Kodeks Pracy – zbiór praw i obowiązków dotyczących pracodawcy i pracowników. Obejmuje: stosunek pracy, wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia, obowiązki pracodawcy i pracownika, odpowiedzialność materialna pracowników, czas pracy, urlopy pracownicze.

uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem, zatrudnianie młodocianych,

bezpieczeństwo i higiena pracy, układy zbiorowe pracy, rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy, odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika,

przedawnienie roszczeń.

Podstawowe wymagania prawne dotyczące ochrony życia i zdrowia w środowisku pracy zostały zawarte w dziale X ..Bezpieczeństwo i higiena pracy" ustawy Kodeks pracy, który obejmuje m.in. następujące zagadnienia:

- podstawowe obowiązki pracodawcy,

- prawa i obowiązki pracownika.

- obiekty budowlane i pomieszczenia pracy,

- maszyny i inne urządzenia techniczne,

- czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególnie zagrożenie dla zdrowia lub życia.

- profilaktyczna ochrona zdrowia.

- wypadki przy prac;¹ i choroby zawodowe,

- szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,

- środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,

- służba bezpieczeństwa i higieny pracy,

- konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy.

bezpieczeństwo —jedna z najważniejszych i powszechnie pożądanych wartości, wyższa potrzeba człowieka, której niespełnienie wywołuje stres, poczucie lęku i stan zagrożenia;

zdrowie — indywidualny stan dobrego samopoczucia człowieka pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie tylko formalny brak choroby lub niedomagania;

bezpieczeństwo i higiena pracy albo skrót bhp lub BHP - stan warunków pracy i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy;

przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy (przepisy bhp) - formalnie określone reguły dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, które są ujęte w aktach prawnych ogólnych, branżowych i wewnątrzzakładowych, np. ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, regulaminy, statuty;

zasady bezpieczeństwa i higieny pracy (zasady bhp) — reguły dotyczące bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy, które nie są ujęte w formie przepisów prawa, ale wynikają z wiedzy i doświadczenia życiowego, np. nieformalne normy postępowania;

organizacja pracy - optymalny wybór rozwiązania techniczno-organizacyjnego spośród

dostępnych wariantów decyzyjnych w określonych warunkach pracy; zsynchronizowanie

w czasie i przestrzeni niezbędnych zasobów do realizacji określonego celu, umożliwiające

osiąganie maksymalnych wyników minimalnym nakładem środków i czasu;

organizacja stanowiska pracy — całokształt działań technicznych, organizacyjnych i ekonomicznych, skierowanych na właściwe rozplanowanie, usytuowanie i wyposażenie stanowiska pracy; uwzględnia m.in. wymagania dotyczące pozycji przy pracy, przestrzeni pracy, środków pracy, przedmiotów pracy i środowiska materialnego;

miejsce pracy — wyznaczona i nadzorowana przez pracodawcę przestrzeń fizyczna, w której pracownicy przebywają lub do której mają dostęp w związku z wykonywaną pracą;

stanowisko pracy — przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki pracy i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje stale albo okresowo czynności związane z pracą;

pracodawca — jakakolwiek jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników lub będąca podmiotem stosunku służbowego; osoba fizyczna lub prawna, która zatrudnia co najmniej jednego pracownika oraz odpowiada za zakład pracy i/lub przedsiębiorstwo;

podwykonawca - osoba lub organizacja, która dostarcza usługi pracodawcy w jego miejscach pracy zgodnie z uzgodnionymi wymaganiami, ustaleniami i warunkami;

pracownik — jakakolwiek osoba świadcząca pracę dla pracodawcy, regularnie lub sezonowo; każda osoba zatrudniona przez pracodawcę na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę;

behapowiec- pracownik odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy w instytucjach, fabrykach

pracujący - pracownik, były pracownik, osoba pozostająca w stosunku służbowym, osoba prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek i osoby z nią współpracujące,

rolnik indywidualny i pracujący z nim domownicy, osoba wykonująca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, np. umowy o dzieło, umowy zlecenia

proces pracy lub praca — następujące kolejno po sobie w czasie i przestrzeni współdziałanie ludzi, środków pracy i przedmiotów pracy dla realizacji określonych celów i zadań;

czynniki niebezpieczne — czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu albo nawet śmierci; czynniki te działając na człowieka w sposób nagły i gwałtowny mogą powodować wypadki przy pracy lub zdarzenia

potencjalnie wypadkowe;

czynniki szkodliwe dla zdrowia - czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia; czynniki te, w wyniku najczęściej długotrwałego oddziaływania na organizm człowieka, mogą powodować choroby zawodowe i inne choroby związane z pracą (choroby parazawodowe)

czynniki uciążliwe — czynniki, których oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie prowadząc do trwałego pogorszenia stanu zdrowia; czynniki te mogą utrudniać pracę, obniżać jej wydajność i jakość lub okresowo obniżać sprawność psychofizyczną, ale nie powodują chorób pochodzenia zawodowego;

zagrożenie — źródło możliwego urazu (czynnik niebezpieczny) albo pogorszenia stanu zdrowia (czynnik szkodliwy dla zdrowia lub czynnik uciążliwy), np. czynnik fizyczny, chemiczny, biologiczny lub psychofizyczny, aktywizujące się w wyniku wzajemnego oddziaływania środowiska pracy i człowieka, np. niebezpieczne zachowanie;

zagrożenia wypadkowe - czynniki mogące spowodować wypadek przy pracy lub zdarzenie potencjalnie wypadkowe, np. czynniki mechaniczne, niektóre czynniki chemiczne (np. palne, wybuchowe, żrące) i biologiczne (np. niebezpieczne zwierzęta);

zagrożenia chorobowe - czynniki mogące spowodować chorobę zawodową lub para zawodową albo pogorszenie stanu zdrowia, np. czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne lub psychofizyczne;

ryzyko - kombinacja możliwości (określonej przez prawdopodobieństwo, częstość lub opinię ekspertów) wystąpienia urazu albo pogorszenia stanu zdrowia i stopnia ich ciężkości;

ryzyko zawodowe - określona przez prawdopodobieństwo, częstość lub opinię ekspertów możliwość wystąpienia urazu albo pogorszenia stanu zdrowia i stopnia ich ciężkości w wyniku zagrożeń występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy;

wypadek przy pracy - zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć i mające związek z pracą, które zostało uznane za wypadek przy pracy:

choroba zawodowa - choroba wymieniona w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, która została uznana za chorobę zawodową.

Warunki pracy to całokształt czynników występujących w przedsiębiorstwie, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie pracowników, komfort pracy oraz wydajność i jakość pracy. Warunki te są zdeterminowane głównie przez:

- czynniki środowiska materialnego,

- zastosowaną technikę i technologię,

- środki pracy i wyposażenie techniczne,

- organizację pracy i stanowiska pracy,

- warunki przestrzeni pracy,

- stosunki międzyludzkie,

- czynniki ekonomiczne.

Środowisko pracy to otoczenie stanowiska pracy utworzone przez czynniki środowiska materialnego i społecznego, w których odbywa się proces pracy, wywierające określony wpływ na organizm człowieka i warunkujące wykonywanie pracy: S

materialne środowisko pracy - obejmuje wyposażenie techniczne, pomieszczenia pracy i

wszystkie występujące w środowisku pracy czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne; S

społeczne środowisko pracy - obejmuje załogę i stosunki międzyludzkie, wraz z relacjami

zachodzącymi pomiędzy pracownikami, dozorem i kierownictwem.

Najpopularniejszą klasyfikacją czynników występujących w środowisku pracy jest podział według polskiej normy PN-80/Z-08052:

- klasyfikacja według skutków działania, np.: niebezpieczne, szkodliwe, uciążliwe;

- klasyfikacja według charakteru działania, np.: fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychofizyczne.

Czynniki niebezpieczne lub czynniki urazowe są to czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu albo nawet śmierci. Czynniki te działając na człowieka w sposób nagły i gwałtowny mogą powodować wypadki przy pracy lub zdarzenia potencjalnie wypadkowe. Oddziaływanie niebezpieczne polega na stwarzaniu bezpośredniego zagrożenia utraty życia lub zdrowia pracowników.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia lub szkodliwości są to czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. Czynniki te, w wyniku najczęściej długotrwałego oddziaływania na organizm człowieka, mogą powodować choroby zawodowe i inne choroby związane z pracą (choroby parazawodowe). Oddziaływanie szkodliwe dla zdrowia występuje wtedy, gdy w organizmie człowieka występują chorobowe mechanizmy adaptacyjne.

Czynniki uciążliwe lub uciążliwości są to czynniki, których oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie prowadząc do trwałego pogorszenia stanu zdrowia. Czynniki te mogą utrudniać pracę, obniżać jej wydajność i jakość lub okresowo obniżać sprawność psychofizyczną człowieka, ale nie powodują chorób pochodzenia zawodowego. Oddziaływanie uciążliwe występuje wtedy, gdy w organizmie człowieka występują właściwe fizjologicznie mechanizmy adaptacyjno-przystosowawcze o charakterze obronnym.

Czynniki chemiczne są aktualnie najliczniejszą grupą klasyfikacyjną, występującą jako gazy, pary, aerozole, ciecze lub ciała stałe, które mogą stanowić czynniki niebezpieczne, czynniki szkodliwe dla zdrowia lub czynniki uciążliwe. Czynniki te obejmują substancje i preparaty chemiczne, istniejące jako surowce, produkty końcowe lub uboczne powstające w toku procesów technologicznych.

Pyły szkodliwe dla zdrowia są wchłaniane do organizmu człowieka głównie przez drogi oddechowe i stanowią cząsteczki ciała stałego sedymentujące w powietrzu pod wpływem siły ciężkości. Pyły występują w postaci aerozoli, dymów lub gazów, są emitowane do środowiska pracy podczas różnego rodzaju naturalnych i sztucznych procesów pyłotwórczych, przy czym najbardziej szkodliwy na organizm ludzki ma tzw. frakcja respirabilna.

Czynniki mechaniczne są to wszelkie czynniki fizyczne, które mogą być przyczyną urazów mechanicznych i nie są zaliczane do czynników szkodliwych dla zdrowia. Czynniki te stanowią podstawowe czynniki niebezpieczne występujące w środowisku pracy, które są odpowiedzialne za urazy, np. krwotok, zranienie, złamanie, zwichnięcie, skręcenie, stłuczenie, uraz wewnętrzny, uraz głowy, uraz kręgosłupa, uraz klatki piersiowej.

Czynniki biologiczne obejmują makroorganizmy i mikroorganizmy oraz wytwarzane przez obie grupy substancje (np. toksyny, alergeny), które są zaliczane głównie do czynników szkodliwych dla zdrowia, ale także do czynników niebezpiecznych, np. owady - użądlenie, zwierzęta - ukąszenie, człowiek - agresja fizyczna.

Czynniki psychofizyczne wpływają na ukształtowanie i przebieg stanów emocjonalnych człowieka oraz na przebieg i warunki pracy, które są zaliczane głównie do czynników uciążliwych oraz czynników szkodliwych dla zdrowia.

Zatrudniony jest to pracownik, z którym zawarto stosunek pracy na podstawy umowy o pracę, mianowania, powołania lub wyboru.

Pracujący jest to osoba wykonująca pracę przynoszącą jemu zarobek lub dochód.

Poszkodowany jest to osoba doznająca uszczerbku na zdrowiu w wyniku wypadku lub choroby, np. w środowisku pracy lub w środowisku bytowania.

Uraz jest to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego, np. prądu elektrycznego lub maszyny w ruchu.

Wypadek jest to podstawowe pojęcie różnie rozumiane i definiowane na wiele różnych sposobów, najczęściej oznacza zdarzenie nagłe, niespodziewane, wywołane przyczyną zewnętrzną, które powoduje uraz, śmierć, chorobę lub pogorszenie stanu zdrowia.

Wypadkowość jest to suma wypadków zarejestrowanych w przedsiębiorstwie, zakładzie pracy, rodzaju działalności, branży lub kraju, które zaistniałe w określonym okresie czasu (np. miesiąc, kwartał, półrocze, rok, kilka lat), przedstawiana za pomocą różnego rodzaju miar i wskaźników określających aktualny stan bezpieczeństwa pracy (np. wskaźniki częstości wypadków i wskaźnik ciężkości wypadków).

Zdarzenie potencjalnie wypadkowe (wypadek bezurazowy, potencjalny wypadek, prawie wypadek, nieomal wypadek) jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, nie powodujące żadnego urazu, często tylko wskutek szczęśliwego zbiegu okoliczności, ale generujące często koszty i straty.

Wypadek przy pracy jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które wystąpiło w związku z pracą: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych;

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy (w zakresie uprawnienia do świadczeń) jest to wypadek, któremu pracownik uległ:

w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż w definicji wypadku przy pracy, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań; podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony; przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Wypadek w drodze do pracy lub wypadek w drodze z pracy jest to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia albo innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.

Wypadek zbiorowy jest to wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Wypadek śmiertelny jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nie przekraczającym sześciu miesięcy od dnia wypadku.

Wypadek ciężki jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, np.: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie, albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Wypadek lekki (lżejszy) jest to wypadek nie powodujący niezdolności do pracy (np. mikrouraz wymagający tylko nałożenia opatrunku) albo powodujący niezdolność do pracy, który w ostateczności (po odbyciu leczenia i rehabilitacji) nie powoduje ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała, całkowitej lub znacznej niezdolności do pracy w zawodzie albo innych skutków wymienionych w definicji wypadku ciężkiego.

Ogólne przepisy prawne dotyczące wypadków przy pracy określa ustawa Kodeks pracy (Dz.U.98.21.94; z poźn. zm.) w Rozdziale VII „Wypadki przy pracy i choroby zawodowe" Działu X „Bezpieczeństwo i higiena pracy", w tym m.in.:

- W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania

eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom

poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku

oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.

- Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego

inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy

pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym

związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.

- Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy.

- Pracodawca jest obowiązany przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.

- Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi

pracodawca.

- Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy

(...) i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.

-Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy (...), przysługują świadczenia z

ubezpieczenia społecznego, określone w przepisach ustawy o ubezpieczeniu społecznym z

tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformować niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego.

Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:

-dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;

-uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w

związku z wypadkiem zostały wstrzymane;

- dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również

zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają

odtworzyć jego okoliczności.

Okoliczności i przyczyny wypadków ustala, powołany przez pracodawcą zespól powypadkowy w którego skład wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy.

U pracodawcy, który nie ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy,

w skład zespołu powypadkowego, zamiast pracownika służby bhp, wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, albo specjalista spoza zakładu pracy.

U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego, zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bhp, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w dziedzinie bhp.

Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w odpowiednim składzie dwuosobowym, ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy.

Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności:

- dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;

- jeżeli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku;

-wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;

- zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku;

-zasięgnąć opinii lekarza, a razie potrzeby innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do

oceny rodzaju i skutków wypadku;

-zebrać inne dowody dotyczące wypadku;

-dokonać prawnej kwalifikacji wypadku;

-określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku mającego miejsce na terenie innego zakładu pracy, dokonuje zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę poszkodowanego, w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie miał miejsce wypadek.

Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowana osoba niebędąca jego pracownikiem, jest obowiązany w szczególności:

- zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu,

- zabezpieczyć odpowiednio miejsce wypadku,

-zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego,

-udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji

i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności

i przyczyny wypadku.

Na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, może ustalić okoliczności i przyczyny wypadku, a następnie dokumentację powypadkową przekazać pracodawcy poszkodowanego pracownika.

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, zwany dalej protokołem powypadkowym, a podstawowe wymagania w tym zakresie zawiera rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U.04.227.2298).

Na podstawie protokołu powypadkowego pracodawca sporządza statystyczną kartę wypadku przy pracy, a podstawowe wymagania w tym zakresie zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz.U.09.14.80).

Pracodawca prowadzi rejestr wypadków przy pracy na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych.

Podstawowe kryteria w zakresie analizy wypadków przy pracy w Polsce określają dane gromadzone i opracowywane przez Główny Urząd Statystyczny pt. „Wypadki przy pracy". Statystyka według danych GUS-u obejmuje wiele szczegółowych kryteriów, wśród których można wymienić m.in. następujące:

- liczba wypadków,

- liczba poszkodowanych w wypadkach,

-liczba dni niezdolności do pracy,

- data wypadku (miesiąc, dzień, godzina),

-poszkodowani wg działów, sekcji i podsekcji gospodarki narodowej,

- poszkodowani wg regionów, województw i powiatów,

- poszkodowani wg form własności,

-poszkodowani wg wielkości jednostek lokalnych,

- poszkodowani wg grup wykonywanych zawodów,

- poszkodowani wg płci,

- poszkodowani wg wieku,

- poszkodowani wg stażu pracy,

-poszkodowani wg przepracowanych godzin,

-poszkodowani wg umiejscowienia urazu,

-poszkodowani wg rodzaju urazu,

- miejsca powstania wypadku,

- procesy pracy,

-czynności wykonywane przez poszkodowanego w chwili wypadku,

-czynniki materialne związane z czynnością,

- wydarzenia będące odchyleniem od stanu normalnego,

-czynniki materialne związane z odchyleniem,

wydarzenia powodujące uraz,

-czynniki materialne będące źródłem urazu,

-przyczyny wypadków.

Od 1 stycznia 2005 r. nie zmieniły się charakterystyki wypadków dotyczące m.in. wieku i stażu pracy poszkodowanych, grup wykonywanych zawodów, przyczyn wypadków, natomiast wprowadzone zostały m.in. następujące zmiany w statystycznej karcie wypadku: nowe kryteria „absencja spowodowana wypadkami przy pracy";

- nowe kryteria „miejsca powstania wypadku";

-nowe kryteria „czynności wykonywane przez poszkodowanego w chwili wypadku";

-nowa charakterystyka „wydarzenia będące odchyleniem od stanu normalnego";

-nowa charakterystyka „czynniki materialne związane z odchyleniem";

-nowe kryteria i nieco zmieniona nazwa na „wydarzenia powodujące uraz";

-nowe kryteria i nieco zmieniona nazwa na „czynniki materialne będące źródłem urazu".

Aby doszło do powstania wypadku muszą być spełnione jednocześnie trzy następujące warunki konieczne:

-zagrożenie musi posiadać odpowiedni potencjał energetyczny,

-w strefie oddziaływania zagrożenia musi znajdować się człowiek,

-musi wystąpić inicjał jako czynnik wyzwalający energię lub substancję.

Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy konieczne jest spełnienie czterech następujących warunków:

-zdarzenie pozostające w związku z pracą,

-zdarzenie nagłe powstałe w trakcie jednej zmiany roboczej,

-zdarzenie powodujące uraz, uszczerbek na zdrowiu lub śmierć pracownika,

-zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną nie wynikającą z ukrytej wady lub choroby.

Aktualny tryb postępowania w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy jest następujący:

-zabezpieczenie miejsca wypadku;

-dokonanie oględzin miejsca wypadku;

-wysłuchanie poszkodowanego (jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala);

-wysłuchanie świadków wypadku;

-zasięgnięcie opinii lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracującymi;

-dokonanie kwalifikacji prawnej wypadku;

-określenie środków profilaktycznych oraz wniosków, w szczególności wynikających z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Dokumentacja dotycząca wypadku przy pracy obejmuje następujące elementy: Dokumentacja powypadkowa.

-Protokół ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.

-Statystyczna karta wypadku przy pracy. S Rejestr wypadków.

Dokumentację powypadkową, tworzą przykładowo następujące dokumenty:

-Meldunek o doznanym urazie.

-Protokół oględzin z miejsca wypadku.

-Protokół wysłuchania poszkodowanego.

-Protokół wysłuchania świadka.

-Opinia lekarza o wypadku.

-Szkice lub fotografie miej sca wypadku.

-Zalecenia powypadkowe.

Inne dokumenty w zależności od wymagań i potrzeb, np.:

- Opinia innych specjalistów.

- Odrębne zdarzenie złożone przez członka zespołu powypadkowego.

- Uwagi i zastrzeżenia do informacji zawartych w protokole powypadkowym, zgłoszone przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego pracownika.

Rejestr wypadków zawiera następujące informacje:

-Imię i nazwisko poszkodowanego.

-Miejsce i data wypadku.

-Informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego.

-Data sporządzenia protokołu powypadkowego.

-Stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy.

-Krótki opis okoliczności wypadku.

-Data przekazania wniosku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

- Inne okoliczności wypadku, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe.

Analizę wypadków przy pracy można przeprowadzać w trzech podstawowych formach: analiza bezwzględna - oparta na porównaniu ilości określonych zdarzeń, np. według

ciężkości skutków (wypadki śmiertelne, ciężkie, pozostałe);

analiza rodzajowa - oparta na porównaniu zdarzeń według określonych kryteriów, np.

przyczyn zdarzenia, miejsca powstania, charakterystyki poszkodowanego;

analiza wskaźnikowa - oparta na porównaniu zdarzeń według określonych wskaźników

charakteryzujących badane zjawiska, np. wskaźniki struktury, natężenia, dynamiki.

Analiza bezwzględna wypadkowości obejmuje podział według:

ilości poszkodowanych - wypadek indywidualny i wypadek zbiorowy;

ciężkości skutków - wypadek śmiertelny, wypadek ciężki i wypadek powodujący czasową

niezdolność do pracy, zwany w praktyce jako wypadek pozostały lub lekki albo lżejszy.

Analiza rodzajowa wypadkowości obejmuje następujące grupy kryteriów: opis miejsca wypadku, np. rodzaj miejsca powstania wypadku, komórka organizacyjna

(np. dział, oddział) i stanowisko pracy, w których doszło do wypadku;

opis czasu wypadku, np. dzień miesiąca, dzień tygodnia i godzina zaistnienia wypadku,

przepracowane godziny od rozpoczęcia pracy do zaistnienia wypadku;

opis przyczyn wypadku, np. przyczyny bezpośrednie i pośrednie zaistnienia wypadku

(techniczne, organizacyjne, ludzkie), wydarzenia niebezpieczne (wydarzenie będące

odchyleniem od stanu normalnego, wydarzenie powodujące uraz);

opis poszkodowanego, np. zawód wykonywany (kwalifikacje zawodowe), czynności

wykonywane przez poszkodowanego, staż pracy i wiek poszkodowanego, uszczerbek na

zdrowiu poszkodowanego (umiejscowienie i rodzaj urazu).

Analiza wskaźnikowa wypadkowości może być dokonywana według:

wskaźników częstości (częstotliwości) wypadków, najczęściej w przeliczeniu na ilość

zatrudnionych, roboczodniówek, roboczogodzin lub wielkość produkcji;

wskaźnika ciężkości wypadków, najczęściej jako ilorazu ilości dniówek straconych

wskutek wypadków i ilości poszkodowanych wskutek wypadków;

wskaźnika zagregowanego, najczęściej jako iloczynu wskaźnika częstości wypadków w

przeliczeniu na ilość zatrudnionych i wskaźnika ciężkości wypadków.

Wykład 7

Podział chorób pochodzenia zawodowego: choroby zawodowe, inne choroby pochodzenia zawodowego związane z warunkami środowiska pracy lub wykonywaną pracą.

Choroba zawodowa-jest to choroba wymieniona w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym.

Choroba para zawodowa- to choroba nie wymieniona w wykazie chorób zawodowych lub wymieniona, ale nie uznana za chorobę zawodową, która została spowodowana działaniem szkodliwych czynników występujących w miejscu pracy.

Polski wykaz chorób zawodowych:

-zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne.

-gorączka metaliczna

-pylice płuc

-choroby opłucnej i osierdzia wywołane azbestem

-przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli wywołane narażeniem na pyły i gazy drażniące

-astma oskrzelowa

-zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych

-ostre uogólnione reakcje alergiczne

-byssinoza

-beryloza

-choroby płuc wywołane pyłem metali twardych

-alergiczny nieżyt nosa

-przedziurawienie przegrody nosa wywołane działaniem środków żrących lub drażniących

-przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym przez okres co najmniej 15 lat

-choroby wywołane działaniem prom. Jonizującego

-nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze

-choroby skóry

-przewlekłe choroby narządu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy

-przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy

-obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego lub czuciowo-nerwowego spowodowany hałasem

-zespół wibracyjny

-choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atm.

-choroby wywołane działaniem wysokich lub niskich temp. otoczenia

-choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chem. i biologicznymi

-choroby zakaźne lub pasożytnicze i ich następstwa

Wykład 8

zagrożenie – stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę;

ryzyko – kombinacja częstości lub prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia wywołującego zagrożenie i konsekwencji związanych z tym zdarzeniem;

ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy;

analiza ryzyka – proces obejmujący zebranie informacji, identyfikację zagrożenia i oszacowanie ryzyka;

ocena ryzyka – proces analizowania ryzyka i wyznaczania jego dopuszczalności;

zarządzanie ryzykiem – obejmuje ocenę ryzyka (zebranie informacji, identyfikacja zagrożenia, oszacowanie ryzyka, wyznaczenie dopuszczalności ryzyka) oraz działania wynikające z oceny ryzyka (opracowanie planu działań profilaktycznych, realizacja planu działań profilaktycznych, okresowe przeprowadzanie oceny ryzyka)

Działania profilaktyczne powinny być realizowane na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w tym przez:

-zapobieganie zagrożeniom;

-przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami, które nie mogą być wykluczone;

-likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania;

-dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez -odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy – z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników;

-stosowanie nowych rozwiązań technicznych;

-zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;

-nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej;

-instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Do oceny ryzyka zawodowego można wykorzystać m.in. następujące metody:

-metoda jakościowa wg PN-N-18002:2000 dla czynników niemierzalnych (dla których nie wyznaczono wartości dopuszczalnych – tab. 1÷4), w której poziom ryzyka jest kombinacją: prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia P i ciężkości następstw zagrożenia S, a ryzyko można ocenić w skali trójstopniowej lub pięciostopniowej;

-metoda ilościowa wg PN-N-18002:2000 dla czynników mierzalnych (dla których wyznaczono wartości dopuszczalne – tab. 5), w której porównuje się wartość wielkości charakteryzującej zagrożenie P (stężenie lub natężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia) z wartością dopuszczalną Pmax lub Pprog, (normy higieniczne), np. dla hałasu słyszalnego, drgań mechanicznych, czynników chemicznych, pyłów szkodliwych dla zdrowia;

-metoda wskaźnikowa Score Risk lub Risk Score, w której poziom ryzyka jest kombinacją: prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia P, ekspozycji człowieka na zagrożenie E i potencjalnych skutków zagrożenia S, w literaturze występuje kilka odmian tej metody, ponadto jest wykorzystywana w programach komputerowych.

Wykład 9

Kwalifikacje zawodowe to zasób wiedzy i umiejętności, który jest wymagany do wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska.

Wiedza są to treści (dane i informacje) utrwalone w umyśle w wyniku kumulowania się doświadczenia oraz uczenia się.

Umiejętności są to zdolności do praktycznego rozwiązywania problemów w sposób sprawny i skuteczny.

Kształcenie jest to przekazywanie pewnego zasobu wiedzy i umiejętności w określonej dziedzinie nauki i praktyki, umożliwiające osiągnięcie wszechstronnego rozwoju i zdobycia kwalifikacji zawodowych, realizowane formalnie w szkole określonego poziomu i rodzaju. Dokształcanie jest to proces podnoszenia poziomu wiedzy i podwyższania kwalifikacji zawodowych, który kończy się uzyskaniem świadectwa lub dyplomu.

Doskonalenie jest to proces podwyższania kwalifikacji zawodowych, który polega na aktualizowaniu, rozszerzaniu, pogłębianiu wiedzy i umiejętności.

Szkolenie jest to kształcenie, dokształcanie lub doskonalenie realizowane w formach pozaszkolnych, organizowane w celu uzupełnienia wiedzy, wykształcenia lub kwalifikacji zawodowych w określonej dziedzinie lub specjalności.

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego jest to kształcenie w szkołach dla dorosłych i szkołach wyższych oraz kształcenie, dokształcanie i doskonalenie w formach pozaszkolnych. Może ono być realizowane systemem dziennym, wieczorowym, zaocznym, eksternistycznym, samokształcenia kierowanego lub system mieszanym.

Kształcenie w formach szkolnych może odbywać się w szkołach podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych. Podstawowymi formami kształcenia, dokształcania i doskonalenia w formach pozaszkolnych są: studia podyplomowe, kursy, seminaria oraz staże zawodowe, staże specjalizacyjne, praktyki zawodowe, samokształcenie kierowane. Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie w formach pozaszkolnych może być prowadzone przez: centra kształcenia ustawicznego, szkoły średnie i wyższe, ośrodki szkolenia, dokształcania i doskonalenia kadr, placówki naukowe i naukowo-badawcze, zakłady pracy, stowarzyszenia, fundacje, spółki oraz inne osoby prawne i osoby fizyczne.

Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy jest prowadzone aktualnie jako szkolenie wstępne (instruktaż ogólny i instruktaż stanowiskowy) oraz szkolenie okresowe, od 1 lipca 2005 r. zostały zlikwidowane szkolenia wstępne podstawowe.

Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu, który obejmuje szkolenie wstępne ogólne, zwane „instruktażem ogólnym” oraz szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane „instruktażem stanowiskowym”.

Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu. Instruktaż ten prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub osoba wykonująca zadania tej służby albo pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniające właściwą realizację programu instruktażu. Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy.

Szkolenie okresowe jest przeprowadzane w formie instruktażu dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych oraz w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego dla pozostałych stanowisk pracy. Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenie okresowe odbywają:

-osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści;

-pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych;

-pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji;

-pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz inne osoby wykonujące zadania tej służby;

-pracownicy administracyjno-biurowi oraz inne nie wymienione stanowiska pracy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, a egzamin ten przeprowadza organizator szkolenia.

Wykład 10

Ogólna klasyfikacja profilaktyki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy:

-profilaktyka techniczna – źródłem są m.in. akty prawne oraz polskie normy dotyczące problematyki zapobiegania wypadkom przy pracy, w tym nt. środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz bezpieczeństwa maszyn i innych urządzeń technicznych;

-profilaktyka medyczna – źródłem są m.in. akty prawne dotyczące problematyki zapobiegania chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z pracą, w tym nt. profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników oraz służby medycyny pracy;

-profilaktyka organizacyjna – źródłem są m.in. akty prawne dotyczące problematyki organizacji pracy oraz szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pojęcie profilaktyka lub prewencja oznacza działania nastawione na wyeliminowanie lub ograniczenie możliwości wystąpienia określonego zdarzenia.

Wymaganie jest to potrzeba i/lub oczekiwanie, które zostało ustalone, przyjęte zwyczajowo lub jest obowiązkowe, np. wymagania prawne dotyczące ryzyka zawodowego (ocena ryzyka, dokumentacja wyników tej oceny, informowanie pracowników o ryzyku).

Niezgodność jest to niespełnienie wymagania, np. w zakresie dokumentacji systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy według polskich norm serii PN-N-18000 (m.in. PN-N-18001:20004 [5], PN-N-18002:2000 [6], PN-N-18004:2001 [7]). Działania korygujące są to działania w celu wyeliminowania przyczyny wykrytej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji, które jest podejmowane dla zapobieżenia ich ponownemu wystąpieniu. Działania zapobiegawcze są to działania w celu wyeliminowania przyczyny potencjalnej niezgodności lub innej potencjalnej sytuacji niepożądanej, które jest podejmowane dla zapobieżenia ich wystąpieniu.

Pojęcie działania profilaktyczne lub działania prewencyjne oznacza dobór odpowiednich działań korygujących i/lub zapobiegawczych w celu wyeliminowania lub ograniczenia możliwości wystąpienia określonych zdarzeń, który powinien być oparty m.in. na aktualnym stanie wiedzy i praktyki oraz doświadczeniach z przeszłości, np. wykorzystanie wyników analizy wypadków przy pracy i chorób zawodowych w ocenie ryzyka zawodowego.

Korekcja jest to działanie w celu wyeliminowania wykrytej niezgodności, które może być wykonane w powiązaniu z działaniem korygującym.

Redukcja jest to zmniejszenie, ograniczenie lub obniżenie (w przeciwieństwie do eliminacji), np. wielkości (poziomu) ryzyka zawodowego.

Podstawowe zadania profilaktyki bezpieczeństwa i higieny pracy:

-ochrona życia i zdrowia w środowisku pracy,

-analiza wypadków przy pracy,

-analiza chorób zawodowych,

-badania i analiza zagrożeń zawodowych,

-badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia.

Według Międzynarodowego Biura Pracy ILO (International Labour Office) aktualne kierunki profilaktyki bezpieczeństwa i higieny pracy można usystematyzować następująco:

-wymagania prawne – normy prawne regulujące warunki pracy i przepisy BHP, np. prawa i obowiązki pracodawców, osób kierujących pracownikami i pracowników;

-standaryzacja – ustanawiane oficjalnie lub nieoficjalnie standardy w zakresie ochrony pracy, np. polskie normy dotyczące bezpieczeństwa maszyn;

-inspekcja – nadzór i kontrola wynikające z obowiązującego prawa pracy i przepisów BHP, np. państwowy i społeczny nadzór nad warunkami pracy;

-badania techniczne – badania o charakterze technicznym obejmujące m.in. właściwości materiałów, urządzeń ochronnych, środków ochrony indywidualnej;

-badania medyczne – badania nad fizycznymi i psychicznymi reakcjami człowieka na pracę i jego otoczenie związane z pracą, np. geneza chorób zawodowych;

-badania psychologiczne – badania nad psychologicznymi problemami związanymi m.in. z doborem pracowników do pracy i ich szkoleniem, oceną pracy i pracowników;

-badania statystyczne – badania o charakterze statystycznym, np. ustalenie okoliczności i przyczyn najczęściej zdarzających się wypadków przy pracy i chorób zawodowych;

-kształcenie – nauczanie z zakresu ochrony pracy realizowane w szkołach podstawowych, zawodowych, średnich i policealnych oraz na studiach wyższych i podyplomowych;

-szkolenie – nauka obejmująca kształcenie, dokształcanie lub doskonalenie realizowane w formach pozaszkolnych, np. szkolenie wstępne i okresowe, kursy kwalifikacyjne;

-motywowanie – stosowanie różnorodnych form i środków popularyzacji problematyki ochrony pracy, m.in. akcje reklamowe rozwijające świadomość różnych grup wiekowych społeczeństwa, realizowane w środkach masowego przekazu, np. radio, TV i Internet;

-ubezpieczenia – stosowanie zachęt finansowych do popierania przedsięwzięć mających na celu poprawę warunków pracy, np. zróżnicowanie wysokości składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w przedsiębiorstwie;

-działania praktyczne – podejmowane w konkretnym przedsiębiorstwie lub zakładzie pracy w celu poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, w zależności od aktualnych warunków i organizacji pracy, zdeterminowanych m.in. przez warunki materialne i społeczne środowiska pracy oraz zastosowane procedury technologiczne i organizacyjne.

Przykładowa klasyfikacja środków ochronnych:

-środki techniczne eliminujące zagrożenie u źródła, które powinny być stosowane zawsze w pierwszej kolejności, np.: mechanizacja, automatyzacja, robotyzacja, hermetyzacja;

-środki ochrony zbiorowej są to środki przeznaczone do grupowej ochrony ludzi przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, w tym przez zastosowanie odpowiedniej odległości przestrzennej i zwłoki czasowej, np. urządzenia ochronne, wentylacja, klimatyzacja, odpylanie;

-środki profilaktyki organizacyjnej obejmujące działania organizacyjne, np. stosowanie przerw w pracy, skrócony lub limitowany czas pracy, kierowane zatrudnienie (rotacja zatrudnionych), kontrole w dziedzinie bhp, szkolenia w dziedzinie bhp, instrukcje bhp, instrukcje ochrony przeciwpożarowej, instrukcje obsługi maszyn i urządzeń, procedury prac szczególnie niebezpiecznych, wykazy prac i pracowników w narażeniu;

-środki profilaktyki medycznej obejmujące działania medyczne, np. oświata zdrowotna, szczepienia ochronne, profilaktyczne badania lekarskie pracowników;

-środki ochrony indywidualnej są to środki przeznaczone do osobistej ochrony ludzi przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, które powinny być stosowane dopiero wtedy, gdy pozostałe środki ochronne są niewystarczające.

Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej (szczegółowy wykaz w zał. nr 2 / tab. nr 3 do rozporządzenia [2]):

-odzież ochronna (U), np. ubrania, kombinezony, kurtki, bluzy, kamizelki, spodnie, fartuchy, płaszcze, peleryny, kamizelki ostrzegawcze, kurtki ostrzegawcze, spodnie ostrzegawcze, narzutki ostrzegawcze;

-środki ochrony głowy (G), np. hełmy ochronne, hełmy ochronne z wyposażeniem dodatkowym, czapki, berety, chustki;

-środki ochrony kończyn górnych (R), np. rękawice ochronne, ochraniacze palców, ochraniacze dłoni, ochraniacze nadgarstka;

-środki ochrony kończyn dolnych (N), np. buty, półbuty, ochraniacze stopy, ochraniacze golenia, ochraniacze kolana, ochraniacze uda;

-środki ochrony twarzy i oczu (T), np. okulary, gogle, osłony twarzy (w tym półsłony, przyłbice), tarcze;

-środki ochrony słuchu (S), np. wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe, hełmy przeciwhałasowe;

-środki ochrony układu oddechowego (D), np. sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej (w tym filtrujący, pochłaniający i filtrująco-pochłaniający), sprzęt izolujący do pracy ciągłej, sprzęt ucieczkowy oczyszczający, sprzęt ucieczkowy izolujący;

-środki izolujące cały organizm (I), np. środki z doprowadzeniem powietrza, środki umożliwiające stosowanie indywidualnego sprzętu ochrony układu oddechowego;

-sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości (W), np. uprzęże (w tym szelki bezpieczeństwa, pasy biodrowe), linki bezpieczeństwa, amortyzatory;

-dermatologiczne środki ochrony skóry, np. środki osłaniające skórę (kremy, pasty, maści), środki oczyszczające skórę, środki regenerujące skórę.

Klasyfikacja środków ochrony zbiorowej:

-środki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej;

-środki chroniące przed działaniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów;

-środki chroniące przed hałasem;

-środki chroniące przed wilgocią;

-środki chroniące przed ultradźwiękami;

-środki chroniące przed infradźwiękami;

-środki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym;

-środki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym;

-środki chroniące przed promieniowaniem jonizującym;

-środki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych;

-środki chroniące przed polem elektromagnetycznym;

-środki chroniące przed polem elektrostatycznym;

-środki chroniące przed elektrycznością statyczną;

-środki chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym;

-środki chroniące przed działaniem czynników chemicznych;

-środki chroniące przed działaniem czynników biologicznych;

-środki chroniące przed działaniem płynów;

-środki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach przemysłowych i na stanowiskach pracy;

-środki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych i na stanowiskach pracy.

Wykład 11

System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (w skrócie system zarządzania BHP lub system zarządzania bezpieczeństwem pracy) to część ogólnego systemu zarządzania organizacją, który obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy. System zarządzania BHP to podsystem systemu zarządzania w organizacji, który realizuje funkcje kryterialne w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, umożliwia skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy oraz ujmuje w sposób kompleksowy działalność całej organizacji w zakresie zapewnienia optymalnego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Najwyższe kierownictwo to osoba lub grupa osób, które na najwyższym szczeblu kierują organizacją i ją nadzorują, stanowi ono wewnątrz organizacji przepisy i wymagania oraz kształtuje i wyznacza cele ogólne i szczegółowe tej organizacji. Najwyższe kierownictwo powinno wykazywać silne i widoczne przywództwo w organizacji oraz zaangażowanie w działaniach na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy (polityka BHP) to deklaracja organizacji dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, określająca ramy do działania i ustalania celów organizacji dotyczących zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy określa zadania organizacji, która deklaruje w sposób formalny swoje zamierzenia i intencje w zakresie poprawy stanu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Politykę należy udokumentować i sformułować w sposób zwięzły i zrozumiały, a jej założenia należy przekazać do wiadomości wszystkim pracownikom przedsiębiorstwa oraz zakomunikować społeczności lokalnej przez media publiczne (np. prasa, radio, telewizja). W realizacji przyjętej w organizacji polityki bezpieczeństwa i higieny pracy najwyższe kierownictwo powinno zapewnić współudział pracowników, czyli partycypację pracowniczą obejmującą konsultacje z pracownikami i ich przedstawicielami oraz ich informowanie w zakresie wszystkich aspektów bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z pracą.

Wykład 12

Celem analizy kosztów bezpieczeństwa i higieny pracy jest pozyskanie informacji potrzebnych do podejmowania uzasadnionych z ekonomicznego punktu widzenia decyzji dotyczących planowania działań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Koszty działań profilaktycznych są związane w pierwszej kolejności z koniecznością zapewnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stopniu co najmniej zgodnym z wymaganiami obowiązujących przepisów prawa pracy. Wyższe koszty profilaktyki powinny prowadzić do wzrostu stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, a tym samym do obniżenia, w krótszej lub dłuższej perspektywie, kosztów związanych z nieodpowiednimi warunkami pracy. Opłacalność kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo lub zakład pracy na poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy można wykazać poprzez analizy ekonomiczne porównujące wysokość kosztów ponoszonych na poprawę oraz osiągniętych w wyniku tego korzyści, czyli tzw. analiza kosztów i korzyści.

Koszty bezpieczeństwa i higieny pracy można ogólnie podzielić na:

-koszty związane z działaniami profilaktycznymi (prewencyjnymi) i koszty związane z nieodpowiednimi (niewłaściwymi) warunkami pracy;

-koszty społeczne, koszty pracodawcy i koszt pracownika.

Koszty działań profilaktycznych według polskiej normy PN-N-18004:2001 [1] to: koszty związane ze spełnieniem wymagań prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy; koszty wdrożenia, utrzymania i doskonalenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Koszty związane z nieodpowiednimi warunkami pracy według polskiej normy PN-N-18004:2001 to:

-koszty ubezpieczenia;

- koszty wypadków przy pracy;

- koszty chorób zawodowych;

- koszty absencji chorobowej związanej z warunkami pracy;

- koszty obniżonej wydajności pracy;

- koszty obniżonej jakości produkcji.

Koszty związane z nieodpowiednimi warunkami pracy według J. Rzepeckiego z CIOP-PIB [6] można ogólnie podzielić na:

- koszty ubezpieczenia wypadkowego;

-koszty powstające w wyniku wypadków przy pracy i chorób zawodowych;

- koszty wynikające z pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych, np. koszty zwiększonej absencji chorobowej, koszty obniżonej wydajności pracy, koszty obniżonej jakości produkcji oraz koszty świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych.

Koszty bezpieczeństwa i higieny pracy według programu komputerowego „Analiza kosztów i korzyści można podzielić na następujące grupy:

- koszty składki na ubezpieczenie wypadkowe ZUS;

- koszty powstające w wyniku wypadków przy pracy i zdarzeń potencjalnie wypadkowych;

- koszty chorób zawodowych;

- koszty absencji spowodowanej warunkami pracy;

- koszty nadgodzin spowodowanych warunkami pracy;

- koszty świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych;

- koszty profilaktyki związanej z wymaganiami prawnymi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

-koszty profilaktyki związanej z wdrożeniem, utrzymywaniem i doskonaleniem systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Podstawowe rodzaje kosztów związanych z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy według ustawy Kodeks pracy [7] to m.in.:

- wypadki przy pracy i choroby zawodowe;

- badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia;

- badania lekarskie pracowników (wstępne, okresowe i kontrolne);

-szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (wstępne i okresowe);

- odzież i obuwie robocze;

-środki ochrony indywidualnej;

- posiłki profilaktyczne i napoje.

Koszty bezpieczeństwa i higieny pracy wynikające z innych wymagań prawnych

- zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;

- świadczenie rehabilitacyjne – dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;

- zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

- jednorazowe odszkodowanie – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

- jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;

- renta z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

-renta szkoleniowa – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;

- renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

- dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej;

- dodatek pielęgnacyjny;

-pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.

Prawo geologiczne i górnicze - dziedzina (gałąź) prawa z pogranicza zagadnień prawa cywilnego jak i administracyjnego, regulująca kwestie własności kopalin, organizacji i nadzoru prac górniczych i geologicznych a także odpowiedzialność za szkody wywołane przez ruch zakładu górniczego. W Polsce podstawowym aktem prawnym normującym tę dziedzinę jest ustawa "Prawo geologiczne i górnicze".

Zagrożenia naturalne w górnictwie:

-tąpania

-wstrząsy górotworu

-metan(wybuch, zapłon)

-wyrzuty gazów i skał

-pożary

-wybuch pyłu węglowego

-zagrożenie wodne

-kurzawka

Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) - polski organ nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przeprowadza planowe oraz niezapowiedziane kontrole w zakładach pracy zatrudniających pracowników. Udziela bezpłatnie porad w zakresie prawa pracy pracownikom. Dba o przestrzeganie praw pracowników. Struktura:

W skład PIP-u wchodzą Główny Inspektorat Pracy (GIP; znajduje się w Warszawie) oraz Okręgowe Inspektoraty Pracy, których zasięg terytorialny pokrywa się z mapą województw (ile woj. tyle okręgów), inspektorzy pracy.

Organizacja:

PIP podlega Sejmowi RP, a nadzór nad nią sprawuje Rada Ochrony Pracy

Zakres działalności:

Zadaniem Państwowej Inspekcji Pracy (określony ustawą) jest kontrolowanie zakładów pracy i nadzorowanie przestrzegania prawa pracy, stosowania przepisów prawa i zasad BHP np. czy pracownik dostaje wszystko, co w umowie było zawarte (wynagrodzenie za prace, czas pracy, urlopy, ochrony praw kobiet, zatrudnionych osób niepełnosprawnych i młodocianych) i czy nie zostało coś pominięte. Analizują przyczyny wypadków i powstawania wypadków oraz chorób zawodowych. W przypadku stwierdzenia łamania praw pracowniczych inspektorzy pracy mogą prowadzić postępowanie mandatowe lub kierować do Sądu Pracy wnioski o ukaranie. W przypadku, gdy występuje drastyczne łamanie przepisów BHP, prawa pracownika i występuje bezpośrednie zagrodzenie życia lub zdrowia pracownika, inspektorzy mogą zamknąć dany zakład pracy. W przypadku, gdy tylko się naruszy przepisy BHP inspektorzy nakazują usuniecie usterki, stwierdzonych uchybień w określonym terminie. Takie kontrole mogą przeprowadzić o każdej porze dnia i nocy po uprzednim wylegitymowaniu się.

Państwowa Inspekcja Sanitarna (Sanepid) - wyspecjalizowana instytucja wykonująca zadania z zakresu zdrowia publicznego, poprzez sprawowanie kontroli i nadzoru nad warunkami higieny w różnych dziedzinach życia. Inspekcja gromadzi również dane epidemiologiczne dotyczące niektórych chorób. Struktura:

W skład GIS wchodzą:

• Departament Przeciwepidemiczny

• Departament Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia

• Departament Higieny Środowiska

• Departament Zdrowia Publicznego i Promocji Zdrowia

• Departament Prawny

• Departament Ekonomiczno-Administracyjny

• Biuro Dyrektora Generalnego

• Biuro Głównego Inspektora

• Wydział Informatyzacji

• samodzielne stanowisko d/s audytu.

Organizacja:

PIS podlega Ministrowi Zdrowia, a jej organami są Główny Inspektor Sanitarny, wojewódzcy inspektorzy sanitarni, powiatowi inspektorzy sanitarni, graniczni inspektorzy sanitarni

Zakres działalności:

PIS jest organem nadzoru i kontroli przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków pracy w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych, w szczególności m.in: zapobieganie powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych, prowadzenie działalności oświatowo-zdrowotnej, sprawowanie nadzoru nad stanem sanitarnym zakładów opieki zdrowotnej i przestrzeganiem zasad profilaktyki zakażeń szpitalnych

WYŻSZY URZĄD GÓRNICZY

Organizacja, zakres działalności:

Prezes Wyższego Urzędu Górniczego jest centralnym organem administracji rządowej, nadzorowanym przez Ministra Środowiska. Wykonuje swoje zadania przy pomocy Wyższego Urzędu Górniczego, działającego pod jego bezpośrednim kierownictwem, z wykorzystaniem nowoczesnych metod zarządzania przez jakość. Jako organ nadzoru górniczego realizuje kompleksowe usługi administracyjne na rzecz podmiotów gospodarczych, innych organów administracji rządowej i samorządowej oraz osób fizycznych w związku z prowadzeniem działalności regulowanej przepisami prawa geologicznego i górniczego. Koordynuje i nadzoruje prace dyrektorów okręgowych i specjalistycznych urzędów górniczych. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego oraz dyrektorzy okręgowych i specjalistycznych urzędów górniczych sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych w zakresie:

• bhp oraz bezpieczeństwa pożarowego,

• ratownictwa górniczego,

• gospodarki złożami kopalin w procesie ich wydobywania,

• ochrony środowiska, w tym zapobiegania szkodom,

• budowy i likwidacji zakładu górniczego, w tym rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej.

Nadzorem i kontrolą objęte są:

• podziemne zakłady górnicze węgla kamiennego, rud miedzi, rud cynku i ołowiu, soli, surowców mineralnych,

• odkrywkowe zakłady górnicze węgla brunatnego, surowców skalnych, siarki i inne,

• otworowe zakłady górnicze ropy, gazu, soli, siarki, solanek, wód leczniczych i termalnych, prowadzące wiercenia za metanem z pokładów węgla,

• zakłady wykonujące roboty geologiczne,

• zakłady wykonujące bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych,

• zakłady wykonujące roboty podziemne z zastosowaniem techniki górniczej,

• zakłady wykonujące zlecone roboty w ruchu zakładów górniczych,

podmioty zawodowo trudniące się ratownictwem górniczym

Struktura:

Prezes kieruje Urzędem przy pomocy wiceprezesów Urzędu, dyrektora generalnego Urzędu, zwanego dalej "dyrektorem generalnym", dyrektorów komórek organizacyjnych oraz naczelników samodzielnych wydziałów

KLASYFIKACJA ZAGROŻEŃ - mechaniczne, fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychofizyczne.

Mechaniczne:

Zagrożenia mechaniczne to ogólne określenie tych czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem na człowieka różnych elementów, np. części maszyn, narzędzi, obrabianych przedmiotów, wyrzucanych materiałów stałych lub płynnych. Do podstawowych zagrożeń mechanicznych zaliczamy: zgniecenie, zmiażdżenie, przecięcie lub odcięcie; wplątanie; wciągniecie lub pochwycenie; uderzenie; przekłucie lub przebicie; starcie lub obtarcie; wytrysk cieczy o wysokim ciśnieniu (zagrożenie wytryskiem) a także poślizgnięcia i potknięcia.

Fizyczne:

Zagrożenia fizyczne często mają związek z wypadkami, pewnymi rodzajami raka, infekcjami, chorobami dróg oddechowych i czynnikami środowiskowymi.

Chemiczne:

Substancje chemiczne mogą być niebezpieczne dla ludzi i środowiska. Związki stałe mogą gromadzić się w organizmie(i powodować różnego rodzaju choroby przewlekłe), a metale ciężkie mogą zatruwać wodę, ryby i gleb.

Biologiczne:

Przez szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy (biologiczne szkodliwości zawodowe) rozumie się te mikro- i makroorganizmy oraz wytwarzane przez nie struktury i substancje, które oddziałują negatywnie na organizm człowieka w procesie pracy i mogą być przyczyną chorób zawodowych lub para zawodowych

Psychofizyczne:

a) obciążenie fizyczne

• statyczne,

• dynamiczne,

b) obciążenie nerwowo-psychiczne

• obciążenie umysłu,

• niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne,

• obciążenie emocjonalne