Wprowadzenie do prawa własności intelektualnej.Ochrona własności intelektualnej należy do wiedzy prawnej. Jest ona przydatna we wszystkich dziedzinach życia społecznego i gospodarczego. Służy do ochrony rozwiązań technicznych i osiągnięć twórczych oraz stanowi skuteczne narzędzie walki konkurencyjnej. PWI zapewnia wyłączność na korzystanie z owoców własnej pracy twórczej w tym możliwości ich komercjalizacji. PWI jest stosunkowo młodą dyscypliną prawniczą i liczy nieco ponad trzysta lat. Przedmiotem PWI są wytwory ludzkiej kreatywności. Ich istotnym wyróżnikiem odróżniającym je np. od rzeczy jest niematerialny charakter. Od dobra niematerialnego należy odróżnić nośnik na którym zostało ono utrwalone. Tradycyjnie w ramach własności intelektualnej wyróżnia się prawo autorskie i prawa autorskie chroniące przede wszystkim chociaż nie tylko twórczość literacką i artystyczną oraz prawo własności przemysłowej. To ostatnie chroni wytwory intelektu czyli umysłu ludzkiego nadające się przede wszystkim do wykorzystania w ramach działalności gospodarczej. Jego przepisami chronione są rozwiązania o charakterze technicznym takie jak wynalazki, topografie układów scalonych i wzory użytkowe a także estetycznym czyli wzory przemysłowe oraz oznaczenia różnicujące to jest znaki towarowe i oznaczenia geograficzne. Trzecią grupę stanowią dobra chronione ustawami szczególnymi. Jak np. Prawa do nowych odmian roślin czy do baz danych. Pojęcia autora i jego dzieła wykształciły się w starożytności ale w starożytności nie pojmowano dzieła jako niematerialnego przedmiotu materialnego oraz dopuszczalności obrotu tym przedmiotem. Impuls do pojawienia się przepisów prawnych dotyczących druku dało wydrukowanie w 1455r biblii Gutenberga. O istnieniu własności intelektualnych dopominali się Diderot i Wolter i im historia przypisuje inspirację do uchwalenia w trakcie rewolucji francuskiej dwóch aktów prawnych. Ustawy z 1791r o wystawianiu dzieł w teatrach i ustawy z 19 lipca 1793r przyznającej twórcom prawa wyłączne. Regulacje te legły u podstaw kolejnych ustaw o prawie autorskim, które zaczęły powstawać w IXw w poszczególnych krajach. Wtedy też powstały liczne umowy międzynarodowe chroniące prawa twórców. W dniu 9 września 1886r w Bernie w Szwajcarii zawarto konwencję o ochronie dzieł literackich i artystycznych znaną powszechnie jako konwencję Berneńską, która stała się wzorcem dla nowoczesnych regulacji w zakresie prawa autorskiego. W Polsce po raz pierwszy regulacje tych praw zawarto w ustawie 26 marca 1926 o prawie autorskim, która nastąpiła później ustawa 10 lipca 1952r o prawie autorskim. Obecnie obowiązuje ustawa uchwalona 4 lutego 1994r o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W wieku XX wzrosło zainteresowanie kwestią ochrony interesów artystów, wykonawców, producentów fonogramów i organizacji radiowo-telewizyjnych. Nastąpiło wykreowanie przepisów chroniących wytwory ich działalności, które nie mają statusu utworów a także ustanowiono prawa pokrewne prawom autorskim. Wyrazem tych tendencji było przyjęcie międzynarodowej konwencji o ochronie wykonawców, prod fonogramów oraz organizacji nadawczych sporządzonej w 26 października 1961r w Rzymie. W Polsce po raz pierwszy prawa pokrewne uregulowano w ustawie z 4 lutego 1994r o prawie autorskim i prawach pokrewnych chociaż już przepisy ustawy z 29 marca 1926r o prawie autorskim dawały możliwość ochrony interesów majątkowych artystów, wykonawców w oparciu o przepisy tej regulacji.

Bazy danych.

Konwencji Berneńskiej zdefiniowano bazy danych jako zbiory dzieł literackich lub artystycznych takie jak encyklopedie czy antologie, które ze względu na wybór lub układ treści stanowią twórczość intelektualną. Wprowadzono więc wymóg by zbiór był wynikiem twórczej pracy człowieka, a nie polegał wyłącznie na mechanicznym zestawieniu już istniejących dzieł. Stąd w ustawodawstwie krajowym przewidziana jest ochrona zbioru i ich kompilacji ze względu na ich twórcze zestawienie, wybór, układ bez względu na status z punktu widzenia prawa autorskiego poszczególnych części składowych. Ale prawo anglosaskie stało na stanowisku, że ochrona przewidziana prawem autorskim nie jest uzależniona od spełnienia przesłanki twórczości w wyborze czy zestawieniu. Za podstawę przyznania ochrony przyjmowano nakład pracy, poświęcony czas, niezbędną fachowość, wysiłek i nakład finansowy związany z powstanie bazy danych. Stąd wystąpiła potrzeba zmiany zasad ochrony. Zmiana poglądów w tym względzie nastąpiła gdy sąd najwyższy USA podkreślił, że podstawowym warunkiem ochrony na gruncie prawa autorskiego jest oryginalność czyli twórczy charakter dzieła. Orzeczenie to położyło kres ochronie opartej na prawie autorskim uzależnionej od nakładu pracy przesądzającej o wyłączeniu spod ochrony wielu wartościowych ale stosunkowo drogich baz danych. Konsekwencją wzrostu znaczenia zwłaszcza elektronicznych baz danych i niewystarczającej ich ochrony ze strony tradycyjnego prawa autorskiego było dążenie do wypracowania rozwiązań prawnych zabezpieczających interesy producentów baz danych zarówno twórczych jak i nieposiadających cech twórczości. Dyrektywa parlamentu europejskiego i rady unii europejskiej o prawnej ochronie baz danych pochodząca z 11 marca 1996r przewiduje uzupełniające w stosunku do prawa autorskiego zapełnienie istniejącej luki prawnej. Polska przeniosła cytowaną dyrektywę do Polskiego porządku prawnego ustawą z 27 lipca 2001r o ochronie baz danych.

Wynalazki.

Wynalazki towarzyszą człowiekowi od niepamiętnych czasów i są związane z rozwojem człowieka. Ich twórcy w większości pozostali anonimowi. Ale niektóre odnotowano w historii np. odkrycie wielokrążka przypisuje się Archimedesowi. Ale nie było prawa chroniącego interesów twórców. Pierwszą prawną formą ochrony wynalazków były przywileje przyznawane rzemieślnikom przez królów lub komuny włoskie. Rozwój nauki i techniki oraz masowa produkcja na rynek zewnętrzny i odkrycia geograficzne stały się impulsem do odstąpienia od przywilejów rzemieślniczych. Pierwsza republika wenecka 1374r wydała ustawę, która wymagała powiadomieniu władz o wykonaniu wynalazku i zapewniała wynalazcy 10 letnie wyłączne prawo zezwalające na wytwarzanie na podstawie dokonanego przez nich wynalazku. W 1624r został wydany angielski statut o monopolach przyznający królowi prawo do udzielania przywilejów na wyłączne korzystanie z wynalazków. Rozwój prawa patentowego we współczesnym nam znaczeniu i przyznanie wynalazcy wyłącznego prawa do jego wynalazku przyniósł dynamiczny rozwój techniki w XVIII w. Pierwszą była uchwalona w 1790r w USA ustawa patentowa przyznająca wynalazcy prawo do korzyści majątkowych z wynalazku. W 1791r uchwalono we racji ustawę w sprawie pożytecznych odkryć i środków zapewniających na ich własność tym którzy zostaną uznani za ich autorów zapewniającą prawa do wynalazków ich twórcom. Później powstało wiele ustaw krajowych chroniących wynalazki najczęściej występujących pod nazwą ustaw patentowych. Rozwój przemysłu i międzynarodowej wymiany handlowej zrodził konieczność dokonania regulacji w tym zakresie na szczeblu międzynarodowym. W następstwie tych potrzeb zawarto 20 marca 1880r w Paryżu konwencję o ochronie własności przemysłowej pod nazwą konwencji Paryskiej. W Polsce po raz pierwszy ochronę wynalazków uregulowano w dekrecie naczelnika państwa z dnia 4 lutego 1919r o patentach na wynalazki. Dekret zastąpiła później ustawa z 5 lutego 1924r o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych a ta została zastąpiona przez rozporządzenie prezydenta RP 22 marca 1928r o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych. [Ueee dopiero 3 strony] W odniesieniu do wynalazków prawo to obowiązywało do wejścia w życie ustawy z 21 maja 1962r. Prawo wynalazcze w 1962r zostało zastąpione ustawą z 12 października 1962r. Kolejna ustawa to obowiązująca obecnie ustawa z 30 czerwca 2000r pod nazwą prawo własności przemysłowej.

Biotechnologia.

Nowoczesna biotechnologia jako gałąź przemysłu którego podstawą jest wykorzystanie zjawisk i procesów zachodzących w organizmach żywych powstała w latach 70 20 wieku. Rozwojowi biotechnologii towarzyszyło dążenie dysponentów rozwiązań na komercjalizację do uzyskania praw wyłączności a przynajmniej do ograniczenia konkurencji przez uzyskanie ochrony patentowej. Ale akceptacja uznania produktów samoistnie występujących w naturze za przedmiot patentowanych wynalazków wywołuje problem określenia reguł i kryteriów oceny zdolności patentowej wynalazków, ich nowości, poziomu wynalazczego i przemysłowej wynalazczości, które zostały ukształtowane na potrzeby wynalazków stanowiących rezultat twórczej działalności człowieka. Dla przyznania ochrony takim wynalazkom problemem staje się też ocena etyczna i moralna działań związanych z rozwojem biot ech i praktycznym wykorzystaniem jej rezultatów. W USA kontrowersje związane z patentowaniem wynalazków biotechnologii rozstrzygnęło orzeczenie dotyczące sporu w sprawie zmodyfikowanej bakterii rozkładającej ropopochodne. Sąd najwyższy stwierdził że przynależność przedmiotu zgłoszenia patentowego do świata materii ożywionej nie stanowi istotnej przeszkody wykluczającej udzielenia patentu. Zachęciło to twórców z europy do patentowania swoich wynalazków biotechnologii w USA. Stąd powstała dyrektywa parlamentu europejskiego i rady UE w sprawie ochrony prawnej wynalazków biotechnologicznych. Polska przeniosła cytowaną dyrektywę do swego prawodawstwa 6 czerwca 2002r o zmianie ustawy prawo własności przemysłowej dodając do niej rozdział pt. przepisy szczególne dotyczące wynalazków biotechnologicznych.

Wzory użytkowe i przemysłowe.

Rozwój ochrony prawnej wzorów przemysłowych jest nierozerwalnie związany z rozwojem rolnictwa przemysłowego który na większą skalę nastąpił w 2 połowie 19w co wiązało się z rozwojem produkcji przemysłowej i rozpoczęciem ostrej konkurencji o rynki zbytu. Istotnym instrumentem przyciągającym klientele do zakupu wyrobów stał się ich wygląd zewnętrzny. Za kolebkę ochrony wzorów przemysłowych uznaje się Francję gdzie w 1806r Napoleon I wydał pierwszą ustawę w której ustalono że warunkiem dochodzenia roszczeń z tytułu wzoru jest zdeponowanie w archiwach specjalnego urzędu odpowiedniej furtki zamieszczonej w kopercie zaopatrzonej w godło właściciela i jego podpis oraz uiszczenie opłaty. Zapisy tej ustawy stanowiły podstawę systemu ochrony prawnej rynków przemysłowych które pod względem prawnym zrównano z modelami. Francuska ustawa stała się wzorcem dla kolejnych ustaw krajowych regulujących ochronę prawną wzorów przemysłowych. W Polsce ochronę wzorów przemysłowych zwanych zdobniczymi w dekrecie naczelnika państwa z 4 lutego 191weiu46289q o ochronie wzorów rysunkowych i modeli. Dekret ten został zastąpiony ustawą z 5 lutego 1924r o ochronie wynalazków , wzorów i znaków towarowych która objęła też wzory zdobnicze i użytkowe a tą ustawę zastąpiono rozporządzeniem prezydenta RB 22 marca 1928r o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych. W przypadku wzorów użytkowych rozporządzenie to obowiązywało do wejścia w życie ustawy 31 maja 1962r prawo wynalazcze którą zastąpiła ustawa 19 października 1972r o wynalazczości. Obecnie obowiązuje ustawa z 30 czerwca 2000r prawo własności przemysłowej. Natomiast w zakresie ochrony wzorów zdobniczych przepisy rozporządzenia prezydenta RP zostały zastąpione przez rozporządzenie Rady mini 29 stycznia 1963r. w sprawie ochrony wzorów zdobniczych wydanego na podstawie artykułu 142 prawa wynalazczego. Obecnie obowiązuje w tym zakresie ustawa lksdgfhodahzjfhdz;igdzkg;zgub;k w której określenie wzór zdobniczy zostało zastąpione wzór przemysłowy.

Projekty racjonalizatorskie.

W państwach o gospodarce rynkowej ta kategoria nie podlega regulacji prawnej. Natomiast w państwach socjalistycznych ich rozwój wiązał się z koncepcją która powstała w ZSRR i dotyczyła doskonalenia produkcji w sektorze gospodarki uspołecznionej przez różne usprawnienia u charakterze technicznym i organizacyjnym. 1931r projekty tego typu zostały wprowadzone jako udoskonalenia techniczne do rosyjskiego prawa wynalazczego. Później regulacją prawną objęto stopniowo działalność racjonalizatorską w innych krajach soja. W Polsce w dekrecie z 12 paź 1952 punkty wynalazczości pracowniczej wprowadzono 2 kategorie projektów: udoskonalenia techniczne i usprawnienia. W ustawie z maja askfhiuwsdhgk prawo wynalazcze połączono je w 1 kategorię pod nazwą projekty racjonalizatorskie. Jej regulacja została zastąpiona ustawą 19 paź 1972r o wynalazczości a ta z kolei ob. 2000r prawo własności przemysłowej. [ALE GÓÓÓWNO] Heh :D

Znaki towarowe i oznaczenia geograficzne.

Oznaczenie wyrobu różnymi znakami i symbolami sięga czasów starożytnych przy czym znaki te pełniły różne funkcje. Niektóre świadczyły że dany produkt pochodzi od określonego wytwórcy lub z określonego warsztatu. Inne zapewniały określoną jakoś lub cechy wyrobu. Jeszcze inne służyły wykazaniu związku znakowanych produktów z określonym terytorium czy pochodzenie z określonego kraju albo regionu geograficznego. W czasach tych nie chroniono znaków towarowych ale niektórzy już w prawie rzymskim w ogólnych roszczeniach przyznawanym poszkodowanym dopatrują się takiej ochrony. W średniowieczu oznaczenie produktów należało do uprani wen cechów rzemieślników i gildii kupieckich. Majstrowie mieli obowiązek oznaczania swoich wyrobów znakami które były zapisane w księgach cechowych. Upadek rzemiosła i rozwój manufaktur spowodowały zanik znaków towarowych. Wzrost zainteresowania nimi przyniosły 18 i 9 w. rozwój produkcji i handlu spowodował konieczność wyróżniania się producentów danych dóbr na rynku wśród innych wytworów. Instrumentem stało się oznaczenie produktów znakami towarowymi. W 1726r król angielski Jeży I przyznał szkockim tkaczom prawo sygnowania wyrobionego przez nich płótna. W wieku 19 pierwsze regulacje dotyczące ochrony znaków towarowych wprowadzono we Francji, Austrii, Anglii, USA itd. Rozwój przemysłu i międzynarodowej wymiany handlowej zrodziły konieczność dokonania regulacji w tym zakresie. Stad zawarto 20 marca 1880r w Paryżu konwencję o ochronie własności przemysłowej. W Polsce ochronę znaków towarowych uregulowano 4 latu iergvu o ochronie znaków towarowych. Nioch Nioch kuźwa. ;] Dekret ten zastąpiła ustawa z 5 lutego o ochronie wynalazków wzorów dajhvsbdkjsfxvkbfbk a później 22 marca 1928r o ochronie wynalazków wzorów i znaków towarowych. W 1963r weszła ustawa o znakach towarowych którą zastąpiono ustawą 31 stycznia 1985r o ochronie znaków towarowych. Obowiązuje 30 czerwca 200r prawo własności przemysłowej której uwzględniono zarówno znaki towarowe jak i regulacje oznaczeń geograficznych.

Topografie układów scalonych.

Pierwszy układ scalony powstał 1958r. W Polsce takie rozwiązanie zbudowano w 1961r. Na początku lat 60 20 wieku rozpoczęto ich produkcję masową. Jej rozwój i powszechni e stosowanie zrodziły dążenie do objęcie topografii ochroną prawną polegającą na ustanowieniu na rzecz twórcy wyłącznego prawa do wytwarzania US wg topografii. Tradycyjne formy ochrony dóbr niematerialnych okazały się niewystarczające. Prawo wynalazcze przewidywało zbyt rygorystyczne wymagania dotyczące poziomu wynalazczego którego zazwyczaj nie spełniają topografie. Również zakres ochrony przewidziany w prawie autorskim był zbyt wąski by mógł faktycznie chronić interesy ekonomiczne twórców topografii. Pierwszy w świecie odrębny system ochrony topografii US 1984r w USA. Amerykański akt prawny stał się wzorcem dla uregulowań w innych państwach. W Polsce regulacji takiej dokonano w ustawie z dnia 30 października 1992r o ochronie topografii układów scalonych. Ustawa ta została zastąpiona przez ustawę 30 czerwca 2000r prawo własności przemysłowej która kompleksowo reguluje problemy ochrony prawnej własności intelektualnej.

Odmiany roślin.

Na początku 20 wieku powstała myśl że hodowcom nowych odmian roślin należy zapewnić ochronę prawną. Chciano by umożliwić uzyskanie patentu na nową odmianę. W miarę rozwoju hodowli roślin i rozpowszechniania nowych odmian niezbędne stało się udzielenie hodowcom ochrony prawnej zapewniającej tez odpowiedni obrót materiałem do rozmnażania tych odmian. Prawo patentowe nie mogło ochrony takiej zapewnić. Stąd powstały krajowe regulacje prawne odpowiadające trzem modelom prawa do odmian. Pierwszy przybrał konstrukcję zmodyfikowanego patentu, drugi specyficznego prawa wyłącznego określanego jako prawo hodowcy, a trzeci polegał na nacjonalizacji prawa do nowej odmiany roślin za wynagrodzeniem wypłacanym hodowcy. 2grudnia 1961r w Paryżu zawarto konwencję o ochronie nowych odmian roślin do której polska przystąpiła 1989r. W Polsce po raz pierwszy wyłączne prawo do oryginalnej odmiany roślin wprowadzono ustawą z 10 października 1987r o nasiennictwie zastąpionej przez ustawę z 24 listopada 1985r o nasiennictwie. Obecnie obowiązuje ustawa z 26 czerwca 2003r o ochronie prawnej odmian roślin. Kolejna wersja tej ustawy nie została podpisana przez prezydenta.

Prawa na dobrach niematerialnych należą do tzw. bezwzględnych praw podmiotowych. Osoba której one przysługują otrzymuje cały zespół uprawnień dających jej wyłączność na gospodarcze korzystanie z nich. Uprawnienia te są skuteczne wobec całego świata. Może ona domagać się od innych osób by nie wkraczały w jej prawnie chronioną sferę uprawnień podobnie jak właściciel może zabronić innym osobom naruszania jego uprawnień właścicielskich. Prawa na dobrach niematerialnych w istocie oparte są na podobnych założeniach jak prawa własności ale pojęć tych nie można utożsamiać. W naszym systemie prawnym uprawnionemu przysługują 2 kategorie praw: niemajątkowe (osobiste) obejmujące co najmniej prawo bycia identyfikowanym jako twórca danego dobra oraz prawa majątkowe. Zazwyczaj wyodrębnia się dwa modele kształtowania praw majątkowych: własnościowy i monopolu twórcy. Różnicę między nimi polegają na różnym określeniu zakresu ochrony. W pierwszym modelu dysponentowi danego dobra niematerialnego przysługuje prawo do korzystania z niego i rozporządzania nim z wyłączeniem innych osób czyli przysługują prawa takie jak właścicielowi. Zakres uprawnień dysponenta danego prawa może być ograniczony do działań związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Tak jest w przypadku praw własności przemysłowej. Drugi model konstrukcji praw na dobrach niematerialnych czyli monopolu twórcy stanowi odwrotność modelu pierwszego. Dysponent danego prawa otrzymuje wyłączność na korzystanie z niego i rozporządzanie nim w ściśle określonym przez ustawę zakresie. Jego uprawnienia są zazwyczaj ustalane w przepisach prawnych i może zakazać innym osobom eksploatacji dobra intelektualnego tylko w ustalonych granicach. Wg systemu własnościowego skonstruowane są między innymi autorskie prawa majątkowe i prawa wynikające z patentu. Natomiast tzw. prawa pokrewne np. artystów, wykonawców są skonstruowane wg monopolu modelu ustawowego. Powstanie praw na poszczególnych dobrach niematerialnych może zachodzić w dwojaki sposób: jako prawa autorskie do utworów i jako prawa pokrewne. Udzielenie ochrony następuje automatycznie ale uprawniony musi wykazać swój tytuł prawny do danego dobra. Innym rozwiązaniem jest system rejestracyjny. Wtedy ochrona danego dobra intelektualnego powstaje po zarejestrowaniu go w specjalnym urzędzie. Rejestracja może polegać tylko na zgłoszeniu dobra, może być też poprzedzona badaniem czy zgłoszone dobro spełnia przesłanki ochrony. W Polsce system rejestracyjny jest stosowany do praw własności przemysłowej a rejestracji towarzyszy wydanie decyzji administracyjnej stwierdzającej komu przysługują prawa do zgłoszonego dobra. Istotną cechą praw na dobrach niematerialnych jest ich terminowość. Ochrona udzielana uprawnionemu zwykle wygasa z upływem czasu, a dobro wchodzi do tzw. domeny publicznej nazywanej czasem sferą wolności przemysłowej czyli przestaje być chronione i może z niego każdy korzystać. Dobra niematerialne mają też charakter terytorialny. Ochrona na nie może być udzielona tylko na terenie państwa które ustaliło prawo ochronne na dane dobro.

Europejski i międzynarodowy kontekst prawa własności intelektualnej.

Łatwość korzystania międzynarodowego z dóbr intelektualnych sprawiła, że istotnym problemem stało się zapewnienie międzynarodowej ochrony dobrom intelektualnym chronionym w miejscu pochodzenia. Stąd powstały międzynarodowe konwencje dotyczące prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej. W konwencjach wypracowano efektywny mechanizm międzynarodowej ochrony praw na dobrach niematerialnych. Obecnie prawo własności przemysłowej jest częściowo regulowane przepisami konwencji międzynarodowej a częściowo rozporządzeniami i dyrektywami. W zakresie prawa patentowego podstawowe znaczenie ma obecnie konwencja po udzieleniu patentu europejskiego czyli tzw. konwencja Monachijska. Istota jej sprowadza się do tego, że wynalazca jednym zgłoszeniem w europejskim urzędzie patentowym uzyskuje patenty we wszystkich krajach członkowskich, które podpisały konwencję. Obecnie trwają prace nad tzw. patentem wspólnotowym na cały obszar UE. Istnieje wspólnotowy znak towarowy i wzór przemysłowy. W ich przypadku prawa ochronne skuteczne na obszarze UE są wydawane usprawnione na podstawie zgłoszenia rejestracyjnego w europejskim urzędzie do spraw harmonizacji rynku w Alikante.

Temat: Prawa autorskie.Przedmiot prawa autorskiego.

Prawo autorskie chroni dobra nazywane utworami. Stanowią one przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze ustalone w jakiejkolwiek postaci niezależnie od formy, sposobu wyrażenia, jakości i przeznaczenia. O przejawie działalności twórczej mówimy jeżeli twórca wzbogacił istniejący stan rzeczy o jakieś nowe elementy czyli dodał coś od siebie do istniejącej rzeczywistości. Drugim elementem pojęcia twórczość jest włożony w powstanie nowości wysiłek intelektualny autora. Obojętny jest przy tym stopień nowości. Twórczy charakter mogą mieć też dzieła wzbogacające rzeczywistość tylko w niewielkim stopniu. Utwór musi też charakteryzować się indywidualnym charakterem czyli na jego kształt musi wpływać osobowość twórcy. Indywidualny charakter dzieła może pojawić się nawet tam gdzie twórca ma ograniczoną swobodę artystyczną. Przykładem są dzieła o charakterze religijnym o ściśle określonej treści. Każdy artysta ujmuje je i widzi inaczej. Kolejnym warunkiem koniecznym do uznania danego przejawu działalności twórczej za utwór jest ustalenie go czyli chwalenie w jakiejkolwiek postaci. O ustaleniu utworu mówimy jeżeli przybiera on taką postać, że potencjalnie może zostać odebrany przez kogoś innego niż twórca. Nie ma znaczenia czy ktoś rzeczywiście zapozna się z utworem. Od ustalenia utworu należy odróżnić jego techniczne utrwalenie czyli wpisanie go w odpowiedni nośnik. Wiele utworów może istnieć tylko w postaci ustalonej bez konieczności utrwalania. Na przykład utwory muzyczne. W przypadku dzieł plastycznych ustalenie utworu następuje łącznie z jego utrwaleniem. Udzielenie ochrony utworowi następuje z chwilą jego ustalenia bez konieczności dopełnienia jakichkolwiek formalności. Nie jest konieczna rejestracja utworu czy opatrzenie go notą kopirajtową. Dla udzielenia utworowi ochrony autorsko-prawnej bez znaczenia jest przeznaczenie utworu, jego wartość czy sposób wyrażenia. Przedmiotem prawa autorskiego są utwory wyrażone słowem, symbolami (np. mat) czy znakami graficznymi. W tej kategorii mieszczą się działa literackie, publicystyczne, utwory naukowe, kartograficzne i programy komputerowe. W przypadku prac naukowych chroniona jest tylko ich forma czyli sposób w jaki autor opisuje rzeczywistość a nie sprawozdawane fakty i teorie. W przypadku utworów kartograficznych są one standaryzowane i stąd twórczość w nich zawarta przejawia się w elementach dodatkowych takich jak kartusze, legenda, itp. Natomiast programy komputerowe są szczególnym rodzajem utworów ze względu na ich techniczny charakter. Kolejną grupę stanowią utwory z zakresu szeroko pojętych sztuk wizualnych i sztuki użytkowej: plastyczne, fotograficzne, wzornictwa przemysłowego i audiowizualne w tym filmowe. Utworami podlegającymi ochronie są też utwory muzyczne, słowno-myzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, pantomimiczne i choreograficzne. Wątpliwości natomiast budzi problem ochrony utworów lutniczych wymienionych w prawie autorskim. Przyjęto że ochrona ta nie dotyczy instrumentów lutniczych. Ochronie prawa autorskiego podlegają tez utwory architektoniczne, urbanistyczne i takie razem. W tej kategorii mieszczą się np. projekty domów, obiektów małej architektury, założenia przestrzenne miast i ogrodów oraz kompletne projekty archi-urban np. osiedli mieszkaniowych. Przepisy prawa autorskiego wskazują też jakie dobra są wyłączone z ochrony. O jej pozbawieniu decydują dwa elementy: brak cech utworu lub decyzja ustawodawcy. W grupie pierwszej znajdują się odkrycia, metody, idee, procedury i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Natomiast ochronie może podlegać sposób wyrażenia takiego niechronionego elementu np. artykuł opisujący dane odkrycie. Ustawodawca wyłączył spod ochrony prawno-autorskiej akty normatywne i ich urzędowe projekty, materiały, symbole urzędowe, patentowe coś. Oraz proste informacje prasowe. Szczególnym rodzajem utworu jest tzw. utwór zależny. Pod tym pojęciem rozumiemy tłumaczenie, przeróbkę lub adaptację cudzego utworu. Twórca dzieła zależnego dysponuje pewną swobodą twórczą jeśli chodzi np. o dobór słów czy środków wyrazu. Stąd twórcy dzieła zależnego przysługuje ochrona autorsko prawna. Ale twórca dzieła zależnego jest ograniczony w wykonywaniu uprawnień do utworu. Rozpowszechnianie opracowania i korzystania z niego są uzależnione od zgody twórcy oryginału czyli jego spadkobierców chyba że jego prawa do utworu wygasły. Od utworu zależnego należy odróżnić utwór inspirowany czyli taki który powstał pod wpływem cudzego utworu. Twórca takiego dzieła tworzy zupełnie nowe dzieło wzorując się na idei pierwowzoru stąd korzysta w pełni z ochrony prawa autorskiego. Prawa autorskie przysługują twórcom a tylko wyjątkowo innym podmiotom. Twórca jest osobą fizyczną która stworzyła dany utwór. Utwór może być też wynikiem pracy kilku osób. Mamy wtedy do czynienia z dziełem współautorskim. O współtwórczości możemy mówić tylko wtedy gdy pomiędzy twórcami istnieje porozumienie o stworzeniu wspólnego dzieła. W pewnych przypadkach prawa autorskie do utworu przysługują z mocy ustawy innemu podmiotowi niż twórcy. Będzie tak w przypadku dzieł zbiorowych do których jako całości prawa nabywa wydawca. Ale twórcom utworów będących częściami dzieła zbiorowego przysługują nadal prawa autorskie. Prawo do utworu audiowizualnego nabywa na podstawie umowy jego producent. Są to dzieła do których powstania przyczyniło się zazwyczaj wiele osób ale nakład inwestycyjny poniosła jedna osoba tzw. producent. Inaczej uregulowano sytuację prawną utworów pracowniczych innych niż programy komputerowe. Utworem pracowniczym jest utwór stworzony w ramach wykonywania obowiązków ze stosunków wykonywania pracy ale nabycie praw autorskich przez pracodawcę następuje tylko wtedy gdy działalności twórcza należy do obowiązków pracownika. O obowiązku może decydować charakter Stanowska pracy. Nie mają takiego charakteru utwory autorstwa osób świadczących pracę na podstawie umowy o dzieło czy zlecenia. Autor utworu pracowniczego ma obowiązek zgłosić jego stworzenie pracodawcy który może utwór uznać za dobry i przyjąć go lub odrzucić. Z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do niego. Szczególna regulacja dotyczy utworów pracowników instytucji naukowych i prac dyplomowych bo w ich przypadku nie następuje przejście praw na instytucję naukową czy uczelnie wyższe. Instytucjom tym przysługuje natomiast do pierwszeństwa publikacji. W przypadku prac naukowych usprawnienie to wygasa jeżeli w terminie 6 miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy wydawniczej lub jeżeli w terminie 2 lat od przyjęcia utworu przez instytucję naukową nie rozpowszechniono go. Natomiast pierwszeństwo publikacji prac dyplomowych studentów wygasa z upływem 6 miesięcy od dnia obrony.

Autorskie prawa osobiste.

Uprawnienia twórcy związane z wynikami jego twórczości dzielą się na osobiste i majątkowe. Autorskie prawa osobiste mieszczą się w szerszym pojęciu dóbr osobistych prawa cywilnego które są rozumiane jako wartości ze świata uczuć i przeżyć psychicznych człowieka. Śą one niezbywalne i wygasają wraz ze śmiercią człowieka. Mają charakter niemajątkowy bo chronią te wartości które decydują o sposobie w jaki postrzegamy siebie i jak jesteśmy postrzegani przez innych. Spośród dóbr osobistych w interesującym nas zakresie należy zwrócić uwagę na prawo do imienia i nazwiska, wizerunku, tajemnicy korespondencji i twórczości artystycznej, literackiej i naukowej. Imię i nazwisko stanowią istotne elementy identyfikujące osobę fizyczną która ma prawo domagać się by nikt bezpodstawnie ich nie wykorzystywał. Prawo autorskie chroni też wizerunek osoby fizycznej uzależniając jego rozpowszechnianie od zgody przedstawionej na nim osoby. Ale zgoda nie jest wymagana jeśli przedstawiana na nim osoba stanowi tylko szczegół większej całości. Nie trzeba też zgody na rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej jeżeli wizerunek został wykonany z jej funkcji. Przepisy szczególne dotyczą rozpowszechniania korespondencji co wymaga zgody adresata a w ciągu 20 lat po jego śmierci zgody małżonka a w jego braku zstępnych. Sprawca naruszenia dóbr osobistych odpowiada za sam fakt naruszenia prawa. Jego odpowiedzialność wyłącza działanie wg upoważnienia ustawowego np. zgoda sądu na publikację danych osobowych oskarżonego lub zgoda oskarżonego czy pokrzywdzonego. Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórców z utworem. Chronią one też stosunek twórcy do utworu. Mają one charakter wieczysty czyli trwają przez całe życie twórcy i po jego śmierci. Prawa te mają charakter niezbywalny. Pierwszym z autorskich praw osobistych jest prawo do oznaczenia utworu imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem twórcy albo do rozpowszechniania go anonimowo. Decyzja o oznaczeniu utworu nazwiskiem lub w inny sposób należy do twórcy. Może on z różnych przyczyn nie chcieć by dzieło było z nim kojarzone. Wtedy posługuje się pseudonimem albo w ogóle nie oznacza swojego autorstwa. Istotą prawa do autorstwa jest uprawnienie do bycia identyfikowanym jako twórca konkretnego dzieła. Każde naruszenie tego prawa też nieumyślne czy niezawinione stanowi wkroczenie w sferę praw wyłącznych twórcy. Szczególnym rodzajem naruszenia prawa do autorstwa jest plagiat. Stanowi on czyn niedozwolony. Plagiat jest zawsze wynikiem umyślnego działania sprawcy czyli plagiatora. Plagiat może być plagiatem całkowitym lub częściowym. Plagiat całkowity polega na przejęciu całości cudzego utworu np. plagiator podaje cudzą pracę jako własną. Plagiat częściowy to przejmowanie fragmentu utworu np. hasła z encyklopedii czy kilku stron z książki. Jeżeli plagiator przejmuje cudzy utwór bez wprowadzania w nim zmian przejmując jego treść i formę jest to tzw. plagiat jawny. Jeżeli przejęciu towarzyszy wprowadzenie zmian mających na celu ukrycie faktu przejęcia cudzego dzieła jest to plagiat ukryty. Prawo integralności utworu czyli nienaruszalności treści i formy utworu przejawia się przede wszystkim możliwością sprzeciwiania się przez twórcę modyfikacjom dzieła przez osoby trzecie. Z integralnością utworu łączy się prawo do jego rzetelnego wykorzystania. Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu dzieła publiczności daje twórcy możliwość określenia momentu w którym uznaje on dzieło za gotowe w stopniu umożliwiającym podzielenie się nim z odbiorcom. Twórca może moment ten odłożyć w czasie czy zadecydować że jego twórczość nie będzie udostępniania publicznie. Prawem osobistym twórcy jest też możliwość sprawowania nadzoru autorskiego czyli możliwość kontroli przygotowania utworu do rozpowszechniania, sposobu rozpowszechniania oraz wprowadzania do niego uzasadnionych zmian. Elementem nadzoru autorskiego jest prawo do odstąpienia lub wypowiedzenia umowy jeżeli dzieło jest publicznie udostępniane w nieodpowiedniej formie lub ze zmianami którym twórca sprzeciwia się. Wcześniej jednak twórca powinien wezwać do usunięcia naruszeń. Innym uprawnieniem jest prawo do odstąpienia od umowy ze względu na interes twórcy. Środki ochrony autorskich praw osobistych jest odpowiedzialność cywilna sprawcy. Uprawnionym do wystąpienia z roszczeniami jest twórca a po jego śmierci jego spadkobiercy prawni. Z powództwem o ochronę praw osobistych może wystąpić sam twórca lub reprezentacja organizacyjna zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. W przypadku zagrożenia naruszeniem autorskich praw osobistych twórcy przysługuje roszczeni o zaniechanie grożącego naruszenia. Jeśli naruszenie już nastąpiło twórcy przysługuje roszczenie o zaniechanie dalszych naruszeń. Ponad to może żądać usunięcia skutków naruszeń przez złożenie oświadczenia o odpowiedniej treści. Chodzi tu o poinformowanie zainteresowanych w tym odbiorców dzieła o fakcie bezprawnego naruszenia praw osobistych twórcy. Jeżeli twórca poniosł szkodę na skutek działań sprawcy może żądać naprawienia tej szkody na zasadach ogólnych określonych w prawie cywilnym. Ponad to twórcy przysługuje roszczenie o zadość uczynienie ma wynagrodzić krzywdę. Twórca może też dochodzić zamiast zadośćuczynienia zobowiązania sprawcy do zapłaty odpowiedniej sumy pieniędzy na cel społeczny

Autorskie prawa majątkowe

Obok praw osobistych twórcom przysługują prawa majątkowe. Dają one twórcy prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do pobierania wynagrodzenia za utwór. Autorskie prawa majątkowe oparte są na konstrukcji własnościowej to znaczy podobnie jak prawo własności dają uprawnionym wyłączność na kkorzystanie z danego dobra. Zakres uprawnień twórcy obejmuje prawo do samodzielnego korzystania z utworu, rozporządzania nim i pobierania pożytków. Autorskie prawa majątkowe dotyczą wszelkich pól eksploatacji. Pod tym pojęciem rozumiemy sposoby gospodarczego korzystania z utworu. Ustawa wymienia przykładowo następujące sposoby: w zakresie zwielokrotniania utworu różnymi metodami, w zakresie obrotu oryginałem lub egzemplarzami na których utwór został utrwalony w tym wprowadzanie do obrotu, użyczanie lub najem i w zakresie ….. Z postępem technicznym mogą pojawić się nowe pola eksploatacji utworów.

Prawo autorskie

Prawo do wynagrodzenia mieści się w ramach prawa do pobierania pożytku z utworu. Podstawowym tytułem do wynagrodzenia autorskiego jest umowa o przeniesienie tych praw lub umowa licencyjna. Wynagrodzenie takie może być ustalone ryczałtowo lub jako procent od ceny jednego egzemplarza. Prawo autorskie przewiduje jeszcze inne tytuły do wynagrodzenia wynikające wprost z ustawy. Uprawnienia te mają dwie wspólne cechy: są niezbywalne i nie można się ich zrzec oraz wynagrodzenie jest pobierane za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Najbardziej znanym tytułem do wynagrodzenia jest tzw. droid de suite daje ono twórcy dzieł sztuk plastycznych oraz fotografii prawo do ułamka wynagrodzenia przy każdej zawodowej odsprzedaży egzemplarza tego dzieła. Obecnie w prawie polskim przedstawia się to w praktyce następująco: twórcy jego spadkobiercom przysługuje prawo do otrzymania wynagrodzenia od każdej zawodowej odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy, utworu plastycznego lub fotograficznego. Wynagrodzenie to stanowi procent od ceny odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego. Wynagrodzenie stanowi procent od ceny sprzedaży przy czym wysokość tego ułamka maleje wraz ze wzrostem ceny dzieła. Do zapłaty zobowiązany jest sprzedawca, handlarz sztuką. Innym tytułem do wynagrodzenia są opłaty odprowadzane na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi przez producentów oraz importerów urządzeń. Prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim dotyczy wszystkich czynności faktycznie obejmujących eksploatacje utworu. Może to być korzystanie bezpośrednie lub pośrednie. Korzystanie bezpośrednie dotyczy dokonywania tych czynności przez samego twórcę. Korzystanie pośrednie mam miejsce wtedy gdy czynności te są dokonywane przez osoby trzecie upoważnione przez dysponenta autorskich praw majątkowych. Rozporządzenie prawami majątkowymi polega na dokonywaniu czynności prawnych na mocy których ich dysponent obciąża je lub przenosi na inną osobę. Autorskie prawa majątkowe są zbywalne i mogą stanowić przedmiot obrotu. Mogą tez być dziedziczone na zasadach ogólnych. Umowy autorsko prawne możemy podzielić na trzy kategorie: umowy o stworzeniu dzieła czyli utworu, umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych oraz umowy o korzystaniu z utworu lub jego egzemplarzy. W umowie o stworzenie utworu twórca zobowiązuje się do osiągnięcia określonego rezultatu w postaci przedmiotu praw autorskich. Jeżeli umowa ta ma charakter odpłatny to mieści się w ogólnym pojęciu umowy o dzieło. Wynagrodzenie autorskie w takiej umowie może mieć charakter ryczałtowy lub być uzależnione od liczby sprzedanych egzemplarzy. Twórca ma obowiązek dostarczenia dzieła w umówionym terminie a jeśli w umowie nie oznaczono terminu to niezwłocznie po jego ukończeniu. Umowa może przewidzieć że na zamawiającego przejdą autorskie prawa majątkowe do korzystania z utworu. W przypadku gdy zamówiony utwór ma usterki zamawiający może wyznaczyć twórcy termin ich usunięcia. Przedmiotem umów przenoszących własność mogą być prawa majątkowe do utworów już istniejących. Twórca może przenieść prawa majątkowe na inne osoby na podstawie umowy kupna sprzedaży. Umowa taka musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Przeniesienie praw autorskich może też dotyczyć darowizny. W takim przypadku oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Ze względu na niematerialny charakter dóbr będących przedmiotem autorskich praw majątkowych dysponent może eksploatować je wielokrotnie. Stąd może też prawa te przenosić poprzez udzielanie licencji. Oznacza to zezwolenie na korzystanie z danego dobra intelektualnego. Umowę której jest zawarte takie zezwolenie nazywamy umową licencyjną. Jej stronami SA dysponent autorskich praw majątkowych tzw. licencjodawca i osoba której udzielono zezwolenia na korzystanie z utworu czyli licencjobiorca. Upoważnienie przez licencjobiorcę innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji nazywamy sublicencją. Licencjobiorca musi na to mieć specjalne zezwolenie zawarte w umowie o nabyciu licencji. Licencja pełna upoważnia licencjobiorcę do korzystania z utworu w takim zakresie jak licencjodawca. Jeśli zakres upoważnienia jest węższy wtedy mamy do czynienia z tzw. licencją ograniczoną. Ograniczenia mogą mieć różny charakter. Mogą np. dotyczyć korzystania z utworu lub terytorium na którym licencjobiorca może korzystać z przysługujących mu uprawnień. Jeżeli licencjodawca zobowiązuje się w umowie do ich nieudzielania innym osobom fizycznym i prawnym mamy do czynienia z licencją wyłączną. Każda inna licencja jest licencją niewyłączną. Ze względu na czas trwania licencje dzielimy na: terminowe i nieograniczone w czasie. Zasadą jest że jeżeli umowa nie stanowi inaczej licencja jest udzielana na okres pięciu lat. Czas ten można w umowie skrócić lub wydłużyć. Można też udzielić licencji nieograniczonej w czasie która jednak kończy się najpóźniej wraz z ustaniem praw autorskich. Autorskie prawa majątkowe podobnie jak inne prawa podmiotowe doznają pewnych ograniczeń. Najważniejsze z nich wynikają z przepisów o dozwolonym użytku praw majątkowych oraz terminowego charakteru tych praw. Pojęcie dozwolonego użytku oznacza ograniczenie autorskich praw majątkowych polegające na zezwoleniu osobom trzecim na korzystanie z utworu oznaczonym zakresie bez zgody twórcy. Użytek taki może być prywatny lub publiczny. Z dozwolonym użytkiem osobistym mamy do czynienia w przypadku korzystania z egzemplarzy utworów w zakresie własnego użytku osobistego obejmującego korzystanie z nich przez krąg osób pozostających w związku osobistym z autorem np. pokrewieństwo czy stosunki towarzyskie. Dozwolony użytek publiczny jest określony wyczerpującej regulacji sytuacji określonych. W pierwszej grupie znajdują się licencje niezbędne do zgodnego z prawem korzystania z utworu przez uprawnionego a z drugiej strony zezwolenia na nieodpłatne wykonanie, wystawianie, wyświetlanie lub rozpowszechnianie utworu. Trzecia grupa obejmuje prawo do przedruku a w czwartej znajdują się prawa do korzystania z utworu lub jego egzemplarzy dla celów naukowych, informacyjnych i dydaktycznych. W piątej grupie znajdują się przypadki korzystania z utworu dla pozostałych celów. Najbardziej znaną licencją ustawową jest tzw. prawo cytatu. Pozwala ono na przytoczeniu w utworach stanowiących samoistną całość fragmentów rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą lub prawami gatunku twórczości. Zacytowanie cudzego utworu oczywiście wymaga podania precyzyjnie źródła cytatu. Istotnym ograniczeniem uprawnień twórcy jest terminowość przysługujących mu praw majątkowych. W przeciwieństwie do praw osobistych nie są one nieograniczone w czasie i trwają przez całe życie twórcy i 70 lat po jego śmierci. W przypadku dzieł współautorskich 70letni okres ochrony liczy się od daty śmierci ostatniego twórcy. Odpowiedzialność za naruszenie autorskich praw majątkowych jest niezależna od winy a jej jedyną przesłanką jest fakt bezprawności wkroczenia w sferę prawnie chronioną. Prawo autorskie przewiduje 4 podstawowe roszczenia jakie przysługują twórcy, którego prawa zostały naruszone: o zaniechanie dalszych naruszeń, o usunięciu skutków naruszeń, o odszkodowanie i o wydanie uzyskanych korzyści. Gdy zaniechanie naruszenia lub usunięcia jego skutków byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe sąd może nakazać osobie naruszającej prawo autorskie na jej wniosek i za zgodą uprawnionego w przypadku wystąpienia naruszenia niezawinionego jedynie zapłatę stosownej sumy na rzecz uprawnionego. Niezależnie od wymienionych roszczeń twórca może domagać się zasądzenia od sprawcy tzw. pokutnego. To jest zapłaty określonej sumki na fundusz promocji twórczości która nie może być niższa od dwukrotnej wartości korzyści sprawcy naruszenia.

Prawa pokrewne.

Autorskie prawa pokrewne stanowią zbiorczą kategorię praw zbliżonych do praw autorskich chociaż o odmiennym zakresie. Różni je od praw autorskich nie tylko zakres ochrony przyznany uprawnionym podmiotom ale też odmienny przedmiot ochrony którym nie są utwory a inne dobra niematerialne o bardzo zróżnicowanym charakterze. Prawa te reguluje ustawa z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przedmiotem praw pokrewnych są 4 rodzaje dóbr: artystyczne wykonanie, fonogramy i wideogramy, nadania programów, pierwsze wydania oraz wydania naukowe i krytyczne. Cechuje je duża różnorodność. Najczęściej dzieli się je na: artystyczne wykonania i pozostałe prawa pokrewne. Prawa pokrewne zbliżone są do praw autorskich. Ich koncepcja zakłada przyznanie wymienionym w ustawie podmiotom praw do wytworzonym przez nich dóbr niematerialnych. Ochrona przyznawana jest niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności przez uprawnionego. Ochrona przyznana w ramach praw pokrewnych ma charakter czasowy i jest ograniczona w czasie. Ma też charakter terytorialny i ogranicza się do terytorium polski gdyż jest ustanowiona w polskim prawie. Przepisy wskazują że artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej pozostaje pod ochroną. Ochronie podlega jedynie wykonanie utworu albo też sztuki ludowej. Poza zakresem ochrony pozostają tzw. wolne świadczenia do których m.in. są zaliczane: występy cyrkowców, perzjiafkhsb, artystów wariatów i sportowców gimnastyków. Podmiotem prawa do artystycznego wykonania jest artysta wykonawca który w twórczy sposób przyczynił się do powstania danego wykonania. Do grona artystów zalicza się też reżysera np. sztuki teatralnej czy filmowej chociaż jego rola bywa bardzo zróżnicowana. Z grona osób uprawnionych wyklucza się personel techniczny biorący udział w powstaniu i przygotowaniu wykonania. Prawa artysty wykonawcy zbliżone są do prawa autorskiego. Artyście wykonawcy przyznana została ochrona jego dóbr osobistych w granicach określonych prawem obejmująca przyznanie mu prawa do: wskazywania go jako wykonawcy z wyłączeniem przypadków ustalonych zwyczajowo np. wykonań zbiorowych. Decydowania o sposobie oznaczenia wykonawcy, sprzeciwiania się jakimkolwiek wypaczeniom, przeinaczeniom i innym zmianom wykonania. Do osobistych uprawnień przysługujących artyście wykonawcy zaliczyć można prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu wykonania publiczności oraz decydowania o utrwaleniu wykonania. Artyście wykonawcy przysługuje też prawo do korzystania z artystycznego wykonania i rozporządzania prawami do niego na następujących polach eksploatacji: w zakresie utrwalania i zwielokrotniania, w zakresie obrotu egzemplarzami i w zakresie rozpowszechniania wykonania. Artyście wykonawcy przysługuje też prawo do wynagrodzenia za korzystanie z jego artystycznego wykonania lub za rozporządzanie prawami do takiego wykonania określone w umowie lub przyznane w przepisach ustawy o prawie autorskim. W przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania artystycznego wykonania za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza artyście wykonawcy przysługuje prawo do stosownego wynagrodzenia. Prawo do decydowania o sposobie oznaczania wykonawcy oraz korzystania z artystycznego wykonania i rozporządzania prawami do niego ma charakter czasowy i wygasa z upływem 50 lat następujących po roku w którym artystyczne wykonanie ustalono. Pozostałe prawa pokrewne obejmują grupę 3 praw: prawa do fonogramów i wideogramów, prawa do nadań programów oraz prawa do pierwszych wydań a także wydań naukowych i krytycznych. Prawo do fonogramów i wideogramów służy ochronie rezultatów działalności o złożonym pod względem organizacyjnym technicznym i artystycznym charakterze z czym zazwyczaj połączone są znaczne nakłady finansowe. Pod pojęciem fonogram rozumiemy utrwalenie przez rejestrację zapis warstwy dźwiękowej. Fonogram to tylko pierwsze utrwalenie i tylko ono podlega ochronie a nie sporządzane później jego kopie. Bez znaczenia dla przyznania ochrony pozostaje technika jaką dokonano rejestracji oraz nośnik na którym dźwięki zostały zarejestrowane a także jakie dźwięki zostały utrwalone na nośniku. Dla przyznania ochrony bez znaczenia pozostaje to czy zarejestrowane utwory korzystają z ochrony prawa autorskiego czy też nie np. kiedy ochrona taka już wygasła. Prawa do fonogramu powstają na rzecz producenta fonogramu. Przepisy go nie definiują tylko wprowadzają domniemanie że producentem fonogramu jest osoba pod której nazwiskiem lub firmą czyli nazwą fonogram został sporządzony po raz pierwszy. Wideogramy jest utrwalenie sekwencji ruchomych obrazków z dźwiękiem lub bez. Wideogramem jest jedynie pierwsza rejestracja danej sekwencji obrazów a nie sporządzone później jego kopie. Bez znaczenia dla przyznania praw ochrony pozostaje technika dokonania rejestracji magnetyczna, optyczna czy cyfrowa a w szczególności czy dane sekwencje obrazów zostanie kiedykolwiek utrwalona w technice wideo to jest w drodze zapisu audiowizualnego na taśmie magnetycznej. Nie ma też znaczenia na jakim nośniku dźwięki zostały zarejestrowane. Ochrona jest też niezależna od tego czy zarejestrowana sekwencja obrazów podlega ochronie prawa autorskiego czy tez nie. Prawa do wideogramu powstają na rzecz producenta wideogramu. Przepisy ustawy o prawie autorskim nie zawierają definicji producenta wideogramu a tylko podobnie jak w przypadku producenta fonogramu definiują go pośrednio wprowadzając domniemanie że jest to osoba pod której nazwiskiem lub firmą czyli nazwą został po raz pierwszy sporządzony. Niezależnie od praw twórców lub artystów wykonawców producentowi fonogramu lub wideogramu przysługuje prawo wyłączne do rozporządzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie zwielokrotniania określoną techniką, wprowadzenia do obrotu, najmu lub użyczenia egzemplarzy, publicznego udostępniania fonogramu lub wideogramu. W taki sposób aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym a więc w sieci internetowej. Ustawodawca zobowiązuje producenta by na każdym egzemplarzu fonogramu lub wideogramu umieścić czytelne oznaczenia dotyczące autorstwa i artystycznego wykonania oraz tytuły zawartych w nim utworów. Ponad to należy na nich umieścić: datę jego sporządzenia, nazwisko lub firmę zy nazwę producenta oraz w przypadku utrwalenia nadania nazwę organizacji radiowej lub telewizyjnej. W przypadku nadawania reemitowania lub odtwarzania wprowadzanego do obrotu fonogramu lub wideogramu producentowi przysługuje prawo do stosownego wynagrodzenia. Organizacjom radiowym i telewizyjnym wolno nadawać opublikowane wcześniej fonogramy wyłącznie po ustaleniu wysokości wynagrodzenia z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi chyba że wydawanie odbywa się na podstawie umowy z uprawnionym co dotyczyć może nadania fonogramu dotychczas nieopublikowanego. Operatorom sieci kablowych wolno realizować w sieciach kablowych fonogramy i wideogramy nadawane w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie po ustaleniu wysokości wynagrodzenia z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Prawa do fonogramów i wideogramów mają czasowy charakter i wygasają z upływem 50 lat następujących po roku w którym zostały sporządzone. Jeżeli w tym okresie fonogram został opublikowany prawo do niego wygasa z upływem 50 lat następujących po roku w którym fonogram został opublikowany. Jeżeli w powyższym okresie fonogram nie został opublikowany ale został rozpowszechniony to prawo do niego wygasa z upływem 50 lat następującychh po roku w którym fonogram został rozpowszechniony. Prawa producentów fonogramu lub wideogramu doznają ograniczeń na skutek przepisów o dozwolonym użytku osobistym i publicznym. Wprowadzenie do obrotu egzemplarza fonogramu lub wideogramu powoduje wyczerpanie tego prawa w stosunku do producenta a tym samym utratę możliwości kontroli dalszego obrotu tym egzemplarzem. W przypadku naruszenia praw pokrewnych producenta przysługują mu takie same roszczenia jak w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych. Prawo do nadań programów służy ochronie wytworów działalności organizacji radiowych i telewizyjnych. Przedmiotem ochrony jest każdy dowolnie wyodrębniony odcinek nadawanych programów radiowych lub telewizyjnych niezależnie od tego czy składają się nań utwory chronione prawem autorskim czy wykorzystano w nim dobra niematerialne stanowiące przedmiot innych praw pokrewnych. Prawa do nadań programów przysługują niezależnie od praw twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów, organizacji radiowej lub telewizyjnej. Organizacji radiowej i telewizyjnej przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania ze swoich nadań programów czyli audycji w zakresie: utrwalania, zwielokrotniania określoną techniką, wtórnego nadawania przez inną organizację radiową lub telewizyjną zarówno bezprzewodowego jak i przewodowego, reemitowania, wprowadzania do obrotu i utrwaleń, odtwarzania w miejscach za opłatą wstępu dostępnych, udostępniania ich utrwaleń w taki sposób by każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. Prawo do nadań programów ma charakter czasowy i wygasa z upływem 50 lat następujących po roku pierwszego nadania programu. Prawa organizacji radiowych i telewizyjnych doznają ograniczeń przez przepisy o dozwolonym użytku zarówno osobistym jak i publicznym. W przypadku naruszenia praw do nadań programów przysługujących danej organizacji ma ona prawo do roszczeń analogicznie jak w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych. Prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych podlegają ochronie podobnie jak prawa pokrewne. W przypadku prawa do pierwszego wydania przedmiotem ochrony jest stworzenie możliwości publicznego zapoznania się przez publikację lub inne rozpowszechnienie niechronionym prawnie utworem lub tekstem który dotychczas nie mógł być powszechnie znany. Prawa do pierwszych wydań powstają w stosunku do: utworu którego czas ochrony już wygasł a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępnione. Utworu lub tekstu które ze względu na czas ich powstania nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego gdyż powstały przed jego ustanowieniem. Utworów lub tekstów które ze względu na swój charakter zostały przez ustawodawcę wyłączone spod ochrony prawa autorskiego. Prawo do pierwszego wydania powstaje na rzecz wydawcy a więc ma je podmiot który wydał lub rozpowszechnił dany utwór albo tekst. Wydawcy takiemu od chwili pierwszego wydania lub rozpowszechnienia przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania tym utworem lub tekstem i do korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji. Czas trwania tego prawa jest ograniczony i wynosi 25 lat liczonych od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia.