zagadnienia z moich notatek - wykłady:
badanie pacjenta - przedmiotowe i podmiotowe
co to postawa, prawidłowa postawa
pion przedni i tylny
sylwetka harwardzka
wada postawy - definicja
okresy rozwoju wady
zmiany lokalne zachodzące pod wpływem ćwiczeń
czynność statyczna i dynamiczna mięśni
wpływ ćw. na aparat kostno-więzadłowy, mięśniowy, oddechowy, nerwowy
podział ćwiczeń
kompensacja - podział, czynniki warunkujące, prawo Anochina
potencjał rehabilitacyjny
adaptacja - definicja
regeneracja - def.
skolioza - rodzaje, podział, klasyfikacja wg Cobba
torsja, garb żebrowy, wał mięśniowy lędźwiowy, test Rissera
objaw Adama
objaw Laseque'a
objaw Trendelenburga-Duchenne'a
testy napięciowe

Badanie podmiotowe -struktura

_ Dane personalne

_ Dane o rodzinie

_ Dolegliwości główne dotyczące obecnego

zachorowania

_ Informacje dotyczące stanu zdrowia dziecka:

_ choroby przebyte

_ choroby przewlekłe

_ rodzaj i/lub miejsce leczenia

_ szczepienia

_ uczulenia (w tym równiez na leki)

_ Informacje o warunkach higieniczno-bytowych,

sposobie zycia i żywienia

Badanie przedmiotowe - fizykalne

_ Oglądanie

_ Badanie dotykiem (palpacja)

_ Opukiwanie

_ Osłuchiwanie

_ Pomiary antropometryczne

„Instrumentarium lekarskie”

_ Stetoskop,

_ aparat do mierzenia ciśnienia,

_ latarka,

_ termometr,

_ taśma pomiarowa,

_ waga

Badanie przedmiotowe

- ocena stanu ogólnego (wraŜenie ogólne)

- wynik badania poszczególnych narządów lub układów

Badanie przedmiotowe –stan ogólny

_ Odchylenia spostrzegane przy pierwszym

kontakcie z pacjentem

_ Subiektywne wraŜenie

_ Ocena stanu: dobry, cięŜki, bardzo cięŜki:

_ Świadomość (przytomność)

_ Stopień cierpienia (wygląd twarzy, wyraz oczu, kolor skóry)

_ Pozycja oraz ruchomość (ułoŜenie dowolne, przymusowe, chód)

_ Wygląd ogólny, zachowanie: aktywność samoistna, stopień niewydolności

narządowej

_ stopień odŜywienia

_ proporcje ciała

_ Inne cechy szczególne (np. drgawki, zlewne poty, szczególny zapach ciała)

_ ciepłota ciała

Jest wiele definicji prawidłowej postawy ciała, oto dwie z nich:

1) Przez prawidłową postawę należy rozumieć taką, której układ poszczególnych odcinków ciała względem siebie jest zharmonizowany, a utrzymanie jej wymaga minimalnego napięcia układu mięśniowego i nerwowego

2) Postawa prawidłowa to taki kształt ciała wynikający z budowy i nawykowego usytuowania poszczególnych jego części, który sprzyja podstawowym funkcjom organizmu.

  Postawa prawidłowa - nie jest to pojęcie jednoznaczne. Zależy ona od takich czynników jak: wiek (np. postawa starcza, postawa małego dziecka), pora dnia, posiłki, zmęczenie ...

Pion przedni:

Spuszczony z czoła,pomiędzy łukami brwiowymi,przebiega przez

*nasadę nosa

*środek ust

*szczyt bródki

*środek krtani

*w jednakowej odległ.od sutka lewego i prawego

*wzdłuż mostka

*pępek

*środek spojenia łonowego

*w równej odległości od kolan i kostek prześrodk

*środek przedniej krawędzi czworoboku podparcia

Pion tylny

*spuszczony z guzowatości potylicznej zewn. Kości potylicznej. Przebiega

*wzdłuż wyrostków kolczystych kręgów C,Th,L

*w równej odl. Od brzegu przykręgosłupowego łopatki prawej i lewej

*wzdłuż szpary pośladkowej

*w równej odl.od kolan i kostek przyśrodkowych

*środek tylnej krawędzi czworoboku podparcia

Zachowanie prawidłowej postawy i orientacji przestrzennej zalezy od przetwarzania i interpretacji inf. Sensorycznej pochodzącej z 3 źródeł

1.receptorów czucia głębokiego

2.receptorów narządu równowagi

3.receptorów wzrokowych

Sylwetki harwardzkie

Bardzo dobra-gdy głowa ustawiona jest nad klatką piersiową i stopami, łuki krzywizn kręgosłupa słabo zaznaczone,brzuch wciągnięty, klatka piersiowa dobrze wysklepiona

Dobra-gdy głowa i szyja nieznacznie nachylona jest ku przodowi, krzywizny fizjologiczne kręgosłupa wyraźniejsze, klatka piersiowa mniej wydatna,a brzuch nie wystaje przed nią

Dostateczna-gdy głowa i szyja nachylone są przed klatkę piersiową, która jest płaska, a brzuch wstaje przed nią, krzywizny fizjologiczne kręgosłupa wydatne

Zła-gdy głowa wyraźnie pochylona jest do przodu, klatka piersiowa zapadnięta, brzuch obwisły,plecy zgarbione

Wada postawy to odchylenie od ogólnie przyjętych cech prawidłowej postawy, właściwych danej kategorii wieku, płci i budowie somatycznej

Okresy rozwoju wady

I okres- zmian czynnościowych

1. Grupy mięśni ulegają przykurczeniu, bądź rozciągnięciu

Czas trwania od kilku tygodni do kilku miesięcy (uzależniony od czynników powodujących powstawanie wady)

II okres-powstawania przykurczy

1. Powstają przykurcze więzadel, ścięgien i mięśni czas trwania od kilku tygodni, miesięcy do kilku lat

III okres- zmian strukturalnych

1. Przykurcze więzadeł, ścięgien i mięśni utrwalają się

2. Często niezbędna jest ingerencja chirurgiczna

Potencjał rehabilitacyjny – granica którą może osiągnąć osoba z niepełnosprawnością w procesie rehabilitacji. Wyczerpanie potencjału rehabilitacyjnego oznacza, że pomimo właściwie prowadzonej dalszej rehabilitacji i zabiegów nie uzyskamy już progresji wyników i poprawy stanu zdrowia

Adaptacja (łac. adaptatio – przystosowanie) – przystosowanie się organizmu poprzez zmianę struktury lub funkcji do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych warunkach bytowych lub zewnętrznego stresu. Efektywność adaptacji określa dostosowanie.

Adaptacja jest istotną, dziedziczną lub niedziedziczną i podlegająca rozwojowi cechą wszystkich żywych organizmów. Adaptacja fenotypowa dotycząca zmian osobniczych nie jest dziedziczna. Adaptacja dziedziczna jest wynikiem doboru naturalnego lub sztucznego – poprzez eliminację cech niekorzystnych zwiększa szanse przetrwania organizmu i wydania większej liczby potomstwa. Musi ona być zapisana w genach przekazywanych potomkom przez rodziców, dlatego zmiany adaptacyjne mogą być dziedziczone. Organizmy przystosowują się do środowiska, w którym żyją. Organizmy zamieszkujące podobne siedliska często zyskują zbliżone przystosowania. Zjawisko takie zwane jest konwergencją.

Regeneracja – odtwarzanie przez rośliny i zwierzęta utraconych lub uszkodzonych części ciała, narządów, tkanek lub komórek. Powiązana jest z faktem, że każda komórka organizmu zawiera jednakowy materiał genetyczny, może więc teoretycznie dać początek każdej części ciała. W rzeczywistości regeneracja możliwa jest tylko u organizmów o mało wyspecjalizowanej budowie, np. u gąbek. U tych organizmów cały organizm może zostać odtworzony z fragmentu złożonego z kilku zaledwie komórek. Stawonogi mają zdolność do regeneracji odnóży. U kręgowców regeneracja zachodzi tylko wyjątkowo, np. jaszczurki po autotomii mają zdolność regeneracji ogona.

Regeneracja może też oznaczać zdolność do odbudowy całego organizmu z oderwanego fragmentu ciała; tak rozumiana regeneracja jest sposobem rozmnażania bezpłciowego.Gdyby nie istniała regeneracja, nie można by było odtworzyć elementów ciała zwierząt.

Najczęściej wyróżnia się dwa typy regeneracji: morfalaksję (odtworzenie brakującej części ciała przez zmianę specyfikacji pozostałej tkanki; brak wzrostu; u zarodków odbywa się analogiczny proces nazywany regulacją) i epimorfozę (odtworzenie brakującej części polegające na mnożeniu się komórek i wzroście nowej tkanki).

Skolioza rozpatrywana jest jako trójpłaszczyznowe zniekształcenie kręgosłupa. Obejmuje ono:

• skrzywienie w płaszczyźnie czołowej (boczne skrzywienie kręgosłupa);

• skrzywienie w płaszczyźnie strzałkowej (lordo- lub kifo- skolioza);

• skrzywienie w płaszczyźnie poziomej (rotacja i torsja kręgów).

Objawami skoliozy, które można zauważyć bez badania radiologicznego są^[3]:

• wygięcie kręgosłupa na bok; zwykle w części piersiowej i w prawo. Najbardziej widoczne przy pochyleniu do przodu.

• wystawanie barku do przodu i ku górze z jednej strony;

• asymetria trójkątów taliowych;

• czasami przemieszczenie jednego z bioder ku górze i do przodu;

• trudności we właściwym dopasowaniu odzieży;

• wystawanie do tyłu jednej strony klatki piersiowej (garb żebrowy); najbardziej widoczne przy pochyleniu do przodu;

• wyboczenie tułowia

• wał lędźwiowy

• u dziewcząt cofnięcie jednej piersi i sprawianie wrażenia, że jest mniejsza;

Nie należy mylić skoliozy z wadą postawy (postawą skoliotyczną), którą można łatwo skorygować w pozycji wyprostowanej. Jeśli plecy dziecka nie są proste, mimo że stara się ono stać tak prosto, jak to możliwe, wtedy uznaje się, że ma skoliozę.

Podział Cobba[edytuj]

• Skoliozy czynnościowe (funkcjonalne) – zmiany dotyczą jedynie płaszczyzny czołowej i ustępują po wyeliminowaniu czynnika wywołującego^[7].

• Skoliozy strukturalne – są zawsze zniekształceniem w płaszczyźnie czołowej, strzałkowej i poprzecznej (poziomej). Powstają tylko w okresie wzrostu (najczęściej między 1–3 , 7–9 i 12–15 rokiem życia)^[7].

  • kostnopochodne

    • wrodzone

    • torakopochodne

    • układowe

  • nerwopochodne

    • wrodzone

    • porażenne wiotkie

    • porażenne spastyczne

  • mięśniowopochodne

    • wrodzone

    • dystrofie mięśniowe

    • inne

  • idiopatyczne (o nie ustalonej etiologii)

Objaw Adama
Objaw Lasègue'a
Objaw Trendelenburga-Duchenne'a

Torsja kręgu - jeden z objawów skoliozy.

Torsja powstaje w wyniku obracania się kręgów i oporów stawianych przez otaczające tkanki. W następstwie tego występuje:

• rozpłaszczenie i zmniejszenie wysokości trzonu po stronie wklęsłej

• skrócenie nasady łuku po stronie wklęsłej

• ustawienie wyrostka poprzecznego strony wypukłej w płaszczyźnie zbliżonej do strzałkowej

• skrócenie oraz przemieszczenie wyrostka kolczystego ku stronie wklęsłej

• zmiany kształtu otworów kręgowych

Torsja dotyczy w największym stopniu kręgów zlokalizowanych na szczycie skrzywienia.

Torsja, z łac. "skręt", "skręcenie" może oznaczać:

• Torsję krzywej - skręcenie lub druga krzywizna: parametr opisujący przebieg krzywej w przestrzeni

Garb żebrowy, zniekształcenie klatki piersiowej spowodowane bocznym skrzywieniem kręgosłupa (skolioza, garb) w postaci wystawania żeber zagiętych pod kątem ostrym na wypukłym łuku skoliozy. Spowodowany jest torsją kręgów.

Zniekształcenie jest najbardziej widoczne przy przodopochyleniu tułowia. Ogranicza pojemność oddechową płuc, pogarszając w znacznym stopniu sprawność organizmu i wydoność układu krwionośnego a szczególnie pracę serca.

WAŁ LĘDŹWIOWY

zniekształcenie obrysu okolicy lędźwiowej wynikające z rotacji kręgów tej okolicy' w skoliozie; podłożem W.L są mięśnie.

Test Rissera - test, służący do ocenienia dojrzałości kostnej kręgosłupa.

Test Rissera opiera się na fakcie, że kręgosłup i miednica rozwijają się równolegle i równocześnie kończą swój wzrost. Za pomocą badania RTG łatwo jest stwierdzić zakończenie wzrostu miednicy. Zapowiedzią zakończenia jej wzrostu jest pojawienie się pasma jądra kostnienia na grzebieniach biodrowych, blisko kolca biodrowego przedniego górnego. Następnie jądro to, jako pasmo kostne posuwa się wzdłuż grzebienia w ciągu od pół do półtora roku i po tym czasie dochodzi do kolca biodrowego tylnego górnego. Jest to tzw. wędrówka biodrowej apofizy. Jeśli na radiogramie widać połączenie pasma jądra kostnienia z talerzem kości biodrowej w okolicy kolca tylnego górnego, stwierdza się zakończenie wzrostu miednicy, a więc również kręgosłupa.

Skala stworzona przez Rissera była początkowo pięciostopniowa (0-IV). IV stopień oznaczał całkowite dojście apofizy do kolca biodrowego tylnego górnego. Potem jednak wielu badaczy zauważyło, że po IV stopniu istnieją jeszcze obszary, gdzie proces kostnienia trwa nadal. Rozszerzono więc skalę o szósty stopień, który uwzględnia etap zrostu apofizy z talerzem biodrowym.

Test Rissera ma duże znaczenie praktyczne w diagnostyce i leczeniu skoliozy, ponieważ czynny proces skoliotyczny zostaje zahamowany z chwilą zakończenia kostnienia kręgosłupa.

Prawa kompensacji sformułowane przez rosyjskiego fizjologa Anochina:

1. Każdy żywy organizm ma mechanizmy fizjologiczne pozwalające na zastąpienie funkcji różnych narządów, których prawidłowe działanie zostało zaburzone wskutek defektu wywołanego chorobą, urazem czy innymi czynnikami o charakterze destrukcyjnym.
2. Uruchomienie rezerw czynnościowych (kompensacyjnych) może nastąpić tylko w sytuacji zaburzenia czynności podstawowych mechanizmów fizjologicznych, odpowiedzialnych za daną funkcję.
3. Procesy kompensacji zostają uruchomione bez udziału woli i niezależnie od tego, który narząd uległ uszkodzeniu. Samoistny rozwój tych procesów przeważnie nie jest korzystny dla odzyskania utraconych funkcji i dlatego wymaga sterowania poprzez kinezyterapię.
4. Powrót, reedukacja utraconych funkcji, nie jest procesem trwałym. Wymaga stałego treningu przy zmieniających się, korzystnie dobieranych bodźcach fizjologicznych, których skuteczność musi być potwierdzona przez analizator kinestetyczny.

Inne ujęcie tez Anochina:
1.  Kompensacja jest zdolnością wrodzoną żywych organizmów.
2.  Proces kompensacji zapoczątkowywany jest przez sygnalizowanie o defekcie.
3.  Fałszywa sygnalizacja o defekcie jest przyczyną błędnie przebiegającej kompensacji.
4.  Kompensacja opiera się na wzmożeniu starej lub pobudzeniu nowej informacji aferentnej.
5.  Wyniki kompensacji są nietrwałe, toteż wymagają stałego podtrzymywania na drodze systematycznego treningu.
6.  Zdolność do kompensacji jest osobniczo zmienna.

Kompensacja

Praca statyczna

Charakterystyka

Praca statyczna jest jednym z dwóch rodzajów pracy jaką mogą wykonywać nasze mięśnie (patrz także: praca dynamiczna). Występuje gdy na zewnątrz nie można zaobserwować żadnego ruchu, a mimo tego mięśnie pozostają w stałym napięciu np. podczas stania, siedzenia, czy podpierania. Nie stanowi ona zatem pracy mechanicznej, jednak często może powodować duże obciążenie dla organizmu człowieka (np. podczas długotrwałego stania wzrasta ciśnienie hydrostatyczne nóg, co sprzyja obrzękom i bardzo często prowadzi do powstawania żylaków).

Podczas pracy statycznej wskutek długotrwałego napięcia mięśni wzrasta ciśnienie krwi, skurcze mięśni powodują zacieśnienie naczyń włosowatych, a tym samym wpływają na wzrost oporu stawianego przepływowi krwi. W rezultacie tkanka mięśniowa otrzymuje coraz mniej tlenu, a przez to jej zdolność do pracy maleje. Nawet krótkotrwałe zmniejszenie napięcia mięśniowego powoduje szybkie wyrównanie niedoboru tlenu, jednak mięśnie potrzebują dłuższego wypoczynku niż np. w przypadku wykonywania pracy dynamicznej.

Występowanie

Ważną cechą pracy statycznej jest to, że pomimo swojej uciążliwości powoduje ona stosunkowo małe zużycie energii, dlatego jej koszt fizjologiczny nie może być mierzony w kaloriach. Pomimo małego zapotrzebowania energetycznego w mięśniu pracującym w takich warunkach powstają idealne warunki do powstania wspomnianego już długu tlenowego. Jego następstwem jest poczucie dyskomfortu i osłabienia mięśniu, co w dłuższym okresie czasu prowadzi do zmęczenia. Dlatego we wszystkich możliwych sytuacjach zawodowych powinno dążyć się do zmniejszenia udziału pracy statycznej, nawet kosztem wzrostu udziału pracy dynamicznej i zużycia energii. </div> We współczesnych czasach na skutek dużego postępu automatyzacji i mechanizacji pracy wzrasta ilość stanowisk wymagających długotrwałego utrzymywania ciała w jednej pozycji np.: prace biurowe, obsługa monitorów komputerowych, pulpitów sterowniczych, praca przy taśmach montażowych, stanowiska produkcyjne w elektronice, prowadzenie samochodów ciężarowych na długich trasach, obsługa kasy w supermarkecie, itp. Dlatego, aby zapobiec poważnym następstwom zdrowotnym spowodowanym pracą statyczną, należy zadbać o odpowiednie wyposażenie stanowiska jak również częste przerwy. To spowoduje uniknięcie szybkiego zmęczenia pracowników oraz wpłynie na wzrost ich wydajności.

Praca dynamiczna

Charakterystyka

Praca dynamiczna - wysiłek przebiega w warunkach ruchu, w związku z przemieszczaniem ciała ludzkiego lub jego części w przestrzeni i zachodzi przy udziale izotonicznych skurczów mięśni, podczas których następuje skrócenie włókien-okresy skurczu i rozkurczu mięśni.

Praca dynamiczna jest podstawowym czynnikiem, który powoduje podwyższenie poziomu przemiany materii. Związana z nią wielkość wydatku energetycznego jest proporcjonalna do wskaźników fizjologicznych, takich jak:

• ilość zużytego tlenu (szybkość oddechu- poziom zużytego tlenu lub wydychanego dwutlenku węgla),

• częstość skurczów serca,

• ciśnienie krwi,

• temperatura ciała i skóry.

Wydatek energetyczny

Całkowity wydatek energetyczny organizmu składa się z dwóch części. Pierwsza z nich to wydatek związany z czynnościami poza pracą zawodową- wykonywanymi w ciągu doby(przez całe życie). Druga wartość określa wydatek energetyczny związany z pracą zawodową, wzrasta ona wraz ze wzrostem wysiłku fizycznego.

Podczas wykonywania pracy o określonym wysiłku fizycznym organizm ludzki osiąga stan równowagi pomiędzy powstawaniem i wydalaniem produktów przemiany materii towarzyszącej przemianom metabolicznym.

Ćwiczenia można podzielić na:

1. Ćwiczenia ogólnorozwojowe, tzw. Ogólne - Ogólnorozwojówka są to formy ćwiczeń które kształtują nasz cały organizm, oraz pozwalają na jak najlepsze rozwijanie naszego ciała. Ćwicząc ogólnie można nauczyć się podstawowych ruchów i nawyków, kształtujemy cechy motoryczne. Ćwiczenia te są często wykorzystywane przez sportowców w swoich cyklach przygotowawczych często jako urozmaicenie, zabawy itp.

Ćw. ogólne mogą występować w postaci: gier i zabaw, formach ścisłych.

Można je podzielić na cechy które chcemy udoskonalić lub poprawić: cechy motoryczne:siła, wytrzymałość, szybkość,zwinność, równowage.
Ćwiczenia na położenie ciała(pozycja wyjściowa):

Ćwiczenia w statyce;leżąc, stojąć
Ćw. Dynamiczne: w biegu

Ćw. ze względu na budowe anatomiczną, tzw. Ćw, poszczególnych parti mięśni (ramion, grzbietu,brzucha,nóg lub części ciała, które chcemy kształtować

Ćw. w pojedynke
Ćw. bez przyborów
Ćw. z przyborami(piłki, hantle itp.)
Ćw. ze współćwiczącym
Ćw. w dwójkach, trójkach


Ze względu na cechy motoryczne dzielimy:
Ćw. siłowe- siła-zrywowa, szybka, wolna.Siła absolutna czyli, podnoszenia danego ciężaru(Metody kształcenia powtórzeniowa, obciążeń max.i metoda szybkościowo-siłowa) , siła względna w stosunku do swego ciała-pompki, podciągniecia itp.

Ćw. szybkościowe - Jak najszybsze przemieszczenie ciała lub przedmiotu. Biegi sprinty 60-100-110 prze płotki. Biegi rozpoczynamy powoli po czym szybko, przyśpieszenia, starty z różnych pozycji, zmiany rytmu biegu i tempa,bieganie slalomem, bieganie z góry , pod górę, przysiady i wyskok, wycofania nóg, klaśnięcia pod kolanami itp.

Ćw. wytrzymałościowe - to zdolnośc do wyk.jakiejkolwiek pracy bez obniżania jej wydajności.Wytrzymałość ogólna i specjalna, biegowa(biegi długie), siłowa, skocznościowa. Wytrzymałość szybkościowa ćwiczenia 150-400 metrów biegu, biegi powtarzane z max intensywnością(interwały), biegi pod górę 200-400metrów, biegi w wodzie 80-100 metrów, pływanie pod prąd rzeki, wiosłowanie itp.

Ćw. zwinnościowe - to dobra koordynacja ogólna całego ciała, czyli szybkość szybkość dokładność.Ćwiczenia całościowe, tułowia i głowy, oraz pozostałe części ciała, tory przeszkód, skręty ciała w torze przeszkód, obroty wokół różnych osi oraz różnych płaszczyznach ciała.To dobre władanie własnym ciałem, -przewroty, przerzuty, , przetoczenia, salta itp.

Ćw. równoważne- to umiejętnośc utrzymania pozycji ciała w zróżnicowanych warunkach, w ruchach, lub statyce, bieganie z różnymi przedmiotami.Ćw. zmniejszamy powierzchnie postawy,skoki, rzuty, biegi,wagi.
Kształtujemy także gibkość, czucie przestrzeni , moc itd.



2. Ćwiczenia kierunkowe: takie jak nauka techniki- różnorodnych zagrań, sztuczek itp., taktyki.(np.:indywidualna, drużynowa) Bez opanowania techniki nie ma mowy o taktyce.

3. Ćw.specjalne - do danej dyscypliny konkurencji, dyscypliny. Dąży się w nich do ściśle zdefiniowanej cechy(komponenty, technika która jest bardzo trudna i wymaga specjalistycznego sprzętu lub ćwiczeń do jej opanowania) motorycznej(siła , szybkość. Wytrzymałość itd.) a także inne mniej precyzyjne tzw. Intercechy np.: skoczność, gibkość, moc, zręczność, czucie przestrzeni.


Podział strukturalny: ćw. cykliczne- powtarzające się fazy ruchu, bieg, chód, pływanie
Ćw. acykliczne - pełna dowolność występujących po sobie układów ćwiczeń np. rzuty, chwyty , skoki, dźwigania, ćw gimnastyczne,,piramidy, ćw dwójkowe
Ćw. mieszane- połączenie ruchów cyklicznych z acyklicznymi

Ćw. statyczne stojąc

Ćw. kompleksowe

Ćw. Ogólnorozwojowe w dynamice w biegu

Rozpoczynamy od chodu i Przechodzimy do truchtu lub biegu.

Ćw. oddechowe

Zmiany zachodzące w organizmie pod wpływem systematycznego treningu mają charakter adaptacyjny (przystosowawczy) i zachodzą na wszystkich poziomach czynnościowych organizmu: od molekularnego do neuropsychicznego związanego z kształtowaniem odpowiedzi na bodźce ze środowiska, w tym ze środowiska społecznego. Trening fizyczny zmienia morfologiczną, ultrastrukturalną, biochemiczną i fizjologiczną charakterystykę ustroju, dzięki czemu zmniejsza się m.in. koszt fizjologiczny wysiłku (intensywność czynności różnych układów), jaki ponosi organizm, i zwiększa zakres obciążeń wysiłkowych, jakim może on sprostać.

Zmiany przystosowawcze mogą wyrażać się w postaci reakcji zarówno szybkich, tj. występujących w trakcie ćwiczenia lub bezpośrednio po nim, jak i względnie trwałych, tj. zachodzących w dłuższych, często wieloletnich okresach. Te ostatnie określane są pojęciem adaptacji do treningu.

Zmiany adaptacyjne wywołane procesem treningowym są różnorodne. W niniejszej pracy skoncentrowano się na tych, których poznanie wydaje się być najważniejsze w skutecznym kierowaniu procesem zwiększania cech układu mięśniowego sportowca.

Uważa się, że zwiększenie siły mięśniowej i/lub mocy pod wpływem systematycznego treningu związane jest z oddziaływaniem dwóch podstawowych mechanizmów: wzrostem powierzchni przekroju poprzecznego, tj. hipertrofii (przerostu) mięśni szkieletowych (ang. muscle hypertrophy), potocznie określanym jako zwiększenie masy mięśni oraz adaptacją układu nerwowego, tzw. czynnikami nerwowymi (ang. neural factors).

Ten drugi mechanizm obejmujący zwiększenie częstotliwości wysyłanych impulsów, wzrost liczby jednocześnie aktywowanych jednostek motorycznych oraz synchronizację aktywności jednostek motorycznych, określany jest często jako koordynacja nerwowo-mięśniowa. Zakres pojęcia czynników nerwowych niektórzy autorzy uzupełniają jeszcze o zmniejszanie hamującego efektu odruchu ze ścięgna, włączanie dodatkowych jednostek motorycznych, wcześniej nie aktywowanych oraz doskonalenie wzorca włączania się jednostek motorycznych.

Nie ma wątpliwości, że wartości siły i mocy zwiększają się nie tylko dzięki cechom ilościowym (powierzchnia przekroju poprzecznego) oraz jakościowym (proporcje między poszczególnymi rodzajami jednostek motorycznych) mięśni, ale i doskonaleniu procesów ich pobudzania (adaptacja układu nerwowego). Przy czym udział tych czynników w określonym czasie stosowania treningu jest zmienny.

Siła (wraz z masą mięśniową) tworzy tzw. bazę strukturalną, zatem moc powinna „podążać za siłą", a nie odwrotnie. Ta zasada, zalecana np. na kolejnych etapach rocznego cyklu szkoleniowego, nie wyklucza potrzeby równoległego, ale nie jednoczesnego, zwiększania obu wymienionych cech (np. trening dyskobola, młociarza czy trójskoczka).

Zwiększanie siły mięśniowej sportowca można rozpatrywać na trzech etapach.

Uważa się, że na pierwszym etapie (szybki wzrost siły) udział adaptacji układu nerwowego jest dominujący. Dalszy postęp (etap drugi - wolniejszy wzrost) jest osiągany dzięki obu wymienionym wcześniej mechanizmom, przy czym udział hipertrofii mięśni wzrasta, zwłaszcza gdy pokrywa się z okresem rozwoju osobniczego, w którym następuje istotny naturalny przyrost masy mięśniowej.

Etap trzeci, dotyczący sportowców z długim stażem treningowym, to w większości wypadków stabilizacja siły. Uzyskanie dalszego istotnego zwiększenia siły mięśniowej jest bardzo trudne i może być osiągnięte bardziej na drodze doskonalenia adaptacji układu nerwowego niż hipertrofii mięśni. Mamy na uwadze zwiększenie siły mięśniowej osiągnięte poprzez trening, a nie użycie środków niedozwolonych, np. steroidów anaboliczno-androgennych.

Ważniejsze dla praktyki jest określenie możliwości zwiększania mocy sportowca w kolejnych latach treningu. Jakkolwiek nie ulega wątpliwości, że osiąganie większych bezwzględnych wartości mocy związane jest przede wszystkim z adaptacją układu nerwowego, to wyższy poziom bazy strukturalnej (siła maksymalna + masa mięśniowa) temu sprzyja. Zwłaszcza wówczas, gdy celem treningu jest moc przejawiana nie tylko względem masy własnego ciała, ale dużego oporu zewnętrznego. Rozpatrując zwiększanie mocy sportowca - analogicznie jak siły mięśniowej - na trzech etapach, wydaje się, że na każdym z nich udział czynników nerwowych jest dominujący.
Potwierdzają to liczne badania eksperymentalne, w których wykazano istotne jednoczesne przyrosty mocy, aktywności elektrycznej mięśni oraz synchronizacji pobudzenia jednostek motorycznych bez zmian przekrojów poprzecznych mięśni. O takich możliwościach zwiększania mocy świadczą również obserwacje praktyczne. Nierzadko u sportowców wysokiej klasy w kolejnych latach procesu treningowego wraz z istotnym obniżeniem masy ciała zmniejsza się także masa mięśni i choć siła bezwzględna (absolutna) może się obniżyć, to zwiększenie (lub utrzymanie) siły względnej i wyższy poziom adaptacji układu nerwowego umożliwiają osiąganie większej mocy względnej. W wielu przypadkach ma to bezpośredni wpływ na poprawę rezultatu sportowego. Obserwuje się także takie sytuacje, że w kolejnych latach treningu sportowiec utrzymujący stałą zarówno masę ciała, jak i maksymalną siłę mięśniową, osiąga wyraźny postęp w zakresie mocy.
Wiele przesłanek wskazuje na to, że zwiększenie mocy sportowca wysokiej klasy może być zadaniem łatwiejszym, niż uzyskanie przez niego wyraźnego postępu w poziomie siły mięśniowej.
Treningi ukierunkowane na zwiększenie cech układu mięśniowego prowadzą do zmian adaptacyjnych na różnych poziomach układu nerwowego i mięśniowego.
Zmiany w układzie nerwowym i mięśniowym zachodzące pod wpływem treningów zależą od wielu czynników, m.in. wieku, stażu treningowego i poziomu sportowego zawodnika czy obciążenia treningowego (wielkość i rodzaj). Charakter tego ostatniego czynnika ma decydujący wpływ na to, jakie zmiany przystosowawcze będą dominujące.
Treningi ukierunkowane na zwiększenie masy mięśniowej powodują przede wszystkim wzrost powierzchni przekroju poprzecznego mięśni (hipertroiia). Zwiększenie siły i mocy osiąga się głównie dzięki czynnikom nerwowym, przy czym udział tych czynników rośnie wraz z długością stażu treningowego sportowca. Masa mięśniowa i siła tworzą bazę strukturalną dla mocy, której przyrost związany jest głównie z adaptacją układu nerwowego. Trening ukierunkowany na zwiększenie lokalnej wytrzymałości siłowej powoduje zmiany głównie w układzie mięśniowym (m.in. wzrost zawartości enzymów biorących udział w przemianach tlenowych) oraz na poziomie nadrzędnych ośrodków ruchowych w mózgowiu (tworzenie psychofizycznego mechanizmu „przeciwstawiania się zmęczeniu"), bez istotnej hipertrofii mięśni.