SEMESTR II

TEORIA MEMBRANOWA: 11/02/2012

Na⁺ Na⁺ Na⁺ Na⁺

Na⁺ Na⁺ Na⁺ Na⁺

błona komórkowa

K⁺ K⁺ K⁺ K⁺

K⁺ K⁺ K⁺

Pompa sodowo – potasowa zapewnia równomierne rozmieszczenie jonów sodu Na⁺ i potasu K⁺ po obu stronach błony komórkowej.

W przewodzeniu impulsów w komórce nerwowej podstawową rolę odgrywa błona komórkowa. Gdy neuron jest niepobudzony to błona komórkowa wykazuje polaryzację spoczynkową. Stan ten jest utrzymywany w wyniku obecności enzymu w błonie komórkowej - pompy sodowo-potasowej - która przenosi aktywnie przez błonę jony sodu i potasu. Energia potrzebna do aktywnego transportu jonów jest uzyskiwana z hydrolizy ATP do ADP i Pi.
Nierównomierne rozmieszczenie jonów sodu i jonów potasu po obu stronach błony komórkowej neuronu są przyczyną jej polaryzacji. Różnica potencjałów (potencjał spoczynkowy) między wewnętrzną a zewnętrzną powierzchnia błony wynosi -70 mV. W momencie lokalnego otwarcia kanałów jonowych w błonie komórkowej neuronu przez silny bodziec następuje chwilowa zmiana właściwości elektrycznych błony i gwałtowny napływ do wnętrza komórki jonów sodu oraz wypływ jonów potasu. Następuje wtedy depolaryzacja o potencjale +40 mV.
Po chwili następuje repolaryzacja błony, która jest skutkiem aktywności pomp sodowo-potasowych, które przepompowując aktywnie jony bardzo szybko doprowadzają do stanu polaryzacji spoczynkowej.
Proces lokalnej depolaryzacji może przemieścić się wzdłuż błony komórkowej neuronu jako fala depolaryzacyjna. Fala ta, we włóknach bezosłonkowych ma charakter ciągły, przez to względnie małą prędkość. Natomiast, w przypadku włókien dwuosłonkowych fala będzie się przemieszczała z większą prędkością z wyniku przeskoków do kolejnych przewężeń Ranviera.

Teoria membranowa jest koncepcja wyjaśniająca przewodnictwo we włóknach nerwowych.

Wyładowania elektryczne, wytworzone w określonych receptorach przenoszą informacje o natężeniu wprost proporcjonalnym do wielkości bodźca. Odbywa się to przez zmianę częstotliwości wylądowań o stałej amplitudzie – dotyczy ruchu falowego i drgającego.

Czyli im większe natężenie bodźca tym większa częstotliwość impulsów nerwowych w danym receptorze. Następnie impulsy te z odpowiednią częstotliwością poruszają się wzdłuż kolejnych neuronów.

Neuron – to podstawowa jednostka układu nerwowego.

W wyniku działania bodźca progowego następuje repolaryzacja => następnie wszystko wraca do normy tzn. do stanu polaryzacji spoczynkowej gdzie jony sodowe i potasowe sa równomiernie rozprowadzone po obu stronach błony komórkowej.

Synapsa to miejsce, w którym impuls nerwowy przeskakuje z jednej komórki nerwowej na inną lub na komórkę mięśniową bądź gruczołową, czyli na komórkę docelową.

Acetylocholina – to główny mediator w organizmach zwierząt.

BUDOWA ANATOMICZNA UKŁADU NERWOWEGO.

Anatomiczne układ nerwowy dzielimy na:

1. ośrodkowy układ nerwowy => centralny, w którego skład wchodzi:

• mózgowie

• rdzeń kręgowy

1. obwodowy układ nerwowy, który składa się z:

• 12-stu par nerwów czaszkowych

• nerwów rdzeniowych (np.: koń ma ok. 42 par, człowiek 21 par)

Fizjologicznie układ nerwowy dzielimy na:

1. somatyczny układ nerwowy, w którego skład wchodzą:

• mózgowie

• rdzeń kręgowy

• nerwy rdzeniowe

• nerwy czaszkowe (12 par)

Można o nim powiedzieć, że „obsługuje” ruchowo i czuciowo mięsnie, kościec i powłoki skórne.

1. Wegetatywny układ nerwowy => autonomiczny, który dzielimy na:

• układ współczulny => sympatyczny

• układ przywspółczulny => parasympatyczny

Jego zadaniem jest unerwianie wszystkich narządów i układów znajdujących się w organizmie – trzewia.

Ośrodkowy układ nerwowy:

UON składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego, które chronione są przez opony mózgowo – rdzeniowe – są to błony łączno – tkankowe, których jest 3:

• opona twarda – to silna błona łącznotkankowa, która spełnia role okostnej, zrastają się z kośćmi czaszki, przechodzi do kanału kręgowego – jest dwu-blaszkowa a przestrzeń miedzy tymi blaszkami wypełnia tkanka łączna luźna i tkanka tłuszczowa

• opona pajęcza => pajęczynówka – to bardzo cienka, pozbawiona naczyń tkanka, która okrywa mózgowie i rdzeń kręgowy, nie wciskając się w ich szczeliny i zagłębienia.

• opona miękka => właściwa – to najbardziej wewnętrzna opona, która bezpośrednio przylega do mózgowia i rdzenia kręgowego. Równie cienka, ale bogato unaczyniona – wciska się we wszystkie bruzdy i szczeliny mózgowia i rdzenia, a w komorach mózgowia tworzy sploty naczyniówkowe, które produkują płyn mózgowo – rdzeniowy (płyn rdzeniowy wypełnia przestrzeń miedzy pajęczynówką a oponą miękką oraz komory mózgowia i kanał ośrodkowy rdzenia).

Czaszka + kręgosłup + opony + płyn mózgowordzeniowy => ochrona przed wstrząsami.

Mózgowie znajduje się w czaszce i składa się z 5-ciu części:

1. kresomózgowie

2. międzymózgowie określone mianem mózgu

3. śródmózgowie

4. tyłomózgowie

określone zamózgowiem lub pniem mózgu

1. rdzeń przedłużony

Ad. 1 Kresomózgowie – składa się z:

• węchomózgowia

• tzw. płaszcza, który składa się z istoty szarej (kora mózgowa), istoty białej oraz jąder podkorowych

Kora mózgowa => istota szara jest silnie pofałdowana, dzięki temu może się tu pomieścić olbrzymia liczba neuronów. Jest ośrodkiem nadrzędnym w stosunku do innych ośrodków mózgowia, wyróżnia się w niej obszary odpowiedzialne za:

~ wzrok

~ węch

~ słuch

~ czucie skórne

~ ruch

Kresomózgowie osiągnęło u ssaków najwyższy stopień rozwoju. Tworzą go dwie półkule mózgowe połączone ze sobą spoidłem.

Ad. 2 Międzymózgowie – znajdują się tu ośrodki ucieczki i agresji, głodu i sytości, pragnienia, ośrodek termoregulacji oraz ośrodek rozrodczy – hamuje popęd seksualny.

Ad. 3 Śródmózgowie – znajdują się w nim ośrodki związane z narządem słuchu i równowagi.

Ad. 4 Tyłomózgowie – u ssaków silnie rozwinięte, składa się z móżdżku i mostu.

Móżdżek ma postać kuli, leży ponad rdzeniem przedłużonym, pokryty dużą warstwą istoty szarej (kory móżdżku), pośrodkowo leży robak, po obu stronach robaka układają się półkule móżdżku, istota biała leży głęboko i tworzy tam liczne rozgałęzienia => tzw. drzewo życia.

Móżdżek odpowiedzialny jest za prawidłowe utrzymanie równowagi i postawy oraz utrzymuje stały tonus.

Ad. 5 Rdzeń przedłużony – łączy się z tyłomózgowiem z jednej strony a rdzeniem kręgowym z drugiej. Znajdują się w nim ośrodki odpowiedzialne za podstawowe funkcje życiowe:

~ oddychanie

~ częściowo praca serca

~ połykanie

~ żucie

~ ssanie

Uszkodzenie (przerwanie) rdzenia przedłużonego równoważy ze śmiercią.

Rdzeń kręgowy – przypomina długi, spłaszczony sznur. Można go podzielić tak jak odcinki kręgosłupa, znajduje się w kanale kręgowym kręgosłupa.

W ośrodkowym układzie nerwowym ciała komórek nerwowych tworzą skupienia tzw. istotę szarą, natomiast skupienia neurytów tworzą istotę białą (substancję białą).

Skupienia istoty białej tworzą drogi nerwowe => wyróżniamy:

• drogi nerwowe czuciowe

• drogi nerwowe ruchowe

!!! w mózgowiu istota biała w środku, a istota szara na zewnątrz (kora mózgu).

!!! w rdzeniu kręgowym istota biała na zewnątrz, a istota szara w środku.

Przekrój poprzeczny przez rdzeń:

W rogach grzbietowych znajdują się neurony odpowiedzialne za czucie oraz stąd wychodzą neurony układu przywspółczulnego (parasympatycznego) .

W rogach bocznych maja ujście neurony dla układu współczulnego.

Rogi brzuszne => neurony ruchowe.

Autonomiczny układ nerwowy => wegetatywny:

1. układ współczulny (sympatyczny) – działa za pomocą noradrenaliny. Przyspiesza akcje serca, oddech, rozszerza źrenice, zwiększa wydzielanie potu, zwiększa ciśnienie krwi, powoduje jeżenie się włosów, w sytuacjach stresowych zwalnia / wręcz hamuje perystaltykę jelit i wytwarzanie soków trawiennych.

2. układ przywspółczulny => parasympatyczny – działa odwrotnie czyli spowalnia akcje serca, oddech, zwęża źrenice, zmniejsza ciśnienie krwi + w sytuacjach relaksacyjnych np. po najedzeniu; działa przy udziale acetylocholiny.

Nerwy czaszkowe odchodzą od mózgowia => 12 par:

Najważniejsze pary:

I para => nerwy węchowe

II para => nerwy wzrokowe

V para => nerwy trójdzielne – unerwiają skórę głowy oraz mięsnie poruszające żuchwą

VIII para => nerwy statyczno – słuchowe: unerwiają ucho wewnętrzne – najistotniejsza część narządu słuchu i równowagi

X para => nerwy błędne: unerwiają klatkę piersiowa, jamę brzuszna i wszystkie narządy wewnętrzne.

Pary I, II, VIII to nerwy czuciowe (zmysłowe) – zbudowane z wypustek czuciowych, odbierają podrażnienia z narządów węchu, wzroku, słuchu, równowagi i przewodzą je do mózgowia

Pary III, IV, VI to nerwy ruchowe – unerwiają mięsnie poruszające gałka oczną

Pary XI, XII to także nerwy ruchowe => XI unerwia część mięsni szyi, XII unerwia mięsnie języka

Pary V, VII, IX, i X to nerwy czuciowo – ruchowe => ruchowe unerwiają pozostałe mięsnie głowy, a czuciowe unerwiają skórę głowy i leżące w niej narządy.

Nerwy rdzeniowe – utworzone z korzeni grzbietowych i brzusznych rdzenia kręgowego. Jest ich na ogół tyle ile jest kręgów w poszczególnych odcinkach kręgosłupa, w związku z tym rozróżnia się:

• nerwy szyjne

• nerwy piersiowe

• nerwy lędźwiowe

• nerwy krzyżowe

• nerwy ogonowe

Nerwy rdzeniowe opuszczają kanał kręgowy przez otwory międzykręgowe. Każdy nerw po wyjściu z otworu międzykręgowego dzieli się na dwie gałązki => grzbietowa i brzuszna.

Gałązki grzbietowe unerwiają ruchowo i czuciowo części ciała leżące nad kręgosłupem (skóra).

Gałązki brzuszne unerwiają części ciała leżące pod kręgosłupem => części mięsni szyi, klatki piersiowej, ściany jamy brzusznej, część mięsni kończyn oraz skórę na tych partiach ciała.

ŁUK ODRUCHOWY I ODRUCHY:

Łuk odruchowy to droga jaka przebywa impuls nerwowy od receptora przez neurony do efektora.

Może on się odbywać z pominięciem mózgowia lub z nim.

Przykład odruchu bez udziału mózgowia => zadziałanie bodźcem bólowym np.: zastrzyk – schemat:

Odruch z udziałem mózgowia => odruch źrenicowy.

Odruch to prosta reakcja, która jest odpowiedzią na działający bodziec.

Odruchy dzielimy na:

• bezwarunkowe

• warunkowe

Odruchy bezwarunkowe => to odruchy wrodzone, uwarunkowane genetycznie, odbywają się bez naszej woli i świadomości; zaliczamy do nich:

• odruch kaszlu

• wykrztuśny

• wymiotny

• ślinienie

Odruchy warunkowe powstają na podłożu istniejących już odruchów skojarzonych z określonym bodźcem obojętnym, oparte są na treningu, a wyuczone i nietrenowane zanikają.

NARZĄDY ZMYSŁU:

Receptor => narząd zmysłu. 24/03/2012

U zwierząt wyżej zorganizowanych niektóre zespoły receptorów nerwów czuciowych ulęgły specjalizacji => tak powstały narządy zmysłów:

• słuchu

• równowagi

• wzroku

• smaku

• węchu (narząd powonienia)

• czucia skórnego

NARZĄD SŁUCHU => ucho – odbiera bodźce mechaniczne – dzielimy go na:

• ucho wewnętrzne

• ucho środkowe

• ucho zewnętrzne

Ucho zewnętrzne to małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny i błona bębenkowa. Narząd ten wysłany jest skórą, która zawiera liczne gruczoły łojowe i woskowe => gruczoły te wytwarzają substancje bakteriobójcze. Małżowina wychwytuje dźwięki a przewód słuchowy prowadzi je do błony bębenkowej.

Ucho środkowe => kosteczki słuchowe => młoteczek, kowadełko i strzemiączko – przylegają bezpośrednio do błony bębenkowej. Ucho środkowe połączone jest z gardłem za pomocą trąbki słuchowej. Błona bębenkowa może drgać swobodnie dzięki właściwemu ciśnieniu (ciśnienie atmosferyczne), wyrównanie ciśnień u uchu środkowym zachodzi w trąbce słuchowej (odbywa się dzięki niej). Zadaniem kostek słuchowych jest przenoszenie drgań z błony bębenkowej do ucha wewnętrznego.

Ucho wewnętrzne => okienko owalne, które prowadzi do ślimaka, czyli do właściwego narządu słuchu – jest to narząd spiralny Cortiego. Wypełniony on jest śródchłonką (endolimfa) i wyścielony jest nabłonkiem urzęsionym zmysłowym. Ucho wewnętrzne znajduje się w skalistej części kości skroniowej => w tzw. błędniku kostnym, w którego wnętrzu znajduje się błędnik błoniasty => miedzy nimi znajduje się płyn, który odgrywa dużą role w przenoszeniu podniet dźwiękowych i przestrzennych (śródchłonka = endolimfa).

W błędniku błoniastym wyróżnia się:

• przedsionek _{narząd równowagi}

• kanały półkuliste ^{narząd przedsionkowo – ślimakowy}

• ślimak = narząd słuchu

Narząd przedsionkowo – ślimakowy to:

• narząd słuchu => przystosowany do odbierania podniet dźwiękowych

• narząd równowagi => przystosowany do odbierania podniet z przestrzeni, co umożliwia zwierzęciu utrzymanie (zachowanie) równowagi i orientacje w położeniu własnego ciała oraz umożliwia właściwa składnię, czyli koordynacje ruchów.

Impulsy nerwowe z receptorów narządu słuchu i równowagi przenoszone są do mózgowia za pośrednictwem VIII pary nerwów czaszkowych!!!

Ucho wewnętrzne jako narząd równowagi = błędnik składa się z:

• dwóch woreczków => okrągłego i owalnego

• trzech kanałów półkulistych.

Schemat przebiegu bodźca dźwiękowego:

Odbiór dźwięku przez małżowinę uszną przewodem słuchowym zewnętrznym na błonę bębenkową, która zaczyna drgać kostki słuchowe odbierają drgania, wzmacniają je i przekazują ze strzemiączka na okienko owalne na ślimaka, gdzie zaczyna drgać śródchłonka i w zależności od amplitudy dźwięków następuje „przerobienie” bodźca akustycznego na bodziec nerwowy (elektryczny) i nerwem słuchowym przechodzi do części skroniowej kory mózgowej.

Woreczki okrągły i owalny => wypełnione są endolimfą, znajdują się w nich otolity => kamyczki błędnikowe (słuchowe), które pod wpływem siły grawitacji naciskają na odpowiednie komórki receptorowe informując o zmianie położenia ciała.

3 kanały półkuliste => wypełnione endolimfą – związane są z ruchami głowy (położeniem głowy) => czyli ruch głowy w jakimkolwiek kierunku powoduje ruch śródchłonki w przynajmniej jednym z 3-ch kanałów półkulistych co powoduje powstanie wrażeń: zwrotu i rotacji.

Błędnik zapewnia:

• równowagę ciała

• ustawienie głowy

• ruchy gałek ocznych

• odpowiednie napięcie mięsni szkieletowych (tonus)

NARZĄD WZROKU – oko:

Siatkówka => dwa rodzaje komórek światłoczułych = fotoreceptorów:

• pręciki => widzenie barw czarnych, białych i szarych – widzenie w nocy

• czopki => widzenie barw kolorowych – komórki światłoczułe zawierają tzw. czerwień wzrokową = widzenie przy dobrym oświetleniu – widzenie w ciągu dnia

Adaptacja oka => dostosowanie się oka do warunków świetlnych, zachodzi przy zwężaniu i rozszerzaniu się źrenicy.

Akomodacja oka => przystosowanie się oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w rożnych odległościach, zachodzi dzięki zmianie krzywizny soczewki, która dokonuje się przez mięśnie rzęskowe = więzadła rzęskowe.

Widzenie dwu- i jedno-oczne:

Widzenie dwuoczne => charakterystyczne dla człowieka, małp i większości mięsożernych – umożliwia precyzyjną ocenę odległości, lepszą orientacje przestrzenną oraz umożliwia precyzyjne ruchy kończyn. Ogranicza jednak pole widzenia.

Widzenie jednooczne => charakterystyczne dla wszystkich roślinożernych => czyli występuje u wszystkich zwierząt, których oczy umiejscowione są po obu stronach głowy a ich pola widzenie praktycznie się nie pokrywają => zwierze widzi cały horyzont, zwiększa się pole widzenia, gałki oczne mogą poruszać się niezależnie od siebie.

Widzenie barw => tłumaczy je nam teoria trójbarwna, która związana jest z funkcjonowaniem czopków siatkówki pod wpływem trzech barw:

• czerwonej

• zielonej

• fioletowej

Równomierne rozproszenie tych trzech barw powoduje widzenie barwy białej. Pośrednie barwy otrzymywane są ze zmieszania się rożnej długości fal światła docierającego do oka.

Kolor czarny nie pobudza prawdopodobnie żadnej ze światłoczułych substancji.

Zwierzęta, które prowadzą nocny tryb życia nie rozróżniają barw.

Drapieżne ptaki widzą nawet promienie podczerwone.

NARZĄD SMAKU = kubki smakowe:

Kubki smakowe => w brodawkach smakowych, rozmieszczone zazwyczaj na powierzchni języka. Wyróżniamy 3 typy brodawek:

• okolone

• liściaste

• grzybowate

Brodawki okolone => rozmieszczone na powierzchni grzbietowej języka:

• mięsożerne ok. 4 – 6 brodawek

• bydło ok. 20 brodawek

• koń 2 brodawki okolone

Brodawki liściaste => to ściśle do siebie przylegające fałdy błony śluzowej języka: u przeżuwaczy – zupełnych ich brak, u mięsożernych są one ledwo widoczne.

Brodawki grzybowate => znajdują się na stronie grzbietowej języka oraz na jego brzegach; u przeżuwaczy wyraźnie widoczne na wierzchołku języka jako uwypuklenie błony śluzowej.

Najbardziej rozwinięty narząd smaku mają roślinożerne !!!

Liczba kubków smakowych:

• człowiek => 2.000 – 3.000

• świnia => 9.000

• owca => 10.000

• bydło => 35.000

• antylopa => 50.000

Kubki smakowe składają się z właściwych komórek smakowych oraz z komórek podstawowych.

Ssaki rozróżniają 4 podstawowe smaki:

• słodki

• kwaśny

• gorzki

• słony

NARZĄD POWONIENIA = węch => znajduje się w okolicy kości sitowej w jamie nosowej. Błona śluzowa okolicy węchowej pokryta jest nabłonkiem wielorzędowym węchowym, ale wyróżnia się tu także komórki podporowe i podstawowe. Znajdują się tu również liczne gruczoły, których wydzielina powleka cienka warstwa powierzchnie nabłonka węchowego – wydzielina ta uczestniczy w rozpuszczaniu substancji wonnych.

Liczba komórek węchowych psa to ok. 200 milionów (człowieka tylko 8 milionów).

Narząd powonienie po pewnym czasie przestaje odczuwać określoną woń ale zachowuje wrażliwość na inne zapachy.

Rola: u zwierząt pomaga znaleźć i ocenić jakość pokarmu, ma duże znaczenie w prawidłowym przebiegu odruchów płciowych w okresie rui, ostrzega przed zbliżającym się niebezpieczeństwem – zapach drapieżnika.

NARZĄD CZUCIA SKÓRNEGO – rozmieszczony jest równomiernie na całej powierzchni ciała; wyróżniamy:

• receptory czucia dotyku

• receptory termiczne => czucie ciepła i zimna

• receptory bólowe => czyli odczuwanie bólu

RECEPTORY

EKSTERORECEPTORY INTERORECEPTORY

(receptory czucia zewnętrznego) (receptory czucia wewnętrznego)

METABOLIZM: 25/03/2012

Metabolizm => przemiana materii to wszystkie procesy chemiczne zachodzące w organizmach żywych.

Anabolizm => reakcja syntezy => powstanie związków złożonych ze związków prostych – np.: powstawanie białek

Katabolizm => to rozkład związków złożonych na związki proste.

Enzymy to specyficzne białka katalizujące reakcje chemiczne i biochemiczne.

Budowa enzymu => enzym składa się z części białkowej – APOENZYMU i części niebiałkowej – KOENZYMU.

Apoenzym odpowiedzialny jest z wybór reakcji.

Koenzym odpowiada za katalizowanie reakcji.

Oba działają w temperaturze 35 ^oC ~ 45 ^oC. powyżej 45 ^oC dochodzi do denaturyzacji białek, natomiast poniżej 35 ^oC do dezaktywacji białek (m.in. enzymów).

Enzymy podczas reakcji chemicznych i biochemicznych nie ulęgają zużyciu.

pH działania enzymów od kwasowego do zasadowego.

Metabolizm białek => przemiany białek ; 20 kodowanych aminokwasów; wiązania peptydowe.

Anabolizm białek => biosynteza białek, czyli łączenia aminokwasów w białka:

I etap => transkrypcja – przebiega w jadrze komórkowym, polega na przeniesieniu informacji genetycznej z DNA na mRNA (kwas rybonukleinowy informatyczny):

II etap => translacja – zachodzi w cytoplazmie na rybosomach – mRNA opuszcza jadro komórkowe, dochodzi do rRNA i wchodzi pomiędzy dwie struktury rybosomy jako tTNA = kwas rybonukleinowy przenośnikowy (transportowy).

Katabolizm białek => rozpad białek do aminokwasów, zachodzi w wątrobie, aminokwasy rozpadają się do amoniaku, który jest zamieniany od razu w mocznik.

PRZEMIANY CUKRÓW:

PRZEMIANY TŁUSZCZOWCÓW:

PRZEMIANY BIAŁEK:

PRZEMIANY WODY => H₂O – około 70% wagi zwierzęcia stanowi woda – dostarczana jest do organizmu w postaci pitnej oraz w pokarmach. Poza tym znajduje się także woda, która pochodzi z przemian chemicznych zachodzących stale w organizmie – woda metaboliczna.

Woda jest reaktywnie obojętna to znaczy, że wszystkie reakcje zachodzą w wodzie ale ona sama nie bierze w niej udziału.

Spadek wody o 10 – 20% graniczy ze śmiercią.

Woda usuwana jest z organizmu:

• z moczem

• z parą wodną

• z potem

• z kalem

• oraz przy laktacji

PRZEMIANY MINERALNE – związki mineralne to mikro- i makro- elementy oraz witaminy:

Makroelementy:

• Ca => wapń ~ buduje kościec, bierze udział przy krzepnięciu krwi, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i mięśniowego

• Na => sod

• K => potas

• P => fosfor ~ kościec

• S => siarka ~ wytwory naskórka

Występują w organizmie zwierzęcym w dużych ilościach i w równie dużych musza być dostarczane wraz z pożywieniem.

Mikroelementy:

• I => jod ~ funkcjonowanie tarczycy, przemiana materii

• Fe => żelazo ~ wytwarzanie hemoglobiny i mioglobiny

• F => fluor ~ kości, mineralizacja zębów

• Co i Cu => kobalt i miedz ~ wytwarzanie hemoglobiny i mioglobiny

Występują w organizmie zwierzęcym w niewielkich ilościach i w równie niewielkich musza być dostarczane wraz z pożywieniem.

Witaminy – A, D, E, K => witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:

• A – wzrok => przy produkcji rodopsyny

• D – kości => prawidłowy rozwój kośćca

• E – witamina młodości i płodności => naturalny przeciwutleniacz

• K – potrzebna w procesie krzepnięcia krwi

Witaminy z grupy B + Wit. C => witaminy rozpuszczalne w wodzie:

• B₁ – układ nerwowy

• B₆ – to kwas foliowy – układ nerwowy

• B₁₂ – niedobór = anemia – bierze udział w wytwarzaniu hemoglobiny => szpik kostny

• C – odporność, zrastanie się kości, gojenie się ran, uszczelnia naczynia krwionośne

UKŁAD HORMONALNY = DOKREWNY 06/05/2012

Układ hormonalny spełnia funkcje regulacyjne, działa bardzo wolno, ale jego skutki są długotrwale. Podlega kontroli układu nerwowego.

Podwzgórze jest częścią anatomiczna regulującą układ hormonalny. Hamuje lub pobudza przysadkę mózgową:

• pobudza poprzez liberyjny

• hamuje poprzez statyny

W podwzgórzu magazynowane są jeszcze dwa hormony:

• wazopresyna => hormon anty-diuretyczny – zatrzymuje wodę w organizmie

• oksytocyna – wywołuje skurcze macicy w trakcie porodu oraz rozpoczyna laktacje.

Hormony to substancje chemiczne => najczęściej białka lub sterydy – wydzielane bezpośrednio do krwi i występują w niej w bardzo niskich stężeniach.

Oddziałują tylko na określone tkanki lub narządy (jest to ich specyfika).

Receptory dla hormonów znajdują sie w cytoplazmie lub w błonie komórkowej.

Endokrynologia to dział medycyny (także weterynaryjnej) zajmujący się badaniem układu hormonalnego = dokrewnego.

Układ hormonalny działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego, to znaczy sam się reguluje.

Najważniejsze gruczoły:

• przysadka mózgowa

• tarczyca + przytarczyce

• grasica => u młodych zwierząt

• szyszynka

• nadnercza

• gonady _{są to tak zwane gruczoły mieszane}

• trzustka

Przysadka mózgowa => kontroluje prace wszystkich gruczołów poprzez tzw. hormony tropowe. Jest to najważniejszy gruczoł, wydziela hormon wzrostu (somatotropina), który odpowiedzialny jest za wzrost zwierzęcia.

Niedoczynność przysadki mózgowej w okresie młodocianym powoduje karłowatość.

Nadczynność => w okresie młodocianym (wzrostu) powoduje gigantyzm, a w okresie dojrzałości => akromegalie – jest to przerost kości długich i/lub płaskich (kości kończyn, twarzy, głowy, żeber).

Tarczyca => produkuje tyroksynę T4 i 3- jodotropinę T3. Jest to jedyny gruczoł, który do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje składnika z zewnątrz => jodu ( I ). Tarczyca odpowiada za prawidłową przemianę materii i wzrost.

Nadczynność tarczycy:

• niepokój

• przyspieszone trawienie

• kołatanie serca

• wyrzuty ciepła

• nadmierne pocenie się

• wzmożone pragnienie

• nadmierne chudniecie

• wyczuwalne powiększenie tarczycy – u psów

Niedoczynność:

• ospałość, osowiałość, otępienie

• skłonność do tycia

• bradykardia

Nadczynność tarczycy w wydzielaniu kalcytoniny powoduje tężyczkę (kalcytonina obniża poziom Ca we krwi ~ wysyła wapń do kości = ułatwia jego wchłanianie do kości). Antagonistą kalcytoniny jest parathormon !!!

Przytarczyce => wytwarzają parathormon, który podnosi poziom wapnia we krwi, czyli uwalnia go z kości, jest antagonista kalcytoniny.

Sprzężenie zwrotne ujemne hamuje bodziec.

Sprzężenie zwrotne dodatnie pobudza – np.: częste ssanie pobudza organizm do laktacji.

Grasica => bierze udział w obronie organizmu (odporność) u młodych zwierząt => później zanika.

Szyszynka => produkuje melatoninę, która odpowiada za regulacje rytmu dobowego – snu i czuwania, oraz reguluje układ rozrodczy.

Trzustka => to gruczoł mieszany ~ wydziela hormony dokrewne oraz soki trzustkowe.

W trzustce znajdują się tzw. wysepki Langerhansa, które produkują dwa typy komórek – α i β:

α => produkują glukagon => produkcja cukru

β => produkują insulinę, która obniża poziom cukru we krwi.

Nadnercza => składają się z rdzenia oraz kory nadnerczy:

• rdzeń nadnerczy => wydziela dwa hormony : adrenalinę i noradrenalinę, które mobilizują do działania, wydzielane są w sytuacjach stresowych. => adrenalina zwana hormonem walki – podnosi poziom glukozy we krwi

• kora nadnerczy => produkuje / wydziela 3 typy hormonów:

• glikokortykoidy => kortyzol, który ma działanie globalne ~ przemiana materii = cukrów, białek, tłuszczów, bierze udział w reakcjach odpornościowych i stresowych, zmniejsza stany zapalne

• mineralokortykoidy => aldosteron, który bierze udział w gospodarce wodno – elektrolitowej

• androgeny => męskie hormony płciowe => testosteron i androsteron

Nadczynność kory nadnerczy => zespól Cushinga = zaburzenia hormonalne. Powód: nadmierne wydzielanie kortyzolu (w nadnerczach) lub nadmierna produkcja ACTH (adrenokortykoitropiny) w przysadce mózgowej. Zazwyczaj spowodowane jest to gruczolakami lub gruczolakorakami. PDH => hiperandrenokortycyzm – spowodowany nadmierną produkcją andrenokortykotropiny (ACTH)

Objawy: polidypsja, poliuria, polifagia, osłabienie, dyszenie, otłuszczenie, wyłysienia, problemy skórne, powiększenie brzucha, zanik mięśni, podwyższone ciśnienie.

Niedoczynność kory nadnerczy => choroba Addisona = hipoadrenokortycyzm, może wywołać stan zagrożenia życia. Pierwotnie spowodowany jest autoimmunologiczną destrukcja gruczołów nadnerczy.

Objawy: osłabienie, śpiączka, wymioty, krwawe wymioty, biegunka, odwodnienie, poliuria, polidypsja, hipotermia, niedokrwistości (nieregeneratywna), bradykardia, obniżone ciśnienie, dreszcze, napady drgawek, wstrząs.

Gonady:

• żeńskie ~ jajniki – produkują estrogeny, które regulują cykl rujowy oraz kształtują I i II rzędowe cechy płciowe

• męskie ~ jądra – produkują testosteron – kształtuje I i II rzędowe cechy płciowe