72.Traktaty pokojowe po I wojnie światowej. // 73.Zmiany terytorialne w świecie ustanowione traktatami po I wojnie światowej. (pytania tożsame)

Traktat pokoju z Niemcami:

Delegacja Niemiec: przybyła do Paryża 7 V 1919r.; na jej czele stała były dyplomata cesarski hrabia Brockdorff-Rantzau; w Berlinie dominowali socjaldemokraci z kanclerzem Scheidemannem na czele; „Cesarz odszedł, ale generałowie zostali”; traktat przygotowany bez udziału strony pokonanej („dyktat wersalski”); armia niemiecka nie była wciąż zdemobilizowana i rozbrojona; na czele stał Marszalek P. von Hindenburg; ostatecznie parlament Rzeszy uchwalił przyjęcie traktatu pokojowego;

28 VI 1919r. w Sali Zwierciadlanej pałacu w Wersalu podpisano traktat (gest symboliczny ze strony Francji); traktat pokojowy podpisały wszystkie państwa z wyjątkiem Chin (przyznanie Japonii bylej niemieckiej kolonii na ich terytorium); w imieniu Rzeszy podpisali: min. spraw zagranicznych Hermann Muller i Johannes Bell, min. bez teki;

Traktat wchodził w życie po ratyfikowaniu go przez co najmniej 3 mocarstwa główne i przez Niemcy; stało się to 10 I 1920r.; nie ratyfikowały traktatu Stany Zjednoczone, lecz zawarły 25 VIII 1921r. osobny traktat pokojowy z Niemcami; 20 V 1921r. uczyniły to Chiny;

Całkowity obraz zmian terytorialnych w Europie wprowadzonych przez traktat wersalski (z uwzględnieniem plebiscytów w latach 1920-1921):

1. Francja odzyskała obszary utracone w 1871r., Alzację i Wschodnią Lotaryngię;

2. Demilitaryzacja terytorium niemieckiego na lewym brzegu Renu, z czasową okupacją trzech sfer tego obszaru na okres 5-15 lat, z udziałem Anglików, Belgów i Amerykanów (tych tylko do 1923r.), ze wspomnianymi już trzema przyczółkami.

3. Poddaniem pod zarząd międzynarodowy z dominującym wpływem Francji Zagłębia Saary, bogatego w węgiel i rudę żelaza, na okres 15 lat; ludność tamtejsza miała zdecydować w plebiscycie o swojej dalszej przynależności, za utrzymaniem status quo, przyłączeniem do Niemiec lub Francji; produkcja kopalń zagłębia miała iść przez 15 lat na potrzeby Francji tytułem odszkodowania za zniszczenia wojenne;

4. Belgia uzyskała (zatwierdził to plebiscyt z 1920r.) dwa pograniczne powiaty należące dotąd do Prus: Eupen i Malmedy;

5. Dania (nie wyrównany rachunek z 1864r.) uzyskała po plebiscycie z 1920r. płn. część Szlezwiku, o przewadze ludności duńskiej;

6. Polska: większą część Wielkopolski i poważną część byłych Prus Królewskich (tzw. Prusy Zachodnie); 20 X 1921r. decyzją Ligi Narodów część górnośląskiego zagłębia przemysłowego; skrawek Pomorza Gdańskiego, dotykający Bałtyku (korytarz Polski), odcinał Prusy Wschodnie od terytorium Rzeszy, ale Polska zapewniła swobodę ruchu niemieckich pociągów tranzytowych po swoim terytorium;

7. Gdańsk z przyległymi gminami i miastami Oliwą i Sopotem stał się Wolnym Miastem o charakterze odrębnego państwa, ale z włączeniem w skład terytorium celnego Polski i zapewnieniem jej szerokich uprawnień w porcie gdańskim; Polska też sprawował opiekę nad interesami gdańskimi za granicą; nadzór nad władzami gdańskimi ich stosunkiem do Polski sprawowała przez swego wysokiego komisarza Liga Narodów;

8. Obszar zaniemeński na krańcu Prus Wschodnich z portem Kłajpedą, z przewagą ludności litewskiej, został oddany pod zarząd mocarstw, w praktyce francuski; w 1923r. obszar zajęli Litwini; Liga Narodów wyraziła ostatecznie zgodę, pod warunkiem autonomii;

9. Czechosłowacja uzyskała mały skrawek na Górnym Ślasku, tzw. Kraik Hulczyński, na południe od Raciborza, o ludności złożonej z tzw. Morawców;

10. Luksemburg, który wchodził w skład obszaru celnego Niemiec, został z niego wydzielony;

11. Rzeki: Łaba, Odra, Niemen, Dunaj oraz Kanał Kiloński zostały umiędzynarodowione.

12. Niemcy utraciły wszystkie kolonie;

13. Art. 231: winę za wywołanie wojny ponoszą tylko i wyłącznie Niemcy;

14. Musiały uznać całkowitą niepodległość Polski, Czechosłowacji; zrzekły się traktatów w Brześciu i Bukareszcie (1918r.); uznały prawo Rosji do udziału w odszkodowaniach wojennych; miały przypaść nowemu rządowi w Rosji, nie radzieckiemu;

15. Skutki: traktat zabrał Niemcom 13,5% terytorium i 10% ludności

Postanowienia rozbrojeniowe nałożone na Niemcy:

1. Ograniczały liczebność armii niemieckiej do 100 000 ludzi, z oparciem na zaciągu ochotniczym, z zakazem powszechnego obowiązku służby wojskowej; armia miała być pozbawiona broni ciężkiej i lotnictwa wojskowego; poważnej redukcji uległa także niemiecka flota wojenna;

Reparacje: żądania wysuwała Francja, Wielka Brytania i mocno zniszczona Belgia;

1. Francja: 50% odszkodowań, Wielka Brytania 30%, resztę miały podzielić inne państwa

2. Rozdz. VIII traktatu wersalskiego przekazał sprawę Komisji Reparacyjnej; miała ustalić ostateczną wysokość reparacji do 1921r.; na początek Niemcy winny zapłacić 20 miliardów marek w złocie-w gotówce, towarach, urządzeniach przemysłowych i statkach morskich;

Traktat pokoju z nową Austrią:

początkowa nazwa brzmiała Niemiecka Austria; podkreślała, że nie ma nic wspólnego z monarchią Habsburgów; naciski tzw. państw sukcesyjnych (Czesi, Serbowie); 12 XI 1918r. proklamowanie republiki; art. 80 traktatu wersalskiego stwierdzał, że Niemcy muszą respektować niepodległość Austrii i jej granice;

delegacja republiki Austrii (ostateczna nazwa): przywódca socjaldemokratów Renner

traktat pokojowy podpisano 10 IX 1919r. w podparyskiej miejscowości Saint-Germain;

1. Art. 88: Austria zobowiązała się do nierezygnowania z niepodległości; tylko za zgodą Ligii Narodów; bariera wobec dążeń do Anschlussu;

2. W południowej Karyntii przewidziano plebiscyt; odbył się w X 1920r. i wypadł na korzyść Austrii; miała zapewnić równouprawnienie Słoweńcom;

3. Armię austriacką miano oprzeć na zaciągu ochotniczym, ograniczyć do 30 000 ludzi, bez broni ciężkich i lotnictwa; przewidziano obowiązek wypłacenia odszkodowań wojennych, zwrotu dzieł sztuki itp.

Z byłych prowincji dawnego Cesarstwa Austriackiego przypadły na rzecz:

1. Czechosłowacji: Czechy, Morawy, Śląsk Opawski i część Cieszyńskiego;

2. Jugosławii (Królstwo SHS): Kraina (bez zachodniej części zajętej przez Włochy), południowa Styria i niemal cała Dalmacja; ponadto Bośnia i Hercegowina:

3. Rumunii: Bukowina;

4. Włoch: południowy Tyrol, zachodnia Kraina i tzw. Pobrzeże z Triestem i Istrią oraz Zadar w Dalmacji (osobny układ włosko-jugosłowiański);

5. Polski: Galicja i wschodnia część Śląska Cieszyńskiego (dopiero w 1923r.);

Traktat został anulowany przez aneksję Austrii w III 1938r.

Traktat pokoju z Węgrami:

III 1919r. upadek rządu liberalnej republiki burżuazyjnej, kierowanej przez hr. Michała Karolyiego; przejście władzy w ręce lewicy i proklamowanie Węgierskiej Republiki Rad; mocarstwa zachodnie nie uznały nowego rządu; odłożyły pracę nad traktatem pokojowym; nieudana interwencja Czechosłowacji i Rumunii; VIII 1919r. upadek rządu w Budapeszcie; spadkobiercą stał się prawicowy reżim, kierowany przez adm. Horthyego;

Traktat podpisano 4 VII 1920r. w podwersalskim Trianon;

1. Zachodni region, tzw. Burgenland, przyznany Austrii; posiadał przewagę Niemców;

2. Słowację i Ruś podkarpacką (Ukrainę Zakarpacką) traktat przydzielił Czechosłwoacji;

3. Siedmiogród i przyległe od zachodu rejony Maramures i Crisana (Kriszana) otrzymała Rumunia, z liczną mniejszością węgierską

4. Królestwo SHS otrzymało Baczkę, część Banatu i Wojwodinę; chodziło o tzw. Chorwację-Slawonię;

5. Nałożono na Węgry obowiązek płacenia odszkodowania; zredukowano armię do 35 000 ludzi w oparciu i zaciąg ochotniczy, bez ciężkiej broni i lotnictwa;

W rezultacie obszar Węgier został zredukowany do 1/3; ¼ rdzennych Madziarów znalazła się poza granicami kraju; silny prąd rewizjonistyczny po 1920r.; Polska nie ratyfikowała traktatu trianońskiego; po 1938r. zaczęła się rewizja kolejnych postanowień;

Traktat pokojowy z Bułgarią:

27 XI 1919r. w Neuilly sur Seine pod Paryżem;

1. Bułgarnia odstąpiła Królestwu SHS drobne skrawki na swej zachodniej granicy;

2. Poważną stratą była utrata dostępu do m. Egejskiego, przez odcięcie pasa dwóch rzek, Mesty i Maricy, zwanego Tracją Zachodnią; Grecja rewindykowała Trację Wschodnią z Adrianopolem po m. Czarne;

3. Od strony Rumunii Bułgaria utraciła Dobrudżę Południową; całość strat wynosiła 11% jej terytorium z 1914r.;

4. Narzucono przepisy o ochronie praw mniejszości narodowych i obowiązek zapłaty odszkodowań;

5. Armia bułgarska mogła liczyć tylko 20 000 ludzi z zaciągu ochotniczego, bez broni ciężkiej i lotnictwa;

z czasem pojawiły się tendencje rewizjonistyczne, głównie wobec Jugosławii (sprawa Macedonii);

we wszystkich trzech traktatach pojawił się statut Ligii Narodów; państwa zobowiązały się go przestrzegać; Austria i Bułgaria weszły do Ligii Narodów w 1920r.; Węgry w 1922r.

Traktat pokojowy z Turcją sułtańską z 10 VIII 1920r. w Sevres; nie nabrał mocy prawnej; dlaczego?:

1. Zawarto go z rządem, który nie reprezentował narodu tureckiego;

2. Rozpadająca się współpraca między W. Brytanią i Francją;

3. Pozyskano poparcie Rosji Radzieckiej, wypowiadająca się przeciw polityce imperialistycznej mocarstw zachodu.

1. Rządowi sułtańskiemu pozostawiono władzę nad rejonem Stambułu oraz północną i środkową Anatolią;

2. Trację Wschodnią po m. Czarne z Adrianopolem i płw. Gallipoli otrzymała Grecja; uzyskała także prawo do okupacji i administracji rejonu Smyrny, z obowiązkiem dopuszczenia tam parlamentu lokalnego, który po 5 latach miał zdecydować o przynależności terytorium;

3. Reszta zachodniej i południowa Anatolia zostały podzielone na dwie strefy wpływów: włoską i francuską; na wschodzie miała rozciągać się Armenia, a na południe autonomia Kurdystanu;

4. Strefa cieśnin Bosfor i Dardanele uległa demilitaryzacji;

Siły zbrojne tureckie miały zostać ograniczone do 50 000 ludzi, bez broni ciężkiej i lotnictwa; armia oparta na zaciągu ochotniczym; Turcja straciła swoją flotę wojenną; zabroniono fabrykacji broni i jej importu; przywracał „kapitulację” tj. wyjęcie cudzoziemców spod jurysdykcji sądów tureckich;

Zostały podpisane dwa inne dokumenty:

1. Układ między mocarstwami a Grecją o zwolnieniu jej od pewnej formy protektoratu, datującej się od 1832r. (na rzecz Wlk. Brytanii, Rosji i Francji),przy równoczesnym przyjęciu przez Grecję zobowiązań o ochronie praw mniejszości etnicznych i wyznaniowych;

2. Układ z Grecją oddający jej odebraną Bułgarii Trację Zachodnią, z zastrzeżeniem dostępu gospodarczego Bułarii do m. Egejskiego w porcie Dedeagacz (Aleksandrupolis);

Państwa powstałe po I wojnie światowej:

1. Islandia

2. Finlandia; w 1917r. uzyskała uznanie Związku Radzieckiego; w 1918r. Austro-Węgier i Niemiec; konflikt o rosyjską Karelię; X 1920r. traktat pokojowy: Finlandia wyrzekła się roszczeń do Karelii, ale za to uzyskała skrawek nad m. Barentsa z portem Petsamo (Pieczenga); Rosja utraciła granicę z Norwegią;

3. Litwa: 12 VII 1920r. zawarła z Rosją Radziecką w Moskwie traktat pokojowy; wyznaczono granicę, która obejmowała nie tylko Wileńszczyznę, ale także Augustów, Grodno i Lidę; 9 X 1921r. zajęcie Wilna prze gen. Żeligowskiego (Litwa Środkowa); Konferencja Ambasadorów z 1923r. potwierdziła włączenie Litwy Środkowej do Polski; I 1923r. zajęto siłą Kraj Kłajpedzki;

4. Estonia: 2 II 1920r. został w Tartu podpisany traktat pokojowy estońsko-rosyjski; wyznaczał granicę między obu państwami, zgodnie z linią rozgraniczenia etnicznego;

5. Łotwa: 11 VIII 1920r. zawarła układ pokojowy z Rosją Radziecką; sąsiadowała z Polską: Dyneburg;

6. II Rzeczypospolita;

7. Czechosłowacja;

8. Austria;

9. Węgry;

10. Królestwo SHS;

11. Armenia;

12. Autonomia Kurdystanu;