatywny 0
3 Nie wpływa w ogóle 1
4. Brak odpowiedzi 10
Ogółem 29

Tabela

Według osiemnastu kobiet, czyli ponad 62 % praca wpływa pozytywnie na owocność ich pobytu w Areszcie Śledczym, ponieważ czują się zadowolone z wykonywanej pracy, nabywają nowe umiejętności np. wyszywanie, gotowanie, mogą pożytecznie spędzać czas i szybciej im on upływa. Praca pozwala na oderwanie się od rzeczywistości więziennej, nie myślenie o problemach, daje zadowolenie z siebie, poczucie spełnienia. Ponadto za dobrze wykonywaną pracę mają większe szanse na zwolnienie warunkowe. Kobiety, które pracują z innymi zwracają uwagę na to, że czują się dobrze pomagając innym, poprawia im ona samopoczucie i mogą poczuć się potrzebne. Dziesięć kobiet nie udzieliło odpowiedzi, a tylko jedna uznała, że nie wpływa w ogóle. Żadna z osadzonych nie zaznaczyła odpowiedzi negatywnej.

Na pytanie o rodzaj prac jakie chciałyby wykonywać w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych osadzone wymieniły: pracę z dziećmi, w tym z tymi specjalnej troski, jako salowe w szpitalach, chciałyby pomagać zwierzętom, wykonywać pracę o charakterze chałupniczym, w bibliotece, działać przy akcjach charytatywnych, pomagać osobom starszym i chorym, niepełnosprawnym, preferowałyby więcej prac poza Aresztem Śledczym. Ogólnie wskazywały na potrzebę zwiększanie ilości prac.

W dalszych badaniach zwrócono uwagę na stosunek kobiet do pracy, także tej wykonywanej na terenie placówki. Wyniki prezentują Tabele nr. 18 i 19:

Tab. nr 18. Stosunek osadzonych kobiet do pracy.

Lp. Stosunek osadzonych kobiet do pracy Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Pozytywny 25
2. Negatywny 0
3 Obojętny 1
4. Zależy od pracy 3
5. Brak odpowiedzi 0
Ogółem 29

Tabela

Znacząca większość kobiet- ponad 86 %, ma pozytywny stosunek do pracy. Uzasadniają to tym, że praca daje satysfakcje, poczucie tego że są potrzebne, wypełnia czas, daje utrzymanie, pozwala się douczać, budzi pozytywne emocje, dowartościowuje. Jedna kobieta ma obojętny stosunek do pracy. Trzy zaznaczyły, że jest to uzależnione od pracy, ponieważ według nich praca musi wiązać się z satysfakcją i przekonaniem co do jej celu jeśli tego nie ma staje się tylko źródłem zarobku i jest mecząca.

Tab. nr 19. Stosunek osadzonych kobiet do wykonywanej/zleconej pracy.

Lp. Stosunek osadzonych kobiet do wykonywanej/zleconej pracy Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Pozytywny 25
2. Negatywny 0
3 Obojętny 0
4. Krytyczny 0
5. Brak odpowiedzi 4
Ogółem 29

Tabela

Tak jak w poprzednich pytaniach i w tym osadzone kobiety mają pozytywny stosunek do wykonywanej/zleconej pracy. Odpowiedź taką zaznaczyło 25 kobiet, co stanowi ponad 86 % całości. Swoje odpowiedzi uzasadniały podobnie jak w poprzednich pytaniach m.in., że praca wpływa pozytywnie na ich psychikę, wypełnia czas, dowartościowuje zwłaszcza jak widzą efekty swojej pracy, bo ją lubią, dzięki niej czują się potrzebne, docenione. Ponadto przygotowuje ich do normlanego życia poza Aresztem Śledczym, zdobywają nowe doświadczenie, widzą jej sens, pozwala zapomnieć o problemach i daje im w pewnym sensie poczucie normalności. Cztery kobiety w ogóle nie udzieliły odpowiedzi.

2) Mężczyźni osadzeni w Areszcie Śledczym w Chmielowie

Tab. nr 20. Wpływ pracy na resocjalizacje w opinii mężczyzn.

Lp. Wpływ pracy na resocjalizacje w opinii mężczyzn Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Wpływa pozytywnie 27
2. Wpływa negatywnie 1
3 Nie wpływa w żaden sposób 1
4 Brak odpowiedzi 10
Ogółem 39

Tabela

Podobnie jak w przypadku kobiet, większość mężczyzn również uważa, że praca wpływa pozytywnie na resocjalizacje tj. 27 osób co stanowi ponad 69 % wszystkich mężczyzn. Jej korzystny wpływ uzasadniają poczuciem celowości, satysfakcji z wykonywanej pracy, możliwością oderwanie się od warunków więziennych, czy negatywnych myśli, buduje ona w nich pozytywne nastawienie do życia i pozwala zapomnieć o problemach (bo jest jakieś zajęcie) i poczuć się potrzebnym. Ponadto część z nich uważa, że wykonywanie pracy w warunkach izolacji pozwoli im znaleźć pracę po wyjściu na wolność.

Praca w opinii badanych osadzonych uczy obowiązkowości, umiejętności interpersonalnych, szacunku do pracy i pieniędzy. Jedna osoba odpowiedziała negatywnie uzasadniając to tym , że praca jest przymusowa. Również jeden z osadzonych uważa, ze nie wpływa w żaden sposób, ponieważ jak uzasadnił zależy to od osoby a nie od innych. Dziesięciu osadzonych nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

Tab. nr 21.Wpływ wykonywanej pracy na ich resocjalizację w opinii mężczyzn.

Lp. Wpływ wykonywanej pracy na ich resocjalizację w opinii mężczyzn. Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Tak 19
2. Raczej tak 12
3 Nie 2
4. Raczej nie 1
5. Nie wiem 2
6 Brak odpowiedzi 1
Ogółem 39

Tabela

Mężczyźni w znaczącej większości - 31 osób, czyli ponad 82 %, uważa że praca wpływa pozytywnie na ich resocjalizację. Tylko trzy osoby wypowiedziały się negatywnie, dwie osoby nie wiedziały, a tylko jeden mężczyzna nie udzielił żadnej odpowiedzi.

Tak jak u kobiet, również mężczyzn zapytano o ich opinie na temat wpływu pracy na owocność pobytu w Aresztu Śledczym. Uzyskane wyniki przedstawia Tabela nr. 22:

Tab. nr 22.Wpływ pracy na owocność pobytu w opinii mężczyzn.

Lp. Wpływ pracy na owocność pobytu w Areszcie Śledczym w Chmielowie Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Pozytywny 20
2. Negatywny 0
3 Nie wpływa w ogóle 10
4. Brak odpowiedzi 9
Ogółem 39

Tabela

Mężczyźni w większości uważają, że praca wpływa pozytywnie na owocność ich pobytu w Areszcie Śledczym. Uzasadniają to możliwością zapomnienia o przeszłości, problemach, nie odczuwają nudy, szybciej mija im czas, czują się potrzebni. Ponadto mogą rozwijać swoje możliwości, otrzymują przywileje, czy wspomagać finansowo rodzinę. Jak widać odpowiedzi uzasadniające owocność pobytu w izolacji pokrywają się z opiniami ankietowanych mężczyzn na temat wpływu pracy na resocjalizację. Żaden z osadzonych nie odpowiedział negatywnie. Brak wpływu pracy na owocność pobytu w Areszcie Śledczym zadeklarowało 10 osadzonych. Dziewięciu nie odpowiedziało w ogóle.

Skazani mężczyźni w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych chcieliby, aby było więcej prac o charakterze remontowo-budowlanym, działań wykonywanych poza terenem Aresztu Śledczego. Chcą udzielać pomocy i opiekować się zwierzętami, działać charytatywnie czy na rzecz innych ludzi np. w szpitalach czy domach opieki. Skłonni są podjąć każdą prace, żeby tylko pracować. Wskazują na potrzebę większej ilości kursów zawodowych. Jeden z mężczyzn napisał, ze według niego placówka daje mu możliwość podejmowania wielu różnych rodzajów pracy. A inny chciałby wstępować w zasadniczą służbę wojskową w ramach odbywanej kary.

Mężczyźni również odpowiadali na pytanie o stosunek do pracy w ogóle i do tej wykonywanej na terenie placówki. Wyniki przedstawiają Tabele nr. 23 i nr. 24:

Tab. nr 23. Stosunek osadzonych mężczyzn do pracy.

Lp. Stosunek osadzonych mężczyzn do pracy Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Pozytywny 28
2. Negatywny 1
3 Obojętny 3
4. Zależy od pracy 5
5. Brak odpowiedzi 2
Ogółem 39

Tabela

Mężczyźni prezentują raczej pozytywny stosunek do pracy, taką odpowiedź zaznaczyło 28 osadzonych, co stanowi ponad 71 % ogółu. W ich opinii praca pozwala na realizację własnych planów i marzeń, pozytywnie wpływa na samopoczucie, pozwala na utrzymanie siebie i rodziny. Dzięki niej mogą się samodoskonalić. Ponadto praca pozwala im poczuć się docenionym. Część z osób po prostu lubi pracować, poprawia im samopoczucie i dowartościowuje ich, pozwala na godne życie. Jeden mężczyzna, co stanowi ponad 2% ogółu, odpowiedział negatywnie, ponieważ uważa że praca jest wykorzystywana na rzecz państwa. Trzy osoby, które odpowiedziały że praca jest dla nich obojętna uzasadniali to brakiem wartości pracy i nieprzywiązywaniem do niej wagi ( „jeśli nie znajdę to trudno”). Skazani którzy zaznaczyli odpowiedź czwartą tj. zależy od wykonywanie pracy uzasadniali to, że praca musi być ciekawa i dawać dobry zarobek, aby móc utrzymać siebie i rodzinę. Dwóch mężczyzn nie udzieliło odpowiedzi.

Tab. nr 24. Stosunek osadzonych mężczyzn do wykonywanej/zleconej pracy.

Lp. Stosunek osadzonych mężczyzn do wykonywanej/zleconej pracy. Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Pozytywny 25
2. Negatywny 2
3 Obojętny 0
4. Krytyczny 0
5. Brak odpowiedzi 12
Ogółem 39

Tabela

Podobnie jak we wcześniejszych pytaniach stosunek mężczyzn do wykonywanej pracy w ramach kary pozbawienia wolności jest pozytywny. Taką odpowiedź zaznaczyło 25 osób co stanowi ponad 64% całości. Ponieważ daje im ona satysfakcje, poczucie normalności, dowartościowuje ich, uczy szacunku do pracy i drugiej osoby, wypełnia czas. Pozwala im odreagować, zmienia się ich system wartości. Dzięki niej mogą nabywać nowe umiejętności.

W przypadku osób, które wykonują prace społeczne pozwala ona poczuć się potrzebnym i daje radość. Dwie osoby, które udzieliły odpowiedzi negatywnej uzasadniły to przymusowym charakterem i brak jej wpływu na resocjalizację. Dwunastu mężczyzn w ogóle nie udzieliło odpowiedzi.

3.4. Stosunek osadzonych do wartości społeczno-kulturowych i religijnych

Badano też stosunek do wartości społeczno–kulturowych i religijnych, a także sposób realizacji i zaangażowanie uwzględniając płeć badanych. Także w tym przypadku wydaje się istotne uwzględnienie możliwych zróżnicowań pod względem płci. Uzyskane wynik prezentują Tabele od nr. 25 do nr 30:

1) Wartości społeczno-kulturowe i religijne w opinii kobiet

Tab. nr 25. Realizowanie działań społeczno-kulturowych i religijnych na terenie placówki w opinii kobiet.

Lp. Realizowanie działań społeczno-kulturowe i religijne na terenie placówki w opinii kobiet Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Są realizowane 22
2. Nie są realizowane 1
3 Tylko czasami 4
4. Brak odpowiedzi 2
Ogółem 29

Tabela

Większość kobiet tj. ponad 75 % potwierdziło, że na terenie placówki są organizowane działania społeczno-kulturowe i religijne. Działania religijne realizowane są one poprzez spotkania z członkami Kościoła Zielonoświątkowców, kółka religijne np. nauka pieśni czy modlitw religijnych. W ramach zajęciach kulturalnych odbywają się zajęcia z rękodzieł artystycznych np. haftowanie, wyszywanie, robienie na drutach, szydełku, robienie gazetki, zajęcia plastyczne, artystyczne, dyskusyjne kluby książki, przedstawienia teatralne, pikniki rodzinne, zajęcia sportowe, czy wolontariat. Cztery osadzone zaznaczyły, że taka działalność jest realizowana tylko czasami. Tylko jedna kobieta zaznaczyła, że zajęcia o charakterze społecznym czy religijnym nie są realizowane, jednak nie uzasadniła tego w żaden sposób. Dwie kobiet nie wybrały żadnej odpowiedzi.

Tab.nr 26. Zaangażowanie więźniarek w działalność społeczno-kulturową i religijną placówki.

Lp. Zaangażowanie więźniarek w działalność społeczno-kulturową i religijną placówki Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Angażują się 21
2. Nie angażują się 1
3 Brak odpowiedzi 7
Ogółem 29

Tabela

Znaczna większość kobiet chętnie angażuje się w działania społeczno-kulturowe i religijne. Głównie dlatego że mogą rozwijać swoje zainteresowania i poznać nowe typy zajęć, czują się docenione, dowartościowane, gdy ich prace są wystawione w lokalnym Domu Kultury, mogą się wyciszyć, zrelaksować, dobrze to wpływa na ogólne samopoczucie, jest sposobem na nudę. Tylko jedna osadzona nie angażuje się, a siedem z nich nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

Tab. nr 27. Potrzeba działań społeczno-kulturowy i religijnych w resocjalizacji w opinii więźniarek.

Lp. Potrzeba działań społeczno-kulturowy i religijnych w resocjalizacji w opinii więźniarek Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Są potrzebne 17
2. Nie są potrzebne 0
3 Brak odpowiedzi 12
Ogółem 29

Tabela

Ponad połowa kobiet tj. ponad 58 % udzieliło odpowiedzi twierdzącej na pytanie o potrzebę zajęć społeczno-kulturowych i religijnych. Swoją odpowiedź uzasadniały tym, że uczą one odpowiedzialności za innych (np. wolontariat), podtrzymują na duchu. Zajęcia tego typu pozwalają na rozwój, dzięki nim mogą nauczyć się nowych rzeczy. Ponad to wzbudzają uczucia patriotyczne, kształtują osobowość, wypełniają czas, pozytywnie wpływają na przemyślenia, pozwalają również na łagodne wdrażać się w życie społeczne. Zajęcia o takim charakterze odbudowują pewne nawyki np. bezinteresowność, które wcześniej zostały zaniedbane. Żadna osadzona nie odpowiedziała negatywnie, ale 12 kobiet nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

2) Działania społeczno-kulturowe i religijne w opinii mężczyzn

Trochę inne dane uzyskano wśród badanych mężczyzn.

Tab. nr 28. Realizowanie działań społeczno-kulturowe i religijne na terenie placówki w opinii mężczyzn.

Lp. Realizowanie działań społeczno-kulturowe i religijne na terenie placówki w opinii mężczyzn Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Są realizowane 29
2. Nie są realizowane 6
3 Tylko czasami 3
4. Brak odpowiedzi 2
Ogółem 39

Tabela

Na pytanie, czy na terenie placówki są realizowane działania społeczno-kulturowe czy religijne większość odpowiedzi była twierdząca. Tak zaznaczyło 29 osób co stanowi ponad 74% całości. Wśród realizowanych zajęć wymieniali: zajęcia plastyczne, konkursy, zajęcie i turnieje sportowe (np. tenis czy piła nożna), szycie lalek dla chorej dziewczynki, pomoc w zbieraniu funduszy na Dom Pomocy Społecznej czy wolontariat. Osadzeni również mają dostęp do biblioteki czy mogą oglądać telewizję.

W ramach działań związanych z religijnym obszarem życia, skazani mogą uczestniczyć we mszy świętej czy mają organizowane święta. Ci którzy odpowiedzieli, że są organizowane tylko czasami tj. 3 osoby dopisały, że uczestnictwo w zajęciach jest uzależnione od decyzji wychowawców. Sześciu mężczyzn zadeklarowało, że zajęcia tego typu nie są organizowane na terenie placówki. Dwóch z osadzonych nie udzieliło odpowiedzi.

Tab. nr 29. Zaangażowanie się osadzonych w działalność społeczno-kulturową i religijną placówki.

Lp. Zaangażowanie się osadzonych w działalność społeczno-kulturową i religijną placówki Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Angażują się 20
2. Nie angażują się 10
3 Brak odpowiedzi 9
Ogółem 39

Tabela

Większość mężczyzn angażuje się w zajęcia społeczno-kulturowe i religijne placówki. Dzięki takim zajęciom czują się potrzebni, lubią pomagać, daje im to satysfakcje, przyjemność, pomaga zdobywać nową wiedzę, mogą się czegoś nowego nauczyć, czy po prostu lubią zajęcia kulturalne. Jest to ich sposób na spędzanie nadmiaru wolnego czasu. Niektórzy chcą tym udowodnić swoją wartość - żeby ludzie którym pomagają np. poprzez wolontariat nie stygmatyzowali ich. Część osób deklarowało uczestnictwo w zajęciach religijnych, bo są wierzący. Osoby, które nie angażują się uzasadniają to brakiem chęci, niezainteresowaniem, lenistwem. Dziewięciu osadzonych nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

Tab. nr 30. Potrzeba działań społeczno-kulturowy i religijnych w resocjalizacji w opinii osadzonych.

Lp. Potrzeba działań społeczno-kulturowy i religijnych w resocjalizacji w opinii osadzonych Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Są potrzebne 28
2. Nie są potrzebne 3
3 Brak odpowiedzi 8
Ogółem 39

Tabela

Według ankiety, osadzeni widzą potrzebę realizowania działań społeczno-kulturalnych i religijnych. Taką odpowiedź zaznaczyło, ponad 71% czyli 28 osób. Uzasadniają to potrzebą integracji, wsparcia, uczestnictwo w takich zajęciach pozwala rozwiązywać problemy, odreagować, dobrze wykorzystać czas wolny. Sądzą również, że nabyte umiejętności przydadzą się w życiu. Zajęcia tego typu wzbudzają refleksję, dają do myślenia, pozwalają zastanowić się nad własnym życiem, zachowaniem, kształtują świadomość i umiejętności interpersonalne. Dzięki takim działaniom, mogą oni docenić i być docenieni przez innych ludzi. Tylko trzech osadzonych uważa, że nie są potrzebne, ponieważ na wolności też można to samo robić. Zaś ośmiu nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

3.5. Praca jako czynnik wpływający na probację - powrót do środowiska i podejmowanie pracy na wolności

Praca postrzegany jest jako czynnik resocjalizacyjny. Badano ten fakt uwzględniając różnice płci. Wyniki przedstawiono w Tabelach od nr. 31 do nr. 35:

1) W opinii kobiet

Tab. nr 31. Chęć podjęcia zatrudnienia przez kobiety po opuszczeniu Aresztu Śledczego.

Lp. Chęć podjęcia zatrudnienia przez kobiety po opuszczeniu Aresztu Śledczego Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Tak 26
2. Nie 0
3 Jeszcze nie wiem 1
4. Być może 1
5. Brak odpowiedzi 1
Ogółem 29

Tabela

Prawie 90 % kobiet wyraża chęć podjęcia pracy po zakończeniu kary pozbawienia wolności, odpowiednio po jednej osadzonej udzieliły odpowiedzi, że dopuszcza taką możliwość, jeszcze nie wie oraz nie odpowiedziała.

Tab. nr 32. Wpływ pracy na powrót do środowiska i podjęcia pracy na wolności w opinii kobiet.

Lp. Wpływ pracy na powrót do środowiska i podjęcia pracy na wolności w opinii kobiet. Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Zdecydowanie tak 10
2 Tak 14
3. Raczej tak 4
4 Zdecydowanie nie 0
5. Nie 0
6. Raczej nie 0
7. Nie wiem 1
8. Brak odpowiedzi 0
Ogółem 29

Tabela

Odpowiedzi twierdzącej, tj. zdecydowanie tak, tak lub raczej tak, na pytanie o wpływ pracy wykonywanej w warunkach izolacji na powrót do środowiska i podjęcie tam pracy udzieliło 28 kobiet co stanowi ponad 96%. Tylko jedna kobieta jeszcze nie wiedziała czy podejmie takie działania.

Tab. nr 33. Korzyści płynące z pracy jako metody resocjalizacyjnej w opinii kobiet.

Lp. Korzyści płynące z pracy jako metody resocjalizacyjnej w opinii kobiet Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Przynosi korzyści 17
2. Nie przynosi korzyści 0
3 Czasami przynosi korzyści 2
4. Brak odpowiedzi 10
Ogółem 29

Tabela

Większość kobiet widzi korzyści płynące z pracy jako metody resocjalizacyjnej, ponieważ pozwala ona przygotować się do pracy i życia na wolności, uczy szacunku, motywuje do podjęcia pracy na wolności, uspokaja, uczy pokory, szacunku, pracy w grupie, daje poczucie bycia potrzebnym, nie pozwala się nudzić, daje zadowolenie, uczy bezinteresowności, pozwala zapomnieć o problemach. Ponadto, za dobrze wykonaną pracę dostają nagrody. Dwie z ankietowanych odpowiedziały, że tylko czasami przynosi korzyści zwłaszcza wtedy kiedy pracują w grupie. Dziesięć kobiet nie udzieliło żadnej odpowiedzi. Żadna z kobiet nie udzieliła negatywnej odpowiedzi.

2) W opinii mężczyzn

Tab. nr 34. Chęć podjęcia zatrudnienia przez mężczyzn po opuszczeniu Aresztu Śledczego.

Lp. Chęć podjęcia zatrudnienia przez mężczyzn po opuszczeniu Aresztu Śledczego Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Tak 32
2. Nie 2
3 Jeszcze nie wiem 3
4. Być może 0
5. Brak odpowiedzi 2
Ogółem 39

Tabela

Ponad 82 % mężczyzn, czyli 32 osoby deklaruje chęć podjęcia pracy/zatrudnienia po opuszczenia Aresztu Śledczego. Tylko 2 osoby nie poczynią żadnych kroków w tym celu, tyle samo nie odpowiedziało na pytanie, a trzech osadzonych jeszcze nie wie.

Tab. nr 35. Wpływ pracy na powrót do środowiska i podjęcia pracy na wolności w opinii mężczyzn.

Lp. Wpływ pracy na powrót do środowiska i podjęcia pracy na wolności w opinii mężczyzn. Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Zdecydowanie tak 14
2 Tak 13
3. Raczej tak 7
4 Zdecydowanie nie 0
5. Nie 1
6. Raczej nie 0
7. Nie wiem 2
8. Brak odpowiedzi 2
Ogółem 39

Tabela

Zdecydowana większość tj. 34 skazanych, co stanowi ponad 87 % całości uważa, że praca pomaga powrócić do środowiska tzn. udzielili odpowiedzi zdecydowanie tak, tak lub raczej tak, tylko jeden osadzony się z tym nie zgadza. Nie miało zdania dwie osoby i tyle samo nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

Tab. nr 36. Korzyści płynące z pracy jako metody resocjalizacyjnej w opinii mężczyzn.

Lp. Korzyści płynące z pracy jako metody resocjalizacyjnej w opinii mężczyzn Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Przynosi korzyści 23
2. Nie przynosi korzyści 2
3 Czasami przynosi korzyści 4
4. Brak odpowiedzi 10
Ogółem 39

Tabela

Większość mężczyzn widzi korzyści płynące z pracy jako metody resocjalizacyjnej, uzasadniają to tym, że pozwala ona pozytywnie wykorzystać czas, oderwać się od monotonii, nie myśleć o problemach, lepiej się poczuć, kształtuje system wartości i osobowość resocjalizowanego, uczy szacunku do pracy, dzięki niej stają się w jakiś sposób samowystarczalni czy mogą pomóc rodzinę (jeśli dostają za pracę wynagrodzenie). Pozwala na zdobycie nowych doświadczeń, nauczyć się nowych kwalifikacji. Ponadto dostają nagrody i przywileje za dobre jej wykonywanie, uczy ona pracy w grupach i odpowiedzialności. Jeden z mężczyzn uważa, że praca jest najlepszą metodą resocjalizacji. Dwóch mężczyzn nie widzi korzyści płynących z pracy wykonywanej w Areszcie Śledczym, ponieważ nie chcą wykonywać takiej samej pracy po opuszczaniu placówki. Czterech osadzonych sądzi, że praca tylko czasami przynosi korzyści, zwłaszcza jak jest płatna lub jest wynagradzana w inny sposób np. przepustki czy wcześniejsze opuszczenie Aresztu Śledczego. Dziesięciu mężczyzn nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

3.6. Ocena przygotowania Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizacji przez pracę - w opinii osadzonych

Istniejące aktualnie możliwości ubiegania się i realizowania programów kreatywnej, czy też twórczej resocjalizacji, wydają się stanowić szczególną możliwość adaptacji procesu resocjalizacji do uwarunkować czasu, miejsca, płci, a w istocie daleko bardziej i dalej je indywidualizować. Badani dokonywali też ewaluacji przygotowania Aresztu Śledczego do realizacji procesu resocjalizacji. Wyniki różniły w zależności od płci, zostały one przedstawiają Tabele nr. 37 i nr. 38:

1) W opinii kobiet

Tab. nr 37. Ocena przygotowania Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizacyjnych przez pracę w opinii kobiet.

Lp. Ocena przygotowania Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizacyjnych przez pracę w opinii kobiet. Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Pozytywna 23
2. Negatywna 0
3 Brak zdania 5
4. Brak odpowiedzi 1
Ogółem 29

Tabela

Zdecydowana większość kobiet, czyli 23 na 29 osadzonych pozytywnie oceniły przygotowanie Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizacyjnych poprzez pracę, pięć nie miało zdania na ten temat, a jedna nie udzieliła żadnej odpowiedzi.

2) W opinii mężczyzn

Tab. nr 38. Ocena przygotowania Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizacyjnych przez pracę w opinii mężczyzn.

Lp. Ocena przygotowania Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizacyjnych przez pracę w opinii mężczyzn Penitencjariusze ankietowani
Liczba
1. Pozytywna 18
2. Negatywna 8
3 Brak zdania 9
4. Brak odpowiedzi 4
Ogółem 39

Tabela

Co prawda w większości mężczyźni pozytywnie oceniają przygotowanie Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizacyjnych poprzez pracę tj. 18 osób co stanowi 46,15 % całości, ale pojawiają się odpowiedzi negatywne, głównie wśród osób, które uważają że nie ma resocjalizacji czy którym nie podoba się praca wykonywana w placówce. Pojawiają się osoby, które ogólnie wypowiadają się pozytywnie o pracy w Areszcie Śledczym, ale zaznaczyły odpowiedź negatywną. Dziewięciu skazanych nie ma zdania na ten temat, a czterech nie zaznaczyło żadnej odpowiedzi.

ZAKOŃCZENIE

W Polsce od lat ‘20 XX wieku, praca zaczęła być postrzegana jako skuteczna metoda resocjalizacji. Wraz z upływem czasu i zmianami politycznymi oraz społeczno- gospodarczymi jej realizacja wyglądała różnie, np. w latach ‘80 zlikwidowano znaczną część przywięziennych zakładów pracy, a w latach ‘90 wyeliminowano je zupełnie ze względu na słabą jakość wykonywanych produktów.

Wraz z wejściem nowelizacji Kodeksu Karnego w 1997 roku, zaczęto realizować liczne programy resocjalizacyjne przez pracę, które m.in. mają za zadanie przyuczyć do zawodu i nauczyć nowych umiejętności124.

W obecnie obowiązującym Kodeksie Karnym doceniana jest wartość pracy i jej udowodniony, korzystny wpływ na readaptację osadzonych.

W Kodeksie Karnym Wykonawczym natomiast ustawodawca za najlepszą metodę oddziaływań resocjalizacyjnych uznaje pracę. Ponadto określa szczegółowo zasady zatrudnienia skazanych. Istnieje również Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie szczegółowych zasad zatrudnienia skazanych, gdzie określono możliwość zatrudnienia skazanych na podstawie umowy o pracę, skierowania do pracy, wykonywania pracy zarobkowej na własny rachunek i innej podstawie prawnej125.

Jednak myślę, że warto poznać opinie samych więźniów na temat wartości pracy, jej skuteczności w procesie resocjalizacji i sposobów realizacji pracy na terenie Aresztu Śledczego.

Dlatego zamierzeniem, które postawiłam sobie w niniejszej pracy było zbadanie wartości pracy w opinii osadzonych w Areszcie Śledczym w Nisku i jego oddziale w Chmielowie. Ponadto poznanie zdania więźniów na temat jej skuteczności oraz sposobie jej realizacji na terenie wyżej wymienionych placówek. W ramach zbadania powyższych zagadnień, zastosowałam kwestionariusz ankiety, który miał pomóc w udzieleniu odpowiedzi na główny problem badawczy pracy: Jaka jest wartość pracy w systemie resocjalizacji?

Opierając się o powyższy problem w pracy zawarłam następującą hipotezę główną: W opinii osadzonych praca postrzegana jest jako wartość w procesie ich resocjalizacji.

Oraz trzy szczegółowe:

Zarówno hipoteza główna jak i szczegółowe oraz związane z nimi zmienne wskazują na istniejące zależności i tym samym znalazły potwierdzenie w przeprowadzonych ankietach. Pojawiły się nieznaczne różnice w odpowiedziach, które były uzależnione od płci. I tak, wszyscy więźniowie wśród pięciu najważniejszych wartości wymieniali pracę. Jednak u mężczyzn zajmowała ona wyższą pozycję niż u kobiet. Ci pierwsi najczęściej wskazywali na drugie, sporadycznie trzecie miejsce, kobiety natomiast trzecią lub czwartą pozycję. Jednak u większości mężczyzn, inaczej niż u kobiet wartość pracy nie uległa zmianie, a one wskazywały na wzrost jej wartości.

Osadzeni również wskazali na pozytywny wpływ pracy na ich resocjalizację. W tym przypadku płeć nie grała roli - zarówno mężczyźni jak i kobiety wypowiadają się pozytywnie na temat pracy wykonywanej w warunkach osadzenia.

W nawiązaniu do poprzedniej hipotezy zarówno mężczyźni i kobiety chętnie podejmują zarówno pracę fizyczną, jak i tą o charakterze społeczno-kulturalnym. Takie zajęcia są realizowane na terenie placówek objętych badaniami. Osadzeni chętnie podejmują tego typu działania, ponieważ dowartościowują ich, i pozwalają pozytywnie wyplenić czas.

Zarówno kobiety jak i mężczyźni, deklarują chęć podjęcia pracy po opuszczeniu Aresztu Śledczego, jednocześnie wskazując na jej pozytywny wpływ na powrót do środowiska. Przede wszystkim dlatego, że daje ona nadzieję na lepszą przyszłość w życiu na wolności.

Podsumowując można stwierdzić, że w opinii badanych osadzonych, praca jest wartością i w znacznej większości sprawdza się jako metoda oddziaływań resocjalizacyjnych. Ponadto ma ona pozytywny wpływ na samopoczucie skazanych i pozwala im wypełnić czas w sposób konstruktywny. Optymizmem napawa fakt, iż więźniowie chętnie angażują się w pracę oraz działania społeczno-kulturowe i religijne oraz dają propozycję innych działań, nie tylko tych dających zarobek. Wskazują na chęć pomocy innym, głównie tym najbardziej potrzebującym.

BIBLIOGRAFIA

I. DOKUMENTY PRAWNE

  1. Kodeks Karny Wykonawczy z 1969 r.( Dz. U. z 14 maja 1969r., Nr 13, poz.98 z późn. zm.).

  2. Kodeks Karny Wykonawczy z 1997 r. (Dz. U. nr 90, poz. 557 z późń. zm.).

  3. Kodeks Pracy ( Dz. U. z 1998 r, Nr.21, poz. 94 z późn. zm.).

  4. Kodeks Karny z 1997 (Dz. U z 1997, Nr 88, poz. 553 z późń. zm.).

  5. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 2004 r. W sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych (Dz. U. z dnia 25 lutego 2004 r. Nr 27 poz. 242).

II. LITERATURA PRZEDMIOTU

  1. Barczyk A., P.P. Barczyk, Wybrane zagadnienia historii resocjalizacji, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1999.

  2. Bereźnicki F., Prace magisterskie z pedagogiki, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Szczecin 1997.

  3. Cegielska J.. Kronika- zatrudnienie więźniów, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”, nr 16/17 i n, 1997, s. 181-185.

  4. Ciepły F., Idea resocjalizacji w prawie karnym, [w:] B. Kałdon (red.), Profilaktyka, resocjalizacja, rewalidacja pomocą rodzinie, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Stalowa Wola-Sandomierz, 2008, s. 460 – 473.

  5. Domagalski W., Obozy pracy przymusowej w Milęcinie, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”, nr 15, 1997, s. 76-79.

  6. Dutkiewicz W., Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Kielce 2001.

  7. Glińska-Lachowicz A., Praca jako forma oddziaływań resocjalizacyjnych w polskim systemie penitencjarnym po 1925 r.[w:] Z. Jasiński, A. Kurka, D. Widelak (red.), W dziewięćdziesięciolecie polskiego więziennictwa. Księga jubileuszowa., Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2008, s. 223-260.

  8. Grabias J., Wolontariat- praca społeczna alternatywą dla kary pozbawienia wolności., [w:] F. Kozaczuk (red), Optymalizacja działań resocjalizacyjnych w Polsce i niektórych krajach europejskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009, s. 209 - 216.

  9. Iwański St. Z., Kryzys kary pozbawienia wolności, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Menadżerskiej w Warszawie, Warszawa 2001.

  10. Jan Paweł II, Encyklika ‘Laborem exercens’, w: J.M. Lipniak (red.), Encykliki społeczne Kościoła katolickiego, Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Świdnica 2005, s. 288-348.

  11. Kamiński A., Aktywizacja i uspołecznienie uczniów w szkole podstawowej, PWN, Warszawa 1960.

  12. Kozielecki J., Koncepcja psychologiczna człowieka, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1997.

  13. Macias Z., Przywięzienne przedsiębiorstwa i zakłady pracy w dobie reformy gospodarczej, „Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny”,1983, nr, 3, s. 27-44.

  14. Nowacki T., Praca ludzka. Analiza pojęcia, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji-PIB, Radom 2008.

  15. Lange O., Ekonomia polityczna T.1, PWN, Warszawa 1966.

  16. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2006.

  17. Okoń W., Słownik Pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1984.

  18. Pilch T., T Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001.

  19. Podgórski A. R., Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy metodologicznej dla studentów, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz 2007.

  20. Popławski H., Środki i metody oddziaływania penitencjarnego, „Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny”, 1984, nr 5, s. 159 - 170.

  21. Porowski M., Karanie a resocjalizacja, „Studia Kryminologiczne , Kryminalistyczne i Penitencjarne”, 1985, t.16, s. 155 – 175.

  22. Pyrcak J., Ustawa o zatrudnieniu osób pozbawionych wolności, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”, 1997, nr 16/17, s. 39 – 46.

  23. Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne Wydawnictwo APS, Warszawa 2005.

  24. Such J., Wstęp do metodologii ogólnej nauk, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1973.

  25. Szczepaniak P., Oddziaływanie penitencjarne na więźniów w świetle współczesnej pedagogiki i penitencjarystyki, w: Z. Jasiński, A. Kurek, D. Widelak (red.), W dziewięćdziesięciolecie polskiego więziennictwa. Księga jubileuszowa., Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2008, s. 151 – 188.

  26. Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1970.

  27. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, wyd. 5 zmienione i uzupełnione, Katowice 1999.

  28. Śliwowski J., Prawo i polityka penitencjarna, PWN, Warszawa 1982.

  29. Tomaszewski T. (red.), Psychologia, PWN, Warszawa 1975.

  30. Wiatrowski Z., Podstawy pedagogiki pracy, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, 2000.

  31. Wyszyński S. Duch pracy ludzkiej: myśl o wartości pracy, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań, 1957.

  32. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976.

  33. Znaniecki F., Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, PWN, Warszawa 1974.

III. ADRESY INTERNETOWE

  1. http://www.sw.gov.pl/pl/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-rzeszow/areszt-sledczy-nisko/index.html.

  2. http://www.bip.sw.gov.pl/Lists/Biuletyn/DispForm.aspx?ID=126&ContentTypeId=0x010056005F2F28B5C04BBC61226394FDD77D.

  3. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3967295.

  4. http://www.sw.gov.pl/pl/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-rzeszow/areszt-sledczy-nisko/oddzial-zewnetrzny-chmielow/index.html

  5. http://sjp.pwn.pl/slownik/2441229/areszt_śledczy

SPIS TABEL

Tabela 1. Wiek osadonych kobiet 48

Tabela 2. Wiek osadonych mężczyzn 49

Tabela 3. Wykształcenie kobiet 49

Tabela 4. Wykształcenie mężczyzn 50

Tabela 5. Pochodzenie kobiet 50

Tabela 6. Pochodzenie mężczyzn 50

Tabela 7. Stan cywilny kobiet 51

Tabela 8. Stan cywiliny mężczyzn 51

Tabela 9. Typ prac wykonywanych przez więźniarki w Areszcie Śledczym w Nisku 53

Tabela 10. Rodzaj prac wykonywanych przez osadzone w Areszcie Śledczym w Nisku 54

Tabela 11. Typ prac wykonywanych przez więźniów w Areszcie Śledczym w Chmielowie 54

Tabela 12. Rodzaje prac wykonywawnych przez osadnych w Areszcie Śledczym w Chmielowie….. 55

Tabela 13. Wzrost wartości pracy na skutek jej wykonywania w warunkach osadzenia w opinii kobiet 55

Tabela 14. Wzrost wartości pracy na skutek jej wykonywania w warunkach osadzenia w opinii mężczyzn 56

Tabela 15. Wpływ pracy na resocjalizację w opinii kobiet 58

Tabela 16. Wpływ wykonywanej pracy na resocjalizację w opinii kobiet 59

Tabela 17. Wpływ pracy na owoność pobytu w opinii kobiet 59

Tabela 18. Stosunek osadonych kobiet do pracy 60

Tabela 19. Stosunek osadonych kobiet do wykonywanej/zleconej pracy 60

Tabela 20. Wpływ pracy na resocjalizacje w opinii mężczyzn 61

Tabela 21. Wpływ wykonywanej pracy na resocjalizację w opinii mężczyzn 62

Tabela 22. Wpływ pracy na owocność pobytu w opinii mężczyzn 62

Tabela 23. Stosunek osadonych mężczyzn do pracy 63

Tabela 24. Stosunek osadonych mężczyzn do wykonywanej/zleconej pracy 64

Tabela 25. Realizowanie działań społeczno–kulturowych i religijnych na terenie placówki w opinii kobiet 65

Tabela 26. Zaangażowanie więźniarek w działalność społeczno-kulturową i religijną 65

Tabela 27. Potrzeba działań społeczno–kulturowych i religijnych w resocjalizacji w opinii więźniarek 66

Tabela 28. Realizowanie działań społeczno–kulturowych i religijnych na terenie placówki w opinii mężczyzn 67

Tabela 29. Zaangażowanie się osadonych w działaność społeczno–kulturową i religijną placówki 67

Tabela 30. Potrzeba działań społeczno–kulturowy i relgijnych w resocjalizacji w opinii osadzonych 68

Tabela 31. Chęć podjęcia zatrudniania przed kobiety po opuszczeniu Aresztu Śledczego.. 69

Tabela 32. Wpływ na powrót o środowiska i podjęcia pracy na wolności w opinii kobiet…. 69

Tabela 33. Korzyści płynące z pracy jako metody resocjalizacyjnej w opinii kobiet 70

Tabela 34. Chęć podjęcia zatrudniania przez mężczyzn po opuszczeniu Aresztu Śledczego 70

Tabela 35. Wpływ pracy na powrót do środowiska i podjęcia pracy na wolnosci w opinii mężczyzn 71

Tabela 36. Korzyści płynące z pracy jako metody resocjalizacyjnej w opinii mężczyzn 71

Tabela 37. Ocena przygotowania Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizacyjnych przez pracę w opinii kobiet 72

Tabela 38. Ocena przygotowania Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizacyjnych przez pracę w opinii mężczyzn 73


ANEKSY

A. Kwestionariusz ankiety

KWESTIONARIUSZ ANKIETY

Jestem studentką II roku studiów II stopnia (magisterskich) na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Przygotowuję obecnie pracę magisterską teoretyczno-badawczą na temat wartości pracy w systemie resocjalizacji, do której zbieram opinie samych resocjalizowanych. W związku z powyższym zwracam się do Pana/Pani z prośbą o zrozumienie i zgodę na zadanie kilku pytań odnośnie Pana/Pani stosunku do pracy jaka jest podejmowana i zlecana do wykonania resocjalizowanym w czasie pobytu w Areszcie Śledczym. Dodam, że przez słowo „praca” rozumiane są zarówno formy zatrudnienia jak i działania kulturowe czy społeczne podejmowane w procesie resocjalizacji. Poniższy kwestionariusz zawiera pytania zamknięte, otwarte i półotwarte. W pytaniach zamkniętych wystarczy zakreślić jedną odpowiedź uznaną przez Pana/Pani za najbardziej odpowiednią, w pytaniach półotwartych zakreślić i uzasadnić swoją odpowiedź, a w otwartych udzielić szerszej opisowej odpowiedzi pisemnej. Ankieta jest anonimowa, a jej wyniki będą służyły wyłącznie do celów naukowych.

Uprzejmie proszę o udzielenie wyczerpujących odpowiedzi.

Serdecznie dziękuję

  1. Czym według Pani/Pana jest resocjalizacja?

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czy uważani Pani/Pan, że prowadzona aktualnie resocjalizacja jest skuteczna?

  1. Tak

  2. Nie

  3. Czasami tylko

  4. Zależy od wielu czynników

  1. Co według Pani/Pana wpływa na skuteczność resocjalizacji?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czy według Pani/Pana praca może wpływać w jakikolwiek sposób na resocjalizację osób resocjalizowanych pracę taką wykonujących?

  1. Wpływa pozytywnie, bo…………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Wpływa negatywnie, bo……………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Nie wpływa w żaden sposób,

bo………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….............

  1. Jaki jest Pani/Pana stosunek do pracy? Proszę wybrać odpowiedź i uzasadnić swój wybór.

  1. Pozytywny

  2. Negatywny

  3. Obojętny

  4. Zależy, do jakiej pracy

Uzasadnić: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czym w ogóle dla Pani/Pana są wartości? Jaką rolę odgrywają wartości w życiu każdego człowieka?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Proszę wymienić w kolejności od najważniejszej do mniej ważnej 5 podstawowych wartości w Pani/Pana życiu

a) ………………………………………………………………………………………………………………………………………

b) ………………………………………………………………………………………………………………………………………

c) ………………………………………………………………………………………………………………………………………

d)

……………………………………………………………………………………………………………………………………

e)

……………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Od jak dawna wykonuje Pan/Pani pracę w aktualnej placówce resocjalizacyjnej?

………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Jaki rodzaj pracy wykonuje Pan/Pani w ramach programu oddziaływań resocjalizacyjnych?

  1. Fizyczna

  2. Umysłowa

  3. Społeczna

  4. Kulturalna

  5. Inne ……………………….. Jakie?

  1. Proszę podać jakie czynności Pan/Pani wykonuje w ramach swojej pracy w aktualnej placówce resocjalizacyjnej (np. sprzątnie, prace ogrodnicze, rolnicze, budowlane, naprawcze, inne ………., jakie? …………………………………)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Jaki jest Pana/Pani stosunek do wykonywania pracy zlecanej Panu/Pani w w placówce ramach systemu oddziaływania resocjalizacyjnego? Proszę uzasadnić

  1. Pozytywny, bo ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  2. Negatywny, bo ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  3. Obojętny, bo ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  4. Krytyczny, bo ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czy według Pani/Pana, praca jako metoda oddziaływań resocjalizacyjnych, przynosi jakieś korzyści dla samych resocjalizowanych? Jeśli tak, to jakie?

  1. Tak (jakie?) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  2. Nie (dlaczego?)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czasami (kiedy zwłaszcza?)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Jak Pan/Pani ocenia przygotowanie Aresztu Śledczego do realizacji programów resocjalizowania poprzez pracę?

  1. Dobrze

  2. Źle

  3. Nie mam zdania na ten temat

  1. Czy wykonywanie pracy w Areszcie Śledczym w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych sprawiło, że zyskała ona dla Pani/Pana większą wartość? Odpowiedź proszę uzasadnić.

  1. Tak, bo ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  2. Nie, bo ………………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………

  3. Wartość pracy nie uległa zmianie

  1. Czy po skończeniu odbywania kary pozbawiania wolności będzie Pani/Pan starał/a się znaleźć jakąś formę zatrudnienia?

  1. Tak

  2. Nie

  3. Jeszcze nie wiem

  4. Być może

  1. Jaki rodzaj pracy według Pani/Pana można by było jeszcze wykonywać w ramach odbywanej resocjalizacji?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czy na terenie Aresztu Śledczego są tworzone możliwości rozwijania działalności kulturalnej lub społecznej(np. wolontariat, zajęcia plastyczne itp.), lub też religijnej, itp.

  1. Tak

  2. Nie

  3. Czasami tylko…………… kiedy zwłaszcza

  1. Jeśli w pytaniu 17 odpowiedź brzmiała a) lub c) proszę wymienić jakie?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czy Pan/Pani chętnie angażuje się w działalność społeczno-kulturalną lub religijną placówki? Odpowiedź proszę uzasadnić.

  1. Tak……………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  2. Nie ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czy według Pani/Pana tego rodzaju aktywność, jak działania społeczno-kulturowe lub religijne są potrzebne w czasie resocjalizacji? Odpowiedź proszę uzasadnić

  1. Tak…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  2. Nie…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czy sądzi Pani/Pan, że praca wykonywana w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych, może ułatwić powrót do środowiska i do pracy po skończeniu odbywania kary?

  1. Tak

  2. Nie

  3. Raczej nie

  4. Raczej tak

  5. Nie wiem

  6. Zdecydowanie tak

  1. Czy sądzi Pan/Pani, że wykonywana praca wpływa na Pana/Pani resocjalizację?

  1. Tak

  2. Nie

  3. Raczej tak

  4. Raczej nie

  5. Nie wiem

  1. Jak praca według Pani/Pana wpływa na owocność pobytu w Areszcie Śledczym? Odpowiedź proszę uzasadnić

  1. Pozytywnie, ponieważ

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Negatywnie, ponieważ

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Nie wpływa w ogóle

Metryczka

  1. Płeć

  1. Kobieta

  2. Mężczyzna

  1. Wiek

  1. 18-25

  2. 26-35

  3. 36-45

  4. 46-55

  5. 56 i więcej

  1. Wykształcenie

  1. Podstawowe

  2. Gimnazjalne

  3. Zawodowe

  4. Średnie

  5. Maturalne

  6. Wyższe

  7. Inne (jakie?)………………………………

  1. Miejsce zamieszkanie

  1. Wieś

  2. Miasto

  1. Stan cywilny

  1. Panna/kawaler

  2. Zamężna

  3. Żonaty

  4. Rozwiedziony/a

B. Kwestionariusz wywiadu

Kwestionariusz wywiadu z pracownikiem Aresztu Śledczego w Nisku na temat wartości pracy w systemie resocjalizacji.

Prowadzący wywiad: Joanna Balicka

Data przeprowadzenia wywiadu: 13.09.2012

Jestem studentką II roku II stopnia pedagogiki, specjalność opiekuńczo-wychowawcza i resocjalizacyjna na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i przygotowuję pracę magisterską na temat: „Wartość pracy w systemie resocjalizacji w świetle badań własnych”. W związku z pracą chciałabym zadać kilka pytań, które mają na celu poznanie zakresu wykorzystania form pracy w resocjalizacji oraz stopnia ich skuteczności. Przez „pracę” rozumiane są zarówno formy zatrudnienia, jak i działalność kulturalna czy społeczna. Kwestionariusz będzie wykorzystany wyłącznie do celów naukowych.

Uprzejmie proszę o udzielenie wyczerpujących odpowiedzi.

Serdecznie dziękuję

Metryczka:

  1. Imię i nazwisko:

……………………………………

  1. Zajmowane stanowisko:

……………………………………

  1. Zakres pełnionych obowiązków:

……………………………………

  1. Wiek:

……………………………………

  1. Staż pracy:

……………………………………

  1. Ilu skazanych obecnie odbywa karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym?

………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Ilu skazanych wykonuje prace w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych?

………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Jakie rodzaje pracy są wykonywane przez skazanych?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. W jaki sposób placówka umożliwia resocjalizowanym:

  1. Ich zatrudnienie zawodowe

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Działalność kulturalną

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Działalność społeczną

…………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………

  1. Czy skazani chętnie podejmują pracę w ramach resocjalizacji?

  1. Tak

  2. Nie

  3. Jedynie czasami

  1. Czy aresztanci wykazują zainteresowanie pracą oferowaną w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych

  1. Tak

  2. Nie

  3. Czasami

  1. Jeśli wśród skazanych występuje niechęć do pracy w ramach oddziaływań proszę podać najczęstsze powody.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………..

  1. Jakie warunki musi spełniać skazany, aby móc podjąć pracę w ramach podejmowanych wobec niego oddziaływań resocjalizacyjnych?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………

  1. Jakie kryteria stosują wychowawcy przy kwalifikowaniu skazanych do określonych typów pracy w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………

  1. Jaki jest stosunek skazanych do wykonywanej pracy w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Jakie korzyści dla skazanych płyną z pracy wykonywanej w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych?

  1. Materialne

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Niematerialne

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Społeczne ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  2. Kulturalne

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Jaki procent skazanych pracujących podczas odbywania kary po wyjściu na wolność ponownie popełnia przestępstwo

………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Jakie czynniki ułatwiają placówce realizację programu oddziaływań przez pracę?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………..

  1. Jakie czynniki utrudniają realizowanie przez placówkę programu resocjalizowania przez pracę? (proszę wymienić/opisać występujące problemy)

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Z jakimi instytucjami współpracuje placówka realizując program resocjalizacji przez pracę?(proszę wymienić)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Jakimi motywami kierują się skazani, ubiegając się o możliwość pracy podczas odbywania kary?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………

  1. Czy skazani wykazują zadowolenie z możliwości pracy w ramach oddziaływań resocjalizacyjnych? ( odpowiedź proszę uzasadnić)

  1. Tak ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  2. Nie …………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. Czy skazani sami podejmują inicjatywy społeczne lub kulturalne w ramach społeczności Aresztu Śledczego? Zwłaszcza przy odpowiedzi „tak” , proszę wymienić jakie

  1. Tak……………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  2. Nie…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  3. Czasami tak ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

  1. Czy placówka realizuje i umożliwia resocjalizowanym działalność w ramach wolontariatu?

  1. Tak ( w jaki sposób?) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  2. Nie (dlaczego?)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

  1. T. Nowacki, Praca ludzka. Analiza pojęcia, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji- PIB, Radom 2008, s.113.↩

  2. T. Nowacki, Praca ludzka…, s. 9.↩

  3. Tamże, s. 9.↩

  4. Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2000, s. 66.↩

  5. T. Nowacki, Praca ludzka…, s. 9.↩

  6. T. Nowacki, Praca ludzka…, s.10.↩

  7. Tamże, s.89.↩

  8. O. Lange, Ekonomia polityczna T.1, PWN, Warszawa 1966, s. 19.↩

  9. Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy…, s. 24.↩

  10. J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1970, s. 61.↩

  11. F. Znaniecki, Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, PWN, Warszawa 1974, s. 204.↩

  12. T. Nowacki, Praca ludzka…, s. 92.↩

  13. Jan Paweł II, Encyklika ‘Laborem exercens’, [w:] J.M.Lipniak (red.), Encykliki społeczne Kościoła katolickiego, Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Świdnica 2005, s. 307.↩

  14. T. Nowacki, Praca ludzka…, s. 94.↩

  15. Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy…, s. 6.↩

  16. Zob. S. Wyszyński, Duch pracy ludzkiej: myśl o wartości pracy, Wydawnictwo: Księgarni św. Wojciecha, Poznań, 1957.↩

  17. Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy…, s. 66-70.↩

  18. T. Nowacki, Praca ludzka…, s. 73.↩

  19. Tamże, s. 43.↩

  20. Z. Wiatrowski, Podstawa pedagogiki pracy…, s.60.↩

  21. Tamże, s. 60 – 64.↩

  22. A. Kamiński, Aktywizacja i uspołecznienie uczniów w szkole podstawowej, PWN, Warszawa 1960, s. 36 - 37.↩

  23. Zob. W. Okoń, Słownik Pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1984, s. 358.↩

  24. Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy…, s. 61.↩

  25. Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy…, s. 62.↩

  26. T. Nowacki, Praca ludzka…, s. 27-30.↩

  27. Zob. T. Nowacki, Praca ludzka, s. 30.↩

  28. Tamże, s. 32.↩

  29. Tamże, s. 30.↩

  30. Tamże, s. 31.↩

  31. T. Nowacki, Praca ludzka…, s. 32-35.↩

  32. Tamże, s. 107.↩

  33. Zob. Kodeks Pracy ( Dz. U. z 1998 r, Nr.21, poz. 94 z późn. zm.)↩

  34. A. Glińska-Lachowicz, Praca jako forma oddziaływań resocjalizacyjnych w polskim systemie penitencjarnym po 1925 r., [w:] Z. Jasiński, A. Kurka, D. Widelak (red.), W dziewięćdziesięciolecie polskiego więziennictwa. Księga jubileuszowa,, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2008, s 228-230.↩

  35. A. Barczyk, P.P. Barczyk, Wybrane zagadnienia historii resocjalizacji, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1999, s.64.↩

  36. A. Glińska- Lachowicz, Praca jako forma oddziaływań resocjalizacyjnych..., s 229.↩

  37. Tamże, s. 232-233.↩

  38. A. Barczyk, P.P. Barczyk, Wybrane zagadnienia…, s. 119.↩

  39. A. Glińska-Lachowicz, Praca jako forma oddziaływań resocjalizacyjnych…, s. 236.↩

  40. W. Domagalski, Obozy pracy przymusowej w Milęcinie, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”, 1997, nr 15, s. 76.↩

  41. Kodeks Karny Wykonawczy z 1969 r. (Dz. U. z 14 maja 1969r., Nr 13, poz.98, z późn. zm.), art. 80.↩

  42. Tamże, art. 80.↩

  43. Z. Macias, Przywięzienne przedsiębiorstwa i zakłady pracy w dobie reformy gospodarczej, „Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny”, 1983, s. 34.↩

  44. A. Glińska- Lachowicz, Praca jako forma oddziaływań resocjalizacyjnych…, s.241.↩

  45. J. Cegielski. Kronika - zatrudnienie więźniów, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”, nr 16/17 i n.,1997 s.181.↩

  46. A. Glińska-Lachowicz, Praca jako forma oddziaływań resocjalizacyjnych…, s. 241.↩

  47. Tamże, s. 243.↩

  48. Kodeks Karny Wykonawczy z 1997 (Dz. U. 1997 nr 90 poz. 557. z późń. zm.), art. 67.↩

  49. Tamże, art. 67.↩

  50. A. Glińska-Lachowicz, Praca jako forma oddziaływań resocjalizacyjnych…., s. 251-255.↩

  51. J. Śliwowski, Prawo i polityka penitencjarna, PWN, Warszawa 1982, s. 83.↩

  52. M. Porowski, Karanie a resocjalizacja, „Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne”, 1985, t. 16, s. 174.↩

  53. P. Szczepaniak, Oddziaływanie penitencjarne na więźniów w świetle współczesnej pedagogiki i penitencjarystyki, [w:] Z. Jasiński, A. Kurka, D. Widelak, W dziewięćdziesięciolecie polskiego więziennictwa. Księga jubileuszowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2008, s. 152-153.↩

  54. Internetowa encyklopedia PWN: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3967295,

    hasło: resocjalizacja, dostęp na dzień 29.05.2013.↩

  55. Kodeks Karny Wykonawczy z 1997 r. (Dz. U. nr 90, poz. 557 z późń. zm.), art. 67 § 1.↩

  56. F. Ciepły, Idea resocjalizacji w prawie karnym, [w:] B. Kałdon (red.), Profilaktyka, resocjalizacja, rewalidacja pomocą rodzinie, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Stalowa Wola-Sandomierz, 2007, s. 462.↩

  57. L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne Wydawnictwo APS, Warszawa 2005,s. 33.↩

  58. Kodeks Karny Wykonawczy z 1997 r. (Dz. U. nr 90, poz. 557 z późń. zm.), art. 67 §3.↩

  59. L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna…, s.10.↩

  60. Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy…., s. 30.↩

  61. Tamże, s. 57.↩

  62. H. Popławski, Środki i metody oddziaływania penitencjarnego, „Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny” 1984 nr 5 s 159.↩

  63. J. Pyrcak, Ustawa o zatrudnieniu osób pozbawionych wolności, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1997, nr 16/17, s. 42.↩

  64. Zob. J. Grabias, Wolontariat- praca społeczna alternatywą dla kary pozbawienia wolności, [w:] F. Kozaczuk (red), Optymalizacja działań resocjalizacyjnych w Polsce i niektórych krajach europejskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009, s. 209-215.↩

  65. Zob. T. Tomaszewski (red.), Psychologia, PWN, Warszawa 1975, s 29.↩

  66. T. Nowacki, Praca ludzka…., s. 39.↩

  67. Zob. T. Nowacki, Praca ludzka…, s. 40.↩

  68. J. Kozielecki, Koncepcja psychologiczna człowieka, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000, s. 203-205.↩

  69. Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy…, s. 70-72.↩

  70. T. Nowacki, Praca ludzka…, s. 42-44.↩

  71. Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki ludzkiej…, s. 65 i n.↩

  72. Z. St. Iwański, Kryzys kary pozbawienia wolności, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Menadżerskiej w Warszawie, Warszawa 2001, s. 109.↩

  73. Kodeks Karny Wykonawczy z 1997 r. (Dz. U. nr 90, poz. 557 z późń. zm.), art. 81.↩

  74. Tamże, art. 82.↩

  75. Wykonywanie pracy nie dotyczy osób zwolnionych z tego obowiązku przez przepisy szczególne lub prawo międzynarodowe.↩

  76. J. Pyrcak, Ustawa o zatrudnieniu…, s. 43.↩

  77. Kodeks Karny Wykonawczy z 1997 r. (Dz. U. nr 90, poz. 557 z późń. zm.), art. 121 – 129.↩

  78. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 2004 r. W sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych (Dz. U. Z dnia 25 lutego 2004 r. Nr 27 poz. 242).↩

  79. http://sw.gov.pl/Data/Files/001c169lidz/rok-2012.pdf, na dzień. 29.05. 2013r.↩

  80. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006, s. 13.↩

  81. R.A. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy metodologicznej dla studentów, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz 2007, s. 56.↩

  82. Zob. W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, s. 19.↩

  83. Tamże, s. 8.↩

  84. J. Such, Wstęp do metodologii ogólnej nauk, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1973, s.16.↩

  85. F. Bereźnicki, Prace magisterskie z pedagogiki, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Szczecin 1997, s. 33.↩

  86. Tamże, s. 33.↩

  87. W. Zaczyński, Praca badawcza…, s. 8.↩

  88. T. Pilch, T Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001, s. 189.↩

  89. Tamże, s. 43.↩

  90. M. Łobocki, Metody i techniki…, s. 21.↩

  91. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań.., s. 191.↩

  92. M. Łobocki, Metody i techniki..., s. 23.↩

  93. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań…., s. 44.↩

  94. M. Łobocki, Metody i techniki….., s. 23.↩

  95. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań..., s. 46.↩

  96. R.A. Podgórski, Metodologia badań…, s.126-127.↩

  97. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań…, s. 47.↩

  98. Tamże, s. 47.↩

  99. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań…., s. 71.↩

  100. M. Łobocki, Metody i techniki…, s. 27.↩

  101. R.A. Podgórski, Metodologia badań…, s. 177-178.↩

  102. M. Łobocki, Metody i techniki…, s. 29-30.↩

  103. Tamże, s. 243.↩

  104. M. Łobocki, Metody i techniki…, s.243.↩

  105. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań…, s.79-81.↩

  106. M. Łobocki, Metody i techniki…, s. 260-261.↩

  107. R.A. Podgórski, Metodologia badań…, s.198 - 199.↩

  108. J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, wyd. 5 zmienione i uzupełnione, Wydawnictwo: Śląsk, Katowice 1999, s. 131.↩

  109. Zob. W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo: Stachurski, Kielce 2001, s. 84.↩

  110. M. Łobocki, Metody i techniki…, s. 262-263.↩

  111. Tamże, s. 266-267.↩

  112. R.A Podgórski, Metodologia badań…, s.196.↩

  113. M. Łobocki, Metody i techniki,..., s.267.↩

  114. R.A. Podgórski, Metodologia badań…, s. 202.↩

  115. T. Pilch, Zasady badań…, s. 147-150.↩

  116. M. Łobocki, Metody i techniki…, s. 246-247.↩

  117. Tamże, s.251-257.↩

  118. R.A. Podgórski, Metodologia badań…, s.199.↩

  119. http://sjp.pwn.pl/slownik/2441229/areszt_śledczy, hasło: Areszt Śledczy dostęp na dzień 29.05.2013.↩

  120. http://www.sw.gov.pl/pl/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-rzeszow/areszt-sledczy-nisko/index.html, dostęp na dzień 29.05.2013.↩

  121. http://www.sw.gov.pl/pl/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-rzeszow/areszt-sledczy-nisko/oddzial-zewnetrzny-chmielow/index.html, dostęp na dzień 29.05.2013.↩

  122. http://www.sw.gov.pl/pl/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-rzeszow/areszt-sledczy-nisko/index.html, dostęp na dzień 29.05.2013.↩

  123. http://www.bip.sw.gov.pl/Lists/Biuletyn/DispForm.aspx?ID=126&ContentTypeId=0x010056005F2F28B5C04BBC61226394FDD77D, dostęp na dzień 29.05.2013.↩

  124. A. Glińska- Lachowicz, W dziewięćdziesięciolecie…., s. 241 i n.↩

  125. Zob. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 2004 r. W sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych (Dz. U. z dnia 25 lutego 2004 r. Nr 27 poz. 242).↩


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
praca magisterska wersja ostateczna 6A6BMVAO6V7BPUGV7OYW7FK5OENJ6RUD3L6HEEY
praca magisterska Akty kończące ogólne postępowanie administracyjne
praca-magisterska-a11406, Dokumenty(2)
praca-magisterska-a11222, Dokumenty(2)
praca-magisterska-6811, Dokumenty(8)
praca-magisterska-a11186, Dokumenty(2)
praca-magisterska-7383, Dokumenty(2)
Metody treningowe, Mikołaj praca magisterska
praca-magisterska-a11473, Dokumenty(2)
praca-magisterska-6699, Dokumenty(8)
praca-magisterska-7444, Dokumenty(2)
praca-magisterska-6435, Dokumenty(8)
praca-magisterska-wa-c-7459, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7525, Dokumenty(2)

więcej podobnych podstron