Geneza skał osadowych:
- akumulacja produktów wietrzenia chemicznego
- nagromadzenie szczątków organizmów żywych
- wytrącanie minerałów z roztworów wodnych
Podział skał osadowych ze względu na genezę:
- skały okruchowe
- skały chemiczne i organogeniczne
Skały okruchowe (klastyczne) – powstają w wyniku wietrzenia skał starszych; okruchy skalne mogą pozostać na miejscu tworząc regolit lub ulegać transportowi i osadzać się w różnych środowiskach, ulegając następnie procesom diagenezy (proces tworzenia skały zwięzłej ze skał luźnych polegający na łączeniu (zlepianiu) spoiwem ziaren skalnych)
Podział skał okruchowych ze względu na frakcje (przedziały o określonej średnicy okruchów):
* w gruntoznawstwie
- głazowa (>200mm)
- kamienista (200-40)
- żwirowa (40-2)
- piaskowa (2-0,05)
- pyłowa (0,05-0,002)
- iłowa (<0,002)
* w gleboznawstwie
- frakcja szkieletowa
- kamienie (>75)
- żwir (75-2)
- frakcja ziemista
- piasek (2-0,05)
- pył (0,05-0,002)
- ił (<0,002)
5. Cechy organoleptyczne:
- kamienie i żwiry – w palcach na sucho i na mokro rozpadają się bez rozcierania, w moździerzu luźne, silne zgrzytanie, nie dają się wałeczkować
- piaski – w palcach na sucho szorstkie, rozsypują się łatwo, lekko brudzą palce, na mokro rozsypują się przy dotknięciu, w moździerzu rozcierają się łatwo, słychać zgrzytanie, nie dają się wałeczkować lub wałeczki b. grube
- pyły – w palcach na sucho sypkie, trudniej rozgnieść niż w piasku, sliskie w dotyku, mączyste, na mokro nie wykazują zwięzłości, agregaty łatwo się rozpływają, mączysty osad na palcach, w moździerzy rozcierają się łatwo, brak zgrzytania, wałki grube, które się kruszą
- iły – na sucho w palcach bardzo trudne do rozkruszenia, tłuste w dotyku, brudzą palce, na mokro wolno chłoną wodę, plastyczne, zwięzłe, przylegają do dłoni, maziste, w moździerzy trudno się rozcierają, brak zgrzytania, tworzą cienkie wałeczki
- gliny – na sucho w palcach szorstkie w dotyku, trudne do zgniecenia, na mokro chłoną wodę, słabo pęcznieją, przylegają do rąk, w moździerzy rozcierają się trudno, zgrzytanie, dają się wałeczkować
6. Cechy:
- stopień selekcji (wysortowania) – dobrze wyselekcjonowane (rownoziarniste) – składa się z okruchów o podobnych rozmiarach i słabo wyselekcjonowane (różnoziarniste) – składa się z okruchów o różnych rozmiarach
- stopień obtoczenia – stopień zaokrąglenia okruchów:
- kanciaste
- słabo obtoczone
- obtoczone
- dobrze obtoczone
- kształt – kulisty (a=b=c), dyskowaty (a=b>c), wrzecionowaty (a>b=c), płaski wydłużony (a>b>c)
- charakter powierzchni ziarna – porysowane, matowe, gładkie
- tekstura skał – bezładna bądź warstwowa i porowata lub zbita
- skład mineralogiczny
– alogeniczne (powstałe poza miejscem występowania skał osadowych i są od nich starsze – biotyt, rzadziej amfibole, pirokseny i oliwiny).
- autogeniczne (tworzą się w miejscu powstawania skał osadowych – minerały ilaste, tlenki i wodorotlenki żelaza i glinu, węglany)
7. Klucz do charakteryzowania (produkcja własna®:p)
Utwory deluwialne (spływu powierzchniowego) – różnoziarniste, zawierają związki próchniczne, barwa szaraczarna,
Utwory aluwialne – różnoziarniste, wykazują warstwowanie, wypolerowana powierzchnia, obtoczone, powierzchnia gładka, warstwowe
Utwory fluwioglacjalne (iły warwowe) – równoziarniste, słabo obtoczone, powierzchnia gładka
Utwory zwałowe – różnoziarniste, obtoczenie różne, różna wielkość, pow. Porysowana, bezładna
Utwory eoliczne – równoziarniste, dobrze obtoczone, porysowana powierzchnia
Utwory zwietrzelinowe - różnoziarniste, nie obtoczone, powierzchnia matowa
8. Skały chemiczne, podział:
- krzemionkowe (jaspis)
- żelaziste (ruda darniowa)
- węglanowe (dolomit)
- gipsowe i solne
- fosforanowe (ruda wiwianitowa)
Biochemiczne – utworzone w wyniku działalności fizjologicznej organizmów lub rozkładu substancji organicznej.
Organiczne – powstałe ze szczątków organicznych.
Kaustobiolity – paliwa kopalne.
9. Skały węglanowe:
- Wapienie organogeniczne – zbudowane ze szczątek szkieletów organizmów.
- Wapienie detrytyczne (okruchowe) – powstają na dnie otwartego morza w wyniku diagenezy drobnoziarnistych mułów ilasto-wapiennych, np. margle, kredy
- Wapienie pochodzenia chemicznego – powstają w wyniku krasowienia.
- Dolomity – powstałe poprzez wytrącanie się minerału dolomitu w wodach morskich
- Opoki – zbudowane z węglanu wapnia i krzemionki pochodzenia organicznego.
10. Skały żelaziste – ruda darniowa.
11. Skały solno-gipsowe – gips, anhydryt, sól kamienna – ewaporaty, powstające w wyniku odparowania słonej wody.
12. Skały krzemianowe.
- krzemienie – występują w postaci konkrecji w skałach nie krzemianowych
- jaspisy – powstają w oceanach na dużych głębokościach na skutek wytrącenia krzemionki z wody.
13. Skały fosforanowe.
- Fosforyty – tworzą się w środowisku morskim z apatyt zanieczyszczony kalcytem, kwarcem, minerałami ilastymi.
- Guano – skała powstająca w ciepłym i suchym klimacie z odchodów
- Ruda Wiwianitowa
14. Kaustobiolity……………………………….