Poznań, dnia 14.01.2015 r.
dowódca 3 kompani szkolnej OSP
kpt. Krzysztof CYDZIK
PLAN – KONSPEKT
do przeprowadzenia zajęć z obrony przed bronią masowego rażenia
z 31,32 grupą 3 kompanii OSP w dniu 17.01.2015 r.
I. TEMAT 1/3: Toksyczne środki przemysłowe (TSP).
II. CELE ZAJĘĆ:
Zapoznać:
zagrożeniami od toksycznych środków przemysłowych (TSP) na współczesnym polu walki i w sytuacjach kryzysowych;
z rodzajami toksycznych środków przemysłowych;
z charakterystyką i właściwościami toksycznymi podstawowych toksycznych środków przemysłowych;
z oznakami uwolnienia podstawowych TSP;
z zasadami zachowania się żołnierzy w środowisku skażeń od TSP oraz udzielania pierwszej pomocy żołnierzom porażonym TSP.
III. FORMA: zajęcia teoretyczne.
IV. CZAS: 45 min.
V. MIEJSCE: blok 22 sala 210.
VI. ZAGADNIENIA:
Rodzaje toksycznych środków przemysłowych.
Charakterystyka i właściwości toksyczne podstawowych toksycznych środków przemysłowych.
Oznaki uwolnienia podstawowych TSP.
Zasady zachowania się żołnierzy w środowisku skażeń od TSP oraz udzielania pierwszej pomocy żołnierzom porażonym TSP.
VII. WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO – METODYCZNE:
na 3 dni przed zajęciami zatwierdzić plan - konspekt;
zapoznać się z tematem, celami, literaturą oraz uwarunkowaniami organizacyjnymi zajęć;
w czasie zajęć zadawać pytania śródlekcyjne celem sprawdzenia zrozumienia przekazywanych treści przez szkolonych;
w czasie zajęć przestrzegać ustaleń zawartych w metodyce szkolenia;
najważniejsze treści podawać do zanotowania;
w czasie zajęć zwracać uwagę na porządek i dyscyplinę.
VIII. LITERATURA:
„Obrona pododdziałów przed bronią masowego rażenia w działaniach bojowych (pluton, kompania, batalion) - Podręcznik" - Chem. 277/78;
„Program szkolenia podstawowego Sił Zbrojnych RP” – Szkol. 866/2013;
„Instrukcja o działalności szkoleniowo – metodycznej” – Szkol. 816/2009.
IX. ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWO-TECHNICZNE:
Rzutnik multimedialny 1 szt.
Laptop 1 szt.
X. ORGANIZACJA ZAJĘĆ:
wykład informacyjny.
WARUNKI BEZPIECZEŃSTWA:
Kategorycznie zabraniam:
oddalać się z miejsca zajęć bez mojej wiedzy i zgody;
wykonywać czynności innych niż nakazane przeze mnie.
XII. INNE (DODATKOWE):
Nie dotyczy.
XIII. WPROWADZENIE W SYTUACJĘ TAKTYCZNĄ:
Nie dotyczy.
XIV. PRZEBIEG ZAJĘĆ:
CZĘŚĆ WSTĘPNA (5 min.)
Rozpoczęcie zajęć:
przyjęcie meldunku;
sprawdzenie obecności;
zadanie pytań kontrolnych;
podanie tematu, celu i organizacji zajęć.
CZĘŚĆ GŁÓWNA (35 min.)
ZAGADNIENIE 1 (10 min.)
Rodzaje toksycznych środków przemysłowych.
Toksyczne Środki Przemysłowe to toksyczne lub promieniotwórcze substancje w postaci stałej, ciekłej lub gazowej. Substancje te mogą być produkowane lub wykorzystywane w zakładach przemysłowych, medycynie, wojsku oraz innych gałęziach gospodarki narodowej. TŚP mogą występować jako związki i pierwiastki chemiczne, substancje biologiczne lub radioaktywne i mogą być opisywane jako Toksyczne Środki Chemiczne (TSC), Toksyczne Środki Biologiczne (TSB), Promieniotwórcze Środki Przemysłowe (PSP).
Konsekwencją rozwoju przemysłu jest produkowanie, przetwarzanie, magazynowanie i przewożenie TŚP. Duże możliwości produkcyjne w tym zakresie powodują zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń z udziałem TŚP. Środki te, znajdujące się w obiektach produkcyjnych, magazynowych oraz podczas transportu nie przedstawiają istotnego zagrożenia dla wojsk. Jednakże uwolnienie w wyniku awarii lub celowego działania może stwarzać duże zagrożenie
TŚP wykorzystywane przez przemysł stwarzają poważne zagrożenie skażeniami w rejonach objętych działaniami prowadzonymi przez siły zbrojne. Zdarzenia typu ROTA (Releases Other Than Attack) obejmują uwolnienia toksycznych substancji promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych wskutek innych przyczyn niż użycie broni masowego rażenia. Może być to spowodowane uszkodzeniem lub zniszczeniem zbiorników w zakładach przemysłowych, środków transportujących, instalacji produkcyjnych, elektrowni jądrowych oraz składów broni masowego rażenia.
PSP wykorzystywane w przemyśle mogą spowodować powstanie skażeń promieniotwórczych. Potencjalnymi źródłami skażeń promieniotwórczych są m.in. przemysł jądrowy, instytuty badawcze, zakłady przetwarzające i magazyny odpadów radioaktywnych, źródła promieniowania używane w przemyśle i medycynie, transport oraz skradzione lub nielegalnie przewożone przez granice elementy ładunków jądrowych. W zależności od rodzaju środków promieniotwórczych oraz sposobów ich rozprzestrzenienia mogą powstać różne rodzaje stref skażeń:
a) uszkodzenie reaktora jądrowego może spowodować skażenia promieniotwórcze o zasięgu zbliżonym do powstałego w wyniku wybuchu jądrowego;
b) zniszczenie lub uszkodzenie instalacji reaktora jądrowego bez naruszenia rdzenia może prowadzić do skażenia obiektu i terenu stałymi, ciekłymi substancjami promieniotwórczymi oraz ich aerozolami;
c) rozrzucenie (zdyspergowanie) odpadów radioaktywnych lub źródeł promieniowania może spowodować skażenie terenu i powietrza o zasięgu lokalnym np. pożar może rozprzestrzenić substancje promieniotwórcze na powierzchni kilku lub kilkunastu km2 w zależności od warunków atmosferycznych.
Wykorzystywane TSB mogą spowodować powstanie skażeń biologicznych w wyniku ich przypadkowego uwolnienia, działań dywersyjnych, awarii lub uszkodzenia instalacji przeznaczonych do ich produkcji i przechowywania. Do obiektów, w których mogą występować środki biologiczne należy zaliczyć szpitale, instalacje medyczne, sanitarne i badawcze, zakłady produkcyjne i magazyny oraz instalacje do przetwarzania odpadów w przemyśle farmaceutycznym i rolnym.
TSC wykorzystywane w przemyśle mogą spowodować powstanie skażeń chemicznych. Większość środków chemicznych wykorzystywanych w przemyśle posiada właściwości toksyczne, ponadto często są łatwopalne i wybuchowe oraz mogą reagować w sposób gwałtowny przy zetknięciu się z wodą lub powietrzem. Z tego względu zagrożenie wynikające z charakteru fizykochemicznego tych substancji jest znacznie większe niż ich możliwości toksycznego oddziaływania. Ocenia się, że większość środków przemysłowych będzie uwalniana do środowiska w postaci par lub cieczy, wywołując skutki zdrowotne. Uwolnienie dużej ilości TSC może negatywnie wpłynąć na środowisko naturalne
ZAGADNIENIE 2 (10 min.)
Charakterystyka i właściwości toksyczne podstawowych toksycznych środków przemysłowych.
W warunkach pokoju najbardziej śmiercionośnymi gazami są:
tlenek węgla (CO)
CO ( tlenek węgla(II), tlenek węgla, czad ) jest to bezbarwny, bezwonny, palny, bardzo toksyczny gaz, słabo rozpuszczalny w wodzie.
Z powietrzem tworzy mieszaninę wybuchową. Z chlorem tworzy fosgen, z metalami — karbonylki. Tworzy się w wyniku niecałkowitego spalania węgla lub redukcji dwutlenku węgla. Tlenek węgla jest bardzo toksyczny. Nawet niewielkie stężenie może doprowadzić do śmierci (gaz ten łączy się z hemoglobiną krwi, uniemożliwiając przyłączanie przez nią tlenu). Dla przykładu można podać, że przebywanie w atmosferze zawierającej 0,1 % CO może doprowadzić do śmierci już po upływie dwóch godzin ruchu albo sześciu godzin spoczynku. Przy dużym stężeniu CO w pomieszczeniu śmierć może nastąpić nawet po kilku oddechach. Dlatego bardzo ważną rzeczą jest dobra wentylacja pomieszczenia w którym znajdują się piece, junkersy itp. Tlenek węgla stosowany jest głównie jako składnik gazu wodnego, generatorowego, syntezowego, jako reduktor i do otrzymywania karbonylków.
dwutlenek węgla (CO2)
Dwutlenek węgla ( tlenek węgla(IV) , CO2 ) jest to bezbarwny, bezwonny, niepalny gaz, zestalony sublimuje, rozpuszcza się w wodzie. Tlenek węgla(IV) to bezwodnik kwasu węglowego. Jest mało aktywny chemicznie. Z mocnymi zasadami tworzy węglany, z amoniakiem — mocznik. Powstaje w wyniku całkowitego spalania węgla lub rozkładu węglanów. Występuje w atmosferze i hydrosferze, stanowi produkt przemiany materii (wydychany przez zwierzęta, asymilowany przez rośliny). Jest równie niebezpieczny jest tlenek węgla. Dwutlenek węgla wydychany jest przez żywe organizmy. Jest on cięższy od powietrza, dlatego zbiera się w dolnej części pomieszczeń, w zagłębieniach, piwnicach i studniach. CO2 stosowany jest do wyrobu napojów musujących, napełniania gaśnic przeciwpożarowych, do produkcji sadzy. W postaci stałej (suchy lód) jest używany w chłodnictwie.
brak tlenu Uduszenie może grozić także po prostu z braku tlenu. Wystarczy pamiętać, że tlen jest zużywany w procesach utleniania metali - czyli inaczej mówiąc podczas rdzewienia. Trzeba więc bardzo uważać penetrując zamknięte, wilgotne pomieszczenia z dużą ilością metalowych elementów - bunkry, podziemia (kopalnie), barki czy statki.
amoniak (NH3)
Amoniak (NH3) jest to gaz o przenikliwym zapachu, bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Roztwór wodny amoniaku (tzw. woda amoniakalna) ma odczyn zasadowy (NH3 +H2O →NH4+ + OH–). Spalany w tlenie tworzy azot i wodę. Utleniany w obecności katalizatorów (np. platyny) tworzy tlenek azotu NO. W wysokiej temperaturze rozkłada się, działając silnie redukująco. Z kwasami tworzy sole amonowe, np. azotan amonu NH4NO3, chlorek amonu NH4Cl. Pochodnymi amoniaku są: amidki (np. NaNH2), imidki (np. CaNH, PbNH), azotki i aminy. Z niektórymi solami tworzy amoniakaty, analogiczne do hydratów. W przyrodzie powstaje podczas gnicia substancji białkowych; Na skalę przemysłową otrzymywany jest przez bezpośrednią syntezę z azotu i wodoru. Stanowi również produkt uboczny odgazowania węgla kamiennego. Stosowany m.in. do otrzymywania kwasu azotowego, soli amonowych i mocznika (będących cennymi nawozami), cyjanowodoru, w produkcji włókien chemicznych, leków, do oczyszczania wyrobów ze stopów miedzi, zaś amoniak skroplony— w chłodnictwie. Amoniak wywołuje przykre pieczenie w gardle, ślinotok, nudności, łzawienie i ból głowy. Przy dużych dawkach może spowodować nieodwracalne zmiany w organizmie np. utrata wzroku, zmiany w płucach.
Chlor
Chlor (Cl) jest to pierwiastek chemiczny o liczbie atom. 17, masie atomowej 35,453. Należy do grupy fluorowców. Jest to żółtozielony gaz o drażniącej woni. Chlor rozpuszcza się w wodzie tworząc tzw. wodę chlorową. Temperatura topnienia wynosi –100,98C, temperatura wrzenia –34,6C, gęstość 3,214 g/dm3. Chlor jest niemetalem. Tworzy on cząsteczki dwuatomowe. Ma właściwości silnie trujące. Powoduje zahamowanie czynności oddechowych. Wywołuje podrażnienie błon śluzowych oczu, gardła i górnych dróg oddechowych. Powoduje łzawienie, kichanie, ślinotok, kaszel i obrzęk płuc. Może doprowadzić do śmierci. Chlor użyty był podczas I wojny światowej jako gaz bojowy. Jest on bardzo aktywny chemicznie. Reaguje bezpośrednio prawie ze wszystkimi pierwiastkami tworząc chlorki. Z wodorem tworzy chlorowodór, którego roztwór wodny jest mocnym kwasem (kwas solny). Łączy się także z innymi fluorowcami tworząc związki międzyfluorowcowe. Ważne znaczenie mają sole wywodzące się od tlenowych kwasów chloru (podchloryny , chloryny, chlorany, nadchlorany). Chlor jest rozpowszechniony w przyrodzie w postaci chlorków tworzących minerały (głównie halit, czyli sól kamienną, i sylwin) i występujących w wodzie morskiej, w niektórych wodach mineralnych oraz w płynach ustrojowych wyższych zwierząt. Stosowany m.in. do dezynfekcji wody, w postaci związków używany do bielenia, do produkcji kwasu solnego i innych związków chemicznych oraz w technologii materiałów elektronowych, np. do trawienia półprzewodników. Chlor otrzymał w 1774 r. szwedzki chemik K.W. Scheele.
chlorowodór
Chlorowodór (HCl) jest to związek nieorganiczny, bezbarwny gaz o duszącej woni, dymiący w wilgotnym powietrzu. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, wydzielając znaczną ilość ciepła i tworząc mocny kwas chlorowodorowy (kwas solny), od którego wywodzą się sole i chlorki. W przyrodzie występuje w gazach wulkanicznych. Na skalę przemysłową chlorowodór otrzymuje się m.in. w wyniku syntezy z pierwiastków lub działania kwasu siarkowego na chlorek sodu. Stosowany na dużą skalę w laboratorium i w technice w postaci kwasu solnego, używany do niektórych syntez organicznych (np. otrzymywanie chlorku winylu z acetylenu). Objawami zatrucia przewlekłego są: uszkodzenie szkliwa zębów, zapalenie spojówek, przewlekłe zapalenie spojówek. Częsty kontakt z roztworem wodnym może wywołać zmiany zapalne skóry.
ZAGADNIENIE 3 (10 min.)
Oznaki uwolnienia podstawowych TSP.
Do niedawna określenie: " skażenia środkami chemicznymi, promieniotwórczymi czy biologicznymi" kojarzyło się wyłącznie z okresem wojny i użyciem broni masowego rażenia. Mało rozpowszechniane były pojęcia związane ze skażeniami w okresie pokoju, powiązane z masowym uświadamianiem społeczeństwa o możliwości ich wystąpienia, skutkach jakie mogą wywołać oraz sposobach zabezpieczenia i likwidacji. Rozwój przemysłu od początku związany był ze wzrostem potencjalnego zagrożenia związanego z toksycznymi środkami. Spowodowała to ilość przerabianych, magazynowanych i przewożonych substancji szkodliwych oraz ich odpadów. Skażenia przemysłowe, niosące wielkie zagrożenie przede wszystkim dla życia i zdrowia ludzi, mogą wystąpić na skutek awarii urządzeń; katastrof kolejowych czy drogowych, powietrznych czy morskich; eksplozji zbiorników, cystern itp. Awarie produkcyjne mogą być też skutkiem oddziaływania czynników zewnętrznych, np. klęsk żywiołowych. Pożary i powodzie mogą być powodem uszkodzenia obiektów czy urządzeń przemysłowych, jak również przyczyną katastrof drogowych i kolejowych. Burze i inne zjawiska atmosferyczne mogą spowodować awarie systemów energetycznych zasilających zakłady produkcyjne, niektóre środki komunikacji (metra, tramwaje, pociągi), osiedla mieszkaniowe, środki masowego przekazu i łączności.
Najczęściej przyczyną występowania katastrof są jednak błędy popełnione przez ludzi, do których należą: lekkomyślność; pośpiech; brak odpowiedniej wiedzy i umiejętności przewidywania; nieprzestrzeganie technologii produkcji, przepisów bezpieczeństwa pracy i przeciwpożarowych oraz zasad obsługi urządzeń i środków transportu; wadliwość wykonywanych elementów budowlanych i technologicznych; niska dyscyplina pracy; brak należytego nadzoru i niedostateczne wyposażenie w aparaturę kontrolno - pomiarową. Każda konkretna awaria jest następstwem zbioru różnych przyczyn i niesprzyjających czynników. Skutki jej uzależnione są od ich rodzaju, zakresu i charakteru oraz konkretnych okoliczności.
WYBUCHY PRZEMYSŁOWE
Częstym zjawiskiem towarzyszącym awariom są wybuchy, w następstwie których występują zniszczenia obiektów i urządzeń, pożary i uszkodzenia systemów produkcyjnych. Najczęściej spotykane są wybuchy kotłów wysokoprężnych ; gazów, par benzyn i innych komponentów w przemyśle naftowym; pyłu mącznego w młynach; cukrowego w cukrowniach lub drzewnego w zakładach obróbki drewna. Do najtragiczniejszych w skutkach należą jednak wybuchy pyłu węglowego lub gazów w kopalniach, a także butli gazowych i gazu w sieciach komunalnych.
POŻARY PRZEMYSŁOWE
Pożary (będące przyczyną lub skutkiem awarii) przyczyniają się do dodatkowych zniszczeń obiektów i urządzeń przemysłowych oraz ograniczają możliwość szybkiej reakcji i likwidacji zagrożenia. Bardzo niebezpieczne są pożary w przemyśle naftowym, a także na terenach roponośnych oraz przy transporcie paliw płynnych w cysternach kolejowych, samochodowych czy na tankowcach. Pożary w dużych zakładach przemysłowych i w miastach mogą przerodzić się w żywioł powodujący olbrzymie ruchy i ciągi powietrza, osiągający w kulminacyjnym momencie siłę cyklonu.
SKAŻENIA PRZEMYSŁOWE
Wielkie awarie przemysłowe należą do kategorii wypadków nadzwyczajnych, wyrządzających dotkliwe straty sanitarne, ekologiczne oraz szkody materialne. W wyniku ich powstania uwalniane są duże ilości substancji toksycznych, mogących objąć swoim szkodliwym działaniem znaczne obszary. Za rejon skażony uważa się obszar, którego powierzchnia wraz ze znajdującymi się na niej obiektami objęta została działaniem środka chemicznego, promieniotwórczego lub biologicznego. Rejonem porażenia nazywamy obszar, na którym są widoczne objawy skażenia ludzi, zwierząt, roślin, a także zniszczenia sprzętu i różnych obiektów na wskutek działania toksycznego środka. Toksycznymi środkami przemysłowymi (TSP) nazywane są wszelkie związki chemiczne (organiczne i nieorganiczne), materiały łatwopalne i wybuchowe, substancje biologicznie czynne, preparaty promieniotwórcze oraz wszelkie odpady, materiały i związki, które w wyniku termicznego rozkładu lub reakcji z materią otoczenia mogą dawać substancje zatruwające bezpośrednio lub pośrednio środowisko człowieka. W każdym przypadku rozprzestrzenianie się TSP prowadzi do skażenia naziemnych, powietrznych lub wodnych obszarów, stwarza zagrożenie dla życia organizmów żywych oraz wprowadza gwałtowne zmiany w naturalne procesy natury. Większość występujących zagrożeń ma charakter lokalny, chociaż i w naszym kraju kilkanaście z nich miało szerszy zasięg, tym jeden ogólnokrajowy (awaria w Czarnobylu w 1986r).Najbardziej groźne - bo najczęściej występujące - są katastrofy związane z uwolnieniem się znacznych ilości związków chemicznych, których ilość i asortyment rośnie proporcjonalnie do rozwoju przemysłu. Z 450 wyselekcjonowanych substancji chemicznych ok. 170 zostało uznanych za powodujące toksyczne skażenie przemysłowe. Nie mniejsze zagrożenie (choć znacznie rzadziej występujące i mniej odczuwalne bezpośrednio przez zmysły człowieka) stanowią substancje promieniotwórcze, których zarówno okres działania, jak i obszar rozprzestrzeniania jest znacznie większy niż innych toksycznych środków przemysłowych. Największe niebezpieczeństwo dla życia ludzkiego stanowią substancje chemiczne w postaci ciekłej (np. kwas azotowy, siarkowy, cyjanowodorowy, chlorocyjan, fosgen) ze względu na żrące i trujące działanie samego płynu, jak i jego par. Zagrożenie o znacznym zasięgu (ze względu na charakterystyczne właściwości i działanie) stwarzają również: amoniak, chlor, cyjanowodór, dwusiarczek węgla, fluorowodór, siarkowodór i tlenek etylenu oraz wiele innych, których toksyczność omówiona będzie w następnej części. Obłok pary lub gazu powstający w momencie uszkodzenia zbiornika czy pojemnika ze środkiem chemicznym przemieszcza się zgodnie z kierunkiem wiatru, stwarzając zagrożenie dla obszarów położonych nawet w znacznych odległościach od miejsca awarii. Zasięg rozprzestrzeniania się substancji toksycznych i stopień ich stężenia w powietrzu w znacznym stopniu zależy od ich ilości, stopnia toksyczności oraz prędkości wiatru, pionowej stabilności atmosfery, temperatury otoczenia i rzeźby terenu. W większych i mniejszych zakładach przemysłowych (głównie chemicznych) gromadzone są duże ilości ciekłych, stałych i gazowych produktów toksycznych oraz materiałów łatwopalnych i wybuchowych. Jakiekolwiek uszkodzenie linii technologicznej czy magazynowanych zbiorników stanowi bezpośrednie zagrożenie dla załóg tych zakładów, a także dla okolicznych mieszkańców. Według KG Państwowej Straży Pożarnej w strefie skażeń 80 największych zakładów chemicznych znajduje się 1/3 terytorium naszego kraju.
TRANSPORT TSP
Toksyczne środki przemysłowe mogą zostać uwolnione również podczas ich transportu. Z analizy danych w transporcie kolejowym wynika, że prawie wszystkie szlaki kolejowe są miejscem szczególnie niebezpiecznym. To samo można powiedzieć o trasach drogowych, chociaż transport drogowy wydaje się mniej niebezpieczny ze względu chociażby na nieco mniejszą pojemność cystern samochodowych. Brak wyobraźni przewoźników, podstawowych wiadomości o szkodliwości przewożonego materiału oraz środkach bezpieczeństwa i sposobach postępowania w razie kolizji, przy tym brak dostatecznego wyposażenia w sprzęt i środki ochrony, niewłaściwy załadunek i zły stan techniczny pojazdów oraz cystern, a przede wszystkim większa częstotliwość katastrof drogowych powodują, że rejony znajdujące się w pobliżu tras przewozowych stanowią strefę o dość znacznym stopniu zagrożenia. Źródłem skażenia gleby i wód lądowych są także awaryjne bądź celowe (np. rabunkowe podłączenia) wycieki ropy naftowej i jej produktów z rurociągów paliwowych. Dla środowiska wodnego szczególnie groźne w skutkach są natomiast katastrofy morskie, dotyczące szczególnie awarii transportowców przewożących TSP i morskich platform wiertniczych.
AWARIE ELEKTROWNI JĄDROWYCH
Ryzyko katastrof spowodowanych awarią urządzeń jądrowych nie wydaje się tak wielkie jak w przypadku innych gałęzi przemysłu, a jednak w historii notowano ich już kilkanaście. Uwzględniając pozytywne aspekty eksploatacji elektrowni jądrowych (czyste powietrze, tania energia) należy pamiętać, że mimo bardzo wysokich wymagań związanych z bezpieczeństwem, zdarzają się awarie (głównie technologiczne), w wyniku których przedostają się do środowiska substancje promieniotwórcze. Na skutek tych awarii powstają najczęściej straty materialne i ekologiczne na dość znacznych obszarach. Z badań naukowych wynika, iż ładunek wielkości jednej megatony (odpowiadający poważnej awarii dużej elektrowni) jest w stanie zniszczyć 5-10 milionów ton ozonu. Dla istnień ludzkich bezpośrednie skutki tych awarii określane są jednak jako awarie o niezbyt wysokiej liczbie strat sanitarnych. Wiąże się to z niemożliwością określenia faktycznej ilości zgonów i chorób powstałych na skutek opadu pyłu promieniotwórczego w rejonach znajdujących się pod jego bezpośrednim działaniem. Substancje promieniotwórcze mogą być uwolnione również w wyniku awarii powstałych w atomowych centrach naukowo-badawczych, na okrętach o napędzie atomowym, w samolotach przenoszących broń jądrową czy w czasie ich transportu lądowego. Duże niebezpieczeństwo stwarza również wydobywanie się gazów promieniotwórczych z kopalni uranu lub podczas procesów regeneracyjnych paliwa jądrowego, a także ze zbiorników zawierających odpady promieniotwórcze. Do zniszczeń znacznych rejonów naszego globu przyczyniły się w dużym stopniu doświadczalne wybuchy atomowe. Skutki tych eksplozji odczuwa Nowa Ziemia, archipelag Monte Bello i Murruroa, pustynia algierska i Takla Makan oraz rejony poligonów w Newadzie (USA), Lob Nor (Chiny) i Kazachstanie (Rosja) - gdzie stopień skażenia ziemi jest kilkakrotnie wyższy od gruntów w Czarnobylu. Najbardziej niebezpieczne są radioizotopy, których okres połowicznego rozpadu jest duży (od 7 dni do 30 lat), do których należą m.in.: jod (J-131), cez (Cs-134 i 137), ruten (Ru-103 i 106), cer (Ce-144), stront (Sr-89 i 90) oraz pluton (Pu-239 o.p.r ponad 200 lat).Pyły radioaktywne mogą rozprzestrzeniać się na bardzo dużą odległość za pośrednictwem ruchów powietrza albo cieków wodnych (np. niektóre radioizotopy uwolnione w Czarnobylu dotarły do Japonii i USA). Opadanie pyłu związane jest z nieuchronnym skażeniem ludzi, obiektów i gleby a zwłaszcza wody, fauny i flory, które stają się automatycznie wtórnym źródłem skażenia aż do momentu "wygaśnięcia" danego izotopu. Dużą dawkę napromieniowania można więc otrzymać poprzez spożywanie skażonych produktów. Szczególnie podatne na kumulowanie niektórych radioizotopów sa grzyby, mleko, warzywa i owoce.
Katastrofy naturalne i przemysłowe, oprócz szkód materialnych oraz licznych ofiar w ludziach, przynoszą zniszczenie środowiska, pogorszenie warunków bytowych, niedożywienie (a często głód), epidemie chorób zakaźnych, epizocje i epifitazy. Nauka i postęp techniczny umożliwiły człowiekowi lepsze poznanie praw rządzących w przyrodzie, wcześniejsze przewidywanie wystąpienia klęsk żywiołowych oraz określenie ich rozmiarów i skutków. Teoretycznie można przyjąć, że i rozmiary ryzyka w przemyśle mogą być równie dokładnie określone. W praktyce informacja o zagrożeniach jest mała, zwłaszcza na tych terenach, gdzie wydaje się ono minimalne. Żaden kraj, region czy gmina nie może jednak zakładać, że jest obszarem całkowicie bezpiecznym. A właściwe przygotowanie, umiejętność oceny ryzyka oraz opracowanie szybkiej i sprawnej informacji o fakcie wystąpienia klęski żywiołowej czy katastrofy przemysłowej to przedsięwzięcia sprzyjające zmniejszaniu zagrożeń i minimalizacji ich skutków. Do walki z zagrożeniami powinny być przygotowane nie tylko siły resortowe (państwowa straż pożarna, służby medyczne, inżynieryjno - techniczne czy wojsko) ale również organy administracji państwowej, samorządowej i kadra kierownicza zakładów pracy. Na nich ciąży obowiązek opracowania programów strategicznych walki z zagrożeniami, zabezpieczenie potrzeb bytowych ludności i odpowiednie utrzymywanie sił i sprzętu do celów ratowniczych, profilaktycznych czy likwidacji skutków. Ważnym przedsięwzięciem jest również przygotowanie ludności do wystąpienia ewentualnych zagrożeń poprzez systematyczne szkolenie i upowszechnianie najistotniejszych zagadnień. Pierwszy odruch reagowania na sytuację wyjątkową to przede wszystkim działanie pojedynczego człowieka. Dlatego powinien on umieć odpowiednio zachować się w powstałej sytuacji.
ZAGADNIENIE 4 (5 min.)
Zasady zachowania się żołnierzy w środowisku skażeń od TSP oraz udzielania pierwszej pomocy żołnierzom porażonym TSP
W przypadkach skażenia żołnierzy różnymi środkami trującymi istotne znaczenie w ratowaniu ich życia ma sposób udzielania porażonym pierwszej pomocy. Zakres i sposób jej niesienia zależy od rodzaju środka toksycznego, drogi przenikania trucizny do organizmu i aktualnego stanu zdrowia porażonego. Elementem zasadniczym jest przerwanie ekspozycji środka toksycznego na organizm głównie poprzez ewakuację porażonych ze strefy skażonej lub nałożenie maski przeciwgazowej, zdjęcie skażonej odzieży i odkażenie ciała. Jeżeli trucizna dostała się drogą pokarmową należy truciznę usunąć powodując wymioty a dalej podanie podstawowych środków pierwszej pomocy medycznej lub odtrutek. Pierwsze rozpoznanie rodzaju środka trującego opiera się na danych o okoliczności skażenia (oznakowanie ładunku, zapach, konsystencja, kolor itp..) oraz obserwacji objawów zatrucia. U osób nieprzytomnych oraz w stanie drgawkowym nie należy nic podawać doustnie ani powodować wymiotów. Przy zaburzeniach oddychania lub bezdechu należy zastosować sztuczne oddychanie. Przy skażeniach oczu chemikaliami należy płukać je kilkakrotnie ( nawet do 15 razy) dużą ilością wody. Przy oparzeniach oczu wapnem palonym lub "azotniakiem" należy płukać oczy olejem parafinowym i w żadnym wypadku nie wolno użyć w tym celu wody. Przy skażeniach wodą amoniakalną lub innymi zasadami (np. ługiem sodowym) należy płukać oczy roztworem kwasu bornego , rozcieńczonego kwasu octowego lub tez soku z cytryny natomiast w wypadku skażenia kwasami (np. kwasem solnym) NIE NALEŻY UŻYWAĆ ŚRODKÓW NEUTRALIZUJĄCYCH a zwłaszcza sody oczyszczonej - należy obficie przemyć ciepłą wodą lub roztworem soli fizjologicznej ( ok. 1% roztwór NaCl) i niezwłocznie odwieźć do szpitala. W wypadku zatrucia wewnętrznego kwasami i zasadami nie należy stosować sztucznego oddychania. Miejsca oparzone termicznie (poza twarzą) najpierw przemywa się etanolem a następnie zakłada suchy jałowy opatrunek. Podawanie alkoholu etylowego zatrutym może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy poszkodowany został zatruty metanolem (alkoholem metylowym) lub glikolem etylenowym (np. z płynu BORYGO). Są to tylko podstawowe działania podczas awarii z uwolnieniem TSP.
CZĘŚĆ KOŃCOWA (5 min.)
Zakończenie zajęć:
- omówienie zajęcia;
odpowiedzi na ewentualne pytania słuchaczy;
wskazanie błędów i niedociągnięć oraz sposobu ich usunięcia;
zadanie na naukę własną;
zakończenie zajęcia.