Okresy w dziejach ludzkości o największym wzroście ludności.
rewolucja rolnicza (8000 lat p.n.e) – ludzie zaczęli prowadzić osiadły tryb życia, zaczęli uprawiać ziemię, dzięki czemu ludzie przestali umierać z głodu.
rewolucja przemysłowa (połowa XVIII w.) – polepszyły się warunki życia.
eksplozja demograficzna (najbardziej gwałtowny skok liczby ludności) (II połowa XX w.) – postęp medycyny, lepsze warunki życia (higiena), wprowadzanie szczepionek.
Przyrost naturalny.
Współczynnik urodzeń – współczynnik zgonów = współczynnik przyrostu naturalnego [‰]
Wu = $\frac{\text{liczba}\ \text{urodze}n}{\text{liczba}\ \text{ludno}s\text{ci}}$ ∙ 1000‰
Wz = $\frac{\text{liczba\ zgon}ow}{\text{liczba\ ludno}s\text{ci\ }}$ ∙ 1000‰
Przykłady państw o ujemnym przyroście naturalnym:
Niemcy – społeczeństwo się starzeje.
Rosja, Ukraina, Białoruś – zła sytuacja gospodarcza, emigracja.
państwa Europy Zachodniej – konsumpcjonizm, wyścig szczurów.
Przyczyny niskiego przyrostu naturalnego u państw bogatych.
chęć spełnienia się,
konsumpcjonizm,
konsumpcyjny styl życia,
wygoda,
niechęć obniżenia poziomu życia.
Przyczyny wysokiego przyrostu naturalnego w państwach biednych.
model rodzin wielodzietnych,
potrzeba większej liczby rąk do pracy na roli,
zapewnienie bytu na starość,
chęć przekazania gospodarstwa,
brak antykoncepcji.
Średnia długość trwania życia.
Polska: mężczyzna – 71 lat,
kobieta – 79 lat.
Przyczyny krótszej długości życia mężczyzn.
ciężka praca fizyczna, wypadki przy pracy,
nałogi,
kobiety bardziej o siebie dbają,
wojny,
pracoholizm.
Współczynnik dzietności – liczba dzieci przypadająca na jedną kobietę w wieku rozrodczym. Współczynnik powinien wskazywać 2,1. W Europie współczynnik wynosi 1,42; w Afryce 5,2; Ameryce Północnej 2,01; Ameryce Południowej 2,7; Azji 2,7; a na świecie 2,8.
W skali świata jest równowaga pomiędzy liczbą mężczyzn, a liczbą kobiet.
Od 0 do 18 lat jest więcej chłopców (rodzi się więcej chłopców).
W wieku emerytalnym jest więcej kobiet.
Współczynnik feminizacji – ilość kobiet na stu mężczyzn. W Polsce współczynnik wynosi 106. Ogólnie na całym świecie współczynnik wynosi ponad 100.
W Bangladeszu, Wietnamie, Pakistanie wskaźnik jest poniżej 100. Powody:
częste porody,
ciężka praca,
śmierć przy porodach (brak higieny).
Wskaźnik maskulinizacji – ilość mężczyzn przypadająca na sto kobiet.
Wskaźnik obciążenia demograficznego.
$\frac{liczba\ ludzi\ w\ wielu\ przedprodukcyjnym + liczba\ ludzi\ w\ wielu\ poprodukcyjnym}{\text{liczba\ ludzi\ w\ wielu\ produkcyjnym}}$ ∙ 100%
Przyczyny malejącej ilości ludności w Polsce.
mała liczba ludności.
przeciętny wiek Polki, która rodzi pierwsze dziecko – 27/28 lat,
brak wsparcia ze strony państwa,
trudne warunki życia – bezrobocie,
kryzys gospodarczy,
drogie mieszkania i kredyty,
coraz mniejsza liczba małżeństw (związki partnerskie).
emigracje.
Analiza piramidy wieku i płci ludności w Polsce.
wybrzuszenia w piramidzie.
bardzo dużo osób około 60 roku życia – osoby po II wojnie światowej,
wyż kompensacyjny,
dużo osób około 30 roku życia,
echo wyżu kompensacyjnego,
dużo dzieci około 5 roku życia – osoby w latach 76-84 wchodzą w wiek rozrodczy.
wyrwy w piramidzie.
osoby około 70 roku życia urodzone w czasie II wojny światowej,
osoby około 40 roku życia – niż demograficzny lat 60. – dzieci osób urodzonych w czasie I wojny światowej,
niż demograficzny lat 90.
Efekt florydazacji (próg starości społeczeństwa) – o efekcie mówimy w przypadkach, kiedy co najmniej 19% społeczeństwa jest w wieku emerytalnym.
Sektory zatrudnienia.
I – ROLNICTWO, leśnictwo, ryboustwo,
II – PRZEMYSŁ, budownictwo,
III – USŁUGI
(IV – usługi wyższego rzędu – marketing, reklama, przetwarzanie informacji, organizowanie przedsiębiorstw).
Im państwo bogatsze, tym więcej ludzi pracuje w usługach, a w przemyśle i rolnictwie mniej (zastąpienie maszynami).
Zjawisko bezrobocia.
podział ludności pod względem zawodowym.
aktywna zawodowo (pracujący; bezrobotni – osoby w wielu produkcyjnym zdolne do pracy i wykazujący chęć pracy i szukające pracy → zarejestrowani w Urzędzie Pracy),
bierna zawodowo (dzieci, młodzież, emeryci, bezrobotny – może pracować, ale nie chce).
stopa procentowa.
Stopa bezrobocia = $\frac{\text{liczba\ bezrobotnych}}{\text{liczba\ czynnych\ zawodowo}}$ ∙ 100%
rodzaje bezrobocia.
bezrobocie strukturalne – ma charakter trwały, związany jest z zanikaniem zawodów (np.: górnik, hutnik), występuje w państwach, gdzie następuje restrukturyzacja gospodarki,
bezrobocie frykcyjne – ma charakter naturalny, występuje we wszystkich państwach, jest to bezrobocie krótkotrwałe (zmiana pracy, szukanie pracy po szkole),
bezrobocie technologiczne – ludzie wypierani przez maszyny,
bezrobocie koniunkturalne – dyrektor zwalnia ludzi, bo ludzie nie kupują i musi ciąć koszty → związane ze złą koniunkturą,
bezrobocie sezonowe – występuje głównie w miejscowościach turystycznych (Łeba, Władysławowo),
bezrobocie ukryte – w czasach komunizmu.
Przyczyny bezrobocia.
w państwach bogatych.
występuje bezrobocie technologiczne,
bezrobocie w usługach (ludzie korzystają z usług przez internet),
napływ taniej siły roboczej (obcokrajowcy pracujący w barach, którzy obniżają pensję),
przenoszenie produkcji do państw tanich sił roboczych,
w krajach rozwijających się.
rozwój przemysłu (upadek przemysłu ciężkiego i restrukturyzacja przemysłu),
brak funduszy na rozwój przemysły i tworzenie nowych miejsc pracy,
niski poziom kwalifikacji,
w krajach słabo rozwiniętych.
brak wykształcenia,
brak funduszy na rozwój,
brak pieniędzy na rozwój gospodarki.
Środowisko przyrodnicze, a geograficzne.
środowisko przyrodnicze – środowisko naturalne,
środowisko geograficzne – środowisko naturalne i technosfera.
ekumena – obszary gęsto zamieszane i intensywnie zagospodarowane (GOP, Europa Zachodnia, Nizina Chińska, Indie),
paraekumena – obszary o małej gęstości zaludnienia i zagospodarowania środowiska (Wielka Równina, Alaska, Mongolia),
subkumena – obszary przejściowo, okresowo zamieszkałe (Kirgistan),
anekumena – obszary niezamieszkałe (Antarktyda).
Bariery osadnictwa.
bariera świetlna – ogranicza warunki życia przez deficyt Słońca,
bariera termiczna – zbyt niskie lub zbyt wysokie wartości temperatury,
bariera wysokościowa – związane ze wzrostem wysokości nad poziomem morza,
bariera wodna – musi być odpowiednia ilość wilgoci.
Przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki warunkujące rozmieszczenie ludności.
przyrodnicze.
klimat (0,75 ludności świata mieszka w strefie umiarkowanej i podzwrotnikowej oraz w klimacie monsunowym),
odległość od morza (0,25 ludności mieszka w pasie 50 km od morza, 0,5 mieszka w pasie 200 km od morza),
ukształtowanie powierzchni (50% ludności mieszka na obszarach nizinnych – Nizina Nadatlantycka, Nizina Brahmaputry, Nizina Gangeska, Nizina Chińska),
woda (połowa ludności zamieszkuje tereny o żyznych glebach – żyzne gleby wulkaniczne → duże zaludnienie).
pozaprzyrodnicze.
obecność dużych miast (jest więcej miejsc pracy),
obszary z lepszą sytuacją gospodarczą (lepsze warunki życia),
sytuacja polityczna.
Główne obszary koncentracji ludności na świecie.
obszar północno-amerykański (Wschodnie Wybrzeże).
główny obszar imigracyjny,
wysoko rozwinięty obszar.
obszar południowo-azjatycki (Indie, Półwysep Indyjski).
żyzne gleby (mady nadrzeczne),
delta Brahmaputry i Gangesu,
klimat umiarkowany i podzwrotnikowy monsunowy.
obszar wschodnio-azjatycki (Nizina Chińska).
niziny,
żyzne gleby,
klimat umiarkowany.
obszar zachodnio-europejski (Europa Zachodnia).
najstarszy obszar uprzemysłowiony,
klimat umiarkowany i podzwrotnikowy.
Skutki nadmiernej koncentracji ludności.
dzielnice biedy (slumsy),
rozwój epidemii,
bezrobocie,
zanieczyszczenie,
niski poziom życia,
wzrost patologii,
brak mieszkań, wody pitnej.
Fizjologiczna gęstość zaludnienia – ilość gruntów ornych na jednego mieszkańca.
Antropopresja – presja demograficzna na środowisko i występuje wtedy, kiedy gęstość zaludnienia wynosi co najmniej 100 osób na 1 km2 (Polska – gęstość 22 osoby na 1km2)
Trójkąt koncentracji ludności w Polsce.
obszary nad Wisłą,
duże miasta,
przemysł.
Przyrost rzeczywisty.
Przyrost naturalny + saldo migracji = przyrost rzeczywisty.
Emigracja – wyjazdy z kraju.
Imigracja – przyjazdy do kraju.
Repatriacja – powrót do ojczyzny osób, które zostały wcześniej wysiedlone przymusowo w wyniku różnych sytuacji politycznych i zmian granic.
Deportacja – przymusowe wydalenie osób z miejsca pobytu.
Reemigranci – emigranci powracający do kraju ojczystego.
Rodzaje migracji.
migracja zewnętrzna (przeprowadzka do USA, kiedy bierzemy pod uwagę kontynent Europy) i wewnętrzna (przeprowadzka z Polski do Niemiec, kiedy bierzemy pod uwagę Europę).
migracja wymuszona (deportacja, wojna, klęska żywiołowa) i swobodna (zmiana miejsca zamieszkania z powodu lepszej pracy, zamążpójścia).
migracja jednokierunkowa i stała.
migracja czasowa i na jakiś czas.
Uchodźcy – migrujący przymusowo.
Najważniejsze fale migracji w historii ludzkości.
odkrycie Ameryki – „wielkie migracje” (Europa, Afryka → Ameryka),
II wojna światowa (Europa → świat),
masowe migracje w Afryce i Azji spowodowane rozpadem systemu kolonialnego (1960 – „Rok Afryki” – wiele krajów zyskało niepodległość),
Paneuropeizm kulturowy – zjawisko dominacji kultury europejskiej w wyniku opanowania Ameryk i Australii (narzucono język, styl życia, kulturę, normy, obyczaje).
Migracje współczesne.
Około 2% ludności świata ciągle się przemieszcza rocznie. Główną przyczyną są warunki ekonomiczne na tle politycznym (konflikty zbrojne: Azja Mniejsza), klęski demograficzne i przyrodnicze.
migracje rezystencjalne (bogaci kupują domki nad morzem)
Skutki migracji.
| PAŃSTWA |
|---|
| EMIGRACYJNE |
|
Zróżnicowanie rasowe.
Podział na trzy główne rasy:
biała – 50% (europeidalna),
żółta – 40% (mongoloidalna),
czarna – 10% (negolidalna).
Podział szczegółowy:
rasa biała (kaukaska/europeidalna):
europejska (Europa, Ameryki, Australia, Afryka, część Azji),
semicko-chamicka (Arabowie w Północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie),
indyjsko-irańska (Azja Południowo-Zachodnia, Północne Indie).
rasa żółta (mongoloidalna):
azjatycka (Azja, Eskimosi, Syberia, Daleki Wschód),
amerykańska (Indianie Ameryk).
rasa czarna (negolidalna):
afrykańska (południe od Sahary),
oceaniczna (Aborygeni w Australii, Papuasi na Nowej Gwinei oraz ludy Melanezji).
Mieszanki ras.
Mulaci – rasa biała + rasa czarna (afrykańska),
Metysi – rasa biała + rasa żółta (amerykańska),
Zambosi – rasa czarna (afrykańska) + rasa żółta (amerykańska).
Zróżnicowanie językowe.
2/3 świata posługuje się 19 językami, które się najbardziej rozpowszechniły:
chiński,
angielski,
hiszpański,
hindi,
rosyjski,
arabski.
podstawowy podział języków.
języki oficjalne (ONZ – chiński, angielski, rosyjski, hiszpański, francuski, arabski),
języki martwe (łacina, pruski, staropolski, starogrecki, egipski, sanskryt staroindyjski),
język sztuczny (esperanto).
Szwajcarzy nie mają swojego języka (francuski, niemiecki, włoski). W Ameryce Południowej rozmawiają po hiszpańsku, oprócz Brazylii (portugalski).
Zróżnicowanie religijne.
judaizm (najstarsza religia – żydowska):
Tora – święta księga,
Szabat – co tygodniowe święto,
zakaz spożywania wieprzowiny,
sumienność, pracowitość, rzetelność,
obowiązek małżeństwa i posiadania dzieci,
kult rodziny,
obrzezanie chłopców (do 8 dnia życia).
chrześcijaństwo:
religia z największą liczbą wyznawców (35% do 40% ludności świata to chrześcijanie),
Biblia,
odłamy chrześcijaństwa:
katolicyzm (Ameryka Łacińska; Kanada; Europa Środkowa i Zachodnia – bez Niemiec, Skandynawii i Wielkiej Brytanii; Afryka),
protestantyzm (Stany Zjednoczone; Niemcy; Wielka Brytania; Skandynawia),
luteranie, kalwini, anglikanie – kult pracy,
mormoni – nie piją alkoholu, Coca-Coli, kawy, herbaty, nie palą tytoniu,
adwentyści – nie jedzą wieprzowiny, nie palą tytoniu, zakaz tańca, zakaz używania kosmetyków,
świadkowie Jehowy – przeciwni transfuzji krwi, grzebią ludzi na siedząco, nie mogą przyjmować prezentów.
prawosławie:
religia Europy Wschodniej (Rosja, Ukraina, Półwysep Bałkański),
święte miejsce w Polsce – Góra Grabarka,
islam (Arabi):
twórca: Mohammed,
„religia mahometańska”,
Koran – święta księga,
Allach – Bóg,
Koran jest podstawą konstytucji – religia dyktuje życie polityczne,
Sumici dominują (90%), Szymici (10%) – odłamy islamu.