PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PEDAGOGIKI PENITENCJARNEJ

Pedagogika penitencjarna – odnosi się do nieletnich, młodocianych i dorosłych umieszczonych na mocy orzeczenia sądowego w zakładach zamkniętych o charakterze izolacyjnym, podstawowym celem działalności jest odcięcie tych jednostek od środowiska zewnętrznego.

Młodociany – jest to osoba, wobec której podejmuje się oddziaływania penitencjarne, a która w świetle Kodeksu Karnego Wykonawczego nie ukończyła 21 roku życia. Jest to pojęcie prawno – karne.
Recydywista – jest to skazany na karę pozbawienia wolności, który w ciągu 5 lat od popełnienia poprzedniego przestępstwa i po odbyciu 6 miesięcy kary pozbawienia wolności popełnia następne przestępstwo podobne do tego, za które był skazany.

Recydywista penitencjarny – to osoba, która odbywała karę pozbawienia wolności i popełnia po jej odbyciu kolejne przestępstwo, inaczej mówiąc to przestępca powrotny. Jest to określenie, które funkcjonuje w zakresie pedagogiki penitencjarnej.

Kara kryminalna – przewidziana jest za popełnienie przestępstwa. Wiąże się z niezaprzeczalną szkodliwością czynu, który popełnił sprawca. Nieletni popełnia czyn karalny, a nie przestępstwo. Dorosły popełnia przestępstwo, bo trzeba je udowodnić.

Przestępstwem jest każdy czyn, który spełnia 3 warunki:

• Czyn musi być dokonany – zasadniczo nie karane są zamiary, chyba że ma charakter dużej szkodliwości

• Niezgodność danego czynu z aktualnie obowiązującymi przepisami

• Czyn musi charakteryzować się dużą szkodliwością społeczną.

Polski Kodeks Karny przewiduje następujące kary zasadnicze:

• Kara dożywotniego pozbawienia wolności

• Kara 25 lat pozbawienia wolności – w przypadku nieletniego, który popełnił czyn o szczególnej szkodliwości i odpowiada za jego popełnienie, jako młodociany nie można go skazać na dożywoci

• Kara bezwzględnego pozbawienia wolności od 2 – 5 lat: od 5 – 10 lat; od 10 – 15 lat

• Kara grzywny

• Kara ograniczenia wolności

• Kary dodatkowe:
  1. Grzywna
  2. Pozbawienie prawa wykonywania zawodu
  3. Zakaz pełnienia pewnych stanowisk
  4. Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych
  5. Ograniczenie praw publicznych

Kara kryminalna powoduje trojakiego rodzaju dolegliwości:
1. Dolegliwość fizyczna – np. kara pozbawienia wolności
2. Dolegliwość psychiczna – związana z deprywacją ważniejszych potrzeb psychicznych
3. Dolegliwość społeczna – związana z ograniczoną możliwością pełnienia ról społecznych

KONCEPCJA KARY KRYMINALNEJ
Wyróżniamy trzy grupy koncepcji:
1. Zakładają, że kara jest celem samym w sobie, co oznacza, że nie spełnia ona celów użytecznych tzn. że kara jest wykonywana za konkretnie popełniony czyn
2. Zakładają, że kara jest środkiem do realizacji celów użytecznych – cel użyteczny – to naprawa zachowania przestępcy. Zakłada się, że kara nie może być represyjna, należy dać mu szansę na poprawę.
3. Koncepcje koalicyjne łączące dwa poprzednie elementy – ma stosować element represji wobec sprawcy i być jednocześnie drogą pozwalającą na poprawę zachowania.

II podział wg Levnela:
1. Teoria retrybutywna – oznacza to, że kara jest odpłatą za zło. Powinna nastąpić równowaga między karą, a czynem. Musi być sprawiedliwa i adekwatna do popełnionego czynu. Bierze się nie charakter przestępstwa, ale charakter czynu. Znajdują wielu zwolenników na całym świecie.
2. Teorie prewencyjne – zakładające konieczność poprawy przestępcy. Osiąga się dzięki temu dwa cele:
1. Dobro indywidualne, czyli odstrasza się sprawcę od popełnienia kolejnych przestępstw
2. Dobro społeczne – w postaci odstraszenia, przestrogi innych osób – tę rolę spełniają media.
Kara powinna w tej teorii być utylitarna tzn., że kary nie stosuje się wówczas, kiedy wyrządzona szkoda została zrekompensowana lub kiedy kara nie przyniesie efektu ze względu na niewspółmierność.

Funkcje kary:
1. Funkcja odwetowa – kara jest odpłatą za zło i sprawca musi odczuć dolegliwość związaną z ukaraniem i musi mieć świadomość rozmiaru popełnionego zła.
2. Funkcja eliminująca – ma za zadanie izolowanie niebezpiecznych sprawców, wykluczenie ze społeczeństwa na pewien czas, pozbawienie możliwości oddziaływania bądź wpływania na inne osoby.
3. Funkcja odstraszająca – odstraszenie innych członków społeczeństwa od popełniania podobnych czynów.
4. Funkcja poprawcza – wynika z założenia, że człowiek jest z natury dobry i danie mu możliwości refleksji i dając mu odpowiednie traktowanie, spowoduje u niego przemianę.

ROZWÓJ INSTYTUCJI WIĘZIENNEJ

Instytucja więzienia zaczęła się wykształcać w różnych państwach w XVI, XVII i XVIII wieku. Pierwsze więzienie powstało w Londynie. Było przekształcone z przytułku dla bezdomnych. Obowiązywała tam surowa kara i przestrzeganie zasad moralnych. Drugi zakład powstał w XVIIw. W Amsterdamie z podziałem na zakład męski i kobiecy. Zostały przekształcone z przytułków. Obowiązywała surowa dyscyplina, ale też obowiązek nauki. Musieli pracować, ale ich praca była odpłatna. Rozbudowana pomoc postpenitencjarna – poszukiwano po zakończeniu kary miejsca zamieszkania i pracę. Przed wzajemną demoralizacją chroniono przez umieszczanie w nocy w pojedynczych celach.

WIĘZIENIA WZORCOWE
1. Więzienie marszałkowskie – powstało w XVII w. w Polsce. Mieściło się w budynku specjalnie na te cele wybudowane. Cele były przestronne i widne i były ogrzewane. Panowały tam bardzo dobre warunki sanitarne. Nie umierano tam z powodu zaniedbania i chorób. Istniała posługa duszpasterska i opieka medyczna, pracowano. Mankament – osadzano tam osoby, które popełniły przestępstwo i pochodzili ze stanu szlacheckiego.
2. Więzienie w Gandawie – budynek wybudowany na cele więzienne. Osadzeni izolowani w pojedynczych celach. Mieli obowiązek opłacanej pracy i przywilej nauki. Pierwsze więzienie, które funkcjonowało wg systemu celkowego.
System celkowy – pierwszy znany system penitencjarny. Powstał w USA. Opierał się na trzech przesłankach:
1. Wzrost tendencji humanitarnych i wartości życia
2. Rzadsze orzekanie kary śmierci
3. Doktryna religijna amerykańskich protestantów zwanych kwakrami – rygorystyczne traktowanie moralne.

System celkowy przybrał dwie postacie:
1. Ustrój pensylwański – bazuje na doktrynie kwakrów. Skazanych izolowano w ciągu dnia i nocy. Izolacja wiązała się z całkowitą bezczynnością skazanych
2. Ustrój augsburski – areszty są okrągłe lub wachlarzowate (areszt w Toruniu). Z centralnego punktu można obserwować wszystkie cele, które wyglądały jak klatki. Ten system nazwany był systemem milczenia. Skazani mogli pracować w czasie dnia, ale i skazanych i strażników obowiązywało milczenie.
3. System progresywny – powstał w Anglii i związany był z wprowadzeniem klasyfikacji skazanych (płeć, rodzaj popełnionego czynu, stopień demoralizacji, wcześniejsza karalność, zaburzenia osobowości). Powstał na wyspie Northold. Polegał na tym, że za przejawy pozytywnych zachowań przyznawano w czasie codziennych spotkań określoną liczbę punktów. Suma punktów oznaczała wyznaczony limit, jeżeli osoba go osiągnęła to otrzymywała przywileje. Właściwy rozwój nastąpił w Irlandii, a autorem był Crofton. Polegał na wyróżnieniu trzech faz kary pozbawienia wolności:
1. Okres surowego reżimu – trwający 9 miesięcy – panował tu system celkowy
2. Okres ciężkiej pracy i trwał połowę kary – praca w dzień, w nocy izolacja w pojedynczej celi
3. Okres ograniczonego dozoru – kierowano do lżejszej, opłacanej pracy, nie stosowano kar dyscyplinarnych i okres ten kończył się warunkowym zwolnieniem.


WIĘZIENNICTWO W POLSCE PO 1918 ROKU

Nowoczesny system więziennictwa zaczął się wykształcać po odzyskaniu niepodległości.
Pierwszy akt prawny który regulował powstanie i funkcjonowanie zakładów karnych to Dekret Naczelnika Państwa z 1919r. Reformatorski był akt z 1928r. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej w sprawach więziennictwa obejmował:
1. Ujednolicenie organizacji zakładów karnych
2. Wprowadzenie systemu progresywnego
3. Wprowadzenie zasady segregacji więźniów i adekwatnego ich rozmieszczenia
4. Wprowadzenie obowiązku pracy, nauki, przywileju posługi duszpasterskiej i zasady utrzymywania kontaktów ze środowiskiem rodzinnym
Kodeks Karny z 1932r. Wprowadził typologię więzień. Wprowadzono precyzyjny podział więzień. Do 1956r. Więzienia były w gestii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Po roku 1956 więzienia podporządkowano Ministerstwu Sprawiedliwości. W 1958r. W więzieniach utworzono działy penitencjarne, które organizowały pracę, naukę, działalność kulturalno – oświatową i sportową.

Podział zakładów karnych od 1958 roku:
1. Więzienia
2. Ośrodki pracy
3. Zakłady przejściowe
4. Zakłady dla recydywistów
5. Zakłady dla młodocianych
6. Zakłady dla więźniów z anomaliami psychicznymi.

Wprowadzono rygory tzn. karę odbywało się nie tylko w określonym zakładzie, ale w ramach tych zakładów wprowadzano rygory. Wprowadzono również system wolnej progresji. W roku 1969 uchwalono nowy Kodeks Karny i obowiązywał on do 1998 roku, czyli do momentu uchwalenia nowego Kodeksu Karnego. W 1968 roku wprowadzono przymus resocjalizacji, który został zniesiony w 1998roku. Wprowadzono trzy rygory: zasadniczy, złagodzony i obostrzony. Wprowadzono grupy klasyfikacyjne w oparciu o rodzaj zakładu i rygor.

Podstawy klasyfikacji skazanych:
1. Wiek
2. Uprzednia karalność
3. Wysokość aktualnie orzeczonej kary
4. Czas pozostały do końca kary
5. Stopień demoralizacji
6. Podatność na resocjalizację – najmniej obiektywny.

W 1974 roku wydano tymczasowy regulamin wykonywania kary pozbawienia wolności. Na mocy tego regulaminu wprowadzono 4 rygor – surowy – obowiązywał tylko w zakładach dla recydywistów. Przewidywał z wprowadzeniem rygorystycznych kar: ciężka praca fizyczna wykonywana nieodpłatnie, ograniczenie korespondencji, ograniczenie widzeń, ograniczenie udziału w zajęciach kulturalno – oświatowych, ograniczenie racji żywnościowej o ¼ lub ½ nawet do 14 dni, obcięcie włosów tzw. obcięcie na O, cela izolacyjna do pół roku. W 1981 roku zniesiono rygor surowy, zwiększono częstotliwość korespondencji i prawo do widzeń, zniesiono niektóre kary dyscyplinarne – racje żywnościowe i obcięcie włosów. W 1990 roku wprowadzono nowy regulamin wykonywania kary pozbawienia wolności i na mocy tego regulaminu podwyższono należność za pracę przypadającą skazanemu do 35%. Zwiększono częstotliwość widzeń, objęto tymi widzeniami całą rodzinę. Karę celi izolacyjnej zmniejszono do 28 dni, do świadczeń emerytalnych zaliczano czas pracy w zakładzie karnym. W 1998 roku wszedł w życie nowy Kodeks Karny na mocy tych aktów: podniesiono należność za pracę do 50%, możliwość noszenia odzieży prywatnej, korzystanie ze sprzętu RTV w celi, możliwość korzystania z samoinkasujących aparatów telefonicznych, przywilej niecenzurowanej korespondencji z instytucjami, zniesiono przymus resocjalizacji – wyjątkiem są nieletni i młodociani.

Typy zakładów karnych od 1998 roku:
1. Zakład dla młodocianych
2. Zakłady karne dla pierwszy raz skazanych
3. Zakłady karne dla recydywistów penitencjarnych
4. Zakłady karne dla odbywających karę aresztu wojskowego.

Rodzaje zakładów karnych od 1998 roku:
1. Zakład typu zamkniętego
2. Zakład typu półotwartego
3. Zakład typu otwartego.

Różnią się stopniem zabezpieczenia, izolacji skazanego, obowiązków i uprawnień.

Systemy oddziaływań penitencjarnych albo systemy resocjalizacji penitencjarnej:
1. System zwykły – korzystają z niego skazani dorośli, którym przysługuje prawo do korzystania z dostępnych zajęć kulturalno – oświatowych, nauczania, zatrudnienia, mogą też w każdej chwili wyrazić zgodę na tzw. programowe oddziaływanie
1. System programowego oddziaływania – (IPO – indywidualny program oddziaływania) – IPO obejmuje indywidualnie ukierunkowane formy i rodzaje oddziaływań wychowawczych, warunki zatrudnienia, kierunki i warunki kształcenia, rodzaj zajęć kulturalno – oświatowych, w jakich będzie brał udział, zakres utrzymywania kontaktów z rodziną, oraz sposób wywiązywania się z warunków alimentacji
2. System terapeutyczny – obejmuje osadzonych z zaburzeniami psychicznymi, upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, uzależnionych od alkoholu, narkotyków.



CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW ZAKŁADÓW KARNYCH

1. Zakład karny zamknięty – cele mieszkalne mogą być otwarte w porze dziennej w określonym czasie, skazani mogą być zatrudnieni poza zakładem karnym tylko w pełnym systemie konwojowania. Skazani mają prawo korzystania z zajęć kulturalno – oświatowych i sportowych oraz nauczania wyłącznie na terenie zakładu. Ruch skazanych po terenie zakładu odbywa się w sposób zorganizowany i pod dozorem. Skazani maja prawo korzystania z własnej bielizny i odzieży o ile zgodę wyrazi dyrektor. Mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu. Dyrektor może zgodzić się na skumulowanie tych widzeń mają prawo do korespondencji, która jest kontrolowana.

2. Zakład karny półotwarty – cele otwarte w ciągu dnia, w ciągu nocy mogą być zamknięte. Mogą być zatrudnieni poza zakładem w systemie zmniejszonego konwojowania. Mogą korzystać z zajęć kulturalno – oświatowych i kształcenia poza zakładem karnym. Skazani mogą poruszać się po terenie zakładu w czasie i miejscach ustalonych porządkiem wewnętrznym. Mogą korzystać z własnej bielizny, odzieży i obuwia. Przysługują im widzenia niepodlegające dozorowi. Można im udzielać przepustek, nie częściej jednak, niż co 2 miesiące i łączny czas 14 dni w roku. Widzenia 3 razy w miesiącu i można je kumulować. Korespondencja i rozmowy telefoniczne mogą być kontrolowane, ale nie muszą.

Zakład karny otwarty – cele są otwarte całą dobę. Zatrudniani są poza zakładem karnym bez konwojenta na pojedynczych stanowiskach. Z zajęć kulturalno – oświatowych, sportowych i nauki mogą korzystać poza zakładem karnym. Mogą poruszać się w zakładzie w czasie ustalonym wewnętrznie, mogą otrzymywać z depozytu pieniądze pozostające do ich dyspozycji. Mogą nosić własną odzież, bieliznę i obuwie. Można udzielać mu przepustek nie częściej niż 1 raz w miesiącu i nie dłużej niż 28 dni w roku. Nieograniczona liczba widzeń. Można przygotowywać dodatkowe posiłki we własnym zakresie. Korespondencja i rozmowy telefoniczne niekontrolowane