STRUKTURA LUDNOŚCI W
POLSCE
STRUKTURA LUDNOŚCI W
POLSCE
Struktura ludności
Demografia
- jest dziedziną nauki, która zajmuje się: życiem, powstawaniem i
przemijaniem społeczności ludzkiej, w równej mierze jej opisem liczbowym
(przyrostem naturalnym, migracjami), strukturą (wieku, płci, zawodową,
narodowościową, wyznaniową), jak również jej rozmieszczeniem
przestrzennym i dalszymi czynnikami, w szczególności społecznymi i
socjologicznymi, które wpływają na jej zmiany. W śledzeniu i odkrywaniu
praw rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu,
demografia stosuje metody statystyczne.
Struktura ludności
jest jednym z obiektów badań demografii, a odnosi się
przede wszystkim do:
Wieku
Płci
Zatrudnienia
Wyznania
Narodowości
Grupy etnicznej
Struktura ludności według płci i
wieku
85 lat i
więcej
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
0 50 100 150 200 250 300
350 tyś.
350 300 250 200 150 100
50 0
Tyś.
Wiek
produkcyjn
y
Wiek
nieprodukcyjny
Nadwyżka liczby kobiet
nad liczbą mężczyzn
Nadwyżka liczby
mężczyzn nad
liczbą kobiet
MĘŻCZYŹN
I
KOBIETY
Struktura wieku
W strukturze wieku ludności Polski za najważniejsze należy uznać:
Ludność Polski
w porównaniu do krajów Europy Zachodniej jest wciąż
społeczeństwem stosunkowo młodym
.
Prognozy jednak zapowiadają dosyć szybki wzrost udziału osób starszych w
strukturze wiekowej społeczeństwa. Szacuje się , że w ok. 2025 roku co piąty
Polak będzie miał 65 lat
Statystyczny mieszkaniec kraju ma dziś niespełna 35 lat (kobieta - 37 lat,
mężczyzna - 33 lata).
Czterdziestu lat życia nie przekroczyło 56,2% Polaków. Liczba urodzin dzieci
maleje. W 1996 r. wyniosła 428,2 tys., a w 2003 r. już tylko 351 tys. (dla
porównania: w 1983 r. na świat przyszło 723 tys. dzieci).
Systematyczne zmniejszanie się liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w
wyniku spadającej liczby urodzeń;
Stosunkowo dużą liczbę ludności w wieku produkcyjnym, tj. 18-59 lat dla
kobiet i 18-64 lata dla mężczyzn (w 2001 r. – 61,2% ogółu ludności);
Stałe zwiększanie się liczby ludności w wieku poprodukcyjnym;
Występowanie dwóch bardzo licznych przedziałów wiekowych, tj. 40-55 lat i
20-24 lata, które odpowiadają kolejnym wyżom demograficznym;
.
Wskaźnik trwania długości
życia
Od kilku lat rośnie w
Polsce wskaźnik
trwania długości
życia.
W 2008 roku przeciętne
trwanie życia dla
mężczyzn wynosiło 71,3
lat, a dla kobiet – 80 lat.
W porównaniu do
początku lat 90-tych
trwanie życia wydłużyło
się o 5,4 roku dla
mężczyzn i 4,9 roku dla
kobiet.
Wskaźnik ów u
mężczyzn ma wzrosnąć
do 74 lat w 2025 r., a u
kobiet - do 81 lat (dla
porównania: w roku
1950 mężczyźni żyli
średnio 56 lat, a kobiety
- 61,6).
mężczyź
ni
kobiety
81
79
77
75
73
71
69
67
65
lat
1980 1985 1990 1995 2000 2005
Struktura płci
W strukturze płci polskiego społeczeństwa, podobnie jak w większości krajów
świata, występuje nierównowaga.
Wśród noworodków i w młodszych grupach wiekowych przeważają chłopcy
:
Wiek 0-4 lata : 970 tyś. chłopców, 917 tyś. dziewczyn
Wiek 5-9 lat: 932 tyś. chłopców, 884 tyś. dziewczyn
Przewaga mężczyzn nad przewagą kobiet kończy się w przedziale
wiekowym 45-49, kiedy to kobiety stanowią większość w proporcji
odpowiednio: 1,33 mln do 1,30 mln,
Z każdym rocznikiem jednak ta przewaga maleje ze względu na większą
umieralność mężczyzn
W najstarszych grupach wiekowych istnieje przewaga kobiet – żyją one średnio
o 8 lat dłużej jak mężczyźni.
Dla przykładu w przedziale wiekowym 80 -84 przewaga kobiet nad
mężczyznami wynosi odpowiednio: 515 tyś do 235 tyś. ( dane 2008 r.).
D
a
n
e
n
a
2
0
0
8
r.
Współczynnik feminizacji
Strukturę płci można również przedstawić za pomocą porównywalnych współczynników:
feminizacji
, czyli liczby kobiet przypadającej na 100 mężczyzn,
maskulinizacji
, tj. liczby mężczyzn przypadającej na 100 kobiet.
W Polsce współczynnik feminizacji wynosi
106,5
, przy czym jego wartość zmienia się w
poszczególnych grupach wiekowych i jest zróżnicowana przestrzennie, tj. według
województw oraz w podziale na ludność miejską i wiejską.
W Polsce w ogólnej liczbie ludności przeważają kobiety – 51,4% ogółu mieszkańców.
Generalnie wraz z wiekiem ludności wzrasta wartość współczynnika feminizacji:
do 45 roku życia występuje liczebna przewaga mężczyzn (97 kobiet na 100 mężczyzn),
powyżej tego wieku - współczynnik feminizacji wynosi 124, w najstarszych grupach wieku
(70 lat i więcej) – 180.
Najbardziej sfeminizowanym regionem w Polsce jest Łódź (ze względu na liczne zakłady
włókiennicze); tam współczynnik feminizacji wynosi 110 kobiet na 100 mężczyzn.
Struktura płci jest bardzo zróżnicowana w poszczególnych województwach. Współczynnik
feminizacji największy jest w województwach: łódzkim – 110 i mazowieckim – 109, najniższy
zaś w podlaskim, świętokrzyskim, warmińsko –mazurskim, podkarpackim – 105 ( dane na
2006 rok)
Zdecydowana nadwyżka kobiet nad liczbą mężczyzn notowana jest w miastach.
Współczynnik feminizacji zależy od pełnionych przez miasto funkcji – w ośrodkach, gdzie
dominuje górnictwo i przemysł ciężki, występuje niedobór kobiet.
Struktura społeczno-zawodowa
Wiek produkcyjny
- ludność wykonująca pracę przynoszącą dochód oraz
zarejestrowani bezrobotni; przedział wiekowy przyjęty w statystyce dla potrzeb
ekonomii. Według metodologii Głównego Urzędu Statystycznego w wieku
produkcyjnym znajdują się:
mężczyźni
pomiędzy
18. a 64.
rokiem życia,
kobiety
pomiędzy
18. a 59.
rokiem życia.
Odsetek ludności w wieku produkcyjnym określa potencjalne zasoby siły roboczej.
W 2004 roku na 100 Polaków w wieku produkcyjnym przypadało 57 osób w wieku
nieprodukcyjnym, w tym 24 w wieku poprodukcyjnym.
W 2008 r. ludność w wieku produkcyjnym wynosiła 24,6 mln osób, w wieku
przedprodukcyjnym ( 0-17) 7,3 mln a poprodukcyjnym 6,2 mln osób.
rok
ogółem
W wieku
przedprodukcyjny
m
W wieku
poprodukcyj
nym
1980
69
49
20
2005
56
32
24
2008
55
30
25
Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym
Wskaźniki zawodowe
Do oceny rzeczywistej sytuacji na rynku pracy stosuje się kilka wskaźników:
Współczynnik aktywności zawodowej
, obliczany jako udział osób aktywnych ( czynnych)
zawodowo w ogólnej liczbie ludności danej grupy wiekowej. Do kategorii czynnych
zawodowo zaliczane są także osoby zarejestrowane jako bezrobotne,
Współczynnik zatrudnienia
, odsetek osób pracujących w ogólnej liczbie ludności danej grupy
wiekowej,
Wskaźnik bezrobocia
( stopa bezrobocia), obliczany jako stosunek bezrobotnych do liczby
aktywnych zawodowo.
Oficjalne statystyki zaczęły uwzględniać i odnotowywać zjawisko bezrobocia od końca lat 80-
tych, czyli w okresie przemian społeczno-gospodarczych zachodzących w Polsce.
Od 1990 roku bezrobocie w Polsce rośnie szybkim tempem.
Więcej jak połowa ogólnej liczby bezrobotnych nie przekroczyła 35 roku życia.
Bez pracy pozostają głównie osoby z wykształceniem podstawowym, zasadniczym
zawodowym, jednak wskaźnik bezrobocia szybko rośnie wśród absolwentów szkół wyższych,
Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu lutego 2010 r.
wyniosła 2101,5 tys. osób (w tym 1033,9 tys. kobiet) i była wyższa niż przed miesiącem
o 49,0 tys. osób (tj. o 2,4%). W ujęciu rocznym wzrosła ona o 382,7 tys. (w analogicznym
okresie 2009 roku zanotowano jej wzrost o 84,4tys., tj. o 4,9%). Z ogólnej liczby
bezrobotnych 43,8% mieszkało na wsi.
stopa bezrobocia w grudniu 2008 roku wyniosła 11,9 procent,
Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu lutego 2010 r. stanowili 13,0 %
ludności aktywnej zawodowo (w styczniu br. – 12,7%).
Bezrobocie w Polsce według
województw
Dane z 2009 roku
Struktura zatrudnienia
Zmiany zachodzą także w strukturze zatrudnienia.
Zawodowa struktura ludności
to udziały poszczególnych grup zawodowych w
ogólnym stanie ludności pracującej zawodowo lub też udziały poszczególnych
grup, czerpiących źródła utrzymania z pracy w danym zawodzie, w ogólnej
liczbie ludności (struktura ludności aktywnej zawodowo według działów
gospodarki narodowej lub według sektorów). W tym drugim przypadku
bierzemy pod uwagę nie tylko czynnych zawodowo, ale również osoby
pozostające na ich utrzymaniu we wspólnym gospodarstwie domowym.
Struktura zawodowa ludności to osoby :
w wieku produkcyjnym,
ludność czynna zawodowo to pracujący oraz bezrobotni szukający pracy;
ludność bierna zawodowo to osoby, które pobierają naukę, są na rencie lub
emeryturze, bezrobotni, którzy nie szukają pracy,
Według danych na rok 2003 w Polsce było 56,3% ludności aktywnej zawodowo,
zaś pozostałe 43,7% to ludność bierna zawodowo. Osoby pracujące w Polsce są
zatrudnione w trzech sektorach gospodarki: przemyśle, usługach i rolnictwie.
Główne sektory Zatrudnienia
Od II wojny światowej bardzo
szybko malała liczba osób
zatrudnionych w rolnictwie.
Odsetek osób zatrudnionych w
tym sektorze spadł o 60% w
pierwszych latach powojennych
do poniżej 30% w 1980 r. i do ok.
20% na początku XXI w. Mimo to
poziom zatrudnienia w rolnictwie
jest nadal prawie 3 razy większy
jak w innych krajach Europy
Zachodniej. Z drugiej strony
wzrosło zatrudnienie w
przemyśle, przekraczając w
latach 60-tych i 70-tych 35%.
Zmalało na początku XXI w. do ok.
25%.
Od 1990 roku szybko wzrasta
poziom zatrudnienia w usługach.
Pracuje w nim więcej jak połowa
zatrudnionych osób. Jednak wciąż
jest to za mało, by dorównać
krajom wysokorozwiniętym.
W czasach obecnych powstają
miejsca pracy w nowoczesnych
branżach. W usługach pracuje
obecnie 8,51 mln osób, a w
przemyśle 4,86 mln , na 15,6
mln ogółem zatrudnionych w
Polsce w 2008 roku.
78
76,5
75,
1
66,
4
66
Holandia Wielka Bryt. Szwecja Niemcy
Irlandia
80
75
70
65
60
Odsetek zatrudnionych w usługach w
wybranych krajach Europy w 2004 r
Struktura narodowościowa
Współczesna Polska jest krajem prawie całkowicie jednolitym narodowościowo.
Wg spisu powszechnego z 2002 roku, liczebność mniejszości narodowych wynosi 3,26%
ogółu mieszkańców, czyli ok. 1,5 mln osób.
W okresie międzywojennym (lata 1918-1939) w granicach II Rzeczpospolitej mieszkało
11,3 mln osób innej niż polska narodowości, co stanowiło 35% ogółu (dane z 1931 r.).
Przyczyny tak dużych zmian w strukturze narodowościowej były związane z tragicznym
bilansem II wojny światowej i konsekwentną realizacją powojennej polityki władz
socjalistycznej Polski. Działania wojenne i eksterminacja ludności pochłonęły ok. 6 mln
istnień ludzkich, na skutek zmiany granic poza Polską znalazło się ok. 6,5 mln osób, a
przymusowe migracje i przesiedlenia uszczupliły polskie społeczeństwo o 1,7 mln osób.
Najliczniejszą mniejszością narodową są dzisiaj
Niemcy.
Liczba osób tej
narodowości oceniana jest na
ok. 150 tys. (w 1931 r. - 800 tys.).
Zamieszkują
głównie Śląsk.
Druga grupa to
Białorusini
, których jest
ok. 49 tys. (1931 - 1,9 mln).
Mieszkają przede
wszystkim na wschodzie Polski.
Trzecią najliczniejszą grupę stanowią
Ukraińcy,
po II wojnie światowej przymusowo
przesiedleni na ziemie zachodnie i północne. Żyje ich w Polsce
ok. 31 tys. (1931 - 5
mln).
Naród, narodowość, grupa etniczna
Naród
– wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i
kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych
członków.
Narodowość
- pochodzenie określane w naszym kręgu kulturowym zwykle zgodnie z
pochodzeniem rodzica bądź też jego przodka, przynależność do określonego narodu (np.
polskiego), poczucie przynależności do narodu.
Grupa etniczna
- (inaczej: etnos), w znaczeniach antropologicznym i społecznym -
zbiorowość, która postrzega siebie samą i postrzegana jest przez otaczające ją
zbiorowości jako odrębną i specyficzną ze względu na jedną lub więcej cech takich jak:
kulturę (język, gwarę, religię, obyczajowość, itp.)
genealogię (wspólne losy/wspólna historia, wspólni przodkowie, itp.)
poczucie posiadania własnego terytorium i praw do niego
odrębność osobowościową (stereotypy - czyli jak inni ich postrzegają, autostereotypy -
czyli wyobrażenia o samych sobie).
W znaczeniu politycznym termin grupa etniczna określa zbiorowość ludzi odróżniającą się
od większości społeczeństwa jakiegoś państwa, ale nieidentyfikującą się z żadnym narodem
tworzącym inne państwo, np. Romowie (w wielu państwach Europy), Łemkowie (w Polsce)
czy Arumuni (w Grecji). Czasami wobec grup etnicznych używa się określenia zalążek
narodu, przez co rozumie się że potencjalnie każda grupa etniczna w przyszłości może stać
się narodem.
Mniejszości narodowe, grupy etniczne
Mniejszość narodowa/etniczna
– grupa
obywateli mniej liczna od pozostałych
mieszkańców kraju, wyróżniająca się
językiem, kulturą lub tradycją i mającą
poczucie odrębności narodowej, a pochodzącą
ze społeczności, która na terenie Polski
zamieszkuje co najmniej od 100 lat.
Mniejszość narodowa różni się od etnicznej
tym, że musi się utożsamiać z narodem
mającym współcześnie własne państwo.
Zgodnie z definicją na obszarze Polski
mieszkają przedstawiciele 9 mniejszości
narodowych:
Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie,
Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi
4 mniejszości etniczne:
Karaimi, Łemkowie, Romowie i Tatarzy.
W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002
roku ponad 96% ankietowanych
zadeklarowało narodowość polską, 1,23%
(471,5 tys. osób) – przynależność do innej
narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9
tys. osób) nie określiło swej narodowości,
Liczną, ok. 170 tysięczną grupę stanowią
osoby, które swoją narodowość określają jako
śląską, jednak Ślązacy – zgodnie z polskim
prawem – nie są uznawani za odrębny naród.
Podobnie jak Kaszubi nie znaleźli się na
oficjalnej liście mniejszości narodowych
sporządzonej przez MSWiA.
Romowie
Karaimi
Mniejszości narodowe, grupy etniczne i
dialekty
Mniejszości narodowe
Mniejszości
etniczne
Niemcy
Ukraińcy
Białorusini
Słowacy
Litwini
Rosjanie
Żydzi
Ormianie
Grecy
Starowiercy
Czesi
Łemkowi
e
Romowie
Karaimi
Tatarzy
Rozmieszczenie mniejszości i
dialekty
Rozmieszczenie mniejszości grup
etnicznych i mniejszości narodowych
na terytorium Polski wykazuje spore
zróżnicowanie.
Niektóre z nich np. Rosjanie i
Romowie są rozproszone dość
równomiernie. Przedstawiciele innych
mniejszości, np. Łemkowie i Ukraińcy
zostali po II wojnie przesiedleni na
nowe ziemie, czasami odległe od ich
pierwotnych.
Najbardziej zróżnicowane jest
województwo podlaskie. Oprócz
Polaków mieszkają tam także:
Białorusini, Litwini, Tatarzy, Ukraińcy,
Rosjanie, Romowie i Żydzi.( 4,5%
ogółu ludności)
W woj. Opolskim zanotowano
największy odsetek ludności
niepolskiej ( ponad10%), wśród której
zdecydowanie przeważają Niemcy.
Istnieje 9 dialektów
wyróżnionych na terenie Polski
Jedynym według ustawy
językiem regionalnym w
Polsce jest język kaszubski
Struktura wyznaniowa
Statystyki dotyczące wyznań religijnych w Polsce opierają się na
przybliżonych wartościach, ponieważ zagadnienia te nie były badane w
żadnym ze spisów powszechnych po wojnie. Informacje o liczbie wyznawców
pochodzą z danych przekazywanych przez poszczególne Kościoły i związki
wyznaniowe, których w Polsce zarejestrowano oficjalnie ok. 100.
Od X w. do II wojny światowej Polska była krajem zróżnicowanym pod
względem religijnym, dzięki tolerancji religijnej pozwalającej na
współistnienie wielu wyznań.
Po II wojnie światowej Polska stała się państwem w dużym stopniu
jednorodnym pod względem wyznaniowym
(94% ludności stanowią
katolicy).
Stan ten jest następstwem kilku faktów historycznych: utraty
Kresów (zamieszkanych w znacznej mierze przez ludność prawosławną),
ucieczki i wysiedlenia protestantów z Ziem Zachodnich i Północnych,
wymordowania przez Niemców prawie całej ludności żydowskiej wyznającej
judaizm, emigracji do Niemiec kolejnych grup ludności z Ziem Zachodnich
i Północnych oraz emigracji ocalałej z wojny ludności żydowskiej.
Główne Wyznania w Polsce
Według danych GUS w 2009 roku ok.
95,5 % ludności kraju, stanowili
Chrześcijanie
, spośród pozostałych wyznań katolickich najliczniejsi są
unici
,
czyli wyznawcy Kościoła Grekokatolickiego (
53 tysiące
), przeważają ty
Łemkowie i Ukraińcy.
Kolejną liczną grupę wyznaniową stanowią
ludność Prawosławna
(
510 tyś.
)
,
należący do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Wyznawcy tej
religii mieszkają głównie na wschodzie kraju i są to przede wszystkim:
Białorusini, Ukraińcy, Łemkowie i Rosjanie.
Około 150 tysięcy
osób związanych jest w Polsce z
wyznaniem protestanckim
i
związkami wyznaniowymi związanymi z protestancką tradycją. Należy tu
głównie Kościół Ewangelicko-Augsburski ( 78 tyś) czy Kościół Zielonoświątkowy
( 21 tys.).
Związki wyznaniowe niechrześcijańskie
Są one reprezentowane w Polsce zarówno przez tradycyjne związki wyznaniowe
Tatarów (Muzułmański Związek Religijny z ok. 5 tys. wiernych),
Żydów (Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich) Karaimów (Karaimski
Związek Religijny), jak i organizacje religijne nawiązujące do religii
orientalnych (islamu, hinduizmu, buddyzmu). Te ostatnie przedostawały się do
Polski najczęściej z Zachodu i noszą cechy nowych kultów synkretycznych,
pozyskujących zwolenników zwłaszcza wśród młodszego pokolenia.