Wielka Encyklopedia Francuska

Czym była Wielka Encyklopedia Francuska i po co powstała? Czy była ona zwieńczeniem dotychczasowej wiedzy człowieka?
Była ona usystematyzowaniem dotychczasowych osiągnięć, była postępem sama w sobie, dzięki niej epoka Oświecenie nabrała takiego rozmachu.

"Stulecie oświecenia to także stulecie wielkich encyklopedii: angielskiej - Encyclopaedia Britannica, lecz przede wszystkim starszej od niej L`Encyclopedie, ou Dictionnaire raisonne des sciences, des arts et des metiers (Słownik rozumowany nauki, sztuk i rzemiosł), czyli Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. W średniowieczu wiedzę, którą przyswajano sobie podczas studiowania siedmiu sztuk wyzwolonych, nazywano ency-kliczną - czyli ogólną (od gr. en-kyklios, 'ogólny'). W połączeniu z greckim słowem paideia, oznaczającym wykształcenie, Diderot i d' Alembert utworzyli nowy termin na określenie zainicjowanego przez siebie dzieła, którego zadaniem miało być ?[...] poruszenie wszystkiego, co się tyczy żądzy wiedzy człowieka, jego obowiązków i przyjemności".

Encyklopedyści postawili sobie za cel uczynienie przystępną całej wiedzy swoich czasów każdemu, kto zechciałby z niej skorzystać, czy to dla dobra i uwolnienia ludzkości -tak jak tego sobie życzyli ?ojcowie" Encyklopedii - czy to dla całkiem prywatnych korzyści. Je a n le Rond d'Alem-bert (1717-1783) był współwydawcą dzieła do roku 1759, on także napisał artykuł wstępny do Encyklopedii. Natomiast Denis Diderot (1713-1784) pozostał wierny przedsięwzięciu przez dwadzieścia sześć lat, aż do ukazania się ostatniego tomu, z tablicami i ilustracjami w roku 1772. Do tego czasu artykuły do encyklopedii, w liczbie ponad 71 tysięcy, napisało ponad 170 autorów, wśród nich w zasadzie wszyscy najważniejsi myśliciele, publicyści i pisarze oświecenia. ?Wiek religii i filozofii ustąpił wiekowi wiedzy!" - czytamy we wstępie pióra d'Alemberta. D'Alembert, zwolennik Kartezjusza, Locke'a i Newtona, sam był znanym w świecie matematykiem, a drogę do filozofii odnalazł dopiero, dzięki kontaktom z Diderotem - pisarzem francuskim, którego pióro dorównywało talentowi Woltera. Diderot swoim Listem o ślepcach (Lettre sur les aveugles) oraz pracą O interpretacji natury (De l'interpretation de la nature) zwrócił uwagę na to, że poznanie zależy od właściwości organów zmysłowych - czyli jest względne - i że materia nie jest bezwładna, a ożywiona. Jednakże, zapewne z obawy przed cenzurą nie opowiedział się za panteizmem Spinozy. Podkreślić należy zwłaszcza doniosłość myśli Diderota tyczących się estetyki. Jego wypowiedź, że to nie rozum, a naturalna umiejętność artystycznego tworzenia czyni geniusza, wyprzedza kult, jakim otaczano artystów w dobie romantyzmu. Jednakże imię Diderota najściślej łączy się z Encyklopedią." (M. Vogt, Historia filozofii dla wszystkich, Warszawa 2004, s. 301-303)