Makrofity (makrofitobentos) wodne rośliny kwiatowe i duże glony. Wyjątkowo do makrofitów zalicza się widoczne gołym okiem glony nieco mniejszych rozmiarów, głównie glony nitkowate, jak skrętnica czy wstężnica. Makrofity dwutlenek węgla pobierają (asymilacja) z powietrza, natomiast składniki mineralne - z wody. Typowi przedstawiciele to gatunki pałki wodnej, sitowie, strzałka wodna i inne.
Należą tu:
zasiedlające ekoton wodno-lądowy
amfifity – rośliny ziemnowodne, występujące w strefie wahań poziomu wody, np. ponikło igłowate
helofity – rośliny wynurzone, tworzące przybrzeżne szuwary, np.: trzcina pospolita, pałka szerokolistna, oczeret jeziorny, tatarak, manna mielec
całkowicie wodne
pleustofity - rośliny unoszące się na powierzchni wody lub w toni wodnej, niezakotwiczone (także oderwane od dna), budujące pleuston
lemnidy (akropleustofity) - rośliny swobodnie pływające po powierzchni wody, np. rzęsa drobna, wolffia bezkorzeniowa, żabiściek pływający, salwinia pływająca
ceratofyllidy - rośliny podwodne unoszące się swobodnie w toni wodnej (mezopleustofity), czasami przytwierdzone do podłoża wyrostkami pędów, zredukowanymi korzeniami lub chwytnikami (bentopleustofity), np. rogatek sztywny, rzęsa trójrowkowa, pływacz, czasem zaliczane bywają do elodeidów.
ryzofity - rośliny zakorzenione lub zakotwiczone wyrostkami pędów w podłożu, tworzące bentos
nymfeidy – rośliny o liściach pływających, np.: grążel żółty, grzybienie białe, rdestnica pływająca
elodeidy (magnopotamidy) – duże rośliny zanurzone pod powierzchnią wody (kwiaty mogą wystawać nad wodę), np. moczarka kanadyjska, ramienicowce, rdestnica kędzierzawa, rdestnica przeszyta, rdestnica połyskująca, wywłócznik, według niektórych także rogatek
parwopotamidy - drobne rośliny zanurzone pod powierzchnią wody, np. rdestnica stępiona, włosienicznik pędzelkowaty
izoetydy (isoetidy) - zimozielone podwodne rośliny rozetkowe, np. poryblin jeziorny, stroiczka jeziorna, elisma wodna
Powyższy podział często jest uproszczony do postaci: rośliny o liściach wynurzonych (helofity), rośliny o liściach pływających (nymfeidy) i rośliny zanurzone (elodeidy). Makrofity bywają też dzielone na "twarde" (wynurzone, z reguły o sztywnych łodygach) i "miękkie" (zanurzone).
Opad makrofitów i ich dekompozycja stanowią źródło dużych ilości materii podlegającej w jeziorze rozkładowi. Badania prowadzone nad oddziaływaniem makrofitów na stan ekosystemów jeziornych wskazują także, że wydzielają one przyżyciowo znaczne ilości substancji biogennych, a ich opadanie i rozkład w okresie jesienno-zimowym powoduje wzbogacanie ekosystemu w nutriety. Pula fosforu zawarta w biomasie makrofitów sięga kilku procent całkowitej zawartości fosforu w jeziorach, jednak usuwanie makrofi-tów z jezior płytkich i silnie zarośniętych może mieć znaczący udział w eliminacji fosforu poza ekosystem.
Na Jeziorze Zdworskim wykaszanie trzciny prowadzi się, począwszy od jesieni 2005 roku. Trzcina wykaszana jest za pomocą specjalnej łodzi koszącej, a biomasa makrofitów usuwana jest poza ekosystem jeziora i kompostowana.
Szczególnie uciążliwym objawem degradacji Jeziora Zdworskiego był intensywny rozwój sinic. Aby ograniczyć zakwity cyjanobakterii, których wydzieliny w przypadku niektórych gatunków są silnie toksyczne, skorzystano z doświadczeń angielskich naukowców. Ich badania wykazały, że spośród różnych materiałów roślinnych słoma jęczmienna wpływa skutecznie i długotrwale na ograniczenie rozwoju sinic. Mechanizm oddziaływania słomy jęczmiennej na rozwój cyjanobakterii polega na wydzielaniu substancji wywołujących zakłócenia podczas podziałów komórkowych tych organizmów. Nie potwierdzono dotychczas, jakie związki pełnią rolę inhibitora. Przypuszcza się, że takie działanie może mieć kwas garbnikowy zawarty w słomie oraz produkty jego rozkładu bądź związki chemiczne uwalniane przez grzyby podczas rozkładu słomy. Parametrem, który istotnie wpływa na intensywność wydzielania związków ze słomy, jest temperatura wody - im wyższa, tym proces przebiega wydajniej .
Bariery ze słomy stosuje się na Jeziorze Zdworskim od 2006 roku. Wykorzystuje się do tego sprasowane kostki słomy o wymiarach 50 * 50 * 80 cm. Każdą oplata się siatką i obciąża 30-ki-logramowym obciążnikiem. Tak przygotowane elementy zatapia się w odstępach co 2-3 m, tworząc półkolistą strukturę. Dotychczas bariery ze słomy zastosowano w sześciu miejscach w rejonie zorganizowanych i dzikich kąpielisk w celu ich ochrony przed zakwitami sinic. Bariery są sukcesywnie wymieniane, aby zachować zadowalający efekt ich działania oraz aby nie zużywały zasobów tlenu w wodzie podczas rozkładu. W sezonie letnim stwierdzono wyraźne oddziaływanie barier, przejawiające się brakiem zakwitów wód i ich większą przeźroczy-stością .
W celu ograniczenia rozwoju sinic w północno-zachodniej części Jeziora Zdworskiego uruchomiono także urządzenie do eliminacji zakwitów wód, zwane aeratorem falowym (tarczowym).
Przegląd działań realizowanych w celu poprawy stanu Jeziora Zdworskiego
W ramach renaturyzacji Jeziora Zdworskiego planowane jest ponadto bagrowanie części osadu dennego zgromadzonego w zbiorniku.
Poza zabiegami renaturyzacyjnymi, prowadzonymi w Jeziorze Zdworskim, podejmowane są przedsięwzięcia, obejmujące całą zlewnię tego zbiornika. Zgodnie z porozumieniem w sprawie renaturyzacji jezior łąckich realizuje się m.in. zadania z zakresu porządkowania gospodarki wodno-ściekowej (poprzez budowę i rozbudowę kanalizacji w zlewni), budowy, kontroli i usprawnienia funkcjonowania oczyszczalni ścieków oraz przeciwdziałania nielegalnym poborom wód z Wielkiej Strugi. Planowane jest uszczelnienie kolejnego odcinka koryta tego cieku. Prowadzone są także prace badawcze i projektowe, dotyczące zagospodarowania przestrzennego bezpośredniego otoczenia jeziora w celu jego ochrony. Prace te realizuje Katedra Inżynierii Wodnej i Rekultywacji Środowiska SGGW.
Koszenie jako metoda utrzymania bądź restytucji układów biocenotycznych jest metodą stosowaną od dziesięcioleci np. w krajach Europy Zachodniej. Dotyczy praktycznie wszystkich eutroficznych i mezotroficznych otwartych (czyli nieleśnych) zbiorowisk roślinnych. Oczywiście przede wszystkim powinna być stosowana w stosunku do zbiorowisk wilgotnych i bagiennych łąk. Celem podstawowym koszenia, jako metody działań ochronnych, jest utrzymanie odpowiedniego składu gatunkowego biocenoz, udostępnianie siedlisk dla gatunków zwierząt związanych z łąkami i powstrzymywanie sukcesji. Zgodnie z ogólną regułą, zachowanie ekosystemu wykształconego w wyniku działania zespołu czynników obejmujących między innymi tradycyjny sposób gospodarowania, wymaga przede wszystkim zachowania tego sposobu gospodarowania.
Na mokradłach mezotroficznych dodatkowym aspektem koszenia jest usuwanie nadmiaru substancji biogennych poprzez wynoszenia poza ekosystem biomasy powstającej w wyniku np. eutrofizacji zewnętrznej, tj. związanej z zanieczyszczeniem powietrza (a tym samym opadów) czy wód podziemnych.
Szanse na obniżenie, w wyniku koszenia, żyzności mokradeł z natury eutroficznych (np. fluwiogenicznych) są niewielkie. Koszenie roślinności (np. trzciny) przyczynia się jedynie do zmiany struktury roślinności i uniemożliwienia rozwoju zarośli i lasów. Jest też dobrym przykładem łączenia celów przyrodniczych i gospodarczych, w związku z wykorzystaniem pozyskanej biomasy dla celów budowlanych, opałowych i innych.
Koszenie jest też czasami zabiegiem technicznym, mającym ograniczyć rozwój niepożądanych, ekspansywnych gatunków zmieniających strukturę fitocenoz - np. trzciny lub przymiotna kanadyjskiego. W większości tego typu przypadków chodzi jednak o ekspansję wywołaną zarzuceniem koszenia na dawnych łąkach, zabieg ma więc charakter powrotu do tradycyjnego schematu użytkowania.