Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Justyna Drop

STRUKTURA LUDNOŚCI W

POLSCE

Struktura ludności



Demografia

- jest dziedziną nauki, która zajmuje się: życiem, powstawaniem i

przemijaniem społeczności ludzkiej, w równej mierze jej opisem liczbowym
(przyrostem naturalnym, migracjami), strukturą (wieku, płci, zawodową,
narodowościową, wyznaniową), jak również jej rozmieszczeniem
przestrzennym i dalszymi czynnikami, w szczególności społecznymi i
socjologicznymi, które wpływają na jej zmiany. W śledzeniu i odkrywaniu
praw rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu,
demografia stosuje metody statystyczne.



Struktura ludności

jest jednym z obiektów badań demografii, a odnosi się

przede wszystkim do:



Wieku



Płci



Zatrudnienia



Wyznania



Narodowości



Grupy etnicznej

Struktura ludności według płci i wieku

85 lat i
więcej

80

75

70

65

60

55

50

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

0 50 100 150 200 250 300
350 tyś.

350 300 250 200 150 100
50 0

Tyś.

Wiek
produkcyjn
y

Wiek
nieprodukcyjny

Nadwyżka liczby kobiet
nad liczbą mężczyzn

Nadwyżka liczby
mężczyzn nad
liczbą kobiet

MĘŻCZYŹN
I

KOBIETY

Struktura wieku



W strukturze wieku ludności Polski za najważniejsze należy uznać:



Ludność Polski

w porównaniu do krajów Europy Zachodniej jest wciąż

społeczeństwem stosunkowo młodym

.



Prognozy jednak zapowiadają dosyć szybki wzrost udziału osób starszych w
strukturze wiekowej społeczeństwa. Szacuje się , że w ok. 2025 roku co piąty
Polak będzie miał 65 lat



Statystyczny mieszkaniec kraju ma dziś niespełna 35 lat (kobieta - 37 lat,
mężczyzna - 33 lata).



Czterdziestu lat życia nie przekroczyło 56,2% Polaków. Liczba urodzin dzieci
maleje. W 1996 r. wyniosła 428,2 tys., a w 2003 r. już tylko 351 tys. (dla
porównania: w 1983 r. na świat przyszło 723 tys. dzieci).



Systematyczne zmniejszanie się liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w
wyniku spadającej liczby urodzeń;



Stosunkowo dużą liczbę ludności w wieku produkcyjnym, tj. 18-59 lat dla
kobiet i 18-64 lata dla mężczyzn (w 2001 r. – 61,2% ogółu ludności);



Stałe zwiększanie się liczby ludności w wieku poprodukcyjnym;



Występowanie dwóch bardzo licznych przedziałów wiekowych, tj. 40-55 lat i
20-24 lata, które odpowiadają kolejnym wyżom demograficznym;
.

Wskaźnik trwania długości
życia

Od kilku lat rośnie w
Polsce wskaźnik
trwania długości życia.

W 2008 roku przeciętne
trwanie życia dla
mężczyzn wynosiło 71,3
lat, a dla kobiet – 80 lat.

W porównaniu do
początku lat 90-tych
trwanie życia wydłużyło
się o 5,4 roku dla
mężczyzn i 4,9 roku dla
kobiet.
Wskaźnik ów u mężczyzn
ma wzrosnąć do 74 lat w
2025 r., a u kobiet - do
81 lat (dla porównania: w
roku 1950 mężczyźni żyli
średnio 56 lat, a kobiety -
61,6).

mężczyź
ni

kobiety

81

79

77

75

73

71

69

67

65

lat

1980 1985 1990 1995 2000 2005

Struktura płci



W strukturze płci polskiego społeczeństwa, podobnie jak w większości krajów
świata, występuje nierównowaga.



Wśród noworodków i w młodszych grupach wiekowych przeważają chłopcy

:



Wiek 0-4 lata : 970 tyś. chłopców, 917 tyś. dziewczyn



Wiek 5-9 lat: 932 tyś. chłopców, 884 tyś. dziewczyn



Przewaga mężczyzn nad przewagą kobiet kończy się w przedziale
wiekowym 45-49, kiedy to kobiety stanowią większość w proporcji
odpowiednio: 1,33 mln do 1,30 mln,



Z każdym rocznikiem jednak ta przewaga maleje ze względu na większą
umieralność mężczyzn



W najstarszych grupach wiekowych istnieje przewaga kobiet – żyją one średnio
o 8 lat dłużej jak mężczyźni.

Dla przykładu w przedziale wiekowym 80 -84 przewaga kobiet nad

mężczyznami wynosi odpowiednio: 515 tyś do 235 tyś. ( dane 2008 r.).

D

a

n

e

n

a

2

0

0

8

r.

Współczynnik feminizacji



Strukturę płci można również przedstawić za pomocą porównywalnych współczynników:



feminizacji

, czyli liczby kobiet przypadającej na 100 mężczyzn,



maskulinizacji

, tj. liczby mężczyzn przypadającej na 100 kobiet.

W Polsce współczynnik feminizacji wynosi

106,5

, przy czym jego wartość zmienia się w

poszczególnych grupach wiekowych i jest zróżnicowana przestrzennie, tj. według
województw oraz w podziale na ludność miejską i wiejską.



W Polsce w ogólnej liczbie ludności przeważają kobiety – 51,4% ogółu mieszkańców.
Generalnie wraz z wiekiem ludności wzrasta wartość współczynnika feminizacji:

do 45 roku życia występuje liczebna przewaga mężczyzn (97 kobiet na 100 mężczyzn),

powyżej tego wieku - współczynnik feminizacji wynosi 124, w najstarszych grupach wieku
(70 lat i więcej) – 180.



Najbardziej sfeminizowanym regionem w Polsce jest Łódź (ze względu na liczne zakłady
włókiennicze); tam współczynnik feminizacji wynosi 110 kobiet na 100 mężczyzn.



Struktura płci jest bardzo zróżnicowana w poszczególnych województwach. Współczynnik
feminizacji największy jest w województwach: łódzkim – 110 i mazowieckim – 109, najniższy
zaś w podlaskim, świętokrzyskim, warmińsko –mazurskim, podkarpackim – 105 ( dane na
2006 rok)
Zdecydowana nadwyżka kobiet nad liczbą mężczyzn notowana jest w miastach.
Współczynnik feminizacji zależy od pełnionych przez miasto funkcji – w ośrodkach, gdzie
dominuje górnictwo i przemysł ciężki, występuje niedobór kobiet.

Struktura społeczno-zawodowa



Wiek produkcyjny

- ludność wykonująca pracę przynoszącą dochód oraz

zarejestrowani bezrobotni; przedział wiekowy przyjęty w statystyce dla
potrzeb ekonomii. Według metodologii Głównego Urzędu Statystycznego w
wieku produkcyjnym znajdują się:



mężczyźni

pomiędzy

18. a 64.

rokiem życia,



kobiety

pomiędzy

18. a 59.

rokiem życia.



Odsetek ludności w wieku produkcyjnym określa potencjalne zasoby siły
roboczej.



W 2004 roku na 100 Polaków w wieku produkcyjnym przypadało 57 osób w
wieku nieprodukcyjnym, w tym 24 w wieku poprodukcyjnym.



W 2008 r. ludność w wieku produkcyjnym wynosiła 24,6 mln osób, w
wieku przedprodukcyjnym ( 0-17) 7,3 mln a poprodukcyjnym 6,2 mln osób.

rok

ogółem

W wieku
przedprodukcyjny
m

W wieku
poprodukcyj
nym

1980

69

49

20

2005

56

32

24

2008

55

30

25

Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym

Wskaźniki zawodowe



Do oceny rzeczywistej sytuacji na rynku pracy stosuje się kilka wskaźników:



Współczynnik aktywności zawodowej

, obliczany jako udział osób aktywnych ( czynnych) zawodowo w

ogólnej liczbie ludności danej grupy wiekowej. Do kategorii czynnych zawodowo zaliczane są także
osoby zarejestrowane jako bezrobotne,



Współczynnik zatrudnienia

, odsetek osób pracujących w ogólnej liczbie ludności danej grupy

wiekowej,



Wskaźnik bezrobocia

( stopa bezrobocia), obliczany jako stosunek bezrobotnych do liczby aktywnych

zawodowo.



Oficjalne statystyki zaczęły uwzględniać i odnotowywać zjawisko bezrobocia od końca lat 80-tych,
czyli w okresie przemian społeczno-gospodarczych zachodzących w Polsce.



Od 1990 roku bezrobocie w Polsce rośnie szybkim tempem.



Więcej jak połowa ogólnej liczby bezrobotnych nie przekroczyła 35 roku życia.



Bez pracy pozostają głównie osoby z wykształceniem podstawowym, zasadniczym zawodowym, jednak
wskaźnik bezrobocia szybko rośnie wśród absolwentów szkół wyższych,



Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu lutego 2010 r. wyniosła 2101,5
tys. osób (w tym 1033,9 tys. kobiet) i była wyższa niż przed miesiącem o 49,0 tys. osób (tj. o 2,4%). W
ujęciu rocznym wzrosła ona o 382,7 tys. (w analogicznym okresie 2009 roku zanotowano jej wzrost o
84,4tys., tj. o 4,9%). Z ogólnej liczby bezrobotnych 43,8% mieszkało na wsi.



stopa bezrobocia w grudniu 2008 roku wyniosła 11,9 procent,



Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu lutego 2010 r. stanowili 13,0 % ludności
aktywnej zawodowo (w styczniu br.  – 12,7%).

Bezrobocie w Polsce według

województw

Dane z 2009 roku

Struktura zatrudnienia



Zmiany zachodzą także w strukturze zatrudnienia.



Zawodowa struktura ludności

to udziały poszczególnych grup zawodowych w

ogólnym stanie ludności pracującej zawodowo lub też udziały poszczególnych
grup, czerpiących źródła utrzymania z pracy w danym zawodzie, w ogólnej
liczbie ludności (struktura ludności aktywnej zawodowo według działów
gospodarki narodowej lub według sektorów). W tym drugim przypadku
bierzemy pod uwagę nie tylko czynnych zawodowo, ale również osoby
pozostające na ich utrzymaniu we wspólnym gospodarstwie domowym.



Struktura zawodowa ludności to osoby :



w wieku produkcyjnym,



ludność czynna zawodowo to pracujący oraz bezrobotni szukający pracy;



ludność bierna zawodowo to osoby, które pobierają naukę, są na rencie lub
emeryturze, bezrobotni, którzy nie szukają pracy,



Według danych na rok 2003 w Polsce było 56,3% ludności aktywnej
zawodowo, zaś pozostałe 43,7% to ludność bierna zawodowo. Osoby
pracujące w Polsce są zatrudnione w trzech sektorach gospodarki: przemyśle,
usługach i rolnictwie.



Główne sektory Zatrudnienia

Od II wojny światowej bardzo szybko
malała liczba osób zatrudnionych w
rolnictwie.
Odsetek osób zatrudnionych w tym
sektorze spadł o 60% w pierwszych
latach powojennych do poniżej 30% w
1980 r. i do ok. 20% na początku XXI
w. Mimo to poziom zatrudnienia w
rolnictwie jest nadal prawie 3 razy
większy jak w innych krajach Europy
Zachodniej. Z drugiej strony wzrosło
zatrudnienie w przemyśle,
przekraczając w latach 60-tych i 70-
tych 35%. Zmalało na początku XXI w.
do ok. 25%.
Od 1990 roku szybko wzrasta poziom
zatrudnienia w usługach. Pracuje w
nim więcej jak połowa zatrudnionych
osób. Jednak wciąż jest to za mało, by
dorównać krajom wysokorozwiniętym.
W czasach obecnych powstają miejsca
pracy w nowoczesnych branżach. W
usługach pracuje obecnie 8,51
mln osób, a w przemyśle 4,86
mln , na 15,6 mln ogółem
zatrudnionych w Polsce w 2008
roku.

78

76,5

75,
1

66,
4

66

Holandia Wielka Bryt. Szwecja Niemcy
Irlandia

80

75

70

65

60

Odsetek zatrudnionych w usługach w
wybranych krajach Europy w 2004 r

Struktura narodowościowa



Współczesna Polska jest krajem prawie całkowicie jednolitym
narodowościowo.



Wg spisu powszechnego z 2002 roku, liczebność mniejszości narodowych
wynosi 3,26% ogółu mieszkańców, czyli ok. 1,5 mln osób.



W okresie międzywojennym (lata 1918-1939) w granicach II Rzeczpospolitej
mieszkało 11,3 mln osób innej niż polska narodowości, co stanowiło 35%
ogółu (dane z 1931 r.).



Przyczyny tak dużych zmian w strukturze narodowościowej były związane z
tragicznym bilansem II wojny światowej i konsekwentną realizacją
powojennej polityki władz socjalistycznej Polski. Działania wojenne i
eksterminacja ludności pochłonęły ok. 6 mln istnień ludzkich, na skutek
zmiany granic poza Polską znalazło się ok. 6,5 mln osób, a przymusowe
migracje i przesiedlenia uszczupliły polskie społeczeństwo o 1,7 mln osób.



Najliczniejszą mniejszością narodową są dzisiaj

Niemcy.

Liczba osób

tej narodowości oceniana jest na

ok. 150 tys. (w 1931 r. - 800 tys.).

Zamieszkują głównie Śląsk.



Druga grupa to

Białorusini

, których jest

ok. 49 tys. (1931 - 1,9 mln).

Mieszkają przede wszystkim na wschodzie Polski.



Trzecią najliczniejszą grupę stanowią

Ukraińcy,

po II wojnie światowej

przymusowo przesiedleni na ziemie zachodnie i północne. Żyje ich w Polsce

ok. 31 tys. (1931 - 5 mln).

Naród, narodowość, grupa etniczna



Naród

– wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym,

społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca
się w świadomości swych członków.



Narodowość

- pochodzenie określane w naszym kręgu kulturowym zwykle

zgodnie z pochodzeniem rodzica bądź też jego przodka, przynależność do
określonego narodu (np. polskiego), poczucie przynależności do narodu.



Grupa etniczna

- (inaczej: etnos), w znaczeniach antropologicznym i

społecznym - zbiorowość, która postrzega siebie samą i postrzegana jest
przez otaczające ją zbiorowości jako odrębną i specyficzną ze względu na
jedną lub więcej cech takich jak:



kulturę (język, gwarę, religię, obyczajowość, itp.)



genealogię (wspólne losy/wspólna historia, wspólni przodkowie, itp.)



poczucie posiadania własnego terytorium i praw do niego



odrębność osobowościową (stereotypy - czyli jak inni ich postrzegają,
autostereotypy - czyli wyobrażenia o samych sobie).



W znaczeniu politycznym termin grupa etniczna określa zbiorowość ludzi
odróżniającą się od większości społeczeństwa jakiegoś państwa, ale
nieidentyfikującą się z żadnym narodem tworzącym inne państwo, np.
Romowie (w wielu państwach Europy), Łemkowie (w Polsce) czy Arumuni (w
Grecji). Czasami wobec grup etnicznych używa się określenia zalążek narodu,
przez co rozumie się że potencjalnie każda grupa etniczna w przyszłości może
stać się narodem.

Mniejszości narodowe
i etniczne

Liczba osób
( 2002 rok)

Główne skupiska mniejszości

Mn

iej

szo

ści

na

ro

do

we

Białorusini

47 640

Województwo podlaskie, zwłaszcza na południe i
wschód od Białegostoku

Czesi

386

Zelów w województwie łódzkim oraz zachodnia
część Kotliny Kłodzkiej

Litwini

5 639

Okolice Puńska i Sejn w województwie podlaskim

Niemcy

14 7094

Głównie województwa opolskie i śląskie oraz
lokalne mniejsze skupiska w województwach:
warmińsko-mazurskim, pomorskim, zachodnio-
pomorskim i dolnośląskim

Ormianie

262

Brak wyraźnych skupisk

Rosjanie

3 244

Brak wyraźnych skupisk

Słowacy

1 710

Spisz i Orawa w województwie małopolskim

Ukraińcy

27 172

Województwo warmińsko-mazurskie, a także
województwa północnej i zachodniej Polski oraz
województwo podkarpackie

Żydzi

1 055

Warszawa, Wrocław, Łódź, Kraków

Mn

iej

szo

ści

na

ro

do

we

Karami

43

Warszawa, Wrocław, Gdańsk, Gdynia, Sopot

Łemkowie

5 850

Województwa zachodniej Polski, głównie
dolnośląskie i lubuskie, a także Beskid Niski i
Beskid Sądecki

Romowie

12 731

Górskie tereny województwa małopolskiego oraz
wiele miast w całym kraju (głównie: Warszawa,
Poznań, Wrocław, Łódź, Kraków, Gdańsk)

Tatarzy

447

Bohoniki i Kruszyniany, Białystok, Sokółka,
Dąbrowa Białostocka

Mniejszości narodowe, grupy etniczne

Mniejszość narodowa/etniczna

– grupa obywateli

mniej liczna od pozostałych mieszkańców kraju,
wyróżniająca się językiem, kulturą lub tradycją i
mającą poczucie odrębności narodowej, a
pochodzącą ze społeczności, która na terenie Polski
zamieszkuje co najmniej od 100 lat. Mniejszość
narodowa różni się od etnicznej tym, że musi się
utożsamiać z narodem mającym współcześnie
własne państwo.

Zgodnie z definicją na obszarze Polski mieszkają
przedstawiciele 9 mniejszości narodowych:

Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie,
Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi

4 mniejszości etniczne:

Karaimi, Łemkowie, Romowie i Tatarzy.

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 roku
ponad 96% ankietowanych zadeklarowało
narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) –
przynależność do innej narodowości, natomiast
2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej
narodowości,
Liczną, ok. 170 tysięczną grupę stanowią osoby,
które swoją narodowość określają jako śląską,
jednak Ślązacy – zgodnie z polskim prawem – nie są
uznawani za odrębny naród. Podobnie jak Kaszubi
nie znaleźli się na oficjalnej liście mniejszości
narodowych sporządzonej przez MSWiA.

Romowie

Karaimi

Mniejszości narodowe, grupy etniczne i
dialekty

Mniejszości narodowe

Mniejszości
etniczne

Niemcy
Ukraińcy
Białorusini
Słowacy
Litwini
Rosjanie
Żydzi
Ormianie
Grecy
Starowiercy
Czesi

Łemkowi
e
Romowie
Karaimi
Tatarzy

Rozmieszczenie mniejszości i dialekty

Rozmieszczenie mniejszości grup
etnicznych i mniejszości narodowych na
terytorium Polski wykazuje spore
zróżnicowanie.
Niektóre z nich np. Rosjanie i Romowie
są rozproszone dość równomiernie.
Przedstawiciele innych mniejszości, np.
Łemkowie i Ukraińcy zostali po II
wojnie przesiedleni na nowe ziemie,
czasami odległe od ich pierwotnych.
Najbardziej zróżnicowane jest
województwo podlaskie. Oprócz
Polaków mieszkają tam także:
Białorusini, Litwini, Tatarzy, Ukraińcy,
Rosjanie, Romowie i Żydzi.( 4,5% ogółu
ludności)
W woj. Opolskim zanotowano
największy odsetek ludności
niepolskiej ( ponad10%), wśród której
zdecydowanie przeważają Niemcy.

Istnieje 9 dialektów
wyróżnionych na terenie Polski
Jedynym według ustawy
językiem regionalnym w
Polsce jest język kaszubski

Struktura wyznaniowa



Statystyki dotyczące wyznań religijnych w Polsce opierają się na
przybliżonych wartościach, ponieważ zagadnienia te nie były badane w
żadnym ze spisów powszechnych po wojnie. Informacje o liczbie wyznawców
pochodzą z danych przekazywanych przez poszczególne Kościoły i związki
wyznaniowe, których w Polsce zarejestrowano oficjalnie ok. 100.



Od X w. do II wojny światowej Polska była krajem zróżnicowanym pod
względem religijnym, dzięki tolerancji religijnej pozwalającej na
współistnienie wielu wyznań.



Po II wojnie światowej Polska stała się państwem w dużym stopniu
jednorodnym pod względem wyznaniowym

(94% ludności stanowią

katolicy).

Stan ten jest następstwem kilku faktów historycznych: utraty

Kresów (zamieszkanych w znacznej mierze przez ludność prawosławną),
ucieczki i wysiedlenia protestantów z Ziem Zachodnich i Północnych,
wymordowania przez Niemców prawie całej ludności żydowskiej wyznającej
judaizm, emigracji do Niemiec kolejnych grup ludności z Ziem Zachodnich
i Północnych oraz emigracji ocalałej z wojny ludności żydowskiej.

Główne Wyznania w Polsce



Według danych GUS w 2009 roku ok.

95,5 % ludności kraju, stanowili

Chrześcijanie

, spośród pozostałych wyznań katolickich najliczniejsi są

unici

, czyli

wyznawcy Kościoła Grekokatolickiego (

53 tysiące

), przeważają ty Łemkowie i Ukraińcy.



Kolejną liczną grupę wyznaniową stanowią

ludność Prawosławna

(

510 tyś.

)

,

należący do

Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Wyznawcy tej religii mieszkają
głównie na wschodzie kraju i są to przede wszystkim: Białorusini, Ukraińcy, Łemkowie i
Rosjanie.



Około 150 tysięcy

osób związanych jest w Polsce z

wyznaniem protestanckim

i

związkami wyznaniowymi związanymi z protestancką tradycją. Należy tu głównie
Kościół Ewangelicko-Augsburski ( 78 tyś) czy Kościół Zielonoświątkowy ( 21 tys.).



Związki wyznaniowe niechrześcijańskie
Są one reprezentowane w Polsce zarówno przez tradycyjne związki wyznaniowe



Tatarów (Muzułmański Związek Religijny z ok. 5 tys. wiernych),



Żydów (Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich) Karaimów (Karaimski Związek
Religijny), jak i organizacje religijne nawiązujące do religii orientalnych (islamu,
hinduizmu, buddyzmu). Te ostatnie przedostawały się do Polski najczęściej z Zachodu
i noszą cechy nowych kultów synkretycznych, pozyskujących zwolenników zwłaszcza
wśród młodszego pokolenia.