EGZAMIN KSOP 2011 UG (Dr P. Uziębło, Dr M. Wiszowaty)

1. Pojęcie prawa konstytucyjnego.

a) Oznacz­ać ono może zespól norm prawnych wyodrębnionych w systemie prawa i tworzących określoną jego gałąź; Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państwowego ( Chodzi tu nie tylko o normy konstytucyjne sensu stricte, ale też o normy zawarte w innych aktach prawnych, o różnej mocy prawnej, które łączy to, iż przedmiotem ich regulacji są instytucje i zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa) czyli normy określające pozycje państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, pomiot władzy w państwie i przedmiot jej sprawowania przez suwerena, status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa oraz wolności, obowiązki, zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje miedzy nimi.

b) Pewna dyscyplina nauk prawnych, tworząca pewien system pogląd­ów na temat gałęzi prawa określanej mianem prawa konstytucyjnego

2. Miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawa.

Prawo konstytucyjne jako gałąź prawa wewnętrznego w mniejszym lub większym stopniu wyznacza treść norm, wchodzących w zakres pozostałych dziedzin prawa (normy konstytucji mają tu szczególne znaczenie nie tylko ze względu na ich najwyższą moc prawną, ale też ze względu na ich treść, gdyż wyznaczają one fundament różnych gałęzi prawa).

I. Prawo konstytucyjne zawierające normy dotyczące stosunków prawnych między jednostką, a państwem oraz między różnymi podmiotami reprezentującymi państwo należy bez wątpienia do prawa publicznego:

prawo publiczne (akty prawne formułujące stosunki nadrzędności i podporządkowania, zawierające nakazy i zakazy (ustawy, decyzje administracyjne, wyroki sądowe)

prawo prywatne (występuje zwykle równorzędność prawna stron, forma aktu prawnego jest umowa)

Prawo konstytucyjne po trosze wlicza się do wszystkich, a także poprzez odpowiednie regulacje konstytucyjne determinuje wzajemne relacje między nimi.

II. Prawo:

materialne (normy prawne regulujące stosunki prawne i porządkujące system prawny) - zdecydowana większość norm prawa konstytucyjnego

formalne (normy prawne służące realizacji norm prawa materialnego)

W prawie konstytucyjnym występują aczkolwiek w różnej skali, oba rodzaje norm. Przewaga norm materialnych.

3. Problem nazwy prawa konstytucyjnego.

Prawo konstytucyjne - termin pojawił się pod koniec XVIII wieku we Francji, związany z ideologią rewolucji francuskiej, oddaje ono związek, jaki zachodzi pomiędzy przedmiotem norm konstytucyjnych a przedmiotem norm niższego szczebla, rozwijających postanowienia konstytucyjne. Natomiast dla zespołu norm tworzących konstytucje proponuje się niekiedy w tym ujęciu użycie węższego zakresowo miana prawa konstytucji.

Inne nazwy prawa konstytucyjnego to:

Prawo państwowe - jako, że jednym z głównych przedmiotów regulacji norm konstytucyjnych jest państwo. Nazwa ta lepiej oddaje to, że wiele norm dotyczących państwa nie występuje w konstytucji i pozostaje poza jej ramami. Nazwa stosowana w Niemczech

Prawo polityczne - określenie stosowane w okresie międzywojennym w Polsce i w niektórych państwach europejskich. Obejmowało gałąź prawa określająca kompetencje i formy działania organów o charakterze politycznym, mechanizmy podejmowania decyzji, regulacje struktur politycznych i systemów wartości społecznych nakładającego ograniczenia na władzę.

4. Pojęcie źródeł prawa konstytucyjnego.

Źródła prawa konstytucyjnego w znaczeniu normodawczym są to akty ustanawiające normy prawa obowiązującego (normy określające pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot władzy najwyższej, formy sprawowania władzy; przez suwerena, status jednostki w państwie, a także normy regulujące zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych i relacje pomiędzy poszczególnymi grupami tych organów)

Źródłem prawa jest każdy akt prawotwórczy zawierający chociaż jedną normę generalną, mogący być podstawą prawną rozstrzygnięć indywidualnych.

Źródłami prawa konstytucyjnego będą te źródła prawa, które zawierają normy przedmiotowo zaliczane do prawa konstyt,. Przedstawia się on następująco:

konstytucja - ustawa o zmianie konstytucji

ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą ustawy

prawo organizacji międzybnarodowej

ustawy - rozporz. z m. ustawy

Ratyfikowana umowa międzynaraodaowa bez zgody ustawy

rozporządzenie

akty prawa miejsocowego

----------------

uchwały i zarządzenia - jako akty wewnętrznie obowiązujące

5. Metody badań prawa konstytucyjnego.

Metody:

prawno - dogmatyczna - prawo obowiązujące w określonym czasie i miejscu; pozwala na ustalenie woli prawodawcy, właściwości badanych norm prawnych, instytucji prawnych oraz na tworzenie pojęć służących do dalszego badania obowiązującego prawa; (wada: oderwanie od czynników społecznych, gospodarczych itp.)

prawno – porównawcza - korzystanie z doświadczeń innych państw i z badań porównawczych)

formalno-prawna

socjologiczno-politologiczna (odbiór społeczny i polityczny norm pr.)

analiza funkcjonowania (funkcjonowanie norm pr. w praktyce)

3 stadia postępowania badawczego:

wyznaczenie przedmiotu badań

porównanie właściwości, które on posiada źródeł poszczególnych państwach

interpretowanie wyników porównań

Zasady jej stosowania:

porównywalności badanych instytucji, zasad źródeł rozwiązań ustrojowych

jednorodności

6. Rodzaje źródeł prawa konstytucyjnego w państwach europejskich

Ustawa, Ustawa organiczna, Ustawa uchwalona w drodze referendum, Dekrety, rozporządzenia z mocą ustawy (Francja - Ordonanse), Regulaminy parlamentarne, Normy prawa między -narodowego, Normy prawa ponadnarodowego (wspólnotowego), Zwyczajowe prawo konstytucyjne

7. Konstytucje nominalne, normatywne i semantyczne.

Konstytucje nominalne - uchwalone przez suwerena, zawierają treść odnoszącą się do pojęcia ustroju, ale nie są realizowane, mimo że istnieje wola ich realizacji

k. normatywne - uchwalone przez suwerena, zawierają treść odnoszącą się do pojęcia ustroju w pełni realizowane

k. semantyczne - uchwalone przez suwerena, zawierają treść odnoszącą sie do pojęcia ustroju, ale celowo nie są realizowane np, ZSRR

8. Wpływ teorii umowy społecznej na powstanie konstytucji.Teoria umowy społecznej :

W ujęciu J.Locke'a umowa społeczna służy nie do wykazania, że społeczeństwo przekazało swe wszystkie prawa natu­ralne (rozumiane jako odwieczny system moralny, wyposażający jednostkę we wrodzone, niezbywalne prawa, którym podporządkowane jest prawo pozytywne) władcy czy innemu organowi państwowemu, lecz przeciwnie - dla udowodnie­nia, że rząd posiada jedynie władzę powierzoną, delegowaną, której celem jest ochrona i zabezpieczenie praw jednostki, rząd jest zatem wykonawcą,_ reali­zatorem wyższego porządku moralnego. Teoria umowy społecznej, stworzona przez Jana Jakuba Rousseau, wychodzi, co prawda z założeń racjonalistycznych, lecz odwołuje się jednak do obrazu idealnego, powszechnego ustroju społecznego, znajdującego swe uzasadnienie w naturze człowieka. Jego konstrukcja odbie­ga od pojęcia dwustronnego kontraktu pomiędzy społeczeństwem a władcą (wy­stępującego w innych koncepcjach), sprowadza się bowiem tylko do pactum unionis, jednoznacznego z poddaniem się woli powszechnej. Rousseau, upatrując w umowie podstawę organizacji społeczeństwa, usiłował znaleźć taką jej formę, która by gwarantowała pełne zachowanie praw naturalnych, a przede wszystkim, która by pozwoliła pogodzić przysługującą ludziom z natury wolność z podporządkowaniem się innym ludziom, a więc władzy najwyższej. Konstytucja stano­wi w, tym kontekście urzeczywistnienie idei umowy, określając zakresu uprawnień władzy i zapewniając ludowi wpływ na nią.

9. Wpływ teorii podziału władzy na powstanie konstytucji.

Teoria podziału władzy - j locke zakładała system podziału władzy ( legislattywa, egzekutywa, sądownictwo. J.Liberne ) podwaliny pod system prezydencki - tylko podział władzy uchroni jednostkę przed absolutyzmem , a konstytucja ma chronić jednostki

Za twórcę tej zasady uważa się Charlesa de Montesquieu. Miała ona znacznie jako czynnik, który stymulował powstanie konstytucji. Według Monteskiusza wolność jednostki przed ingerencjami władzy państwowej, możliwa jest tylko w państwie, w którym władza skoncentrowana dotychczas w rękach monarchy rozdzielona zostaje na rodzaje odpowiadające głównym formą działania państwa.

10. Konstytucje pełne i niepełne (przykłady

Konstytucje ze względu na treść możemy podzielić na:

a) konstytucje pełne - te których treść regulują zasady ustroju państwa, określają suwerena i sposoby sprawowania przezeń władzy, określają podstawowe prawa jednostki oraz zawierają postanowienia dotyczące trybu zmiany swoich norm, zapewniają­ce im najwyższą moc prawną np. Konstytucja III Rp,

b) konstytucje niepełne - te które opisują tylko wycinek ustroju czego przykładem może być konstytucja Czech

11. Konstytucja w sensie materialnym i w sensie formalnym (przykłady).

Konstytucja w sensie materialnych ogół norm prawnych( również prawa zwyczajowego) dotyczących zasad ustroju państwa, organizacji państwa i określające status jednostki w państwie. Państwa np. Wielka Brytania, Izrael, Nowa Zelandia

Konstytucja w sensie formalnym- normy prawne przyjęte w szczególnym postępowaniu, zawarte w akcie prawnym o szczególnej nazwie, określony akt prawny. Akt lub akty prawne o szczególnej mocy prawnej, uchwalona i zmieniana w specjalnym trybie. Większość państw np. Polska, Francja, USA.

12. Konstytucja sztywna i elastyczna (przykłady).

Podział na k. sztywne i elastyczne to podział ze względu na tryb zmiany.

Konstytucja sztywna - to taka, której zmiana odbywa się w trybie trudniejszym niż zwykły tryb ustawodawczy, posiada ona podwyższone wymagania np. Polska, Belgia, Grecja

Konstytucja elastyczna - to takie do których zmiana jest wprowadzana poprzez zwykły tryb ustawodawczy np.. Wielka Brytania

13. Konstytucja pisana i niepisana (przykłady)

Ze względu na charakter źródeł prawa konstytucje dzielimy na:

Konstytucje pisane charakterystyczne dla systemów kontynentalnych - to k. ujęta w akcie prawnym prawnych o najwyższej mocy obowiązywania. Państwa np. Konstytucja Austrii, Konstytucja RP w latach 1992-1997. Wykład dr Piotra Uziębło- system prawa kontynentalnego, źródłem prawa są akty normatywne

Konstytucje niepisane charakterystyczne dla systemu anglosaskiego, oznacza iż oprócz aktów prawnych istnieją także precedensy, konwenanse i prawo zwyczajowe. Państwa np. Wielka Brytania

14. Konstytucje pierwotne i przeniesione (przykłady)

Podział dokonany przez Jana Filipa dzieli konstytucje na:
Konstytucje pierwotne - te które obowiązują od chwili ich wejścia w życie oraz np.. Polska

Konstytucje przeniesione - te których moc obowiązująca nadana jest później niż weszła w życie czego przykładem może być konstytucja NRD

15. Cechy materialne i formalne konstytucji.

Cechy materialne

Szczególna nazwa konstytucji- ustawa o charakterze szczególnym, taka, która wyróżnia ją spośród innych aktów prawnych egzystujących w

systemie prawa danego państwa.

Szczególna moc-siła derogująca (uchylająca) jaką posiada konstytucja - czyli natężenie dopuszczalności zmiany przez konstytucję innych aktów normatywnych a jednocześnie stopień odporności na

zmiany ze strony innych aktów prawnych.

Cechy formalne

Szczególny tryb uchwalenia i zmiany:

1) Tryb uchwalenia

a) Oktrojowana

b) Bezpośrednio przez naród w drodze referendum

c) Uchwalenie przez konstytuantę

d) Uchwalenie konstytucji przez parlament który nie jest konstytuantą

2) Tryb zmiany

a) Zmiany konstytucji wymagają zastosowania specjalnego trybu.

b) Przez zmianę konstytucji rozumiemy uchylenie, albo nadanie zmienionej treści wszystkim albo niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w trybie przewidzianym dla zmiany konstytucji.

Szczególna treść

· Konstytucja reguluje to, co mieści w sobie pojęcie przedmiotu prawa konstytucyjnego - zasady ustroju, instytucje ustroju politycznego i społecznego, ewentualnie ekonomicznego.

· Akty ogólnej rangi mogą jedynie rozwijać ogólne postanowienia konstytucji. Dzięki tej ogólności norm konstytucyjnych, istnieje możliwość dopełnienia konstytucji poprzez akty wykonawcze w stosunku do niej.

· Czasami, konstytucja sama wskazuje zagadnienia, które muszą być wypełnione przez ustawodawcę zwykłego.

· Materie ustawowe – materie, które ustrojodawca w tekście ustawy zasadniczej sam wskazuje, jako materie, które muszą być wypełnione treścią na poziomie ustaw zwykłych, wykonawczych w stosunku do konstytucji.

· Często posiada preambułę

16. Geneza konstytucji współczesnej.

Już w starożytnej Grecji w V wieku p.n.e. niektórych państwach-mia­stach istniały akty prawne stwarzające podwaliny ich ustroju i znano pojęcia zasad regulujących porządek demokratyczny (eunomia) oraz odnoszących się do zasad równości i sprawiedliwości (isonomia). W średniowieczu także spotykamy akty prawne o doniosłym znaczeniu dla ustroju poszczególnych państw. Jako przykład wymienić można „Kartę Królestwa León" z roku 1188, angielską „Mag­na Charta" z 1215 r., węgierską „Złotą Bullę" Andrzeja II z 1222 r., „Przyrzecze­nia Uroczyste" z Kulm (Chełmno) z 1233 r., „Złotą Bullę" Karola IV z 1356 r. czy polską konstytucję, „nihil novi" z 1505 r.

Kilka takich aktów powstało m, in. jako skutek angielskiej rewolucji purytań­skiej siedemnastego wieku. Należały do nich np. „Petition of Rights" z 1628 r., „Agrement of the People" z 1647 r. oraz cromwellowski „Instrument of Go­vernment" z 1654 r., Pomimo że nie można ich także uznać za konstytucje w ustalonym przez nas znaczeniu tego słowa, od wymienionych już dokumentów różniło je przede wszystkim, iż ich celem w mniejszym stopniu było poręczanie praw stanowych, opis sposobów następstwa tronu czy gwarantowanie wolności religijnych, (co najczęściej bywało wynikiem historycznego przypadku), a bar­dziej nakierowane były na urzeczywistnienie pewnego ideału państwa - „w któ­rym panują prawa, a nie ludzie" (James Harrington).

Powstawanie wczesnych form konstytucjonalizmu przerwane zostało po­wszechnym rozwojem ustrojów absolutystycznych i dopiero czasy rewolucji amerykańskiej z lat siedemdziesiątych XVIII w. wytworzyły akty, które uznać można za konstytucje we współczesnym tego słowa znaczeniu. Pierwsze konsty­tucje uchwalone zostały, zatem w ostatnich latach XVIII wieku. Należą do nich: konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Płn. z roku 1787 (weszła w życie dwa lata później), polska ustawa rządowa z roku 1791 (Konstytucja 3 Maja) oraz konstytucje francuskie: z roku 1791 bazująca na Deklaracji Praw Człowie­ka i Obywatela, jakobińska konstytucja z roku 1793 oraz konstytucja Konsulatu z 1799 roku. W literaturze można spotkać się z twierdzeniem, że już pierwsze siedemnastowieczne Karty, powstające w koloniach angielskich Ameryki Płn., np. w New Jersey, Rhode-Island, Connecticut, Delaware, Pennsylvannia, Maryland, Massachusetts, należy uznać za pierwsze współczesne akty konstytucyjne. Z formalnego punktu widzenia dokumenty te były rzeczywiście ustawami za­sadniczymi, ich uchwalenie było - przynajmniej częściowo - rozstrzygnięciem narodu, jednakże wszystkie one rangę najwyższego prawa zastrzegały prawu angielskiemu, co było równoznaczne z przekazaniem suwerenności angielskiemu parlamentowi.

Przyczyny:

1. specyficzne dla poszczególnych państw

2. czynniki uniwersalne:

· poglądy szkoły prawa natury - naruszenie naturalnych praw jednostki przez władze usprawiedliwia wystąpienie przeciwko niej

· teoria umowy społecznej

· teoria podziału władz

· przełom światopoglądowy i rozszerzenie poglądów racjonalistycznych

teorie liberalizmu i egalitaryzmu akcentujące wolność i równość wszystkich obywateli, niezależni ich przynależności stanowej

17. Sposoby uchwalenia konstytucji.

1) Monarcha nadaje- konstytucja oktrojowana

2) Bezpośrednio przez naród w drodze referendum

3) Uchwalenie konstytucji przez Konstytuantę

a) Konstytuanta istniejącą poza parlamentem( Wenezuela)

b) Konstytuanta będącą parlamentem: wyborcy wybierają parlament, wiedząc że ten stworzy nową konstytucje( Boliwia, Ekwador)

4) Uchwalenie konstytucji przez parlament który nie jest konstytuantą

18. Teoria ustrojodawcy pierwotnego.

Ustrojodawca pierwotny jest to jeden podmiot określony mianem władzy ustawodawczej podsiadający wyłączną władze uchwalenia konstytucji, tworząc nie jest nią związany w przeciwieństwie do władz powołanych na jej podstawie

19. Normy niezmienne w konstytucjach europejskich i ich rodzaje.

1. Normy niezmienne wskazane wprost- jakich norm nie można zmienić. Np. Grecja, Francja, Burkina Faso

2. Normy niezmienne w ujęciu opisowym: Konstytucja Republiki Czeskiej, Konstytucja Norwegii

Konstytucja Republiki Czeskiej

- Niedopuszczalne zasady ingerujące w zasady państwa prawa

- Każda zmiana podlega osądu w sądzie konstytucyjnym w Brnie

Konstytucja Norwegii

- Zmiany konstytucji nie mogą naruszać ducha konstytucji. Komisja konstytucyjna je ocenia

20. Rewizja a zmiana konstytucji (przykłady).

Zmiana konstytucji jest to uchylenie lub nadanie odmiennej niż dotychczas obowiązującej treści wszystkim lub niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w trybie przewidzianym dla konstytucji

1. Zmiana formalna polega na uchwaleniu całkiem nowego aktu np. zastąpienie konstytucji marcowej z 1921r. na konstytucje kwietniową z 1935

2. Zmiana częściowa( nowelizacja)- zmiana treści niektórych postanowień konstytucji (zmiana tekstu konstytucji, która nie obejmuje jej zasad naczelnych).

Rewizja konstytucji polega na zmianie zasad naczelnych, zastąpieniu dotychczas obowiązujących, najbardziej istotnych postanowień konstytucji nowymi i w następstwie tego powoduje zmianę charakteru państwa bez uchwalania nowego aktu w miejscu dotychczasowego

Litwa- zmiana Konstytucji przez Sejm, rewizja konstytucji wymaga referendum i poparcia 3 uprawnionych do głosowania

Hiszpania- zmiana Konstytucji wymaga zgody 3/5 obu izb, jeżeli nie to Senat większością bezwzględną 2/3 głosów. Rewizja konstytucji- uchwalenie przez kortezy 2/3 głosów, po czym następuje rozwiązanie obu izb i są nowe wybory. Nowe kortezy muszą uchwalić 2/3 głosów i przeprowadzić referendum o zmianie konstytucji.

21. Zmiana całkowita materialna i formalna oraz zmiany częściowe.

Zmiana całkowita formalna – polega na uchwaleniu całkiem nowego aktu (Konstytucji) jako przykład zastąpienie Konstytucji Marcowej z 1921 r. Konstytucją Kwietniową z 1935 r.

Zmiana całkowita materialna – polega na zmianie zasad naczelnych w Konstytucji (np. zmiana charakteru ustroju państwa), zastąpienie dotychczas obowiązujących, najbardziej istotnych postanowień Konstytucji nowymi, bez uchwalania nowego aktu w miejsce dotychczasowego (np. zmiana Konstytucji RP z 29.12.1989 r.)

Zakres zmiany całkowitej jest nie ograniczony i dokonuje go sam podmiot, który pracował, uchwalił Konstytucję.

Zmiana częściowa – taka zmiana tekstu Konstytucji, która nie obejmuje jej zasad naczelnych, traktowane są jako uzupełnienie Konstytucji nowymi postanowieniami lub uchylanie jej dotychczas obowiązujących postanowień bądź też nadawanie im innej treści.

Zakres zmiany częściowej zależy od odpowiednich uregulowań konstytucyjnych jako przykład art. 89 ust. 5 francuskiej Konstytucji V Republiki ustanawiający zasadę niezmienności republikańskiej formy rządów. Do zmiany częściowej uprawniony jest parlament.

22. Sposoby umieszczania zmian w tekście konstytucji.

Zmiany konstytucji-techniczno legislacyjne  metody umożliwiające  wprowadzenie do tekstu konstytucji norm nowych, przy jednoczesnym usunięciu norm, które utraciły walor aktualności prawnej. 

I. Metoda poprawek zmiany konstytucji zachowują swoją odrębność, stanowią uzupełnienia i są poza pierwotnym tekstem (np. USA – 26 poprawek oznaczonych cyframi rzymskimi). 

II. Metoda bezpośredniej zmiany konstytucji -  bezpośrednia  zmiana  treści  i  inkorporowanie  nowych  postanowień przy jednoczesnym usuwaniu postanowień  zdezaktualizowanych.

III. Metoda ujednolicenia tekstu konstytucji. -Ujednolicenie w trybie  obwieszczenia  tekstu  jednolitego (najczęściej przez głowę państwa)  w oficjalnym  organie  publikacyjnym państwa(w Polsce -w Dzienniku Ustaw).

Tryb zmiany Konstytucji w polskim porządku prawnym:

· Projekt ustawy o zmianie Konstytucji  może przedłożyć  co najmniej  1/5 ustawowej  liczby posłów, Senat lub Prezydent RP (art. 235.1)

· Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i  następnie, w terminie nie dłuższym nich 60 dni, przez Senat (art. 235.2)

· Pierwsze czytanie projektu o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 
30 dnia od dnia  przedłożenia Sejmowi projektu ustawy (art. 235.3)

· Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co  najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat  co najmniej  bezwzględną większością  głosów w obecności co najmniej  połowy ustawowej liczby  posłów (art. 235.4)

· Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I (Rzeczpospolita), II  (Wolności  prawa i obowiązki człowieka i obywatela)  lub XII (Zmiana Konstytucji)  może odbyć się nie  wcześniej niż 60 dnia po  pierwszym czytaniu  projektu tej  ustawy (art. 235.5)

· Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w  ust. 1 mogą zażądać w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy  przez  Senat, przeprowadzenia  referendum zatwierdzającego.

· Z wnioskiem w tej sprawie podmioty zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana  konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała  się większość  głosujących (art. 235.6)

· Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia  Prezydentowi RP uchwaloną ustawą do podpisu. Prezydent RP podpisuje ustawę w  ciągu 21 dni od  dnia przedstawienia i zarządza  jej ogłoszenie  w Dzienniku Ustaw  RP (art. 235.7).

Jako ciekawostka (częstotliwość zmian w Konstytucji).

1. Częstotliwość zmian Konstytucji zależy od zakresu jej regulacji. Im jest on węższy tym trwalsza Konstytucja.

2. Częstotliwość zmian Konstytucji zależy od stopnia ogólności jej sformułowań. Im jest on węższy, tym zmiany są rzadsze.

3. Częstotliwość zmian Konstytucji zależy od roli sądu konstytucyjnego bądź najwyższego w dostosowywaniu jej do potrzeb rozwoju społecznego.

4. Częstotliwość zmian Konstytucji zależy od stopnia, w jakim przystaje ona do rzeczywistości. Im jest on niższy, tym rzadziej jest zmieniana Konstytucja.

5. Częstotliwość zmian zależy od częstotliwości kryzysów politycznych, społecznych i ekonomicznych w danym państwie.

6. Częstotliwość zmian zależy od sposobu określenia przez nią procesu implementacji prawa wspólnotowego oraz reakcji na niektóre szczegółowe regulacje prawa unijnego i międzynarodowego.

23. Sposoby wejścia w życie konstytucji.

Wejście w życie konstytucji może być:

1) Normowane w samej konstytucji

2) Poprzez uchwalenie przepisów wprowadzających w specjalnej umowie konstytucyjnej

3) Poprzez uregulowanie wejścia w życie k; w ustawie zwykłej co jest błędem ponieważ ustawa to akt niższego rzędu niż K

·Nabranie mocy obowiązującej jest określone jako początek obowiązywania datujący  się od  jej ogłoszenia w dzienniku urzędowym (promulgacyjnym).

·Promulgacja oznacza bowiem oficjalne ogłoszenie aktu prawnego nadające mu moc  obowiązującą.

·Czasami wejście w życie niektórych postanowień jest uzależnione od np. powstania nowych instytucji.

·Niektóre instytucje wchodzą w życie dopiero wówczas, gdy pojawią się przepisy  wykonawcze.

 

 

Niektóre instytucje wchodzą w życie dopiero wówczas, gdy pojawią się przepisy wykonawcze. Może uregulować zagadnienie w samej konstytucji, dodając na końcu osobny rozdział wprowadzający przepisy intertemporalne, czyli przepisy zawierające klauzule derogacyjne i przepisy końcowe. Są to przepisy przejściowe i w tym rozdziale reguluje się wszystkie sprawy  związane z wejściem w życie konstytucji. Może zrobić to w osobnej  ustawie konstytucyjnej,  równocześnie uchwalanej z tekstem konstytucji,  która jest poświęcona  wyłącznie  problemowi nabrania mocy obowiązującej przez konstytucje.

·Problem wejścia w życie konstytucji musi regulować sam ustrojodawca, który może że to czynić na 2  sposoby: Bywa, że przepisy przejściowe i końcowe wprowadzające konstytucje są zbyt ogólne, potrzebne 

jest  więc wydanie  ustawy zwykłej precyzującej  postanowienia  konstytucji,  jest to tzw. ustawa przechodnia.

Konstytucja może także wejść w życie po vacatio legis ("spoczywanie ustawy") -określonym okresie  czasu, który musi upłynąć od momentu  promulgacji do jej  obowiązywania; przepisy mogą określać  również konkretną datę wejścia konstytucji w życie Art.236 ust.1 naszej Konstytucji zobowiązuje rząd do przedstawienie projektów ustaw  wykonawczych do konstytucji w ciągu 2 lat (wzorowane na konstytucji węgierskiej). 

Bywa, że w postanowieniach przejściowych i końcowych ustrojodawca wskazuje, kto jest odpowiedzialny za wykonanie konstytucji. Bez bezpośredniego wskazania za wykonanie odpowiada parlament. Często wskazuje się na rząd jako organ odpowiedzialny realizacje postanowień konstytucji.

Promulgacja - Oficjalne potwierdzenie przez głowę państwa, że dany  akt prawny  (w  naszym wypadku  konstytucja) pochodzi od uprawnionego organu i, że został uchwalony w odpowiedniej procedurze przewidzianej prawem. Akt promulgacyjny nakazuje wszystkim  (zwłaszcza organom państwa,  urzędnikom,  funkcjonariuszom) przestrzeganie i  zapewnienie przestrzegana  danego aktu prawnego.  Oficjalnie zobowiązuje organy  państwowe i obywateli do jej przestrzegania. 

Publikacja - Oficjalne podanie tekstu aktu normatywnego w  oficjalnym  organie  publikacyjnym do  wiadomości organów  państwa i obywateli.  Jest częścią  składową  promulgacji.

24. Konsekwencje najwyższej mocy prawnej konstytucji.

Możemy podzielić na konsekwencje wertykalne -

1) zakaz wydawania aktów z nią niezgodnych - każdy akt wydany ma domieniemanie zgodnośc z K.

2) nakaz realizacji norm konstytucji - jeżeli nie to wówczas odpowiedzialność konstytucyjna

oraz horyzontalne

3) nakaz spójności systemu prawa - prawodawca ma nakładać system prawny bez luk

4) Przysięga na wierność Konstytucji składaną przez piastunów naczelnych organów państwowych.

25. Z czego wynika szczególna moc prawna konstytucji.

Szczególna moc konstytucji wynika z tego iż stoi ona najwyżej w hierarchii, co wynika z samej konstytucji, wskazując na źródła prawa, K. jako pierwszą wskazuje siebie

odwołanie co ustawodawstwa - ustawa w stosunku do k.jest aktem wykonawczym

wynika z tego, iż K. mówi o innych aktach prawnych i procedurach jej ustalenia

26. Szczególna nazwa konstytucji.

Jest tylko 1 akt o tej nazwie obowiązujący w danym państwie?

K. jest ustawą o charakterze szczególnym. W Skandynawii ustawa ta to akt o ustroju państwa, karta konstytucyjna, ustawa rządowa, ustawa zasadnicza RFN

27. Historyczny rozwój zawartości treściowej konstytucji.

· Treść dotyczy podstawowych zasad ustroju państwowego, podmiotu władzy w państwie i sposobów sprawowania przez niego władzy oraz gwarancji praw i wolności jednostki, jej obowiązków oraz jej statusu w państwie.

· Służyły realizacji panujących w nim idei liberalno-demokratycznych (Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela 1789 r. art. 16) – gwarancja praw jednostki i ustanowienie podziału władz.

· Konstytucje XVIII i XIX wieczne ograniczały się do wskazania suwerena i sposobu sprawowania przez niego władzy, rozbudowany katalog praw.

· Koniec XIX w. uwaga skupiona na sprawach gospodarczych.

· Po I wojnie światowej interwencjonizm państwowy, obowiązek nauki powszechny.

· Po II wojnie światowej Konstytucja zwracała bardziej uwagę na sprawy socjalne obywateli, organizacja organów państwowych.

28. Szczególna treść we współczesnych konstytucjach.

We współczesnej k. możemy mówić o tym, iż ich treść jest szczegółowa a większość nie poprzestaje na zarysie ustroju, a reguluje kwestie szczegółowe, prawodawca nie ma swobody rozwijania konstytucji ("-" jest to że musi być często zmieniana)

Określa zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, potwierdza swoją najwyższą moc prawną, zawiera regulacje dotyczące najważniejszych organów państwowych, mówi o tym kto sprawuje władzę suwerenną (i w jaki sposób), ustala status jednostki w państwie (wolności, prawa, obowiązki człowieka i obywatela), wprowadza przepisy ustalające tryb jej zmiany.

29. Bezpośrednie i pośrednie gwarancje konstytucji.

Gwarancje konstytucji to środki i mechanizmy mające zapewnić prymat k. w systemie źródeł prawa.

Gwarancje bezpośrednie to te które zostały ustanowione w celu zapewnienia nadrzędności k. należą do nich kontrola konstytucyjności prawa i odpowiedzialność konstytucyjna . np. TK

Gwarancje pośrednie zaś to te powołane dla realizacji innych zadań, ale przy okazji chroniące nadrzędność k. np.umożliwianie innym organom wzajemnie się kontrolować, oprócz tego zaliczymy rozmaite okoliczności i mechanizmy społeczno-polityczne sprzyjające przestrzeganiu konstytucji (poparcie społeczne, wysoka kultura prawna).

30. Materialne i formalne gwarancje konstytucji.

Materialne gwarancje k. mają charakter pozaprawny - wynikają z elementów funkcjonowania systemu politycznego np. kultura polityczna. Natomiast gwarancje formalne stanowi ogół instytucji prawnych służących zapewnianiu prymatu k. i urzeczywistnianie jej norm

31. Parlamentarny system kontroli konstytucyjności ustaw.

Kontrolę konstytucyjności prawa o charakterze parlamentarnym możemy podzielić na kontrolę in pleno- to fikcja, bo same debaty mają nie tylko na celu ustalenie merytoryczne, ale też wychwycenie niezgodności, oraz przez wewnętrzne organy parlamentarne tj. :

1) przewodniczący parlamentu - w większości państw ma prawo zawiesić tworzenie ustawy - może zwrócić projekt wnioskodawcy żeby poprawić albo nie kierowanie go do dalszego rozpatrzenia. W PL jeśli błędy formalne to oddawany do poprawy jeśli merytoryczne to nie jest w ogóle rozpatrywany

2) komisje parlamentarne (komitet parlamentarny) - zajmują się określonym wycinkiem życia społecznego. Merytorycznie rozpatrują treść ustaw. Może:

- zmieniać, aby dopasować do wymogów (PL)

- w systemie skandynawskim 0 jeśli komisja konstytucyjna uzna, że praca jest niedopuszczalna AUTOMACZNIE kończona, projekt nie jest dalej rozpatrywany

3) służby legislacyjne

32. Cechy amerykańskiego systemu kontroli konstytucyjności ustaw.

Amerykański system kontroli konstytucyjności ustawę jest przejawem praktyki sądowej. Opiera się na kilku zasadach :

- uniwersalizm - kontrola k. podlegają wszystkie akty prawne i akty stosowania prawa

- zdekoncentrowanie 0 wszystkie sądy poza sądami pokoju mogą sprawować sądy

- represyjność 0 kontrola może być dokonana dopiero po wystąpieniu szkody u przedmiotu

- kontrola nie wiąże się z uchyleniem, a jest dany akt niestosowany w konkretnym przypadku

- szczególna pozycja orzecznictwa sądu najwyższego - sądy niższego rzędu ze wzg. na autorytet i rację pragmatyczną SN wydają akie same jak on orzeczenia

- sądy mogą odmówić orzekania i wolności federalne w sprawach polityki mdzn,.

33. Cechy kontynentalnego systemu kontroli konstytucyjności ustaw.

Model europejski określony przez H. Kelsena - najważniejszym zadaniem sądownictwa konstytucyjnego jest stworzenie logicznie spójnego systemu kontroli. Powinien istnieć 1 sąd do kontroli - Trybunał Konstytucyjny . Pierwszy taki to austriacki i czechosłowacki. Opiera się na założeniach:

- wyłączności 1 organu do oceny k.

- różne ma miejsce TK w K.

2 modele wyboru członków TK - przez parlament (więk. kwalif) lub rozproszony ( różni sędziowie z różnych środowisk)

- każdy sędzia ma własną kadencję

- w niektórych państwach nie ma kadencji tylko do wieku emerytalnego

- zakaz reelekcji

- normy które zostają uznane za niezgodne z k. są usuwane z systemu prawa poprzez

model klasyczny - ze skutkiem ex nunc - norma przestaje obowiązywać od momentu orzeczeni a o niezgodności

ex tunc - norma uznana za niebyłą -> unieważniona ze skutkiem wstecznym.

możliwość kontroli prewencyjnej, kontrola o char. abstrakcyjnym

34. Brytyjski system kontroli konstytucyjności prawa.

Opiera się na zasadach:

- suwerenności parlamentu - parlament może stanowić prawo i żaden organ nie może kontrolować konstytucyjności aktów przez parlament ustanowionych

- domniemania trwałości systemu ustrojowego - każda ustawa jest interpretowana w zgodzie z systemem ustrojowym, chyba że parlament zaznaczy że ta ustawa ma na celu zmianę tego systemu.

Pełna kontrola sądowa aktów pozaparlamentarnych

35. Rada Konstytucyjna we Francji.

* Powołana na mocy Konstytucji V Republiki z 1958 r.
* Składa się z 9 członków - powoływanych przez prezydenta (3), przewodniczącego Senatu (3) i przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego (3) na 9 lat. Członkowie są powoływani, a nie wybierani. Nie określono wymogów dotyczących kandydata na członka Rady (w praktyce dominują profesorowie prawa).
* nominacje wymagają zatwierdzenia przez odpowiednią komisję każdej z izb parlamentu
* Co 3 lata 1/3 składu Rady jest wymieniana. 
* Przewodniczącego Rady powołuje spośród jej członków prezydent Republiki (na wniosek rządu); przewodniczący ma głos rozstrzygający w przypadku równej liczby głosów w głosowaniu
* W skład rady mogą wejść dożywotnio byli prezydenci Republiki (dobrowolnie - dotąd nie skorzystali)
* Kworum - 7 osób. Działa zawsze na posiedzeniu plenarnym (łącznie)
* Rozpatruje ok. 20 spraw rocznie
* Bardzo mały aparat administracyjny (łącznie ok. 10 osób obsługuje całą radę)
* Jednoznacznie odrzuca się praktykę „zdań odrębnych” sędziów wyrokujących

Kompetencje:
* Kontrola konstytucyjności ustaw, regulaminów izb i umów międzynarodowych
* Kontrola ma charakter obligatoryjny (ustawy organiczne, regulaminy izb - na wniosek premiera) lub fakultatywny (na wniosek prezydenta, premiera, przewodniczących izb, a od 1974 r. 60 deputowanych lub 60 senatorów - ustawy zwykłe i umowy międzynarodowe)
* Kontrola ma charakter uprzedni (między uchwaleniem a podpisaniem przez prezydenta) lub następczy
* Kontrola ma charakter abstrakcyjny lub konkretny
* Kontrola kompetencyjności - Rada bada czy ustawy uchwalone przez parlament nie wkraczają w zakres kompetencji rządu
Pozostałe kompetencje:
* Udzielanie opinii przed skorzystaniem przez prezydenta z art. 16 Konstytucji V Republiki z 1958 r.
* Czuwanie nad prawidłowością wyborów prezydenckich i parlamentarnych oraz przebiegiem referendum; ogłaszanie wyników, rozpatrywanie protestów wyborczych
* Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych obywateli
* Odpowiadanie na "pytania prawne" składane przez sądy powszechne za pośrednictwem Rady Stanu lub Sądu Kasacyjnego
* Czas rozpatrywania ok. 1 miesiąc; na wniosek rządu - 8 dni 

36. Kontrola prewencyjna a represyjna (przykłady).

Kontrola prewencyjna (uprzednia) jako:

· kontrola projektu aktu normatywnego

· kontrola aktu już uchwalonego, bez wymagającej jeszcze promulgacji bądź zatwierdzenia przez inny organ

· kontrola aktu już uchwalonego lecz przed jego wejściem w życie (np. na skutek vacatio legis)

Kontrola prewencyjna to ta która występuje na wniosek prezydenta, przed nadaniem ważności danemu aktowi prawa. natomiast w przypadku kontroli represyjnej możemy wyróżnić 3 rodzaje legitymacji:

- ogólna - mogą wystąpić o kontrolę kontyt. w każdej sprawie - najpierw postępowanie wstępne czy podmiot mógł ten wniosek złożyć

- szczególna - może dotyczyć wyłącznie tych spraw które są w ich gestii - KRS, rada gminy, powiatu, sejmiki wojewódzkie, zw.. zawodowe samorządy zaw. Kościoły i zw. wyznaniowe

- funkcjonalna - przysługuje sądom do zadawania pytań prawnych

37. Zakres kontroli konstytucjonalności prawa w państwach europejskich.

ZAŁĄCZNIK

38. Teorie stosowania konstytucji.

Stosowanie Konstytucji polega na, wydawaniu aktów indywidualnych i konkretnych bezpośrednio i wyłączne na podstawie normy konstytucyjnej, tzn. bez potrzeby jej rozwinięcia i konkretyzacji w drodze ustawy zwykłej.

a)bezpośrednio (samoistnie) -tzn. bez konieczności rozwinięcia jej przepisów aktami niższego rzędu

-bezpośrednio stosowane tylko parlament, głowa państwa, rząd

-bezpośrednio stosowana przez wszystkie rodzaje organów państwowych, jednostka może wprost powoływać się na te normy

b)współstosowanie konstytucji łącznie z normami ustawowymi (podmiot stosujący prawo powinien dawać pierwszeństwo takim rozwiązaniom, które najlepiej spełniają postanowienia konstytucji)

W okresie PRL uważano, że na k. mogą powoływać się tylko najwyższe organizacje państwowe , w państwach demokratycznych - w stosunkach władza jednostka możemy powoływać się na k. Czy w stos. jedn- jedn to kwestia sporna.

39. Wyłączenia bezpośredniego stosowania konstytucji.

Istnieją obszary w których konstytucja nie jest bezpośrednio stosowana:

- kiedy k sama tego zakazuje

- w odniesieniu do obowiązków jednostki

- wyjątki od praw i wolności jednostki

- stosowanie k jako normy prawnej -nikt nie może być skazany na podst. k

- współstosowanie - stosowanie normy k. z innymi np. k karnego

40. Precedens a zwyczaj konstytucyjny.

Precedens to jednorazowe, świadome, dokonane przez naczelny organ państwa związany ze stos. K., istnieje podejrzenie, że rozwiązanie to w przyszłości będzie stosowane w podobnej sprawie.

Zwyczaj (konwenans) to stała praktyka org. państwowych w stosowaniu K. np. usadowienia posłów

41. Teorie wykładni konstytucji.

Wykładnia prawa (interpretacja) - ustalenie sensu przepisów prawnych w celu sformułowania normy pra­wnej właściwej dla danego przypadku, tj. po to by możliwe było zastosowanie normy prawnej, w określonej, konkretnej sytuacji

Poglądy:

-w ogromnej większości krajów konstytucja ma formę ustawy (wprawdzie szczególnej - zasadniczej, ale jednak ustawy) i choćby z tego powodu może i powinna być interpretowana za pomocą tych samych metod co ustawy

-ze względu na miejsce konstytucji w systemie prawa, znaczenie jej przepisów powinno być ustalane inaczej niż w przypadku innych aktów prawnych. Szczególny tryb uchwalania i zmiany konstytucji implikować powinien np.: uwzględnianie zawsze historycznej woli ustrojodawcy, który wydał interpretowaną normę konstytucyjną

Zasady wykładni konstytucji:

1)jedność konstytucji – zakaz wyizolowanego interpretowania poszczególnych jej norm w oderwaniu od pozostałych

2)w procesie wykładni norm konstytucyjnych należy nadać taki sens normom pozostającym w sprzeczności do siebie, aby je zharmonizować

3)normy określające funkcje i kompetencje organów państwowych powinny być interpretowane z uwzględnieniem relacji zachodzących miedzy nimi

W praktycznej działalności podmiotów dokonujących interpretacji konstytu­cji można zauważyć wykształcenie się pewnych specyficznych metod wykładni, uzupełniających metody stosowane, powszechnie wobec innych przepisów, pra­wnych. Najpowszechniej z nich stosowana jest metoda określana jako wykładnia ustaw w zgodzie z konstytucją (ma ona na celu nadanie normie ustawowej sensu, który byłby zgodny z konstytucją oraz zapewniał optymalną realizację postanowień konstytucyjnych.

42. Pojęcia zasad konstytucyjnych.

- normy k. o szczególnie doniosłym znaczeniu (banaszak)

- normy k. które składają się na charakterystykę danego państwa (sarnecki)

- podstawą jest odwołanie się do idei ustroju, idee te nie są normami prawnymi. 3 idee - państwa prawa, władzy i sprawiedliwości, z nich wypływają zasady ustrojowe o ile należą już do zbioru norm prawnych

43. Kryteria wyróżnienia zasad konstytucyjnych.

Kryterium wyróżnienia zasad konstytucyjnych to klasyczna koncepcja prof. Wróblewskiego musza być spełnione 3 z 4 aby móc mówić o zasadach konstyt. :

- nadrzędność hierarchiczna normy w stos. do innych norm

- nadrzędność treściowa normy w porównaniu z innymi. za zasady będą uznawane te normy które sa ogólne

- szczególna rola pełniona przez normę prawną dla instytucji prawnej czyli zespołu norm prawnych względnie powiązanych stanowiących 1 całość

- uznanie szczególnej doniosłości społecznej danej normy

44. Zasady konstytucyjne w sensie opisowym i w sensie dyrektywalnym.

Zasady k. w sensie dyrektywalnym to zasady bezpośredniej interpretacji z norm prawnych a w sensie opisowym to wzorzec ukształtowania określonego przedmiotu unormowania wskazujący sposób rozstrzygnięcia określonej kwestii

45. Podział norm konstytucyjnych ze względu na ich treść.

Ze względu na treść możemy podzielić normy na:

- materialne - w swojej treści zawierają kompetencje, upoważnienie i obowiązki danego organu

- formalne - (proceduralne) pełnią rolę służebną, regulują procedury realizacji norm materialnych

- organizacyjne - nie zawsze są jednolite. Opisują państwo i jego organyu

- wstęp do k - niewyratykuowana część konstytucji

Normy mające charakter materialny - regulują granice i program działalności państwa, zasad jego ustroju, stosunku między nim a jednostką

A)zasady polityczne – tzn. normy ustalające zasady ustroju politycznego państwa

B)normy programowe (cele i kierunki działalności)

C)normy kompetencyjne (przyznają uprawnienia bądź obowiązki)

D)materialne gwarancje praw jednostki – „wyczerpują się one w zapewnieniu wszystkim minimum egzystencji”

E)podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki – określają w sensie materialnym status jednostki

F)wstęp

Normy mające charakter formalny – regulują sposób, formę postępowanie podmiotów wymienionych w konstytucji i wskazują elementy konieczne, aby uznać to postępowanie za wywołujące określone skutki prawne

A)formalne gwarancje praw jednostki – całokształt środków prawnych i środków o charakterze instytucjonalnym, które stworzyło państwo dla zapewnienia realizacji prawa

B)normy rewizyjne – regulują postępowanie mające na celu całkowitą lub częściową zmianę konstytucji

C)normy kreacyjne – sposób kreacji i rozwiązywania organów konstytucyjnych, a także udzielanie dymisji ich piastunom

D)normy formalne – regulują procedurę związana z określonymi czynnościami podmiotów wymienionych w konstytucji i tryb ich pracy

46. Znaczenie normatywne i rola wstępów do konstytucji.

Wg prof. Rozmatyna - skoro wstęp do K. jest jej częścią to ma char. wiążący

prof. Barda - wstęp nie ma charakteru wiążącego. Pogląd kompromisowy - dominuje. Uznaje się ze we wstępie można odnaleźć normy prawne, ale nie trzeba.

Rodzaje wstępów do K.

- proste - krótkie, w których treść normatywna nie występuje

- złożone - zawierają treść normatywną i inne treści - historyczne propagandowe, motywacje polityczne treść o char. uroczystym

47. Normy programowe w konstytucji.

Cechą wielu konstytucji jest zamieszczenie w nich, tzw. przepisów pro­gramowych, które wytyczaj cele działalności państwa i formułują zadania, jakie: należ zrealizować w przyszłości.

2 teorie :

- Nie mają charakteru normatywnego, są to n. wskazujące na cele działania państwa przy stanie rzeczy x, podmiot y ma chować się c.

- Powinny mieć charakter normatywny przy stanie rzeczy x podmiot y powinien zachować sie w realizacji celu c

48. Teoria niepisanych norm konstytucyjnych i jej znaczenie.

W niektórych państwach (np. Szwajcaria. RFN) zarówno doktryna prawa konstytucyjnego, jak i orzecznictwo sądów stoją na stanowisku, że istnieją niepi­sane normy konstytucyjne mające moc równą normom konstytucji. Są to normy, które można wyprowadzić z postanowień konstytucyjnych, mimo że nie są w tekście konstytucji.

49. Znaczenie sankcji w normach konstytucyjnych.

50. Systematyka konstytucji i jej znaczenie.

Systematyka konstytucji - treść konstytucji jest w określony sposób uporządkowana i podzielona na części (rozdziały i działy) oraz przepisy (artykuły, paragrafy, ustępy, punkty itp.):

a) ogólną - porządkownie k w bloki redakcyjne, funkcja pokazuje nam wartości na jakich opierał się ustawodawca np. K RP i kolejność rozdziałów - s .l parlamentarno -gabinetowy

b) szczegółowa - dot. kolejności poszczególnych artykułów i ich podziału. Przekonanie że ma to charakter porządkowy jest złe. Kolejność ujęcia nie jest przypadkowa i ma charakter interpretacyjny .

Ustrojodawca przez logiczne uszeregowanie norm wyraża swoją koncepcie państwa.

51. Pojęcie funkcji konstytucji.

Funkcje K:

1) Rola K. w społeczeństwie - klasyczne rozumienie f. konstytucji

2) cel, który ma być zrealizowany przez nadanie K. takiego a nie innego kształtu

Wyróżniamy f. prawną organiz. wychow, integracyjną programową , stabilizacyjną

52. Prawna funkcja konstytucji.

Funkcja prawna to możliwość pełnienia, przez konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społecznych, gospodarczych, które są w niej regulowane. Stwierdzenie o jurydyczności konstytucji sprowadza się zazwyczaj do:

A)uznania jej roli jako podstawowego źródła -prawa i płynących stąd konsekwencji dla systemu źródeł pań­stwie

B)założenia bezpośredniego obowiązywania norm konstytucji, ich stosowania

C)przyjęcia pozaparlamentarnego systemu kontroli konstytucyjności ustaw i innych aktów prawnych

D)ustanowienia instytucjonalnych gwarancji zgodnego z konstytucją funkcjonowania organów państwowych.

53. Organizatorska funkcja konstytucji.

Polega na określeniu przez Konstytucję zasad organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego struktur wewnętrznej. Konstytucja stanowi swoisty statut organizacyjny państwa.

54. Integracyjna funkcja konstytucji.

Służy integracji całego społeczeństwa, gdyż zwykle stanowi wyraz szerokiego konsensusu społecznego.

Konstytucja, wypełniając funkcję integracyjną

A)określa formy udziału obywa­teli w kształtowaniu woli państwa

B)służy w ten sposób zespoleniu jednostki z państwem

C)stwarza również prawne mechanizmy służące rozwiązywaniu konfliktów społecznych

55. Programowa funkcja konstytucji.

Funkcja programowa - określenie kierunków rozwoju państwa i poszczególnych instytucji charakteryzujących ustrój polityczny (także społeczno-gospodarczy)

Konstytucją ma, zatem stać się programem opartym na powszechnie aprobowanych, wartościach, zarazem stymulatorem dalszego rozwoju społecznego, musi być zorientowana na przyszłość i wyznaczać cele działalności organów państwowych i całego społeczeństwa.

56. Stabilizacyjna funkcja konstytucji.

Funkcja stabilizacyjna – Zawiera ona podstawowe zasady całego systemu prawa wyznaczające ramy i kierunek działalności prawotwórczej oraz determinuje sposób jego tworzenia

57. Wychowawcza funkcja konstytucji.

Każda konstytucja jest odzwierciedleniem pewnego systemu wartości i przekonań społecznych, z drugiej zaś strony ucieleśnia określone idee i dąży do ich realizacji. Oddziałuje w ten sposób zarówno na świadomość całego społeczeństwa, jak i pojedynczych jego członków. Upowszechnia jedne wartości, idee, zasady i równocześnie stymuluje przyjmowanie innych (stymulator wartości, idei).

58. Tzw. „nowe” funkcje konstytucji (zadania konstytucji).

k powinna określać cele:

- niezbywalny zakres suwerenności państwa

a) przewidywać warunki oraz procedury w jakich państwo może przekazać swoje kompetencje

-określenie funkcji obsadzonych na zasadach publicznych, pozostałe funkcje powinny zostać obsadzone na zasadach apolitycznych

- zapewnienie standardu przestrzegania prawi wolności jednostki

59. Ustawa konstytucyjna.

Ustawy konstytucyjne są to akty prawne o najwyższej mocy prawnej, uchwa­lone w trybie przewidzianym do zmiany konstytucji. Cecha ta upodabnia je do ustawy zasadniczej. Między nimi a konstytucją jest jednak zasadnicza różnica merytoryczna - nie dotyczą one pełnego zakresu materii, które reguluje konsty­tucja. Służą uchylaniu norm konstytucyjnych, ich zmienianiu lub uzupełnianiu konstytucji o normy. Mogą one także jednorazowo zawieszać obowiązywa­nie określonych postanowień konstytucji albo regulować niektóre sprawy w sposób przejściowy (na pewien czas), bądź też tylko na części terytorium państwa.

60. Ustawa organiczna.

W Polsce nie występuje. Jej celem jest bezpośrednie uzupełnienie K. stabilizując tym samym.

Cechy:

- ma moc prawną wyższą od ustawy a niższą od ustawy o zmianie K.

- uchwalona w bardziej skomplikowanym trybie (musi być większ. bezwzg.)

- treść - reguluje problematykę systemu org. państwowych

- reguluje ale nie wszędzie prawa i obowiąki jednostki

Występuje np. Chile, Senegal, Hiszpania, Wenezuela

61. Koncepcje kryteriów wyróżnienia ustawy.

1) Spójna koncepcja ustawy - j.. lock koncepcja - GRANIC USTAWODAWSTWA. Ustawa musi być aktem powszechnie znanym i trwałym. Zmiany tylko jeśli musimy musi być publikowana 2. element to wskazania że ustawa może być tylko wolą ludu (parlament) 3 element - każdorazowe wkroczenie w sferę jednostki musi być na to zgoda ludu (parlament, czyli tylko ustawa może w to ingerować )

2) koncepcje niemiecki e- uzasadnienie dominacji egzekutywy

a) koncepcja wyznaczania granic dla naturalnej wolności jednostki

ustawa ma regulować tylko jeśli sfera publiczna zetknie się z prywatną - ograniczenie materii ustawowej

b) k. wolności i własności. Tylko te sytuacje w których doszło do ich ograniczenia może być to uzasadniane ustawą

3) k. francuska - ustawa to akt nieograniczony akt uchwalony przez suwerenny podmiot obywateli lub ich przedstawicieli

62. Cechy ustawy.

A)charakter ogólny - norma ustanowiona

1.dla pewnej kategorii adresatów w wyodrębnionych ze względu na określoną cechę luby cechy(a nie określonych indywidualne)

2. której przedmiotem (w zna­czeniu zachowania się adresata normy, które winno nastąpić w ,warunkach przez nią określonych) jest kategorią zachowań tzn. norma ogólna ma tyle razy zastosowanie, ile razu zaistnieją określone przez nią warunki;

B)mająca po konstytucji największą moc prawną (nakłada to na nią obowiązek realizacji konstytucji i zakaz jej naruszania)

C)podejmowany przez parlament - zasada ta w niektórych państwach jest wyrażona wprost w przepisach konstytucji. („ władzę ustawodawczą wykonuje wyłącznie parlament", "parlament jest, jedynym organem ustawodawczym" itp.), w innych jest ona, wprowadzana, na podstawie łącznej , interpretacji przepisów dotyczących funkcji uchwalania ustaw, procesu, ustawodawczego, zmiany konstytucji

D)uchwalana za pomocą specjalnej procedury celem procedury parlamen­tarnej jest stworzenie takich warunków organizacyjnych, w których mogłaby się w możliwie pełny sposób ujawniać i wyrażać - przez działalność deputowanych - wola suwerena (narodu, ludu); realizacja konstytucyjnych wymogów postępowania ustawodawczego sprzyja ponadto nadaniu ustawie większej trwałości oraz sprawia, że może się ona stać aktem powszechnie znanym

63. Ustawa referendalna.

To taka która nie jest ustanawiana przez parlament ale która prezydent poddaje do referendum.

Szczególny podmiot uchwalający (naród), tryb pozaparlamentarny, zakres regulacji

64. Sposoby regulacji materii ustawowych.

Materia ustawowa to kwestia co może być ujęte w ustawie. Wyróżniamy 3 koncepcje:

1) model francuski - to co wskazane w K. reszta jest egzekutywą

2) model skandynawski - wyliczono w K, ale ma to charakter taki iz co wskazane to Musi być regulowane ustawą a inne może ale nie musi

3) model kontynentalny - ustawa może regulować wszystko t, co nie zostało zabronione w K. Jeśli coś kiedyś regulowano w ustawie to potem też musi być regiulowane w ustawie

65. Zasada priorytetu ustawy.

Wyrażona w formie ustawy wola państwa ma pierwszeństwo prawne („prymat ustawy") w stosunku do każdego, innego wyraże­nia woli, państwowej (nie licząc działań bezpośrednich suwerena).

66. Akty władzy wykonawczej z mocą ustawy.

Aby taki akt został wydany musi istnieć delegacja ustawodawcza - przepis zawarty w K. lub w ustawie upoważniający dany organ do stanowienia tych aktów. W pl tylko przez prezydenta (to kompetencja) wyłącznie w stanie wojennym ( to delegacja ustawodawcza)

Akty te noszą różne nazwy (rozporządzenie z mocą ustawy, dekret z mocą ustawy, dekret-usta­wa, zarządzenie mające moc ustawy), jednakże wszystkie one podkreślają dwie istotne właściwości tych aktów:

A) określony tryb wydawania, różny od uchwalania ustaw (np. „dekret")

B)oraz - istniejący ich związek z ustawą (człon terminu - „... z mocą ustawy").

Akt prawne:

- zazwyczaj ogólne

- regulujące, materie zastrzeżone zasadniczo dla ustawy zwykłej,

- mający równą ustawie moc prawną,

- wydawany przez organ upoważniony do tego konstytucyjnie, inny niż parlament

-charakter wyjątkowej formy prawotwórstwa; warunki te sprowadzają się najczęściej do ograniczeń czasowych i przedmiotowych dekretu

Uzasadnieniem do istnienia aktów o mocy ustawy są tzw. stany konieczności państwowej.

67. Cechy rozporządzenia.

Akt prawotwórczy wydawany przez egzekutywę na mocy konkretnego i szczegółowego upoważnienia ustawowego, regulujący materie tradycyjnie określane jako "zastrzeżone dla ustawodawstwa", mający służyć prawidłowemu wykonywaniu aktu upoważniającego i zawierający w tym celu przepisy prawne powszechnie obowiązujące.

- reguluje kwestie techniczne treści ustawowej, kwestie które mogą ulegać częstym zmianom

- zawiera przepisy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym

w Pl - rozporządzenia może wydawać prezydent, PRM, RM, ministrtr prowadzący adm rządową , KRRIT

-akt powszechnie obowiązujący, stojący w hierarchii źródeł prawa poniżej ustaw

-wydawane tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie

-są wydawane w trybie określonym w aktach prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania organów je wydających

-są ogłaszane w tym samym organie publikacyjnym, co ustawy, których wykonaniu służą

68. Upoważnienie ustawowe a delegacja ustawodawcza.

Upoważnienie musi wskazywać kto ma wydać rozporządzenie, podmiot regulacji, wytyczne co do treści rozporządzenia, upow, jest wyraźnie przywoływane na początku rozporządzeniam, Jest to przepis w ustawie wskazujący możliwość wydania rozporządzenia w oparciu o niego może być Subdelegacja. Delegacja to tylko upoważnienie dla danego organu do wydawania rozporządzeń a upoważnienie jest wyraźnie konkretne

Upoważnienie ustawowe – charakter jednorazowy, powinno być na tyle szczegółowe, aby czytelny był zamiar ustawodawcy. Oznacza to konieczność sformułowania upoważnienia:

A)szczegółowego podmiotowo - wyraźne określenie organu upoważnionego do podjęcia regulacji; zakaz dokonywania subdelegacji – tzn. dalszego przekazywania upoważnienia innemu organowi przez uprawniony podmiot w ustawie

B)szczegółowego przedmiotowo – normy rozporządzenia powinny służyć realizacji ustawy (merytoryczny związek)

C)szczegółowego treściowo - konkretyzować w sposób szczegółowy zakres treściowy, cel i intensywność normowania określonych materii

Delegacja ustawowa - polega na upoważnieniu przez parlament innego organu (podmiotu) do stanowienia norm prawnych w zakresie kompetencji parlamentu; organ upoważniony jest władny, w granicach upoważnienia, zmie­niać, uchylać i zawieszać normy ustawowe lub po raz pierwszy regulować z mo­cą norm ustawowych materie nie objęte dotąd regulacją ustawodawcą; działal­nością delegowaną jest tylko ta, która nie jest oparta na odrębnej kompetencji prawnej przyznanej organowi państwa konstytucyjnie; jeżeli zaś danemu organowi przysługuje taka kompetencja, to warunkiem istnienia de­legacji ustawodawczej jest, by, była to kompetencja stanowienia norm o mocy ustawy z upoważnienia parlamentu

69. Sposoby regulacji prawa parlamentarnego.

A)model brytyjski - akty różnego rodzaju, w tym np. precedens

B)model austro-węgierski (kelsenowski) -tylko ustawy

C)model kontynentalny -konstytucja i wydawane na jej podstawie regulacje (akty normatywne parlamentu lub izby wydawane na podstawie konstytucji), w hierarchii źródeł prawa akty te stoją niżej niż rozporządzenia.

Regulamin parlamentu -akt normatywny parlamentu lub izby wydawany na podstawie konstytucji, zasadniczo regulujący jego organizację i funkcję, lecz dotyczący także w pewnym zakresie organów pozaparlamentarnych i obywateli, podjęty w formie uchwały parlamentu, mający moc obowiązującą nie ograniczoną do jednej kadencji parlamentu

70. Teorie obowiązywania prawa międzynarodowego w systemie wewnętrznym.

Dualizm - prawo krajowe i prawo międzynarodowe są odmiennymi porządkami prawnymi, których odrębność przejawia się w tak zasadniczych dziedzinach, jak źródło obowiązywania normy, przedmiot regulacji czy podmioty, przez co niemożliwe jest zaistnienie konfliktu pomiędzy norm pochodzącymi z tak odmiennych rodzajów prawa (nie wyklucza to nota be przyjęcia zasady wyższości prawa międzynarodowego w stosunku do państw jako podmiotów tego prawa)

Monizm - uznanie jedności wszelkiego prawa, przy czym teorie monistyczne przybierały dwie postacie:

· pierwszeństwa prawa krajowego (Hegel)

· pierwszeństwa (prymatu) prawa międzynarodowego (Kelsen)

71. Ratyfikacja umów międzynarodowych.

Przed ratyfikację, we właściwym tego słowa znaczeniu należy rozumieć wy­rażenie w imieniu państwa ostatecznej zgody na związanie się traktatem w formie uroczystego aktu głowy państwa. Ratyfikacja jest najbardziej solennym sposo­bem wyrażania tej zgody spośród wszystkich sposobów spotykanych w praktyce.

Procedura ratyfikacji składa się z dwóch etapów:

- Jeden przebiega w sferze' prawa wewnętrznego kończy się wydaniem przez głowę państwa decyzji o raty­fikowaniu umowy.

-Drugi - składa się z czynności prawnych mających miejsce w sferze prawa międzynarodowego i polega na wymianie dokumentów ratyfika­cyjnych (w przypadku traktatów dwustronnych) lub złożeniu ich u depozytariu­sza (w przypadku umów wielostronnych)

72. Recepcja prawa międzynarodowego w systemie prawa.

RECEPCJA NORMY PRAWNO MIĘDZYNARODOWEJ PRZEZ PRAWO KRAJOWE POLEGA NA TYM, ŻE Z MOCY TEGO PRAWA; NORMY TE STAJĄ SIĘ NORMĄ PRĄWNOKRAJOWĄ

1. powtórzenie norma krajowa powtarza lub co najmniej uwzględnia treść normy międzynarodowej

2. transformacja:

· transformacja gene­ralna- odbywa się ona na podstawie generalnej normy blankietowej prawa krajowego; norma ta jednorazowo dokonuje recepcji całego zespołu norm prawa międzynarodowego, pochodzących różnych czasów (np. prawo zwyczajowe) lub nawet różnych źródeł (np. „ogólnie uznane reguły prawa narodów").

· transformację szczegółowa, czyli transformację konkretnego traktatu lub konkretnej uchwały organizacji międzynarodowej:

a) organ państwa wyraża zgodę na to, by konkretnie określona norma mię­dzynarodowa (lub normy) stała się normą prawa krajowego; wyrażenie zgody odbywa się z reguły w formie jednego z aktów prawotwórczych

b)elementem drugim jest urzędowa publikacja tekstu aprobowanych norm' prawa międzynarodowego.

Charakterystyczne dla dualizmu.

73. Obowiązywanie prawa międzynarodowego bez recepcji.

· odesłanie - prawo krajowe wskazuje organom państwa, iż w konkretnej sytuacji mają one uprawnienie (lub obowiązek) stosowania normy międzynarodowej

· adopcja (świat romański) / inkorporacja (świat angielski)- Nie jest ona zabiegiem prawotwórczym w sferze prawa wewnętrznego i nie- zmienia charakteru norm prawno międzynarodowych. Normy te obowiązują w państwie jako regulacje z zakresu prawa międzynarodowego.

· wykonania lub dopełnienia prawa międzynarodowego w porządku krajowym (Vollzugstheorie). PRAWO MIĘDZYNARODOWE NIE ZOSTAJE PRZEKSZTAŁCONE W PRAWO KRAJOWE I OBOWIĄZUJE W PAŃSTWIE JAKO TAKIE, TJ. POCHODZĄCE ZE ŹRÓDŁA MIĘDZYNARODOWEGO

· obowiązywanie prawa międzynarodowego z tzw. mocy własnej (ex proprio vigore); Zwrot tek wskazuje, że dana norma międzynarodowa nie podlega recepcji; prawo krajowe do niej nie odsyła ani jej nie adoptuje (inkorporuje), a jednak obowiązuje ona w porządku wewnątrzpaństwowym. Norma zachowuje tam moc własną, lecz zależy to od prawa krajowego

74. Miejsce prawa międzynarodowego w prawie krajowym.

· Moc prawna równa konstytucji lub priorytet

· Moc prawna ponad ustawami

· Moc prawna=ustawom - w przepadku sprzeczności - umowa międzynarodowa ratyfikowana za zgodą

· Moc prawna=ustawom - w przypadku sprzeczności - akt późniejszy/reguły kolizyjne

· Moc prawna mniejsza od ustaw

· Nie ma miejsca prawnego

75. Prawo konstytucyjne a prawa religijne.

Poza państwami islamskie prawo religijne nie odbywa znaczące znaczącej roli we współczesnych państwach. Jednak np. w Watykanie obowiązuje prawo kanoniczne.

Szaria -reguluje stosunki między jednostką a Allachem, między ludźmi, między państwem a jednostką (prawny instrument, za pomocą, którego kieruje się społeczeństwem)

76. Konstytucyjne uregulowania obowiązywania prawa wspólnotowego w systemie prawnym państw europejskich.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Lexemburgu przyznaje prawu ponadnarodowemu pozycję nadrzędną nawet nad konstytucjami państw członkowskich. Stanowiska tego nie podziela się jednak w praktyce ustrojowej żadnego z krajów członkowskich. Potwierdza to m.in. znowelizowany po zjednoczeniu Niemiec artykuł 23 ustawy zasadniczej RFN określający warunki współudziału Niemiec rozwoju Unii, a także powszechnie akceptowana w Austrii koncepcja „granic integracji” – z jednej strony zasada prymatu prawa unijnego stosunku do norm konstytucyjnych, ale z drugiej podkreśla, że prawo Unii sprzeczne z naczelnymi zasadami konstytucji jest absolutnie nieważne.

77. Źródła prawa Unii Europejskiej – prawo pierwotne i wtórne.

1. normy pierwotne – obejmujące układy (umowy międzynarodowe) tworzące Wspólnoty Europejskie i Unię Europejską, aneksy do nich, traktaty je nowelizujące, traktaty rozporządzenie przystąpieniu nowych państw do Wspólnot, traktaty z państwami nie należącymi do Wspólnot

2. normy wtórne – obejmujące akty stanowione przez organy Wspólnot

· rozporządzenie –wiążą we wszystkich częściach i obowiązują bezpośrednio w każdym państwie członkowskim; muszą być publikowane (Dziennik Urzędowy UE)

· dyrektywy – wiążą państwo członkowskie, którego dotyczą, ale pozostawiają mu swobodę wyboru środków służących realizacji określonych przez siebie zadań

· decyzje – wiążą we wszystkich swoich częściach państwo członkowskie, którego dotyczą, ale mogą też być skierowane do osób fizycznych i prawnych

• Opinie

• Zarządzenia

78. Lobbing – definicja i charakter prawny.

Wzrost zadań współczesnego państwa przyczynia się do rozszerzenia zakresu kompetencji jego organów i obejmowania nim coraz to nowych dziedzin stosunków społecznych. To z kolei komplikuje relacje zacho­dzące pomiędzy organami państwa i społeczeństwem, implikując powsta­nie różnego rodzaju organizacji pośredniczących, innych niż partie poli­tyczne, a pragnących oddziaływać na organy państwowe tylko w kierunku realizacji określonych celów, interesów, załatwienia konkretnej sprawy i- niedążących do zdobycia władzy. Tą ostatnią cechą różnią się one istotnie od partii politycznych. Kolejna różnica tkwi w tym, że chociaż partie również reprezentują określone interesy, to cele, które chcą osiąg­nąć, mają szerszy zakres podmiotowy (dotyczą z reguły większych licz­bowo grup, warstw społecznych) i przedmiotowy (dotyczą różnych dzie­dzin życia politycznego, społecznego i gospodarczego) niż interesy pro­mowane przez te organizacje pośredniczące. Szczególne miejsce wśród nich zajmują grupy interesów (związki interesów, grupy nacisku, grupy i presji). Są to grupy osób połączonych wspólnotą interesu i wpływających dla jego realizacji na organy państwowe. Chodzi tu oczywiście o grupy działające przez dłuższy czas i będące w stanie systematycznie wywie­rać wpływ na organy państwowe. Często przedstawiciele takich grup spotykali się z parlamentarzystami w kuluarach parlamentu (stąd nazwa lobby) i tam przekazywali im swoje postulaty oraz uzgadniali ewentualne świadczenia z ich strony na rzecz danego parlamentarzysty w zamian za poparcie ich interesów.

W wielu krajach instytucja lobbyingu odgrywa obecnie duża rolę. Gru­py interesów starają się oddziaływać nie tylko na parlamenty, ale także na organy egzekutywy, samorządy, czy też ponadnarodowe organy Unii Europejskiej. Czynią to w tak różnorodnych formach, że nawet wymie­nienie ich wszystkich jest trudne. Do najczęściej występujących należą: opiniowanie projektów ustaw, akcje propagujące określone poglądy w środ­kach masowego przekazu, subwencje finansowe w wyborach udzielane poszczególnym partiom lub kandydatom, strajki, demonstracje, blokady dróg itd. Warto przy tym pamiętać, że lobbying jest z jednej strony dzia­łaniem wielopłaszczyznowym. Jedna organizacja może korzystać z róż­nych form, działania różnych organizacji mogą się na siebie nakładać i przez to wzmacniać, bądź zajdzie zjawisko odwrotne - różne grupy interesów będą ze sobą rywalizować dążąc do realizacji przeciwstaw­nych celów, co z kolei osłabia znaczenie organizacji lobbistycznych.

Powszechnie uznaje się, że znaczenie grup interesów w danym pań­stwie i relacje między nimi a organami władzy publicznej wyznacza kul­tura polityczna w danym społeczeństwie. Stąd w szeregu państw lobby­ing, mimo że odgrywa dużą rolę, jest nieuregulowany prawnie. Z kolei w innych państwach wzrost znaczenia grup nacisku sprawił, że ich dzia­łalność poddano regulacji prawnej. Wyróżnić tu można trzy modele praw­nego unormowania lobbyingu:

1) rozbudowanej regulacji konstytucyjnej i ustawowej;

2) rozbudowanej regulacji ustawowej i jedynie fragmentarycznej regu­lacji konstytucyjnej;

3) fragmentarycznej regulacji ustawowej i braku regulacji konstytucyjne

79. Metody prowadzenia działalności lobbingowej.

*legislative

*executive

*judical(tylko przy obsadzaniu stanowisk, umowy, działalność sądu na zewnątrz)

*samorządowy

*Grass-roots(ukrywanie się za opinią publiczną);

80. Pojęcie praw człowieka.

Prawo pierwotne w stosunku państwa, przysługujące każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję w społeczeństwie.

Rzadko terminowi temu nadawane jest nieco inne znaczenie. Nieliczni uważają, że odnosi się ono tylko do tych praw jednostki, zagwarantowanych w konstytucji, które przysługują także osobom nie mającym obywatelstwa danego państwa.

81. Generacje praw człowieka.

· obywatelskie i polityczne

· socjalne, gospodarcze, kulturalne

· solidarność (prawo ogółu ludzkości)

· prawa mniejszości (H. Kelsen)

82. Cechy praw człowieka.

· powszechne

· nienaruszalne (nikt nie może nas ich pozbawić)

· niezbywalne (nikt z własnej woli nie może się ich pozbyć)

· przyrodzone

· niepodzielne

· współzależne

83. Pojęcie godności w prawach człowieka.

Godności nie definiujemy, lecz wskazujemy na jej cechy.

Podstawowa, niezbywalna i przyrodzona godność człowieka w sensie:

-społecznym (osobowym) - przysługuje z racji urodzenia

-osobowościowym - Picco de Mirando - uzależnienie jej posiadania od sposobu postępowania jednostki.

Aspekty godności:

1. teologiczny

2. metafizyczny

3. etyczny

4. onkologiczny

Formuła silniejsza o charakterze prawno - naturalnym - godność ludzka jako źródło prawa i wolności

Formuła słabsza o charakterze pozytywnym - godność ludzka jako przedmiot ochrony

84. Normatywny wzorzec prawa jednostki.

Prawem jednostki w tym ujęciu jest tylko to, co zostało nam przez prawo przyznane. Tym samym jednostka może robić tylko to co znajduje się w sferze jej uprawnień, a gdy dana kwestia jest prawnie indyferentna – jest to równoznaczne z brakiem danego uprawnienia (prawa).

W razie sporu na linii państwo-jednostka, to nie do państwa należy wskazanie podstaw prawnych ew. ograniczenia praw jednostki, lecz do jednostki należy obowiązek wykazania podstaw prawnych (wskazania konkretnego uprawnienia) jej konkretnego zachowania. 

85. Normatywny wzorzec wolności jednostki.

Wolnością  w tym ujęciu nazwiemy wszystko to, co nie jest przez prawo zakazane. Wszystko więc, co nie jest przez prawo zabronione – jest dozwolone. Stąd, gdy dana kwestia jest prawnie indyferentna (a więc nie jest nakazana lub zakazana) w przeciwieństwie do prawa – jest to równoznaczne z istnieniem danej wolności.  

Prawo (w ujęciu przedmiotowym) ustanawia tu jedynie granice wolności (w postaci zakazów), a generalną zasadą tak pojmowanej wolności jest „czynienie tego wszystkiego co nie szkodzi drugiemu”.

W razie sporu na linii: jednostka – państwo, w przeciwieństwie do prawa, to nie jednostka ma obowiązek wskazania podstaw swoich wolności, lecz na państwie ciąży wymóg wykazania podstaw prawnych swojego działania, którym następuje ew. naruszenie wolności jednostki.

Wolności są  też nazywane „prawami negatywnymi” z racji tego, że zawierają swoisty zakaz ingerowania w określone dziedziny życia. (zarówno na linii państwo-jednostka, jak i jednostka-jednostka.) 

86. Prawo a wolność jednostki.

Prawa obywatelskie -uprawnienia obywatela danego państwa wynikające z prawa w znaczeniu przedmiotowym i służące do ochrony interesów obywatela. W razie sporu z organem państwowym oby­watel powinien podać podstawę prawną, na której opiera swoje uprawnienie.

Należy przy tym zaznaczyć, że w przypadku praw obywatelskich obywatel ma swobodny wybór, co do tego, czy skorzystać z przysługującego mu uprawnieni. czy też nie.

Wolności obywatelskie nie wynikają one z prawa w znaczeniu przedmiotowym, ale prawo to jedy nie określa ich granice. Obywatel może korzystać z wolności (lub nie) i postępować w różny sposób, byleby tylko przestrzegał prawnie ustalonych granic W razie jego sporu z organem państwowym, to organ państwa musi poda podstawę prawną ograniczenia wolności. W przeciwnym razie obowiązuje za lada in dubio pro libertate.

Należy zauważyć, iż pewne uprawnienia obywateli mogą być regulowano tylko jako prawa obywatelskie (np. prawo wyborcze), w innych przypadkach oczywista jest forma ich regulacji jako wolności obywatelskich (np. wolność sumienia). Niemniej jednak granice obu pojęć nie są ostre i w niektórych wypad trach można się zastanawiać nad wyborem jednej z dwóch form normowania Egzemplifikacją tego może być prawo do zrzeszania się.

87. Geneza praw jednostki.

Już w starożytności dostrzegano, że człowiek powinien mieć pewne prawa. Rozumiano je jednak bardziej, jako postulaty filozoficzne, religijne czy politycz­ne. Jako przykład można powiedzieć, że około 2000 lat .p. n. e. grecki myśliciel Alkimades pisał: "bogowie stworzyli nas wolnymi. Nikt nie ma natury niewolnika". W kilkanaście wieków później stoicy uważali, że wszyscy ludzie mają wspólne pojmowanie prawa i nieprawości, że przyrodzoną jest im godność i rów­ność. Pierwsi myśliciele chrześcijańscy (np. na przełomie IV i V w. n. e. Aure­liusz Augustyn, a w XIII w. Tomasza Akwinu), wychodząc z założenia, iż Bóg stworzył ludzi na swój obraz i podobieństwo, uznawali osobowość jednostki i rów­ność wszystkich ludzi.

Przez wiele wieków prawo określało przywileje, uprawnienia, obowiązki po­szczególnych grup społecznych, stanów itp. Wypływające stąd prawa jednostki nie były jej prawami podmiotowymi, ale przysługiwały jej jako członkowi danej grupy społecznej.

W okresie reformacji czołowi jej przedstawiciele podkreślali, że władza ziem­ska (państwowa) nie jest władzą nad sumieniem i duszą jednostki. W aktach kończących wojny religijne (np. Pokój Augsburski z 1555 r., Edykt Nantejski z `1598 r.) albo też wydawanych dla zapobieżenia im (np. Akt Konfederacji War­szawskiej z 1573 r.) zaczęto uznawać prawa religijne mniejszości i zapewniano innowiercom możność korzystania z określonych praw przysługujących członkom wyznania, do którego należała większość społeczeństwa.

John Milton i John Lock sformułowali tezę, że w stanie naturalnym równe i niezależne jednostki zawarły umowę w celu wzajemnej ochrony życia, wolność i własności. Traktowali, oni zatem prawa jednostki, nie jaka przywileje członków grupy społecznej, ale jako uprawnienia indywidualne. Te koncepcje teoretyczne korespondowały z rozwojem prawa pozytywnego i orzecznictwa sądowego w Anglii, gdzie wyraźna była tendencja do gwarantowania i rozszerzania zakres praw człowieka. W XVII w. powstały w Anglii akty bliżej precyzujące praw poddanych króla i zawierające wiele gwarancji procesowych i wolności osobistych - tj. Petition of Rights z 1628 r., Habeas Corpus Aet z 1679 r., Bill of Righ z 1689 r

Kiedy w XVIII w. koloniści w angielskich koloniach w Ameryce Północe rozpoczęli walkę o niepodległość, szczególną wagę przywiązywali do prawnego uregulowania praw jednostki. Wydane wówczas ustawy dotyczące tej problematyki - np. w Virginii i Marylandzie w 1776 r., w Massachusetts w 1789 r. ­kodyfikowały z jednej strony to, co występowało już w orzecznictwie sądowym i angielskich aktach prawnych, a z drugiej strony, wprowadzały, nowe prawa i zasady istotne dla wolnych obywateli, a nie poddanych Korony (np. równość wobec prawa, wolność prasy, wolność sumienia).

Twórcy francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela nie mogli się oprzeć na istniejących już aktach prawnych ani na orzecznictwie sądów. Podstaw ich działalności leżały określone koncepcje teoretycz­ne - m. in. koncepcja podziału władz. W pewnej mierze inspiracją dla nich były także ustawy amerykańskie dotyczące praw jednostki oraz amerykańska Deklaracja Niepodległości. Nawiązywali oni również do koncepcji prąca naturalnych, ale nie akcentowali przemawiających za nią argumentów o charakterze religijnym.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, wspomniane amerykańskie ustawy stanowe oraz Deklaracja Niepodległości są aktami, w których po raz pierwszy w historii uznano prawa każdej jednostki i prawnie je zagwarantowano.

88. Prawnonaturalne koncepcje praw jednostki.

Cechą wspólną wszystkich koncepcji prawno naturalnych jest uznanie, że lu­dziom przysługują pewne prawa przyrodzone oraz, że są oni z natury i wolni.

Po II wojnie światowej nastąpiło odrodzenie koncepcji prawno naturalnych w bardzo zmodernizowanej formie: prawo naturalne "o zmiennej treści", uwzględniające przemiany zachodzące w sposobach przejawiania niezmiennych zasad i wartości, próbując pogodzić absolutystyczne pretensje wcześniejszych tradycji z relatywistycznymi potrzebami życia współczesnego.

89. Liberalne koncepcje praw jednostki.

Nacisk na zapewnienie praw i wolności obywatelskich w ramach państwowego sytemu prawa.

Podstawy: wolność osobista i swobodna inicjatywa gospodarcza, ochrona własności i posiadania, ograniczenie wpływów kościoła, tolerancja religijna, wolność zrzeszania się i wolność słowa. Traktowały jednostkę jako wyizolowane indywiduum. Prawo i wolności miały chronić ją przed ingerencjami ze strony państwa, ale równocześnie państwo było ich gwarantem.

"Samoregulowanie się" wolnego społeczeństwa: społeczeństwo składa się z równoprawnych jednostek, które podczas realizacji swoich, potrzeb i interesów napotykają opór ze strony innych jednostek. Jednostki są przy tym skłonne do kompromisów.

Państwo, w myśl koncepcji liberalnej, miało być tylko instrumentem zapewniając porządek wewnętrzny i bezpieczeństwo zew­nętrzne konieczne dla niezakłóconego korzystania przez jednostkę z przysługujących jej praw

90. Socjaldemokratyczne koncepcje praw jednostki (prawa jednostki w socjalnym państwie prawnym).

Podstawowe prawa jednostki nie są we tej koncepcji rozumiane tylko jako prawa ochronne, ale też cele jego działalności. Wszystkie podmioty realizujące władze państwową są zobowiązane tak wypełnić swoją funkcję, by uwzględniać prawa podstawowe i zapewnić ich wykonanie. Jednostka nie jest przy tym traktowana jako izolowany podmiot praw podstawowych, ale uznane zostają jej więzi ze społeczeństwem zorganizowanym w państwo.

Traktowanie praw jednostki jako celów działalności państwowej nakłada na państwo obowiązek podejmowania działań również o charakterze politycznym, gospodarczym, kulturalnym, itp.

91. Chrześcijańskie koncepcje praw jednostki.

Wszystkie wyznania chrześcijańskie podkreślają równość wszystkich ludzi, uznają w pełni osobowość każdej jednostki i uważają, że państwo powinno gwarantować możliwość Jej pełnego rozwoju.

Głównymi założeniami tej koncepcji są:

· uznanie indywidualności i godności każdej osoby

· traktowanie człowieka jako istoty rozwijającej się w społeczeństwie

· cel państwa zapewnienie wszystkim godnych warunków życia i troska o osoby znajdujące się w złym położeniu

· konieczność solidaryzmu społecznego i odrzucenie teorii walki klas

92. Marksistowskie koncepcje praw jednostki.

Koncepcja marksistowska odrzuca prawnonaturalne uzasadnienie praw jednostki. W ideologii tej podkreśla się ich zależność od stopnia rozwoju gospodarczego, politycznego i kulturalnego społeczeństwa. Prze­zwyciężenie ekonomicznych ograniczeń można osiągnąć jedynie przez uspołecz­nienie podstawowych środków produkcji zmienia się wówczas ich klasowa treść praw jednostki i możliwe staje się kojarzenie jej interesu z interesem społeczeń­stwa i państwa, wypełniającego wolę ludu pracującego. Prawa jednostki w tym ujęciu nie muszą już mieć charakteru praw obronnych wobec państwa.

Klasowa interpretacja praw jednostki dopuszcza ograniczenie praw klas i warstw rok prokapitalistycznych. Oznacza to traktowanie jednostki nie jako indywidualnego podmiotu przysługującego jej praw, ale związanie ich zakresu z przynależnością do określonej grupy społecznej.'

Charakterystyczna dla koncepcji marksistowskiej jest zasada jedności praw i obowiązków (konsekwencja marksistowskiej zasady "nie ma obowiązku bez praw i praw bez obowiązku"). Tylko wypełnienie przez jednostkę obowiązków gwarantuje jej korzystanie z praw obywatelskich.

Wytyczna określania kryteriów korzystania ze środków tworzonych społecznie (zasada współzależności praw i obowiązków).Jedynie uspołecznienie środ­ków produkcji (rozumiane jako wolność dla mas pracujących) stanów przesłankę wyzwolenia jednostki, prowadziło w praktyce do lekceważenia wolności w sensie pozostawionej do dyspozycji obywatela sfery działania wolnej od ingerencji państwa.

93. Faszystowskie koncepcje praw jednostki.

Teoria ta neguje zasadę osobowości i indywidualności jednostki, a wyjątkowo dostrzega ją tylko o tyle o ile jednostka jest w stanie służyć wspólnocie. Głosi w niej podrzędność jednostki wobec interesów wspólnoty, będącego jej instrumentem państwa. Stąd też odmawia się indywidualnej osobie środków obrony prawnej wobec działań państwa.

94. Azjatyckie koncepcje praw jednostki.

Charakterystyczne dla dawnego społeczeństwa azjatyckiego było określanie miejsca jednostki, na podstawię jej statusu społecznego i rodzinnego. Wyraził to Konfucjusz następująco: „trzeba tylko, aby władca postępował jak godzi się władcy, minister jak przystoi ministrowi, ojciec jak ojcu należy, a syn po synowsku".

Prawo zapewniało nadrzędność z jednej strony ojca lub męża, a z drugiej seniora feudalnego nad osobami stojącymi niżej w hierarchii rodzinnej lub społecznej. Spory rozstrzygano uwzględniając indywidualny status jednostki w jej kręgu (brak praw podmiotowych jednostki).

95. Islamskie koncepcje praw jednostki.

Religijne prawo islamskie podporządkowuje egzystencje człowieka woli boskiej. Tworzy ono różne zakresy praw przyznanych jednostkom w zależności od kryteriów wyznaniowego i płciowego. Wiele uprawnień zastrze­ga ono tylko dla wyznawców Allacha, ale z drugiej strony niektóre prawa przyzna­ne niewiernym, np. wolność sumienia. Traktuje ono mężczyznę jako istotę o wyższej niż kobieta randze i dlatego uznaje, że mężczyzna powinien mieć więcej praw. Nie ma więc w koncepcji islamskiej praw, podstawowych przysługujących w równym stopniu wszystkim jednostkom.

96. Kolektywistyczne a indywidualistyczne koncepcje praw jednostki.

· Kolektywistyczne koncepcje praw jednostki: Uznawanie priorytetu celów, interesów państwa i traktowaniu jednostki jako środków do jego realizacji.

· indywidualistyczne koncepcje praw jednostki: Uznawanie priorytetu celów, interesów jednostki i traktowaniu państwa jako środków do ich realizacji.

97. Pojęcie praw podstawowych.

Prawa podstawowe - prawa zagwarantowane w konstytucji danego państwa, przy czym cześć z nich przysługuje tylko obywatelom tego państwa, a część wszystkim osobom znajdującym się na obszarze jego jurysdykcji.

W niektórych konstytucjach regulacje dotyczące podstawowych praw jednostki są wyodrębnione w specjalnym rozdzia­le lub rozdziałach. (np. konstytucja polska, niemiecka ustawa zasadnicza , w in­nych zaś postanowienia odnoszące się do tych praw umieszczone są w różnych miejscach konstytucji (np. konstytucja szwajcarska) lub nawet w uzupełniających ją ustawach konstytucyjnych (np. w Austrii).

Charakter :

- obiektywne zasady całego systemu prawa i ustroju państwowego - zapewnienie pewnej sfery swobody jednostce i funkcjonowaniu państwa jako wspólnoty jednostek

- prawa podmiotowe jednostki - ochrona określonej prawem sfery wolności jednostki

98. Zakres konstytucyjnego normowania praw podstawowych.

Zakres praw podstawowych:

· kryterium formalne - jedynie prawa i wolności wyrażone eksprissis verbis w tekście konstytucji

· kryterium materialne - prawa i wolności bez względu na to czy zostały zamieszczone w konstytucji czy też nie.

99. Podmiotowy zakres obowiązywania praw podstawowych.

W każdym państwie część praw podstawowych przysługuje tylko obywatelom, a z pozostałych mogą korzystać zarówno oni, jak i osoby nie mające obywatelstwa danego państwa. Zakres praw przyznanych obu tym kategoriom osób fizycznych jest różnie określany przez prawo poszczególnych państw. Do praw najczęściej konstytucyjnie zastrzeżonych dla obywateli należą prawa polityczne.

Konstytucje wielu państw rozszerzają obowiązywanie prawnych regulacji praw podstawowych także na osoby prawne prawa cywilnego, przy czym jedne państwa ograniczają się tylko do osób krajowych (np. RFN), a inne nie stosują tego ograniczenia (np. Szwajcaria). O tym czy, dany podmiot ma osobowość prawną, decyduje prawo cywilne poszczególnych państw (nie tyle idea wzmocnienia ochrony pozycji tych osób, co chęć intensyfikacji ochrony jednostek wchodzących w ich skład).

Osoby prawne prawa publicznego: państwowe osoby prawne, państwo, a w krajach federalnych ich części składowe. Stanowiska w kwestii objęcia zakresem praw podstawowych tych osób:

-państwu i jego orga­nom oraz państwowym osobom prawnym nie przysługują prawa podstawowe, gdyż chronią one podmioty, którym przyznano je do ochrony przed działaniami państwa

-mogą korzystać z praw podstawowych, jeśli nie działają jako podmioty mające atrybuty władzy państwowej

Z założenia, że rozszerzenie zakresu podmiotów, które mogą korzystać z praw podstawowych, leży w interesie intensyfikacji ochrony jednostek wpo­wadza się również w niektórych państwach (np. RFN, Austria, Szwajcaria) możliwość powoływania się na prawa podstawowe jednostek nie mającym osobo­wości prawnej.

100. Materialne i formalne granice praw podstawowych.

Ograniczenia praw podmiotowych:

a)formalne – wszelkie ograniczenia mogą być zawarte tylko w ustawach

b) materialne – tylko dla ochrony: moralności publicznej, bezpieczeństwa i porządku publicznego, praw i wolności innych osób, środowiska, zdrowia; niemożność naruszenia istoty praw i wolności, konieczność zgodności tych ogr.z zas. Proporcjonalności sensu largo(zas. Konieczności, proporcjonalności sensu stricto i przydatności), zgodność z zas. demokratycznego państwa prawnego)

101. Konkurencja praw podstawowych.

Zachodzi ona wtedy, gdy w jednym przypadku ten sam podmiot może powołać się do ochrony swoich interesów na różne przysługujące mu prawa podstawowe.

Konkurencja pozorna -jeśli jego interesy mogą być objęte gwarancjami różnych praw, ale jedno ma z nich ma charakter lex generalis w stosunku do pozostałych, pierwszeństwo należy przyznać normie szczególnej w myśl zasady lex specialis derogat lex generali.

Konkurencja rzeczywista - można nie udzielić pierwszeństwa żadnemu z wchodzących w grę praw podstawowych, ale nałożyć ich gwarancje na siebie w ich gwarancje na siebie w celu zwiększenia efektywności ich oddziaływania.

Kiedy na odstawie tej metody nie da się rozwiązać, konkurencji praw podstawowych, a należy jednak wskazać, które z praw ma pierwszeństwo można to uczynić w zależności od okoliczności sprawy:

-wybrać prawo bardzie ograniczone, zakładając _ze -inne prawa mają jedynie znaczenie subsydiarne.

- niektórych przypadkach wskazane jest jednak przyznanie pier­wszeństwa prawu mniej ograniczonemu, gdyż jest ono „mocniejsze" w tym sen­sie, że jednostka na jego podstawie może żądać, od państwa powstrzymania się od działań.

102. Kolizje praw podstawowych.

Zachodzi ona wtedy, gdy w tej samej sytuacji różne podmioty powołują się dla ochrony swoich interesów na różne. przysługujące im prawa podsta­wowe. Chodzi tu nie tyle o wzajemny stosunek tych praw do siebie, co o ich zakres, o ustalenie ich granic Jak już stwierdziłem, granice te należy określać, w odniesieniu do konkretnego przypadku i dlatego ż nie można podać żadnych wzorów rozwiązywania kolizji praw podstawowych.

103. Koncepcja bezpośredniego horyzontalnego obowiązywania praw podstawowych.

Horyzontalnego obowiązywania praw podstawowych - ich obowiązywanie w stosunkach między osobami fizycznymi albo między nimi osobami fizycznymi z jednej strony, a osobami prawnymi prawa cywilnego z drugiej.

Polega na traktowaniu praw podstawowych obiektywnych zasad wiążących podmioty stosunków cywilnoprawnych i mogących stanowić podstawę roszczeń cywilnoprawnych. Czynności prawne uznane za niezgodne z prawami podstawowymi powinny zostać uznane za nieważne.

104. Koncepcja pośredniego horyzontalnego obowiązywania praw podstawowych.

Oddziaływanie praw podstawowych jako klauzul generalnych lub wartości wyrażonych w konstytucji, pomocnych przy dokonywaniu wykładni prawa cywilnego. W ujęciu tym prawa te nie mogą być podstawą roszczeń cywilnoprawnych ani tez podstawą rozstrzygnięcia sporów z tego zakresu.

Zagadnienie horyzontalnego obowiązywania praw podstawowych nie jest jednolicie regulowane w konstytucjach i w praktyce ustrojowej. Część nowszych konstytucji dopuszcza w przypadku niektórych praw - bezpośrednie lub pośrednie horyzontalne obowiązywanie.

105. Wertykalne obowiązywanie praw podstawowych.

W stosunkach pionowych, między nie równorzędnymi podmiotami (jednostka - państwo).

106. Instytucja ombudsmana i jej cechy.

Instytucja ombudsmana - znana już w Chinach już 3000 lat p.n.e.; w Europie pojawiła się za sprawą Karola XII, króla Szwecji, który przeniósł tą instytucję z Turcji. Początkowo dostępna tylko dla rodzin żołnierzy. Ponownie pojawiła się na początku XIX Europie, w Europie na przełomie lat 50/60 XX wieku.

Cechy:

· organ centralny, powołany przez parlament (Kanada - prowincje, USA - stany, Francja - prezydent)

· ochrona praw i wolności jednostki

· odformalizowanie procedury

· raz na rok sprawozdanie

107. Pojęcie skargi konstytucyjnej i jej cele.

Szczególne uprawnienie przysługujące osobom fizycznym lub osobom prawnym do ochrony przed sądem przysługującej jej praw i wolności w szczególnym trybie w przypadku jej naruszenia przez akty organów państwowych lub czynności tych organów.

Cele:

· ochrona praw i interesów indywidualnych

· ochrona interesu publicznego

· rozwiązywanie konfliktów społecznych lub zapobieganie im

· istotna rola dokonywaniu wykładni konstytucji, adekwatnej do zmieniającej się rzeczywistości

· pokazuje społeczeństwu znaczenie konstytucji w porządku prawnym

· kontrola zgodności z konstytucją innych aktów prawnych

108. Przedmiotowy zakres skargi konstytucyjnej.

Akty, które naruszają

· w znaczeniu szerokim - bezczynność sądu, bezczynność organów władzy (Austria, Niemcy - umowy międzynarodowe)

· w znaczeniu węższym akty abstrakcyjne

109. Podmiotowy zakres skargi konstytucyjnej.

· podmioty, którym przysługują prawa i wolności (osoby fizyczne i prawne – jeżeli zostało naruszone prawo należące do kategorii tych praw, których podmiotem jest skarżąca osoba)

· Hiszpania także obrońcy ludu

110. Przesłanki skargi konstytucyjnej.

Materialne przesłanki konstytucyjnej:

· skarżący powinien być osobiście zainteresowany usunięciem naruszenia przysługujących mu praw i wolności

· naruszenie to powinno dotyczyć pozycji prawnej skarżącego

· naruszenie praw i wolności skarżącego musi być realne

Formalne przesłanki skargi konstytucyjnej:

· termin dla wystąpienia z nią

· forma pisma procesowego

· wpis – opłata wpisowa

· tzw. przymus adwokacki (skarga konstytucyjna powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego)

111. Prawa jednostki w systemie Unii Europejskiej.

*karta praw podstawowych UE

*trybunał sprawiedliwości

112. Pojęcie i istota podstawowych obowiązków jednostek.

Obowiązek konstytucyjny – wyrażony w konstytucji, skierowany do jednostki nakaz lub zakaz określonego zachowania w danej sytuacji; w niektórych państwach (np. Szwajcarii) zarówno doktryna, jak i sądy oraz naczelne organy państwowe stoją na stanowisku, że istnieją niepisane obowiązki jednostki - można je wyprowadzić z norm konstytucyjnych, mimo że nie są w tekście

Obowiązkach podstawowych - nałożone na jednostkę w przepisach konstytucyjnych, część z nich, dotycząca-obywateli danego państwa, określa się mianem podstawowych obowiązków obywatelskich.

W doktrynie prawa konstytucyjnego poszczególnych państw występują różne poglądy na temat istoty obowiązków podstawowych. W rozwiniętych państwach demokratycznych:

1.obowiązki podstawowe -"prawa podstawowe" zorganizowanego w państwo społeczeństwa wobec jednostki; włączają one jednostkę do zadań państwa; zarówno podstawowe prawa i obowiązki mają tą samą rangę; nadanie równorzędnego znaczenia interesom publicznym i uprawnieniom wynikającym z praw podstawowych

2. stosunki między podstawowymi prawami a obowiązkami są określone przez prawa jednostki , gdyż wypływają z gwarancji tych praw. Prawa mają, więc znaczenie pierwszorzędne. Można z nich wyprowadzić niektóre obowiązki. Jest to przydatne do przezwyciężania i unikania kolizji praw podstawowych. Często obowiązki podstawowe zawężają możliwość korzystania z praw podstawowych, można je uznać za równorzędne ograniczenie praw podstawowych. Zasada wolności jednostki jako gwarancja je autonomii.

113. Katalog podstawowych obowiązków jednostek w konstytucjach.

*wierność ojczyźnie

*przestrzeganie prawa

*ponoszenie świadczeń publicznych

*służba wojskowa

114. Pojecie i cechy suwerenności.

Suwerenność – władza pierwotna, trwała, niezależna w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych i prawnie nieograniczona

Cechy:

1)Pierwotny charakter – nie wyprowadza się jej od żadnej innej władzy w państwie ani poza nim (w przypadku prób uzasadnienia pochodzenia władzy państwowej należy odwoływać się do czynników o innym charakterze)

2)Trwałość – nie podlega żadnym ograniczeniom czasowym (zmieniać się mogą wszak systemy rządów, rządy, instytucje ustrojowe)

3)Samowładność – niezależność władzy suwerennej od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej (samodzielność prawna)

4)Całowładność –niezależność władzy suwerennej od jakichkolwiek czynników wewnętrznych i samodzielność regulowaniu stosunków wewnętrznych, w określeniu ustroju politycznego (prawnoinstytucjonalny wyraz struktury i funkcjonowania władzy państwowej) i społeczno – gospodarczego (materialne warunki życia społecznego, strukturę własnościowa oraz funkcjonowanie gospodarki i finansów publicznych). Łączy się ona z:

a) zwierzchnictwem terytorialnym – władza wykonywania w obrębie objętym granicami państwa wszystkich funkcji i działań właściwych państwu

b) zwierzchnictwem personalnym – wieź prawna między jednostką a państwem

5) Nieograniczoność – niezależność władzy suwerennej w stosunkach wewnętrznych od jakiegokolwiek prawa, nawet przez nią samą stanowionego

115. Problem granic władzy suwerennej.

Zakres władzy suwerennej jest w praktyce determinowany choćby przez czynniki obiektywne, gospodarcze, materialne. Teorie granic władzy suwerennej w stosunkach wewnętrznych:

-w ka­tolickiej doktrynie państwa granice te wypływają nie tylko z przyrodzo­nych praw ludzkich, ale i z zasad organizacji państwa jako wspólnoty ludzkiej

-teorie absolutyzmu monarszego uznawały po­wiązanie monarchy „prawem boskim", co w życiu doczesnym skutko­wało prawem oporu przeciwko monarsze łamiącemu zasady tego prawa.

-wczesny liberalizm głosił, że granice władzy państwowej wyznaczają prawa naturalne jednostki - tj. wolność, własność, prawo do życia. Pod­kreślano przy tym, że władza została powołana przez społeczeństwo do ochrony tych praw.

-szkoła pozytywizmu prawniczego sformułowała tezę, że tylko prawo pozytywne, a zwłaszcza konstytucja, może wyznaczyć granice władzy, co oznaczało jej samoograniczenie się.

Wiele współcze­śnie powstających teorii stoi na stanowisku, że ograniczeniem władzy suwerennej są prawa i wolności jednostki. Traktowane są one jako pier­wotne w stosunku do każdej władzy i państwa, a tym samym jako stoją ce ponad wewnątrzpaństwowym porządkiem prawnym.

Abstrahując od wszel­kich rozważań teoretycznych problem granic władzy państwowej roz­wiązywany jest w praktyce ustrojowej każdego państwa. Sposób jego rozwiązania manifestuje się w kształcie przyjętych instytucji ustrojowych i prawnych - np. gwarancje praw jednostki.

116. Teoria suwerenności monarchy.

Wywodzą one źródło władzy państwowej od Boga i uznają monar­chę za jej podmiot. Przyznają mu boskie pochodzenie (np. w starożyt­nym Egipcie) lub głoszą, że rządzi z bożej łaski (np. teorie średnio­wieczne). Monarcha ucieleśniał tu władzę państwową. Stanowił on prawo, lecz zgodnie z zasadą „princeps legibus solutus” nie był nim związany.

117. Teoria suwerenności narodu.

Ukształtowały się w XIX w. we Włoszech podczas walki o zjednocze­nie Italii (Mancini, Mazzini). Głosiły, że państwa powinny być tworzo­ne na zasadzie narodowej. Naród jest wówczas źródłem władzy w nim i państwo wypełnia jego wolę. Naród ma prawo do posiadania własnej państwowości i do wyboru formy rządów. W ujęciu tym to naród, a nie państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego. Dostrzegano przy tym, że nie zawsze naród tworzy państwo, a ponadto pojawiły się pro­blemy z określeniem pojęcia narodu. G. Jellinek skonstruował wobec tego dwa pojęcia narodu: naród kulturalny (Kulturnation)- cechy obiektywne: kul­tura, obyczaje, sztuka, pochodzenie, rasa i naród pań­stwowy (Staatsnation) - cechy subiektyw­ne - świadomość odrębności grupowej, poczucie tradycji, udział w po­dejmowaniu decyzji. Ideałem według niego jest pokrycie się obu tych pojęć w jednym państwie. Inni dostrzegali, że tylko część ludności w danym państwie jest podmiotem państwowotwórczym i tylko ją uwa­żali za naród. Pojawiły się też swoiste koncepcje metafizyczne traktujące naród nie jako sumę „jednostek zamieszkujących dane państwo", nie jako „pokolenie aktualnie żyjące", ale uznające za naród „również prze­szłe i przyszłe pokolenia"'.

118. Teoria suwerenności ludu.

Powstały w reakcji na wszechwładzę monarchy. Utrzymano w nich bez zmiany samo pojęcie suwerenności jako władzy najwyższej i nie­ograniczonej, zmieniono jednak jej podmiot, z monarchy na lud. Lud - suweren tworzy, więc równocześnie prawo będące wyrazem woli po­wszechnej. Władza ludu jest niezbywalna (nieprzenoszalna na inny pod­miot) i niepodzielna. Lud jest podmiotem władzy także i wtedy, gdy w jej realizacji posługuje się organami państwowymi. Lud będąc podmiotem władzy jest jednak równocześnie jej przedmiotem, gdyż w jego skład wchodzą jednostki władzy tej podległe. To, że lud sprawuje władzę za­pewnia tożsamość woli ludu i woli państwa oraz stanowi gwarancję wolności od ucisku. Prawa jednostki wyznaczają w tym ujęciu granice władzy państwowej, a ich naruszenie uzasadnia wystąpienie przeciw tej władzy.

119. Teoria suwerenności państwa.

Powstały jako reakcja na idee rewolucji 1789 r. i teorie suwerenności ludu. Głosiły, że jedynym i absolutnym suwerenem jest państwo. We­dług G. Hegla atrybuty suwerena-państwa powinny przysługiwać mo­narsze. Później zmodyfikowano tą tezę i zaczęto rozwijać teorię oso­bowości prawnej państwa. To ono miało być nosicielem suwerenności, a monarcha - w myśl poglądów G. Jellinka i H. Gerbera - byk nie pod­miotem władzy zwierzchniej, lecz tylko najwyższym organem państwa. Państwo w tej koncepcji traktowano, więc jako podmiot praw i obowiąz­ków, a drugorzędną sprawą było w tym ujęciu, kto wykonuje władzę państwową. Może to być jednostka, grupa osób, ogół mieszkańców itp. Pozwalało to na głoszenie aktualności tych teorii zarówno w państwach demokratycznych, jak i autorytarnych.

W innym kierunku podążali ci zwolennicy teorii suwerenności pań­stwa (np. A. Esmein, C. de Malberg), którzy łączyli ją z suwerennością ludu, czy też z suwerennością narodu. Widząc więzy łączące państwo i lud (naród), uznawali państwo za prawną personifikację ludu (narodu), a lud (naród) za realny substrat państwa.

120. Teoria suwerenności prawa.

Prawo według niej nie ma swoich źródeł w innym zjawisku, instytu­cji, lecz znajduje dostateczne oparcie w samym sobie. To nie państwo tworzy prawo, ale prawo tworzy państwo. Następuje tu utożsamienie wła­dzy państwowej z władzą prawa. Państwo i prawo traktowane są jak zjawiska równorzędne. Państwo według H. Kelsena rozumiano jako sy­stem prawa, a ściślej jako punkt zbieżności norm prawnych w przestrze­ni. Sprawowanie władzy państwowej oznacza w myśl tych założeń za­pewnienie skuteczności systemowi prawnemu. Wszystkie instytucje w państwie mają zaś sens tylko wtedy, gdy funkcjonują w sposób upo­rządkowany, określony przez prawo.

121. Marksistowskie teorie suwerenności.

Przyjęła ona klasowe i ekonomiczne kryteria oceny rzeczywistości społecznej i poszczególni jej przedstawiciele w miarę jednolicie definio­wali władzę państwową, a różnice w ich poglądach miały co najwyżej drugorzędne znaczenie. W państwie realnego socjalizmu suwerenem miały być, przeto klasy i warstwy społeczne (robotnicy, chłopi, rzemieślnicy, inteligencja) z racji roli odgrywanej w procesie produkcji, składające się na zbiorowy podmiot suwerenności - lud pracujący. W. Lenin zmodyfikował te zało­żenia i stwierdził, że należy różnicować siły budujące nową rzeczywi­stość. Za najlepiej zorganizowaną i najbardziej zaangażowaną uznał kla­sę robotniczą i sformułował zasadę dyktatury proletariatu. Nie ozna­czała ona zmiany podmiotu władzy państwowej, gdyż dyktatura prole­tariatu miała się opierać na sojuszu z pozostałymi klasami i warstwami należącymi do ludu pracującego.

122. Instytucja zgromadzenia ludowego.

Jest to zebranie ogółu uprawnionych do podejmowania decyzji. Ze względu na rozmiary współczesnych państw jest ono rzad­kością. Występuje w trzech małych kantonach szwajcarskich. Podczas zgromadzeń ludowych podejmuje się w nich decyzje w najważniejszych sprawach danego kantonu, a w szczególności w sprawie: zmiany kons­tytucji, powołania organu władzy wykonawczej, budżetu. Zwykle gło­sowanie jest jawne i odbywa się po dyskusji. Konstytucje kantonalne przewidują jednak odstępstwa od tych zasad, polegające na przeprowa­dzaniu tajnego głosowania (art. 65 ust. 1 Konstytucji kantonu Unterwal­den-Ob dem Wald) lub na ograniczeniu przedmiotu zgromadzenia ludo­wego tylko do wyboru określonych organów bądź głosowania nad jakąś sprawą bez uprzedniej debaty (art. 45 ust. 3 Konstytucji kantonu Appen­zell-Ausserrhoden).

123. Inicjatywa ludowa i jej rodzaje.

Inicjatywa ludowa - jest to uprawnienie określonej prawnie liczby człon­ków zbiorowego podmiotu suwerenności (ludu, narodu) do wszczęcia postępowania ustawodawczego. Inicjatywa ludowa „pozwala obywate­lom żądać od swoich przedstawicieli w parlamencie opracowania, zmia­ny lub uchylenia konkretnych ustaw"'.

Ze względu na przedmiot inicjatywy ludowej wyróżniamy:

1) inicjatywę konstytucyjną - dotyczącą materii konstytucyjnej,

2) inicjatywę ustawodawczą - dotyczącą ustawodawstwa zwykłego.

Ze względu na formę przedstawienia wniosku można wyróżnić natomiast:

1) inicjatywę sformułowaną - inicjatorzy przedstawiają gotowy projekt ustawodawczy. Wniosek ten więc na­leży traktować jak wniesienie projektu regulacji prawnej, z czynnym uczestnictwem wnioskodawcy w dalszej części prac,

2) inicjatywę niesformułowaną - oznaczającą wystąpienie tylko z wnio­skiem o dokonanie odpowiedniej regulacji. W tym przypadku przygo­towanie projektu, jak również przeprowadzenie dalszej procedury usta­wodawczej pozostawione jest właściwym organom ustawodawczym. Instytucję inicjatywy ustawodawczej przewidują konstytucje niewielu państw.

O istnieniu inicjatywy ludowej w danym państwie musi wyraźnie zde­cydować ustrojodawca. Nie można wyprowadzić jej z postanowień kon­stytucji odnoszących się do praw jednostki, np. z prawa petycji czy z wolności słowa, ani też z zasad dotyczących ustroju państwowego, np. z zasady demokracji.

Podkreślić też trzeba związek inicjatywy ludowej z referendum. Te dwie instytucje ustrojowe są ze sobą ściśle (z regały) sprzężone. Projekt ustawy opracowany w drodze inicjatywy zazwyczaj zostaje następnie przedstawiony narodowi do decyzji w formie referendum.

124. Referendum i jego klasyfikacje.

Podmiotem uprawnionym do zainicjowania referendum może być prawnie określona liczba uprawnionych obywateli (dwóch lub określony odsetek uprawnionych do głosowania), obywatele występujący z inicja­tywą ludową, parlament, głowa państwa, organy regionalne lub część składowa federacji. Z technicznego punktu widzenia możliwość usto­sunkowania się przez obywateli do przedmiotu referendum jest ograni­czona do wyboru między rozwiązaniami alternatywnymi. Najczęściej de­cyzja zapada dzięki odpowiedziom „tak" lub „nie" na postawione pyta­nia (pytanie).

Przyjęta w drodze referendum ustawa ma moc równą ustawie uchwa­lonej przez parlament. Sporne jest tutaj, czy parlament może zmieniać lub uchylać w drodze własnych ustaw postanowienia podjęte w drodze referendum. Niektórzy przedstawiciele prawa konstytucyjnego stoją na stanowisku, iż kompetencja zmiany lub derogacji należy do tego pod­miotu, który daną ustawę uchwalił.

W praktyce ustrojowej współczesnych państw demokratycznych, poza Szwajcarią, referendum nie odgrywa dużej roli i ilość przeprowadza­nych referendów nie jest duża. W ostatnich latach obserwuje się jednak wyraźną tendencję ożywienia tej instytucji i przekazywania suwerenowi rozstrzygania najważniejszych kwestii (widać to np. w Wielkiej Brytanii, Polsce, Austrii).

Według kryterium wymagalności dla ustanowienia określonej regu­lacji prawnej lub podjęcia decyzji wyróżnia się:

1) referendum obligatoryjne - obowiązek przeprowadzenia wy­nika z konstytucji, która wskazuje jakie decyzje i w jakich sytua­cjach, aby stały się prawomocne, muszą zostać przyjęte w referen­dum. W przypadku referendum tego rodzaju, na ustawowo określonych organach spoczywa obowiązek jego przeprowadzenia. Nie jest przy tym możliwe zastąpienie formy referendum jakąkolwiek inną;

2) referendum fakultatywne - jego przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów, które według własnego uznania podejmują decyzję w tej sprawie. Akty prawne lub rozstrzygnięcia określonego typu mogą, ale nie muszą, dla swej ważności być zatwierdzone w dro­dze referendum. Skutki referendum fakultatywnego są takie same jak referendum obligatoryjnego. Oznacza to, iż organ jest związany wy­nikiem takiego referendum.

Według kryterium zasięgu terytorium, na którym zostało zarządzo­ne referendum wyróżnia się:

I) referendum ogólnokrajowe - w tym przypadku uprawnionymi do głosowania będzie ogół obywateli państwa. Referendum to przepro­wadzane jest na całym terytorium państwa i dotyczy spraw szczegól­nie dla tego państwa istotnych. Możliwe jest wprowadzanie ograni­czeń w postaci uprawnienia do głosowania tylko tych obywateli pań­stwa, którzy zamieszkują na jego terytorium;

2) referendum lokalne - udział w nim wziąć mogą wyłącznie obywa­tele zamieszkali na terytorium określonej jednostki podziału teryto­rialnego państwa. Przedmiotem tego referendum są sprawy o charak­terze lokalnym, mające istotne dla danej społeczności znaczenie.

Według kryterium materii, jakich dotyczyć ma głosowanie wyróżnia się:

1)referendum konstytucyjne- przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji

2) referendum ustawodawcze - dotyczące podjęcia ustawy

3)referendum w sprawie samoopodatkowania np. mieszkańców gminy

­Według kryterium czasu przeprowadzenia referendum (tzn. po uchwa­leniu określonego aktu lub przed jego uchwaleniem) wyróżnia się:

1) referendum ratyfikacyjne - występuje wtedy, gdy akt prawny, przy­jęty przez organ państwowy, nie jest prawomocny (można go uznać za projekt), a staje się taki dopiero po przyjęciu w referendum;

2) referendum opiniodawcze (konsultatywne) - występuje, gdy organ państwa, uprawniony do podejmowania aktów prawnych, pragnie przed ich wydaniem zapoznać się z opinią społeczeństwa.

125. Pojęcie plebiscytu w prawie konstytucyjnym.

W prawie międzynarodowym termin ten oznacza oświadczenie wyrażone w głosowaniu

ludności związanej z pewnym obszarem, tj. miesz­kającej na nim lub tam urodzonej, w kwestii

przyłączenia tego obszaru do określonego państwa lub utworzenia z tego obszaru odrębnego

pań­stwa.

W prawie konstytucyjnym można zaobserwować bardzo rozbieżne kwalifikacje tej instytucji, np. w Szwajcarii referendum i plebiscyt to synonimy, we Francji referendum oznacza rozstrzyganie problemu, a ple­biscyt głosowanie na jednostkę, podobnie jest też w nauce angielskiej, w niektórych zaś państwach Ameryki Łacińskiej przyjmuje się, iż ple­biscyt jest głosowaniem nad projektami aktów prawnych.

Plebiscyt jest rodzajem referendum, a jeżeli już szukać różnic, to spro­wadzają się do treści - plebiscyt służy wyrażeniu woli przez obywateli w kwestii zaufania dla rządów i w kwestii granic.

126. Instytucja veta ludowego.

Instytucja ta stosowana jest przeciwko uchwalonemu aktowi prawnemu i ozna­cza, że określona prawnie liczba obywateli ma uprawnienie do zgłosze­nia - we wskazanym czasie, po podjęciu aktu - protestu w stosunku do niego. Używanie do określenia tej formy demokracji bezpośredniej na­zwy referendum-weta jest związane z faktem, że konsekwencją zasto­sowania tego środka prawnego jest z reguły konieczność poddania za­kwestionowanego aktu prawnego pod głosowanie powszechne, które mo­że je uchylić.

127. Recall i jego znaczenie.

*odwołanie osoby wybranej w wyborach, na wniosek wyborców

*Wenezuela, Boliwia, Tajwan

128. Pojecie konsultacji ludowych.

Konsultacja ludowa- wyrażenie przez zbiorowy podmiot suwerenności w drodze głosowania, opinii w jakiejś sprawie. W od­różnieniu od rezultatów referendum wyniki konsultacji ludowej nie ma­ją charakteru wiążącego. Mają jednak (zazwyczaj duże ) znaczenie po­lityczne. Instytucja konsultacji ludowej może być stosowana także w tych kra­jach, gdzie nie jest wyraźnie przewidziana w konstytucji. Obowiązek zaś jej przeprowadzenia może wynikać zarówno z postanowień przepisów konstytucyjnych (np. art. 29 i art. 118 ustawy zasadniczej RFN z 1949 r.), jak i przepisów ustawowych. Może to być i regulacja generalna, naka­zująca poddawanie określonego rodzaju aktów prawnych pod konsulta­cję, jak i regulacja szczególna, nakazująca organowi zobowiązanemu do wydania aktu wykonawczego poddanie projektu tego aktu konsultacji.

129. Inne instrumenty demokracji semibezpośredniej.

*action regularis- możliwość zgłoszenia wniosku do TK o niezgodność z konstytucją, może być potencjalne;

*pra-wybory- osoba z poparciem najwyższym startuje w wyborach prawdziwych

*wysłuchanie publiczne- każdy może wziąć udział, możliwość wyrażenia opinii na temat projektu ustawy

130. Teorie reprezentacji.

Reprezentacja jako zasada konstytucyjna to prawnie legitymowa­ne wykonywanie funkcji władzy państwowej w imieniu zbiorowego pod­miotu suwerenności (narodu) przez konstytucyjnie określone organy pań­stwa, przy czym z zasady tej wnioskować można o istnieniu po stronie rządzących obowiązku stworzenia warunków i zapewnienia środków ko­niecznych do tego, by następował proces upodabniania się przeważają­cych opinii społecznych z podejmowanymi decyzjami państwowymi.

131. Pojecie prawa wyborczego.

Prawo wyborcze w nauce prawa konstytucyjnego nie jest rozumiane jednoznacznie.

Prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym - ogół norm prawnych regulujących przygotowanie i przeprowadzenie wyborów oraz ustalenie składu orga­nów przedstawicielskich. Prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym - określone prawo obywatela, a raczej ogół jego uprawnień wyborczych. Nie można przy tym zapominać, że upraw­nienia te przyznane są przez prawo wyborcze w znaczeniu przedmioto­wym.

Czynne prawo wyborcze - całokształt przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie orga­nów przedstawicielskich poprzez wybory. Z podmiotowego punktu wi­dzenia chodzi tu o prawo obywatela do głosowania w wyborach i do podejmowania innych czynności wyborczych. Bierne prawo wyborcze - ogół norm prawnych określających warunki, jakim musi od­powiadać obywatel, aby mógł kandydować i być wybranym do organu przedstawicielskiego. Innymi słowami mówiąc chodzi tu o prawo wy­bieralności (prawo do kandydowania i do uzyskania mandatu w wyniku wyborów).

Zarówno bierne, jak i czynne prawo wyborcze nie zajmuje się fak­tycznymi uwarunkowaniami, szansami itp. mogącymi mieć wpływ na korzystanie przez jednostkę z prawa wyborczego (np. członkowie kie­rowniczych gremiów partii politycznych łatwiej mogą znaleźć się na li­stach kandydatów do organów przedstawicielskich niż osoby nie mające poparcia żadnej organizacji).

132. Zasada powszechności prawa wyborczego.

Cenzus – ograniczanie praw wyborczych o charakterze dyskryminującym

Ograniczenie naturalne – jednostka nie jest w stanie korzystać z prawa wyborczego (wiek, obywatelstwo)

Cenzusy demokratyczne:

1.Wiek – tendencje do obniżania wieku; rozróżnianie niekiedy wieku kobiet i mężczyzn

2.Obywatelstwo

W UE w wyborach samorządowych i do Parlamentu Europejskiego mogą głosować obywatele całej UE na całym jego terytorium (jeśli w tym państwie mieszkają)

3.Domicyl (zamieszkanie)

4.Urodzenie – np. USA

5.Zawodowy – wyłączenie możliwości głosowania grup zawodowych; zwykle: policja, wojsko, służba cywilna

6.Majątkowy – głosować mogą ci, którzy płacą jakichkolwiek podatek bezpośredni

7.Wykształcenia – np. w Chile w biernym prawie wyborczym trzeba mieć przynajmniej maturę

8.Wyznaniowy (religijny)

9.Płci

10.Rasowy (gł. Znaczenie historyczne)

Wyłączenia o charakterze indywidualnym:

- osoby ubezwłasnowolnione

-osoby skazane na utratę praw publicznych

-osoby skazane na karę pozbawienia wolności

-kraje anglosaskie – bankruci

-Czechy – pozbawienie czynnego prawa wyborczego osób umieszczonych w separatce z powodu choroby zakaźnej

Instytucja rejestrów wyborczych:

-USA – sporządzane na wniosek wyborców

-Francja – sporządzane przed każdymi wyborami

-Polska – rejestry są prowadzone na bieżąco

Zasada powszechności jest łamana, jeśli tylko partie mogą zgłaszać kandydatów.

133. Zasada równości prawa wyborczego w sensie materialnym.

Zasada równości prawa wyborczego w znaczeniu materialnym zapewnić ma równe znaczenie - tzn. równą siłę - głosu każdego wyborcy. Dzieje się tak, gdy jeden mandat przypada na taką samą liczbę wybor­ców, z dopuszczalnym pewnym odchyleniem, którego granice powinny zostać prawnie określone. Osiąga się to w dwojaki sposób:

Ustalając normę przedstawicielstwa, tzn. proporcję między liczbą mieszkańców lub wyborców w danym okręgu bądź kraju a liczbą wybieranych przedstawicieli.

Wyznaczając okręgi wyborcze o zbliżonej liczbie mieszkańców lub wyborców. Pozwala to uniknąć wyżej przedstawionych niedogodno­ści, gdy z góry ustali się ilość mandatów.

Okręg wyborczy to jednostka terytorialna, w której wyborcy doko­nują elekcji określonej liczby członków organu przedstawicielskiego. Składa się on z dwóch elementów: terytorialnego i ludnościowego. Prze­strzeganie zasady równej siły głosów powinno prowadzić do tego, aby w każdym okręgu liczba głosów przypadających na jeden mandat była podobna. Okręgi wyborcze mogą być jedno- lub wielomandatowe. W tym drugim wypadku mogą one obejmować zróżnicowaną ilość mieszkańców lub wyborców, a równość ich siły głosu zapewnia się różnicując ilość mandatów przypadającą na okręg.

Obecnie w krajach demokratycznych przyjęło się regulowanie podziału kraju na okręgi wyborcze w konstytucji lub ustawie.

Ponadto duże znaczenie dla realnej siły głosu może mieć przyjęcie określonego systemu wyborczego. Generalnie rzecz biorąc systemy pro­porcjonalne lepiej niż większościowe zapewniają równą siłę głosów.

134. Zasada równości formalnej prawa wyborczego i jej ograniczenia.

Zasada równości prawa wyborczego w znaczeniu formalnym zakłada, że każda osoba, której przysługuje prawo wyborcze (podmioto­we) uczestniczy w wyborach na takich samych zasadach jak inni wybor­cy, a w szczególności dysponuje taką samą liczbą głosów w przypadku czynnego prawa wyborczego oraz ma równe z innymi szanse w ubiega­niu się o urząd wybieralny czy mandat przedstawicielski (równość bier­nego prawa wyborczego). Rozwijające normy konstytucyjne ordynacje wyborcze dla tych trzech rodzajów wyborów szczegółowo regulują je­dynie równość wyborców w głosowaniu.

W odniesieniu do biernego prawa wyborczego równość w znaczeniu formalnym gwarantowana jest w ordynacjach poprzez to, że określają one w sposób ogólny i neutralny warunki, które powinien wypełniać każ­dy kandydat.

Zasada równości prawa wyborczego w znaczeniu formalnym wyma­ga, aby każdy wyborca miał stworzoną możliwość brania w równym stopniu udziału w procesie nominacji kandydatów. Wykształciły się w tej dziedzinie różne sposoby mianowania kandydatów:

1) przez zebrania wyborców (sposób ten obowiązywał np. w Anglii w XIX w.),

2) przez specjalnie do tego celu powołane organy (np. przewidziane przez ordynację do Sejmu z 1935 r. zgromadzenia okręgowe),

3) partie polityczne (np. w Niemczech),

4) prawybory - tzn. wybory kandydatów na przedstawicieli z ramienia określonej partii dokonywane przez jej członków (występują w USA),

5) organizacje polityczne i społeczne (np. w Polsce według ordynacji wyborczej do Sejmu z 1993 r.),

6) określona liczbowo grupa wyborców (np. w Polsce według ordynacji wyborczej do Sejmu z 1993 r.).

Z punktu widzenia gwarancji zasady równości prawa wyborczego nie jest możliwe zmonopolizowanie mianowania kandydatów przez prawem wskazane organizacje czy partie i w państwie demokratycznym powinna zawsze być stworzona wyborcom możliwość udziału w tym procesie.

135. Zasada równości szans wyborczych (wyborcze fair play).

· jednakowe zasady zgłaszania kandydatów(podpisy);

· kaucja wyborcza(zwrot pieniędzy przy uzyskaniu pewnego poparcia)

· ograniczenie niektórych metod prowadzenia kampani,

· równy podział czasu antenowego na kampanie.

· niskie limity kosztów kampanii na jednego wyborcę

· sklad komisji wyborczych szczebla podstawowego, jest obsadzany osobami nominowanymi przez kazde ugrupowanie

· instrumenty badajace realne finansowanie kampani wyborczej,

136. Aspekty zasady bezpośredniości prawa wyborczego.

Walka o wprowadzenie tej zasady, zabraniającej podejmowania decy­zji o obsadzeniu stanowiska wybieralnego przez kogoś innego poza wy­borcą, związana była z dążeniem do upowszechnienia prawa wyborcze­go.

W krajach demokratycznych bezpośredniość wyborów implikuje wska­zywanie przez samego wyborcę popieranego przez niego kandydata lub listy. Przy wyborach z zastosowaniem list mogą być:

1) Listy zamknięte, tzn. takie, na których kolejność kandydatów jest wiążąca dla wyborcy (uniemożliwia wyborcy wskazanie konkretnej osoby lub konkretnych osób cieszących się jego poparciem; przyjmuje się, że wyborca aprobując listę popiera wszystkich umieszczonych na niej kan­dydatów; w tym wypadku jednak to podmioty zgłaszające listę i decy­dujące o kolejności kandydatów na niej przesądzają o otrzymaniu man­datu)

2) Listy otwarte, gdzie on sam dokonuje preferencji personalnych (zwiększa demokratyzm wyborów dając wyborcy prawo połączenia preferencji programowych z personalnymi i decydowania o tym, kto z popieranej przez niego listy ma realizować aprobowany przez niego program. Wyborca może wskazać „swojego" kandydata, albo stawiając przy jego nazwisku znak (np. „x"), albo skre­ślając kandydatów, których nie aprobuje.)

Możliwe jest też głosowanie kumulatywne (wyborcy daje się do dyspozycji tyle głosów, ile mandatów jest do ob­sadzenia w okręgu). Może on wtedy udzielić poparcia tylu kandydatom ile ma głosów, bądź skumulować swoje głosy i oddać je np. na jednego kandydata.

W niektórych krajach stosuje się jeszcze inne rozwiązanie:

Tzw. system głosów przenoszonych (wyborca sam ustala wtedy prefe­rowaną przez siebie kolejność kandydatów na liście). Przy podziale man­datów otrzymują je kolejno ci kandydaci, którzy na największej liczbie list uzyskali najlepsze miejsca.

Tzw. system pióropusza (lub inaczej - system zmieszania)- tutaj wyborca nie musi udzielić poparcia kan­dydatom z jednej listy, ale może dać wyraz swoim preferencjom w sto­sunku do kandydatów na różnych listach ustalając w ten sposób własną listę. Mandaty uzyskują ci kandydaci, którzy otrzymali najwięcej gło­sów na poszczególnych listach.

137. Zasada tajności prawa wyborczego.

Zarówno w przeszłości, gdy ją wprowadzano, jak i obecnie zasada tajności prawa wyborczego ma zabezpieczyć wyborcę przed tym, aby ktokolwiek powziął wiadomość, w jaki sposób on głosował. Gwarantuje, więc swobodę podjęcia decyzji. Z tego zaś wynika, że odnosi się ona jednak tylko do samego aktu głosowania i nie rozciąga się na inne stadia procesu wyborczego, w których pożądana jest jawność postępowania, zabezpieczająca przed ewentualnymi oszustwami wyborczymi. Dotyczy to m.in. udzielania podpisem poparcia kandydatom oraz samego udziału w wyborach. Poparcie kandydata ujawnia wprawdzie preferencje poli­tyczne wyborcy, zwłaszcza, gdy może on złożyć podpis popierający tyl­ko raz, lecz wcale nie ogranicza jego swobody decyzji w wyborach i nie uniemożliwia mu zmiany jego preferencji personalnych bądź politycz­nych. To samo można powiedzieć o informacji o udziale wyborcy w wy­borach, szczególnie w tych krajach, w których wprowadzono obowiązek wyborczy wyrażający się w nałożeniu na niego prawnego obowiązku wzięcia czynnego udziału w wyborach. Nie wymusza on na wyborcy głosowania w określony sposób, a nawet oddania ważnego głosu, gdyż naruszałoby to zasadę tajności i zasadę wolnych wyborów.

138. Zasada wolnych wyborów.

Każdy korzysta z czynnego i biernego prawa wyborczego bez jakiegokolwiek przymusu. Elementami są: swoboda zgłaszania kandydatów, tworzenia i głoszenia programów wyborczych oraz powierzenie organizacji i nadzoru nad wyborami organom niezależnym

139. Funkcje prawa wyborczego.

Funk­cje spełniane przez wybory w każdym społeczeństwie zalezą od szeregu czynników właściwych tylko danemu społeczeństwu, tj. jego struktura, kształt systemu partyjnego, występowanie poważnych konfliktów społecznych itp. W państwie demokratycznym wybory stały się podstawo­wym sposobem powoływania parlamentu, organów samorządowych oraz niektórych innych organów państwowych (w wielu krajach zwłaszcza głowy państwa) i jednym z najważniejszych zjawisk w życiu politycznym. Do funkcji wyborów zaliczamy:

1) Funkcję kreacyjną,

Z istoty wyborów wynika, ze ich sens polega na wyłonieniu, kształtowaniu składu personalnego organów przedstawicielskich na okres ich kadencji i rekrutacji dzięki temu elit politycznych. Dzięki wyborom orga­ny przedstawicielskie mogą zaistnieć, a to z kolei umożliwia właściwe funkcjonowanie pozostałych elementów systemu organów państwowych.

2) Funkcją wyrażania woli wyborców.

Wyborcy mogą dokonując elekcji wyrazić poparcie dla określonego programu politycznego, w którym kandydaci na przedstawicieli i ich ugrupowania, partie polityczne itp. prezentują wyborcom zadania organów państwowych w różnych dziedzinach życia. Wyborcy udzielając preferencji programowej sami artykułują w pewnym sensie własne po­glądy i interesy. Determinują w ten sposób postępowanie przedstawi­cieli i działalność organów przedstawicielskich, których skład ustalili w wyniku wyborów.

3) Funkcja legitymująca.

Organy przedstawicielskie i sami przedstawiciele uzyskują dzięki wy­borom prawną legitymację do sprawowania władzy w imieniu i w inte­resie wyborców. Wybory legitymują tez cały system polityczny i ekipę rządzącą mającą oparcie w większości parlamentarnej wyłonionej w wy­borach. Pozwalają domniemywać, ze ma ona upoważnienie do działania za wyborców. Legitymacja ta musi być regularnie, periodycznie odna­wiana, gdyż inaczej zanikłaby z biegiem czasu.

4) Funkcję kontrolną

Periodycznie dokonywane wybory umożliwiają kontrole nad organa­mi przedstawicielskimi ze strony wyborców zapewniając zgodność działalności tych organów z wolą suwerena.

5) Funkcję integracyjną

Wybory umożliwiają zespolenie się wyborców wokół pewnych wartości społecznych, celów politycznych i programów. Służą ujęciu konfliktów społecznych, politycznych, gospodarczych itp. w ramy postępo­wania wyborczego i przyczyniają się do ich pokojowego rozwiązania, przenosząc walkę o władzę na płaszczyznę konkurencji różnych programów. Wyniki wyborów pokazują realny zakres oddziaływania poszcze­gólnych partii, programów, idei itp. Pluralistyczne społeczeństwo dzięki wyborom staje się wspólnotą zdolną do działania poprzez organy wyło­nione w ich wyniku.

140. Pojęcie i rodzaje systemów wyborczych.

a) Pojęcie systemu wyborczego

System wyborczy rozumiany być może dwojako:

1) System wyborczy sensu largo oznacza ogół zasad określających tryb przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz podziału mandatów. Stanowi jakby sumę wszystkich zasad prawa wyborczego ustanowio­nych w normach prawnych. Jego podstawowym elementem jest, więc prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym.

2) System wyborczy sensu stricte oznacza ogół zasad ustalania wyni­ków wyborów. W tym znaczeniu używa się właśnie zwykle pojęcia systemu wyborczego.

Mówi się o prawie podmiotowym (bierne, czynne) i przedmiotowym (ogół norm regulujących przeprowadzanie wyborów).

b) Rodzaje systemów wyborczych

W drugim z podanych znaczeń, tzn. w przypadku systemu wyborcze­go sensu stricto występować może wiele wariantów (oblicza się, że jest ich ponad 300). Konkretny kształt sposobu ustalania wyników wybo­rów w danym kraju nie jest przypadkowy. Ze względu na jego wpływ na skład organów przedstawicielskich zawsze wywołuje on szerokie dy­skusje. Dzieje się tak dlatego, że przy danym stopniu poparcia wybor­ców dla poszczególnych kandydatów bądź list, poprzez wprowadzenie różnych systemów wyborczych osiągnąć można różny efekt, jeśli chodzi o skład polityczny organów przedstawicielskich.

Zasadniczo wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje systemów wybor­czych i różne ich odmiany:

1. Systemy większościowe

Historycznie ukształtowały się one wcześniej. Charakteryzują się one tym, że mandat przyznaje się temu kandydatowi w okręgu jednomandatowym lub tej li­ście w okręgu wielomandatowym, która uzyska największą liczbę głosów (na marginesie należy zauważyć, iż nie jest prawdą, jakoby systemy te mogły funkcjonować tylko w okręgach jednomandatowych)

2. Systemy proporcjonalne

W okresie francuskiej rewolucji 1789 r. zaczęto szerzej zwracać uwagę na wszelkie aspekty równości praw politycznych. Zaowocowało to m.in. poszukiwaniami nowych, sprzyjających równości, rozwiązań w zakresie prawa systemu wyborczego lepiej oddających relację między dwiema wielkościami: ilością głosów oddanych w wyborach na dane ugrupowa­nie a liczbą otrzymanych przez nie mandat~. Pojawiła się idea stwo­rzenia proporcjonalnego systemu wyborczego (Condorcet, Gergonne). Od tego czasu zaproponowano wiele jego wariantów. Cechą ich wszystkich jest dążenie do zapewnienia podziału mandatów wyborczych

pomiędzy poszczególne ugrupowania, komitety wyborcze itp., które wystawiły li­sty wyborcze, proporcjonalnie do liczby głosów oddanych na nie w wy­borach. Uzasadnia się to tym, że skoro lud rządzi wybierając większo­ścią głosów przedstawicieli, to ich poglądy powinny odzwierciedlać roz­kład opinii wśród wyborców. Każdy powinien mieć więc równy wpływ na stanowisko wyrażane przez parlamentarzystów.

W wielu systemach proporcjonalnych wykorzystywany jest iloraz wyborczy powstający w wyniku podziału liczby głosów przez liczbę będą­cych do dyspozycji mandatów. Pozwala on określić liczbę głosów nie­zbędną do uzyskania mandatu. Może on mieć charakter:

1) zmienny, gdy tworzony jest w wyniku dzielenia liczby głosów odda­nych w konkretnym okręgu wyborczym przez liczbę mandatów przy­padających na ten okręg;

2) stały, gdy obliczany jest w wyniku podziału ogólnej liczby głosów oddanych w całym kraju przez ogólną liczbę mandatów.

Użycie ilorazu wyborczego nie pozwala do końca na ustalenie wyni­ków wyborów, gdyż ilości głosów oddawanych na poszczególne listy nie są prostą wielokrotnością ilorazu. Pozostaną zawsze pewne reszty, mniejsze od ilorazu oraz mandaty nieobsadzone. Dla zakończenia roz­działu mandatów stosuje się najczęściej jedną z dwóch metod:

Metoda największej reszty. Po ustaleniu ilorazu wyborczego dzieli się przez niego liczbę głosów oddanych na każdą listę. Otrzymane licz­by całkowite wyznaczają liczbę mandatów przypadających na

poszcze­gólne listy. Mandaty nieobsadzone przyznaje się kolejno tym listom, któ­rym pozostały największe reszty - tzn. największa ilość nie wykorzysta­nych głosów.

Metoda największej przeciętnej (średniej). Po ustaleniu ilorazu wy­borczego dzieli się przez niego liczbę głosów oddanych na każdą listę. Otrzymane liczby całkowite wyznaczają liczbę mandatów przypadających na poszczególne listy. W celu dokonania rozdziału mandatów nie­ obsadzonych do liczby mandatów uzyskanych już przez poszczególne listy dodaje się 1 (tzw. mandat fikcyjny) i przez tę liczbę dzieli się sumy głosów, jakie padły na poszczególne listy. Mandaty nieobsadzone przy­dziela się tym listom, które w wyniku tego działania uzyskały najwięk­sze ilorazy.

Stworzono wiele systemów proporcjonalnych. Tylko niektóre z nich znalazły praktyczne zastosowanie. Do używanych współ­cześnie najczęściej należą:

1.System d'Hondta. Polega on na tym, że liczbę głosów oddanych na poszczególne listy wyborcze dzieli się przez kolejne liczby naturalne. Otrzymane w ten sposób ilorazy grupuje się w kolumnach odrębnych dla każdej listy. O przyznaniu mandatów poszczególnym listom decyduje kolejność największych ilorazów

2. System St. Lague. Jest bardzo podobny do systemu d'Hondta, ale w swej podstawowej postaci przewiduje dzielenie ilości głosów uzyska­nych przez poszczególny listy nie przez kolejne liczby naturalne, lecz przez kolejne liczby nieparzyste. Wyniki wyborów ustala się tak jak w systemie d'Hondta w oparciu o kolejne najwyższe ilorazy.

3. System Hare'a-Niemeyera. Polega on na tym, że liczbę głosów od­danych na każdą z list wyborczych dzieli się przez sumę ważnie odda­nych głosów na wszystkie listy. Otrzymane wyniki mnoży się przez licz­bę mandatów przypadających na dany okręg. Następnie ustala się liczbę mandatów przypadających na poszczególne listy. Odpowiada ona liczbie całkowitej otrzymanej w wyniku tego działania. Mandaty nieobsadzone rozdziela się według metody największej reszty.

W nauce prawa konstytucyjnego po dokładniejszych analizach skut­ków stosowania poszczególnych z opisanych tu systemów zauważono, że:

systemy d'Hondta i St. Lague'a w wersji z pierwszym dzielnikiem 1,4 sprzyjają partiom dużym.

Metoda największej reszty preferuje partie małe

system Hare'a-Niemeyera jest neutralny i nie faworyzuje żadnych ugrupowań.

3. Systemy mieszane

Stanowią one kombinację elementów systemów większościowych i proporcjonalnych w stosunku pół na pół. Gdy relacja ta nie będzie zachowana, nie można mówić o systemie mieszanym, a będziemy mieli

do czynienia jedynie ze zmodyfikowanym systemem, którego elementy przeważają. Egzemplifikacją tego może być, mylnie uznawany niekiedy za system mieszany, system wyborczy do niemieckiego Bundestagu. Jest to w istocie wersja systemu proporcjonalnego, nazywana zracjonalizo­wanym systemem proporcjonalnym.

141. Rodzaje większościowych systemów wyborczych.

Istnieją dwa rodzaje systemów większościowych:

1.System większości bezwzględnej - kandydat lub lista muszą uzyskać więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. W przypadku, gdy wyniku takiego nie osiągnie w danym okręgu wyborczym żaden kandydat lub lista, istnieje konieczność przeprowadzenia drugiej tury głosowania. Może być ona oparta dalej na większości bezwzględnej, ale wówczas przecho­dzą do niej tylko dwaj kandydaci lub dwie listy, które otrzymały w 1 turze najwięcej głosów (np. system stosowany w Polsce w wyborach prezy­denckich). Jeżeli do II tury przechodzą wszyscy kandydaci lub listy z tury I, to wtedy stosuje się już wybór względną większością głosów. Można przy tym stosować klauzule zaporowe wobec kandydatów lub list, które w I turze nie uzyskały określonego minimum głosów w okrę­gu (np. we Francji w wyborach do Zgromadzenia Narodowego 12,s%). Chęć osiągnięcia sukcesu w II turze wymusza zwykle zawieranie koali­eji wyborczych dla zwiększenia szans danego kandydata lub listy.

2.System większości względnej - kandydat lub lista musi otrzymać więcej głosów niż konkurenci. Ponieważ wystarczy tu tylko większość zwykła, a tę łatwo jest osiągnąć, nie ma potrzeby przeprowadzania II tury wyborów i cały proces wyborczy ulega uproszczeniu.

142. Semiproporcjonalne systemy wyborcze.

*system listy niepełnej- w okręgach 3mandatowych, zwycięzca 2mandaty, następny -1

*SNTV- wyborca ma jeden głos, mimo iż mandatów jest więcej. Mandaty otrzymują osoby z największym poparciem.

143. Rodzaje proporcjonalnych systemów wyborczych.

*listy partyjne

*największego ilorazu

*matematycznej proporcji

*czysty system proporcjonalny

144. Podział mandatów w systemie d’Hondta.

1.System d'Hondta. Polega on na tym, że liczbę głosów oddanych na poszczególne listy wyborcze dzieli się przez kolejne liczby naturalne. Otrzymane w ten sposób ilorazy grupuje się w kolumnach odrębnych dla każdej listy. O przyznaniu mandatów poszczególnym listom decyduje kolejność największych ilorazów

145. Podział mandatów w systemie St. Lague.

2. System St. Lague. Jest bardzo podobny do systemu d'Hondta, ale w swej podstawowej postaci przewiduje dzielenie ilości głosów uzyska­nych przez poszczególny listy nie przez kolejne liczby naturalne, lecz przez kolejne liczby nieparzyste. Wyniki wyborów ustala się tak jak w systemie d'Hondta w oparciu o kolejne najwyższe ilorazy.

146. Podział mandatów w systemie Hagenbach – Bishoffa.

LMP=(LMO+1)LGP/LGO

147. Podział mandatów w systemie Hara’e – Neymeyera.

3. System Hare'a-Niemeyera. Polega on na tym, że liczbę głosów od­danych na każdą z list wyborczych dzieli się przez sumę ważnie odda­nych głosów na wszystkie listy. Otrzymane wyniki mnoży się przez licz­bę mandatów przypadających na dany okręg. Następnie ustala się liczbę mandatów przypadających na poszczególne listy. Odpowiada ona liczbie całkowitej otrzymanej w wyniku tego działania. Mandaty nieobsadzone rozdziela się według metody największej reszty.

148. Podział mandatów w systemie Imperiali.

LMP=(LMO+2)LGP/LGO

149. Pojęcie partii politycznej.

Partie -organizacje zrzeszające na zasadach równości i dobrowolności obywateli w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształto­wanie polityki państwa. Ustawa o partiach politycznych z 27.6.1997 r. (art. 1 ust. 1) uzupełnia tę definicję dwoma elementami: partia politycz­na powinna występować pod określoną nazwą oraz jej celem, oprócz wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki pań­stwa, może być sprawowanie władzy publicznej.

W literaturze prawniczej i politologicznej, czy socjologicznej powszechnie zwraca się uwagę na następujące cechy partii:

1) posiadanie struktury organizacyjnej,

2) dobrowolne członkostwo,

3) program działania,

4) dążenie do zdobycia władzy państwowej lub wpływania na ośrodki nią dysponujące.

Niekiedy wskazuje się jeszcze na takie elementy, jak reprezentowanie przez partię interesów określonej grupy lub grup społecznych, czy po­siadanie własnej ideologii.

Funkcje partii politycznych:

1) artykulacyjna-polega na artykulacji opinii poszczególnych grup spo­łecznych, a także na kształtowaniu tej opinii,

2) wyborcza - polega na udziale partii w przygotowaniu i przeprowa­dzaniu wyborów do organów przedstawicielskich (formułowanie pro­gramów, wyłanianie kandydatów, delegowanie mężów zaufania do komisji wyborczych),.

3) wyłanianie elit politycznych, desygnowanie kandydatów do piasto­wania różnych urzędów publicznych,

4) integracyjna - polega na podejmowaniu działań na rzecz integracji grup społecznych stanowiących społeczne zaplecze

150. Geneza partii politycznych,

Wśród wielu czynników przyczyniających się do powstania partii po­litycznych trzy miały największe znaczenie:

1) Rozwój parlamentaryzmu. Już w zgromadzeniach stanowych ich członkowie łączyli się w grupy, frakcje. Istniały one krótko (np. na czas jednego głosowania) i nie posiadały obliczonego na dłuższy okres programu ani skrystalizowanych struktur. Zrzeszały w luźnych formach (np. klubu politycznego) zwolenników pewnych idei. Pierwsze dłużej działające frak­cje powstały w XVII w. W parlamencie angielskim byli to torysi (kon­serwatyści) i wigowie (liberałowie), w rewolucyjnym parlamencie francu­skim - jakobini, żyrondyści, kordelierzy, a w Stanach Zjednoczonych ­federaliści i republikanie. Z nich później wykształciły się partie polityczne.

2) Idee liberalne i oświeceniowe. Propagowały prawa jednostki i po­przez to stymulowały żywiołowy rozwój różnych form stowarzyszania się, zastępujących skostniałe i odgórnie kontrolowane organizacje spo­łeczne (stany, cechy, gildie, zgromadzenia lokalne). Powstały wówczas różne związki: od tajnych przez półjawne po związki studenckie, kultu­ralno-literackie, czy też związki czytelników określonych gazet. Z cza­sem niektóre z nich przekształciły się w partie polityczne.

3) Upowszechnianie się prawa wyborczego. Prowadził do zmiany dotychczasowych sposobów kreacji parlamentu i implikował szeroką akcję kandydatów na parlamentarzystów prowadzoną wśród społeczeństwa. Dla zapewnienia sobie masowego poparcia musieli oni połączyć swoje wysiłki wokół pew­nych elementów programowych i oprzeć się na strukturze terenowej po­magającej im pozyskać zwolenników (np. casus clubs w Stanach Zjed­noczonych). Z jednej strony powodowało to powstawanie partii poli­tycznych z już istniejących klubów, zrzeszeń itp., lub też stymulowało zakładanie całkiem nowych partii jako odpowiedzi na konkretne zapo­trzebowania społeczne (np. powstawanie partii z inicjatywy związków zawodowych). Poza tym oddziaływało to na przekształcenia charakteru samych partii - z elitarnych i kadrowych w masowe.

151. Klasyfikacje partii politycznych ze względu na rodzaj przywództwa.

1) partie zdecentralizowane, oparte na zasadzie demokracji wewnętrz­nej - cechuje je autonomia organizacji terytorialnych i pozostawianie w gestii organizacji terenowych, lokalnych ważnych decyzji politycz­nych; zdarza się nawet gwarantowanie w statutach praw opozycji we­wnątrzpartyjnej oraz wyposażanie organizacji lokalnych w prawo wy­suwania kandydatów na przedstawicieli w drodze prawyborów - tzn. poprzez wybory dokonywane przez członków danej partii (np. w Sta­nach Zjednoczonych);

2) partie scentralizowane - cechuje je silne zhierarchizowanie struktu­ry wewnętrznej i podporządkowanie organizacji terenowych i lokal­nych organom (instancjom) centralnym, skupiającym w swych rę­kach prawie całą władzę organizacyjną.

152. Klasyfikacja partii politycznych ze względu na wpływ na władzę.

1)partie rządzące – uczestniczące same lun w koalicji z innymi bezpośrednio w procesie sprawowania władzy

2)partie opozycyjne – nie mają bezpośredniego wpływu na podejmowanie i realizację decyzji państwowych; wyróżnia się opozycję parlamentarną i pozaparlamentarną. W niektórych państwach największa partia opozycyjna ma ustawowo określone uprawnienia w procedurze parlamentarnej np. Wielka Brytania

153. Klasyfikacje partii politycznych ze względu na członkostwo.

1)partie elitarne – liczą niewielu członków, ale za to bardzo aktywnych politycznie, nie posiadają zawodowego aparatu partyjnego

2)partie kadrowe – składają się z niewielu, ale za to aktywnych świadomych członków zorganizowanych wokół aparatu partyjnego, którym kierują fachowcy

3)partie członkowskie – dążą do organizacyjnej integracji członków w ramach swoich struktur i stworzenia w ten sposób pewnej wspólnoty

4)partie masowe – dążą do objęcia swoim zasięgiem możliwie największej ilości osób i dlatego chcą reprezentować różne interesy, tworzą formy organizacyjne mające poszerzyć ich bazę – np. organizacje zawodowe

154. Pojęcie systemu partyjnego.

U podwalin ustrojów demokratycznych leży wolność zrzeszania się obejmująca nie tylko wolność tworzenia partii politycznych, ale też wolność działania. Nie oznacza to jednak, że istnienie partii politycznych jest konieczną cechą ustroju demokratycznego. Wolność tworzenia i i działania partii nie prowadzi także sama przez się do powstania we wszystkich państwach demokratycznych takich samych systemów partyjnych, tzn. układu stosunków między legalnie działającymi partiami politycznymi. Na jego ostateczny kształt wpływa wiele czynników tj. tradycja, struktura polityczna, stopień rozwoju ekonomicznego, doświadczenia historyczne. Należy zauważyć że raz wykształcony system partyjny ulega względnej stabilizacji, a jego zmiany mają co najwyżej ewolucyjny charakter, chyba że są one następstwem zasadniczych zmian ustrojowych.

155. Klasyfikacje systemów partyjnych.

a)System monopartyjny

Istnieje w nim jedna partia, samodzielnie sprawująca władzę. Można w tym przypadku wątpić, czy da się w ogóle mówić o systemie. Na pewnym szczeblu uogólnień można jednak to uczynić. Gdy działalność innych partii jest prawnie dozwolona, ale poza jedną istniejącą nie powstały one, można mówić o jakby potencjalnym syste­mie partyjnym. W przypadku zaś prawnego zakazu istnienia innych ­poza jedną - partii cechą szczególną tego systemu jest stosunek tejże partii do partii zakazanych, polegający na wykluczeniu istnienia innych partii. Aczkolwiek system monopartyjny w tej drugiej wersji jest cha­rakterystyczny dla państw totalitarnych, to nie można generalizować i twierdzić, że istnienie w państwie tylko jednej partii, bez względu na jej cechy jakościowe, wyklucza demokrację.

b) System partii hegemonicznej

Istnieje w nim wprawdzie więcej niż jedna partia, ale tylko jedna partia - hegemoniczna - ma decydujący wpływ na władzę państwo­wą. Inne partie pozostają z nią w stałej koalicji i nie mają szans na samodzielne zdobycie władzy lub zajęcie pozycji porównywalnej z par­tią hegemoniczną. Istnienie partii opozycyjnych jest prawnie zakazane. System ten występował w Polsce w latach 1948-1989.

c) System partii dominującej

Bez względu na liczbę legalnie działających w danym państwie partii, tylko jedna z nich zdolna jest do samodzielnego wygrania wyborów i utworzenia rządu cieszącego się poparciem większości parlamentarnej. Pozostałe partie posiadają nieliczną reprezentację w parlamencie lub jej w ogóle nie mają.

d) System dwupartyjny

Bez względu na liczbę legalnie działających w danym państwie partii, ' tylko jedna z dwóch głównych partii może samodzielnie wygrać wybory i utworzyć rząd mający poparcie większości parlamentarnej. Pozostałe i partie posiadają nieliczną reprezentację w parlamencie lub jej w ogóle

nie mają.

e) System wielopartyjny

Więcej niż dwie partie mają w nim szansę wygrania wyborów i utwo­rzenia rządu popieranego przez większość deputowanych. Cechą tego systemu jest brak partii uzyskujących stałą przewagę w wyborach. Partia może zwyciężyć w wyborach samodzielnie lub w koalicji z innymi. Utwo­rzenie koalicji może też nastąpić już po wyborach jako wynik korelacji między liczbą miejsc posiadanych przez poszczególne partie w parla­mencie, a podobieństwami programowymi. Koalicje mogą mieć charak­ter ustabilizowany przynajmniej na czas kadencji parlamentu (np. w RFN po 1949 r., w Polsce w latach 1993-1997) i nietrwały (np. we Włoszech po 1947 r., w Polsce w latach 1989-1993).

156. System wielopartyjny nieustabilizowany i jego przykłady w Europie.

We Włoszech, brak partii uzyskującej stałą przewagę

157. System partii dominującej i jego występowanie.

System partii dominującej

Bez względu na liczbę legalnie działających w danym państwie partii, tylko jedna z nich zdolna jest do samodzielnego wygrania wyborów i utworzenia rządu cieszącego się poparciem większości parlamentarnej. Pozostałe partie posiadają nieliczną reprezentację w parlamencie lub jej w ogóle nie mają.

158. Pojęcie organu państwowego.

W państwie demokratycznym naród sprawuje władzę bezpośrednio lub poprzez organy państwowe. Organy nie stoją więc ponad, czy obok suwerena, ale zobowiązane samowykonywać jego wolę.

Organ państwowy (od łac. organum - narzędzie) to ce­lowo zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu pań­stwa określone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy.

Z pojęciem organu państwowego wiąże się pojęcie

1. Kompetencji (od łac. competentin - odpowiedniość, zgodność) oznaczającej wynikającą z przepisów prawa zdolność organu państwowego do stosowania praw­nie określonych środków działania służących realizacji jego zadań. Kom­petencja nic jest tylko uprawnieniem, z którego organ państwowy może skorzystać, ale nakłada na niego obowiązek podjęcia określonych dzia­łań w sytuacjach prawem przewidzianych. Kompetencji organu państwowego nie można domniemywać. Zawsze powinna mieć ona podstawę w normie konstytucyjnej lub ustawowej.

2. Funkcji, które należy rozumieć jako zespół skutków, głównie prawnych, jakie w określonej sferze rzeczywistości wywoływane są działaniem organu państwowego. W tym ujęciu funkcje to nic innego jak najważniejsze kierunki działalności danego organu.

3. Formy działania - są to postacie pra­wne aktów, za pomocą, których realizuje on swoje funkcje, korzystając z przysługujących mu kompetencji.

Należy podkreślić, że wbrew formułowanym niekiedy opiniom żadne z tych trzech pojęć związanych z organem państwowym nie jest nad­rzędne wobec pozostałych. Jedna funkcja organu państwowego może np. być realizowana w różnych formach, przy wykorzystaniu wielu kompe­tencji, a z kolei jedna forma działania obejmująca kilka kompetencji może prowadzić do realizacji kilku funkcji

Funkcje organu państwowego wypełniane są przez ludzi, których dzia­łania mogą być zarachowane na rzecz danego organu, przypisane mu, o ile wchodzą w zakres prawem określonych jego kompetencji. Nazywa się ich piastunami danego organu. Noszą oni z reguły nazwy wskazu­jące na ich związek z danym organem - np. poseł, sędzia, minister, wo­jewoda, prezydent. Akty prawne ustalają wymogi, jakie powinni wypeł­niać piastuni poszczególnych organów.

159. Klasyfikacje organów państwowych.

W doktrynie prawa konstytucyjnego występują różne klasyfikacje orga­nów państwowych przeprowadzane na podstawie rozmaitych kryteriów:

1) przyjmując kryterium liczby piastunów można wyróżnić

· organy jed­noosobowe (np. Prezydent RP, wojewoda)

· organy wieloosobowe (np. Sejm, Senat);

2) biorąc pod uwagę sposób powoływania piastunów dzielimy

· organy państwowe na pochodzące z wyboru (np. Sejm, Senat)

· organy pochodzące z nominacji (np. wojewoda);

3) z punktu widzenia struktury organizacyjnej wyróżnia się

· organy pro­ste, które jako całość wypełniają nałożone na nie zadania (np. Zgro­madzenie Narodowe, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji)

· organy złożone, składające się z kilku jednostek organizacyjnych, które wspól­nie działając realizują kompetencje danego organu państwowego (np. parlament RP złożony z Sejmu i Senatu);

4) stosując kryterium terytorialnego zasięgu działalności dzieli się orga­ny państwowe na

· organy centralne, które wykonują swoje zadania na całym terytorium państwa (np. Rada Ministrów)

· organy terenowe, działają ce na części obszaru państwa (np. wojewoda);

5) ze względu na czas trwania pełnomocnictw wyodrębnia się

· organy powoływane na czas nieokreślony (np. wojewoda)

· organy ka­dencyjne, powoływane w określonym składzie na z góry ustalony czas zwany kadencją i mogące tylko w tym czasie sprawować swoje funkcje (np. Sejm, Prezydent RP); kadencja trwa nieprzerwanie w da­nym okresie czasu, nie może być przez dany organ samowolnie prze­dłużana, ale może być przez niego skrócona, może ją też skrócić w przypadkach prawem przewidzia­nych inny organ państwowy; wydłużyć kadencję danego organu moż­na tylko zmieniając odpowiednią regulację prawną; kadencja kończy się po upływie prawem określonego czasu, z tym że początek i ko­niec kadencji może być dniem wyznaczonym dokładnie lub opisowo;

6) uwzględniając relacje zachodzące pomiędzy organami państwowy­mi wyróżnia się

· organy samoistne - tzn. występujące samodzielnie w stosunkach z innymi organami państwowymi oraz wobec podmio­tów znajdujących się na zewnątrz struktury organów państwowych i obywateli (np. Sejm)

· organy pomocnicze, wypełniające zadania wewnątrz struktury organów państwowych i nie występujące samo­dzielnie w stosunkach z innymi organami państwowymi (np. komisje Sejmu);

7) z uwagi na tryb pracy organy państwowe dzieli się na

· organy działające permanentnie (np. Prezydent RP wojewoda), tzn. mogące w każdej chwili podjąć działanie

· organy działające sesyjnie - funkcjonu­jące tylko podczas sesji, tzn. mające prawo wykonywać swoje kom­petencje w ustalonych okresach czasu (przy czym otwarcie tego okre­su może być uzależnione od zgody innego organu - np. otwarcie sesji parlamentu może być uzależnione od zgody głowy państwa);

8) ze względu na to, czy

· organy, których istnienie przewidziane jest w Konstytucji, czy nie mówimy o organach konstytucyjnych (np. Sejm, Senat) i

· organy poza konstytucyjne (np. Prezydium Sejmu);

9) uwzględniając koncepcję trójpodziału władz i przyporządkowanie poszczególnych funkcji państwa określonym jego organom wyróżnia się trzy grupy organów:

· organy prawodawcze (Sejm, Senat),

· organy wykonawcze (Prezydent RP i Rada Ministrów),

· organy sądownicze (np. sądy powszechne).

Ogół organów państwa jest celowo zorganizowany i tworzy jedność. Nazywamy ją systemem organów państwowych. Niekiedy pojęcie to utożsamiane jest mylnie z pojęciem aparatu państwowego. Aparat pań­stwowy jest terminem zakresowo szerszym niż system organów państ­wowych i obejmuje oprócz organów państwowych, instytucje (np. poli­cję) oraz środki o charakterze materialno - technicznym, służące do rea­lizacji zadań państwa.

160. Parlamentarno – gabinetowy system rządów

Parlament i rząd w założeniu stanowić mają dwa dynamiczne biegu­ny. W razie konfliktu, którego nie są stanie same rozwiązać, rozjemcą pomiędzy nimi jest suweren (np. poprzez wybory). Władza wykonawcza należy do dualistycznej egzekutywy: rządu i głowy państwa. Nawet, gdy głowa państwa nie jest wybierana przez parlament (np. monarcha, pre­zydent pochodzący z wyborów powszechnych), to istnienie rządu uwa­runkowane jest poparciem większości parlamentarnej i może on być przez parlament odwołany (wotum nieufności). W określonych sytuacjach egze­kutywa (lub jeden z jej członów) może rozwiązać parlament, odroczyć jego sesję itp. Członkowie rządu ponoszą przed parlamentem odpowie­dzialność polityczną. Głowa państwa i członkowie rządu ponoszą także odpowiedzialność konstytucyjną. Parlament posiada środki kontroli od­noszące się do rządu jako całości oraz do poszczególnych ministrów. Głowa państwa zobowiązana jest do współdziałania zarówno z rządem jak i z parlamentem, a jej kompetencje mają często jedynie formalny charakter (panuje, a nie rządzi). Wiąże się z tym obowiązek kontrasy­gnaty. Pod pojęciem tym (z łac. contra - przeciw, .rigno - podpisywać) rozumie się podpisanie aktów urzędowych głowy państwa przez pre­miera lub właściwego dla danej sprawy ministra bądź łącznie przez pre­miera i właściwego ministra, niezbędne dla prawomocności tego aktu. Kontrasygnata oznacza przyjęcie przez podmiot kontrasygnujący odpo­wiedzialności politycznej za treść aktu urzędowego głowy państwa.

161. Prezydencki system rządów

Dąży on do realizacji zasady podziału władz w kierunku maksymal­nej ich separacji (zwłaszcza w relacji między legislatywą a egzekutywą), przy czym różne środki zapewniają, aby rozdział władz nie był zupełny i aby wzajemnie mogły one na siebie oddziaływać. W systemie tym prezydent podobnie jak parlament powoływany jest w wyborach powszechnych. Nie może rozwiązać parlamentu, ale z drugiej strony nie opowiada politycznie przed parlamentem i nie może być przezeń odwołany. Ministrowie opowiadają politycznie wyłącznie - lub przede wszystkim przed prezydentem i w rze­czywistości to on sprawuje władzę wykonawczą, która ma charakter monokratyczny. Nie musi mięć poparcia deputowanych, ale _w swojej działalności związany jest ustawami uchwalanymi przez parlament. Nie ma z reguły prawa inicjatywy ustawodawczej, może jednak korzystać z weta wobec ustaw. Gdy dąży do wprowadzenia pewnych rozwiązań, zwraca się do parlamentu z orędziami i tylko w ten sposób pobudza jego aktyw­ność ustawodawczą. W wielu krajach, w których występuje ten system, prezydent ma prawo wydawania rozporządzeń. Parlament uchwala bu­dżet państwa, może powoływać komisje śledcze, uczestniczy w nomi­nacjach wyższych urzędników państwowych i określaniu linii polityki zagranicznej państwa. Ani prezydent ani ministrowie nie mogą łączyć swojego stanowiska z mandatem przedstawicielskim. Prezydent i mi­nistrowie odpowiadają. Jedynie karnie za naruszenie konstytucji, zdradę stanu itp.

162. Prezydencjalny system rządów

Egzekutywa jest w nim dwuczłonowa. Prezydent wybierany jest w wy­borach powszechnych i dysponuje własnymi kompetencjami umożliwia­jącymi mu kontrolowanie działalności zarówno parlamentu, jak i rządu oraz stymulowania ich działalności, a także rozstrzygania konfliktów mię­dzy parlamentem i rządem. Prezydent nie odpowiada politycznie przed parlamentem, odpowiada jedynie konstytucyjnie i za zdradę stanu. Stoi na straży przestrzegania konstytucji. Rząd powoływany przez prezyden­ta odpowiada politycznie zarówno przed nim, jak i przed parlamentem. Kompetencje ustawodawcze parlamentu są ograniczone poprzez ustale­nie w konstytucji rzeczowego zakresu regulacji ustawowej i przekazanie materii nim nie objętych do normatywnej regulacji rządowi, a także po­przez wprowadzenie specjalnych procedur uchwalania ustaw z pomi­nięciem normalnego trybu ustawodawczego (np. referendum zarządzane przez prezydenta).

163. Parlamentarno – komitetowy system rządów

Parlament łączy kompetencje ustawodawcze i wykonawcze. Rząd traktowany jako organ wykonawczy i wyłaniany jest spośród członków parlamentu, którzy pełnią funkcje szefów resortów. Rząd działa politycznym kierownictwem parlamentu. W razie konfliktu pomiędzy rządem a parlamentem, parlament nie może zostać rozwiązany, ani rząd ani ministrowie nie mogą zostać także odwołani. Brak jest miejsca na rozjemcze funkcje suwerena. Ze względu na nadrzędną pozycję parlamentu i je­dynie nieliczne możliwości oddziaływania na niego przez rząd (np. po­przez prawo inicjatywy ustawodawczej) system ten wymaga istnienia środków powściągających władzę prawodawczą. Należą do nich np. ele­menty demokracji bezpośredniej czy federalistyczna struktura państwa.

164. Model monistycznej egzekutywy

Władza wykonawcza skupiona jest w ręku jednego, jednoosobowego organu (monarcha, prezydent). Nie ma w jej ramach żadnych podziałów wewnętrznych. Nie występuje zwłaszcza samodzielny, kolegialny organ posiadający kompetencje wykonawcze (rząd). Osoby kierujące poszczegól­nymi działami administracji (ministrowie, sekretarze stanu) są tylko orga­nami pomocniczymi, nie odpowiadają politycznie przed parlamentem, a ich powołanie na stanowisko zależy w decydującej mierze od zaufania pre­zydenta/monarchy.

165. Modele organizacji dualistycznej egzekutywy

Władza wykonawcza składa się w tym systemie z dwóch organów ­głowy państwa (z reguły jednoosobowej) i rządu (organu kolegialnego). Wzajemna relacja pomiędzy nimi może być różnie określana. Ze wzglę­du na nią oraz na zasady wewnętrznej organizacji i funkcjonowania rządu wyróżnić można następujące systemy dualistycznej egzekutywy:

a) System gabinetowy

Większość kompetencji władzy wykonawczej w systemie gabineto­wym realizuje współcześnie rząd. Na jego czele stoi premier, który jest organem kierowniczym i odpowiada za działalność rządu przed parla­mentem. Określa on także kierunki polityki rządu i wskazuje kandyda­tów na ministrów, których później zatwierdza parlament lub głowa pań­stwa. Ministrowie kierują podległymi im działami administracji państ­wowej i są w znacznym stopniu niezależni od pozostałych członków rządu oraz premiera, ale muszą działać w ramach linii politycznej nakre­ślonej przez premiera. Ponoszą solidarną odpowiedzialność polityczną przed parlamentem za działania rządu. Oprócz ministrów stojących na czele resortów (ministrowie resortowi), w wielu krajach, które przyję­ły ten system występują tzw. ministrowie bez teki. Mogą oni wypełniać różne funkcje, m.in.: zajmować się stosunkami rządu z parlamentem (np. w Wielkiej Brytanii); reprezentować określoną partię w rządzie, jako jej mężowie zaufania (np. rozwiązanie takie przyjęto w Belgii podczas I wojny światowej); służyć radom innym ministrom (funkcję tę sprawuje doświadczony mąż stanu - np. rozwiązanie takie przyjęto w Nowej Ze­landii w 1957 r.); wypełniać zadania eksperta (np. w Szwecji liczba ta­kich ministrów ustawowo określona jest na 3-5); wypełniać określone funkcje państwowe (np. w Wielkiej Brytanii stanowiska Lorda Strażnika Tajnej Pieczęci). Za ministra bez teki można też uznać premiera, który nie stoi na czele żadnego resortu (np. w Wielkiej Brytanii).

Głowa państwa wyposażona jest w nieliczne kompetencje władzy wy­konawczej, przede wszystkim o formalnym charakterze i wykonuje je zgodnie z propozycjami parlamentu lub rządu. Głowa państwa nie pono­si odpowiedzialności politycznej przed parlamentem i nie może być prze­zeń odwołana. Spełnia głównie rolę czynnika integrującego i moderują cego. W razie konfliktu pomiędzy poszczególnymi władzami lub organa­mi państwowymi powinna starać się doprowadzić do kompromisu. Nie jest to jednak, jak chciał tego B. Constant pouvoir neutre (władza neu­tralna)', a jej kompetencje mają jednoznacznie charakter wykonawczy. System ten występuje np. w Wielkiej Brytanii.

b) System kanclerski

Jest to w istocie odmiana systemu gabinetowego. Różnica przejawia 433 się w mocniejszej pozycji szefa rządu-kanclerza. Dzięki konstruktyw­nemu wotum nieufności (wprowadzonemu po raz pierwszy w Niem­czech) parlament może go odwołać jedynie, gdy równocześnie wskaże nowego kandydata na szefa rządu i odwołując kanclerza i rząd dotych­czasowy jest w stanie wybrać nowego kanclerza i nowy rząd.System ten występuje np. w Niemczech.

c) System resortowy

Premier jest wśród ministrów primus inter pares. Przewodniczy po siedzeniom rządu i koordynuje działalność poszczególnych jego człon­ków. Każdy minister samodzielnie kieruje określoną dziedziną admini­stracji państwowej i posiada własne kompetencje. Jego pozycja jest rów­na pozycji innych ministrów. Sprawy przekraczające zakres właściwości jednego ministra, a należące do kompetencji władzy wykonawczej nie­zastrzeżonych dla głowy państwa rozstrzyga kolegialnie cały rząd. Pozycja i kompetencje głowy państwa w tym systemie są podobne jak w systemie gabinetowym.

System ten występuje np. w Austrii.

d) System Prezydencjalny

Premier kieruje bieżącymi pracami rządu, ale głowa państwa ma „hegemoniczny wpływ na rząd, przewodniczy jego posiedzeniom i uczestniczy w jego pracach. Mianuje ona i odwołuje premiera i na jego wniosek mianuje i odwołuje ministrów. Nie może jednak wbrew woli parlamentu decydować o dalszym istnieniu rządu. Rząd odpowiada politycznie za­równo przed głową państwa, jak i przed parlamentem. Ministrowie stoją na czele określonych działów administracji państwowej. Są w znacznym stopniu niezależni od pozostałych członków rządu, ale działają w ra­mach linii politycznej nakreślonej przez głowę państwa. Głowa państwa ma pozycję silniejszą niż w systemie gabinetowym. Część jej aktów wymaga kontrasygnaty premiera i właściwego ministra, który ponosi za nie odpowiedzialność przed parlamentem. Część jej ak­tów może jednak być wydawana bez kontrasygnaty.

166. Departamentalna organizacja egzekutywy.

Główną rolę odgrywa rząd wybierany przez parlament, kolegialny. Ministrowie są równoprawni, przewodniczący jest reprezentantem i sprawuje ogólne kierownictwo. Funkcję przewodniczącego spełniają wszyscy ministrowie rotacyjnie. Wspólnie podejmują decyzję tylko gdy przekraczają departament. Ministrowie nie mogą być odwołani. SZWAJCARIA.

167. Dyrektorialna organizacja egzekutywy

Władza wykonawcza składa się z dyrektoriatu i ministrów. Dyrektoriat to organ polityczny, co jakiś czas ustępuje dyrektor i powołuje nowego, nie ma stałych kompetencji. Rotacja na stanowisku przewodniczącego. Nie można ich odwołać.

168. Modele organizacji parlamentu – monokameralizm a bikameralizm.

Obecnie w państwach demokratycznych wyodrębnić można następu­jące rozwiązania modelowe dotyczące drugiej izby parlamentu:

Izba wyższa (izba refleksji)

Do jej zadań należy udział w procesie ustawodawczym, zatwierdza ona ustawy uchwalone przez pierwszą izbę, w większości krajów ma również prawo inicjatywy ustawodawczej oraz może proponować wno­szenie poprawek do ustaw uchwalonych przez pierwszą izbę. Druga izba wypełniając te zadania nie służy obecnie (tak jak w wielu krajach w po­przednich stuleciach) oporowi wobec zbyt radykalnej pierwszej izby, ale staje się strażnikiem dobrego prawa, izbą refleksji nad ustawami uchwa­lanymi przez pierwszą izbę. Typ ten, występujący najczęściej w unitar­nych państwach demokratycznych przyjęty został w konstytucjonali­zmie polskim w 1921 r. i po 1989 r.

Są różne sposoby tworzenia drugiej izby tego typu:

1) w oparciu o posiadanie tytułu arystokratycznego uzyskanego przez dziedziczenie lub mianowanie przez monarchę (np. angielska Izba Lordów),

2) w drodze wyborów powszechnych

3) w drodze nominacji dokonywanej przez głowę państwa (np. w Kanadzie),

4)w oparciu o kryteria mieszane (np. część członków izby pochodzi z wyboru a część z nominacji - tak w Polsce w latach 1935-1939).

Izba reprezentująca kraje federalne

Do jej zadań należy reprezentacją krajów federalnych (stanów, kantonów) w państwie federalnym. Kompetencje tego rodzaju izb są różne w poszczególnych państwach. W jednych obie izby parlamentu biorą równoprawny udział w ustawodawstwie, a oprócz tego mają własne, za­strzeżone tylko dla siebie kompetencje (np. w Stanach Zjednoczonych). W innych obie izby mają równo prawną pozycję ustrojową(np. w Szwaj­carii), a w jeszcze innych ich zadania są zbliżone do zadań tzw. izby wyższej (np. w Austrii).

Występują różne sposoby tworzenia izb tego rodzaju:

1) wybory powszechne w poszczególnych krajach federalnych (np. w Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii);

2) wybory dokonywane przez legislatury w poszczególnych krajach fe­deralnych (np. w Austrii);

3) wybory dokonywane przez egzekutywy w poszczególnych krajach federalnych (np. w Niemczech).

W tego typu izbie poszczególne kraje związkowe reprezentowane mogą być przez równą liczbę przedstawicieli (np. w Stanach Zjednoczonych) lub przez liczbę przedstawicieli zależną od liczby ich mieszkańców (np. w Niemczech, Austrii).

Izba typu islandzkiego

W dwóch państwach nordyckich: Islandii i Norwegii deputowani obu 392 izb wybierani są w jednych wyborach powszechnych w ten sam sposób,

a po wyborach dzielą się na dwie izby o jednakowych kompetencjach, przy czym w jednej izbie zasiada mniejsza ich część (w Islandii 1/3, w Norwegii 1 /4), a w drugiej pozostali. Podział ten ma znaczenie dla pro­cesu ustawodawczego, ale niektóre działania izby podejmują wspólnie'.

Izba tzw. reprezentacji funkcjonalnej

Izba tego typu reprezentuje różnego rodzaju interesy, organizacje, związki itp. Ten typ drugiej izby jest niezwykle rzadki. Występuje w pewnym zakresie w Irlandii, gdzie członków drugiej izby wybierają kurie reprezentujące określone interesy, uniwersytety itp. Ma on bar­dziej walor modelu teoretycznego i nie został w pełni zrealizowany w żadnym państwie.

Istnieć mogą dwa rozwiązania określające stosunki między izbami:

1) równość obu izb polegająca na tym, że mają one identyczne kom­petencje, a różnice zdań między nimi usuwane są w trakcie skompliko­wanego i długotrwałego procesu umożliwiającego zawarcie kompromi­su, a gdy nie uda się go osiągnąć sprawa nie zostaje rozstrzygnięta przez parlament (rozwiązanie takie występuje np. w Szwajcarii);

2) supremacja jednej z izb (model dwuizbowości nierównoważnej) polegająca na tym, że jedna izba ma węższe uprawnienia niż druga i duża część jej kompetencji mieści się w zakresie działania drugiej, a ponadto w razie różnicy zdań między izbami decyduje stanowisko tej drugiej.

169. Formy kreacji drugich izb parlamentu.

Istnieją różne formy kreacji drugich izb parlamentu.

W przypadku izby refleksji:

1) w oparciu o posiadanie tytułu arystokratycznego uzyskanego przez dziedziczenie lub mianowanie przez monarchę (np. angielska Izba Lordów),

2) w drodze wyborów powszechnych - przy czym jest to z reguły wybór bardziej ograniczony niż w przypadku izby niższej, np. przez zastosowanie wyższego cenzusu wiekowego (przykładem może tu być Senat RP według konstytucji z 1921 r.);

3) w drodze nominacji dokonywanej przez głowę państwa (np. w Kanadzie),

4)w oparciu o kryteria mieszane (np. część członków izby pochodzi z wyboru a część z nominacji - tak w Polsce w latach 1935-1939).

W przypadku drugiej izby reprezentującej kraje federalne:

1) wybory powszechne w poszczególnych krajach federalnych (np. w Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii);

2) wybory dokonywane przez legislatury w poszczególnych krajach fe­deralnych (np. w Austrii);

3) wybory dokonywane przez egzekutywy w poszczególnych krajach federalnych (np. w Niemczech).

W tego typu izbie poszczególne kraje związkowe reprezentowane mogą być przez równą liczbę przedstawicieli (np. w Stanach Zjednoczonych) lub przez liczbę przedstawicieli zależną od liczby ich mieszkańców (np. w Niemczech, Austrii).

mianowanie przez monarchę;

170. Status prawny członków parlamentów.

Dla określenie statusu posła i senatora używa się ogólnego pojęcia mandat przedstawicielski.

Mandat przedstawicielski to pełnomocnictwo udzielone przedstawicielowi przez wyborców do reprezentowania ich w sprawowaniu władzy państwowej. Nabywa się go z chwilą stwierdzenia wyboru danej osoby tzn. od dnia ogłoszenia wyników, obejmuje zaś po złożeniu ślubowania.

Wyróżnia się dwa typy mandatu przedstawicielskiego:
1) mandat wolny – przedstawiciel jako reprezentant całego zbiorowego podmiotu suwerenności, a nie tylko tych którzy go wybrali, ma prawo podejmować działania zgodne z własnymi przekonaniami, nie wiążą go żadne instrukcje wyborców, nie może też być przez wyborców odwołany przed upływem kadencji. W praktyce jednak musi się on liczyć z wolą wyborców, by zostać wybranym w następnych wyborach;
2) mandat imperatywny (związany) – reprezentuje wyborców z okręgu wyborczego, nakłada na przedstawiciela obowiązek uwzględniania opinii i woli elektoratu, wyborcy mogą go odwołać przed upływem kadencji.

W Polsce, obowiązuje typ mandatu przedstawicielskiego wolnego. (Konstytucja art. 104)

W poszczególnych krajach różnie uregulowano kwestię wygaśnięcia mandatu przedstawicielskiego. Najczęściej wskazuje się na takie przyczyny jak: upływ kadencji, rozwiązanie organu przedstawicielskiego przez uprawniony do tego podmiot, śmierć przedstawiciela, zrzeczenie się przezeń mandatu, stwierdzenie nieważności wyborów, utrata przez przedstawiciela biernego prawa wyborczego. Wiele kontrowersji budzi natomiast, występująca w wielu państwach, możliwość pozbawienia mandatu decyzją organu przedstawicielskiego, a także wygaśnięcie mandatu deputowanego z powodu rozwiązania partii, z ramienia której kandydował on w wyborach, lub też z powodu uznania tej partii za niezgodną z konstytucją. Odrębnym zagadnieniem jest odwołanie przedstawiciela.

Prawa i obowiązki posłów i senatorów

W wykonywaniu obowiązków poselskich poseł w szczególności ma prawo:

1) wyrażać swoje stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Sejmu i jego organów;

2) wybierać i być wybieranym do organów Sejmu;

3) zwracać się do Prezydium Sejmu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Sejm lub komisję sejmową;

4) zwracać się do komisji sejmowej o rozpatrzenie określonej sprawy;

5) uczestniczyć w podejmowaniu poselskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych oraz w rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał Sejmu;

6) uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Sejm lub komisje sejmowe;

7) wnosić interpelacje i zapytania poselskie.

W wykonywaniu obowiązków senatorskich senator w szczególności ma prawo:

1) wyrażać swoje stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Senatu i jego organów;

2) wybierać i być wybieranym do organów Senatu;

3) zwracać się do Prezydium Senatu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Senat lub komisję senacką;

4) zwracać się do komisji senackiej o rozpatrzenie określonej sprawy;

5) uczestniczyć w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych Senatu;

6) uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Senat lub komisje senackie.

Inne prawa posłów i senatorów:

- Posłowie i senatorowie mają prawo uzyskiwać od członków Rady Ministrów oraz przedstawicieli właściwych organów i instytucji państwowych i samorządowych informacje i wyjaśnienia w sprawach wynikających z wykonywania obowiązków poselskich lub senatorskich.

- Posłowie/senatorowie mogą tworzyć kluby, koła lub zespoły

- W wykonywaniu mandatu poseł lub senator ma prawo, jeżeli nie narusza dóbr osobistych innych osób, do uzyskiwania informacji i materiałów, wstępu do pomieszczeń, w których znajdują się te informacje i materiały, oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także spółek z udziałem Skarbu Państwa oraz zakładów i przedsiębiorstw państwowych i samorządowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy prawnie chronionej.

- Poseł lub senator ma prawo podjąć - w wykonywaniu swoich obowiązków poselskich lub senatorskich - interwencję w organie administracji rządowej i samorządu terytorialnego, zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz organizacji społecznej, a także w jednostkach gospodarki niepaństwowej dla załatwienia sprawy, którą wnosi we własnym imieniu albo w imieniu wyborcy lub wyborców, jak również zaznajamiać się z tokiem jej rozpatrywania.

- Poseł/senator ma prawo uczestniczyć w sesjach sejmików województw, rad powiatów i rad gmin, właściwych dla okręgu wyborczego, z którego został wybrany

Obowiązki posłów i senatorów:

- złożenie ślubowania

- obecność oraz czynny udział w posiedzeniach Sejmu lub Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego, a także ich organów, do których zostali wybrani.

- utrzymywanie kontaktu z wyborcami (biura poselskie/senatorskie)

- składanie oświadczeń majątkowych

- przestrzeganie zasady niepołączalności formalnej (Art. 102: Nie można być równocześnie posłem i senatorem; Art. 103 Konstytucji: Mandatu posła/senatora nie można łączyć z funkcją: Prezesa NBP, Prezesa NIK, RzPO, RzPDz i ich zastępców, członka RPP, KRRiTv, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta i w administracji rządowej. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego/senatorskiego)

- przestrzeganie zasady niepołączalności materialnej (Art.107 Konstytucji: Poseł/senator nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku)

- zakaz zasiadania we władzach zarządzających, kontrolnych i rewizyjnych przedsiębiorców z bezpośrednim udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych,

- zakaz posiadania pakietów udziałów lub akcji przekraczających 10% w spółkach prawa handlowego, w których udziały mają państwowe lub komunalne osoby prawne lub podmioty gospodarcze, w których uczestniczą takie osoby.

171. Tryb prac parlamentu.

a) Zasada sesyjności – polega na tym, że w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze (z reguły kilkumiesięczne) odcinki czasowe tzw. sesje, w ramach których izby mogą zbierać się na posiedzenia plenarne. W okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwołania posiedzenia izby, chyba że zostanie zwołana tzw. sesja nadzwyczajna. Prawo zwołania sesji przysługuje zwykle głowie państwa. W ramach sesji możliwe jest zwołanie przez prezydium izby lub jej przewodniczącego. W Polsce ta zasada obowiązywała do 1989 r.

b) Zasada permanencji - kadencja parlamentu ma charakter jednolity. W całym okresie kadencji przewodniczący izb lub jej prezydium może zwoływać jej posiedzenia. Została wprowadzona w Polsce nowelą kwietniową z 1989 r., obecnie daje jej wyraz art. 109 Konstytucji „Sejm i Senat obradują na posiedzeniach”.

172. Sposoby głosowań parlamentarnych.

1) głosowanie słowne - polegające na tym, że deputowani wyrażają swoją aprobatę lub dezaprobatę głosem; projekt ustawy uznaje się za przyjęty, gdy poparcie dla niego w ocenie prowadzącego obrady było głośniejsze (rozwiązanie to występuje np. w Australii i Kanadzie);

2) głosowanie przez podniesienie ręki; prowadzący obrady uznaje ustawę za uchwaloną, kiedy wizualna większość deputowanych się za nią opowiedziała; w razie wątpliwości można zarządzić liczenie głosów (ten sposób występuje np. w Australii);

3) głosowanie przez powstanie z miejsc; również i tu najpierw decyduje większość optycznie stwierdzona, a gdy tego nie można uczynić, następuje liczenie głosów (sposób ten przyjęty jest np. w Kanadzie);

4) głosowanie przez podział; polega ono na tym, że deputowani dzielą się na sali na grupy albo też wychodzą z sali obrad odpowiednim wyjściem, stosownie do tego, czy popierają dany projekt ustawy czy nie; w tym przypadku łatwo można stwierdzić, czy za projektem opowiedziała się większość deputowanych (system przyjęty np. w Kanadzie i Austrii);

5) głosowanie przez wrzucanie głosów do urny: głosami mogą być kartki, kule itp. (ten typ występuje we Francji); głosowanie to może być też przeprowadzone jako głosowanie imienne, tj. przy użyciu kart do głosowania podpisanych imieniem i nazwiskiem deputowanego;

6) głosowanie za pomocą aparatury elektronicznej, przez naciśnięcie odpowiedniego przycisku; ten sposób głosowania jest stosowany obecnie coraz powszechniej (np. RFN, Polska, Finlandia); głosowanie to może być przeprowadzone też jako głosowanie imienne, tj. przez naciśnięcie odpowiedniego przycisku przez deputowanego dopiero po wywołaniu jego nazwiska, a następnie ujawnienie stanowiska deputowanego na tablicy świetlnej.

Różne są także zasady ustalania wyników głosowania, należą do nich:

a) System większości względnej (zwykłej) - określone rozwiązanie nabiera mocy wiążącej, jeżeli za jego przyjęciem głosowało więcej osób niż za przyjęciem jakiegokolwiek innego głosowanego rozwiązania. Głosów wstrzymujących się nie bierze się pod uwagę.

b) System większości bezwzględnej - aby uzyskać większość bezwzględną konieczne jest, by za określoną propozycją padło więcej głosów niż wynosi suma głosów opowiadających się za innymi rozwiązaniami i głosów wstrzymujących się.

c) System większości kwalifikowanej - określa się w nim (ułamkowo lub procentowo) część ogólnej liczby głosów, większą niż połowa, niezbędną, aby decyzję podmiotu zbiorowego uznać za ważną. Za „ogólną liczbę głosów" uważa się albo liczbę ustawowo określoną, albo liczbę osób faktycznie biorących udział w głosowaniu.

Quorum jest to absolutna, matematycznie określona liczba członków podmiotu zbiorowego, których obecność jest konieczna, by podmiot ten mógł podejmować skuteczne decyzje.

173. Funkcje współczesnych parlamentów.

Funkcje współczesnego, demokratycznego parlamentu:
- ustrojodawcza, parlament może uchwalać, poprawiać i zmieniać konstytucję państwa,
- ustawodawcza, parlament tworzy i zmienia ustawy, będące podstawą systemu prawnego i polityki państwa,
- kreacyjna, parlament powołuje składy wielu organów państwa, najistotniejszym organem powoływanym przez parlament jest rząd, w niektórych systemach politycznych powołuje również prezydenta,
- kontrolna, sprawuje kontrolę nad polityką rządu, poprzez możliwość jego odwołania w całości lub części, interpelacje i zapytania poselskie.

174. Władza sądownicza i jej miejsce w strukturze organów państwa.

Pozycja sądów (wymiaru sprawiedliwości) w systemie organów państwowych zależy od ogólnej koncepcji ustrojowo-politycznej, na jakiej oparte jest funkcjonowanie państwa. Przy przyjęciu zasady podziału władz, „władza sądownicza" jest niczym innym jak „wymiarem sprawiedliwości sprawowanym przez niezależne i niezawisłe sądy".

W wielu konstytucjach jednak, mimo przyjmowania tej zasady, zastrzega się możliwość jej ustawowego ograniczenia, najczęściej przy równoczesnym tworzeniu systemu gwarancji sądowej kontroli nad rozstrzygnięciami organów nie będących sądami.

W większości krajów postanowienia konstytucyjne określają wprost w czyim imieniu wykonywana jest władza sądownicza. Najczęstszym przypadkiem jest realizowanie działalności sądów w imieniu państwa (tak np. wszystkie polskie konstytucje), chociaż spotykane są także inne rozwiązania, np. wymierzanie sprawiedliwości w imieniu narodu lub ludu (konstytucja Włoch z 1947 r.), albo w imieniu króla (np. konstytucja Holandii z 1815 r. czy Hiszpanii z 1978 r.).

Do zadań sądów należy rozstrzyganie sytuacji konfliktowych z zakresu prawa cywilnego, karnego i administracyjnego, a w wielu państwach także kontrola zgodności działań innych organów państwowych z prawem i konstytucją, przejawiająca się np. w instytucji kontroli konstytucyjności prawa czy odpowiedzialności konstytucyjnej piastunów niektórych organów państwowych.

Organy władzy sądowniczej są z założenia niezawisłe i niezależne. Niezawisłość ma wymiar indywidualny (odnosi się do sędziów- niezawisłość sędziowska) i instytucjonalny (w odniesieniu do sądów), oznacza istnienie takich rozwiązań prawnych, które nie dopuszczają wywierania jakichkolwiek nacisków na sędziego oraz sąd i ingerencji w rozstrzygane sprawy. Niezależność ma charakter względny, gdyż w systemie demokratycznym istnieje pewne powiązanie władz – budżet wymiaru sprawiedliwości określany jest przez rząd i parlament, sposób organizacji określa ustawa sejmowa, itp. Ogólna zasada mówi, że inne organy władzy swoje uprawnienia administracyjne względem władzy sądowniczej powinny realizować w taki sposób, aby nie wpływać na treść orzeczeń sądowych.

W Polsce, zgodnie z Konstytucją RP władzę sądowniczą sprawują sądy (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe) oraz trybunały (Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu). Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz, wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

175. Samorząd i modele jego organizacji.

Samorząd - niezależne od nadrzędnej władzy decydowanie o własnych sprawach, wykonywanie funkcji uzupełniających w stosunku władz np. szkoły, zakładu produkcyjnego, władz państwowych. Pojęcie to można także rozumieć jako wyodrębniona i określona przez przepisy grupa społeczna, w której członkostwo powstaje z mocy prawa, powołana do samodzielnego wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej, w formach właściwych dla administracji rządowej, posiadająca organizację ustawowo ustaloną, o charakterze przedstawicielskim, kontrolowaną przez grupę, podlegająca nadzorowi ze strony państwa, ponosząca odpowiedzialność za swoje działania, wykonująca zadania własne i zlecone, posiadająca osobowość prawną i przysługujące jej prawo własności.

Rodzaje samorządu:

1. terytorialny – dotyczący wspólnoty osób zamieszkujących dane terytorium

2. funkcjonalny – dotyczący wspólnoty osób opartej na więzi pracy, wykonywania zawodu lub innej działalności:

· samorząd adwokacki

· samorząd radców prawnych

· samorząd sędziowski

· samorząd prokuratorski

· samorząd notarialny

· samorząd lekarski

· samorząd rzemieślniczy

· samorząd akademicki

· samorząd uczniowski

· samorząd rolniczy

Samorządy można podzielić również na:

1. samorząd oparty na substracie majątkowym, np. fundacja.

2. samorząd oparty na substracie osobowym:

· samorząd terytorialny, np. gmina,

· samorząd wyznaniowy, np. gmina żydowska.

· samorząd narodowościowy,

· samorząd gospodarczy, np. Krajowa Izba Gospodarcza,

· samorząd zawodowy, np. samorząd adwokacki.

176. Modele organizacji wspólnot ponadlokalnych – regionalizm.

Regionalizm - tendencja rozwoju politycznego współczesnego państwa, która polega na dekoncentracji i decentralizacji władzy państwowej na niższe poziomy systemu politycznego.

Regionalizm ma szczególne znaczenie w państwach wielonarodowych (np. Hiszpania) oraz zróżnicowanych pod względem rozwoju gospodarczego (np. Włochy). Wyrasta on z nasilających się żądań zwiększenia samodzielności gospodarczej i politycznej obszarów terytorialnych, które są spójne gospodarczo i kulturalnie. Regionalizm pozwala uniknąć separatyzmu, konfliktów i secesji. Regionalizm jest wyrazem zerwania z charakterystyczną w latach 50. XX wieku koncepcją "odgórnego wyrównywania nierówności". Tworzy warunki dla autonomii regionów i współdziałania w ramach państwa - regiony otrzymują określone kompetencje, a państwo nie ingeruje w ich działanie, dopóki jest ono zgodne z prawem.

O nasileniu się polityki regionalizmu świadczy np. powstanie Komitetu Regionów.

Nie kumam o co chodzi z modelami :P nie ma tego w google czyli nie istnieje

177. Cechy konstytucji z 1997 roku.

a) najwyższa moc prawna – art. 8 Konstytucja jest najwyższym prawem RP

b) szczególny tryb uchwalania i zmiany – Art. 235 :

1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.

2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.

3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.

4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

c) szczególna nazwa – żaden inny akt nie nosi nazwy „konstytucja”

d) szczególna treść – zawiera normy regulujące całokształt ustroju państwa a w szczególności zajmuje się:

- wskazaniem podmiotu władzy

- określeniem statusu prawnego jednostki

- określeniem podstawowych zasad ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego

- określeniem systemu organów państwowych

Z Konstytucji RP wynikają następujące zasady:

- zasada suwerenności narodu

- zasada niepodległości i suwerenności RP

- zasada republikańskiej formy państwa

- zasada demokratycznego państwa prawnego

- zasada unitarnej formy państwa

- zasada podziału i równowagi władz

- zasada reprezentacji politycznej

- zasada społeczeństwa obywatelskiego

- zasada społecznej gospodarki rynkowej

- zasada przyrodzonej godności człowieka

- zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu

- zasada niezależności oraz współdziałania państwa i Kościołów oraz innych związków wyznaniowych

- zasada pomocniczości

178. Zasada republikańskiej formy rządów w Konstytucji RP.

Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Państwo jest wartością społeczną, jest wspólnotą wszystkich obywateli,

co jednocześnie rodzi jednakowe obowiązki obywateli wobec państwa jako wspólnego

dobra. Republikańska forma państwa wynika zarówno z nazwy państwa

- Rzeczpospolita Polska, jak i zapewnionego wpływu obywateli na skład

i funkcjonowanie kadencyjnych organów władzy oraz sprawy publiczne.

179. Przesłanki formalne idei demokratycznego państwa prawnego.

Do podstawowych przesłanek formalnego państwa prawnego współczesna doktryna zalicza:

- podział władzy,

- konstytucjonalizm,

- legalność,

- prymat ustawy,

- zakaz retroakcji,

- dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego,

- sądową kontrolę władzy wykonawczej oraz

- odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.

180. Przesłanki materialne idei demokratycznego państwa prawnego.

- zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela,

- zasada suwerenności,

- zasada pluralizmu politycznego,

- demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne,

- zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych,

- idea państwa socjalnego oparta na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej,

- niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą, jak i wykonawczą

- zasada samorządu.

181. Zasada demokratycznego państwa prawnego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego

Zasada demokratycznego państwa prawnego od oliwili jej ustanowienia wywarła niezwykle istotny wpływ na proces przemian ustrojowych w Polsce w całym okresie przejściowym, aż do uchwalenia nowej Konstytucji. Stało się to w szczególności za sprawą orzecznictwa i wykładni Trybunału Konstytucyjnego. Wskutek odwołania się do tej ogólnej zasady ustrojowej jako wzorca (punktu odniesienia dla badania zgodności prawa z konstytucją), a także w wyniku przyjęcia twórczej, dynamicznej wykładni systemowej Trybunał Konstytucyjny określił podstawowy katalog niezbędnych przesłanek formalnych i materialnych, składających się na "standard" demokratycznego państwa prawnego. Przepis ten stal się dla Trybunału Konstytucyjnego zasadniczą formułą aksjologiczną do oceny prawa. W ten sposób klauzula demokratycznego państwa prawnego stała się zasadniczą podstawą kontroli konstytucyjności prawa w sytuacji, gdy wiele pojęć i instytucji nie było zapisanych w konstytucji w sposób bezpośredni. Trybunał uznał demokratyczne państwo prawne jako zbiorcze wyrażenie szeregu zasad, z których każda może stanowić samoistną podstawę oceny konstytucyjności ustaw lub innych aktów normatywnych.
Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie pokusił się nawet o zdefiniowanie państwa prawnego. Zdaniem Trybunału "państwo prawne oznacza takie państwo, którego organy działają na podstawie i przy pomocy prawa". Prawem w państwie prawnym w znaczeniu norm powszechnie obowiązujących są prócz konstytucji jako ustawy zasadniczej - ustawy oraz akty normatywne wydane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania (K 11/90).
Na podstawie analizy dotychczasowego orzecznictwa z pojęcia "demokratycznego państwa prawnego" wynikają:
- zasada zaufania obywateli do państwa, co należy rozumieć jako nakaz lojalnego postępowania wobec obywateli (K. 7/90, K 12/90, K 1/90, K 14/95);
- zakaz działania prawa wstecz (U 1/86, K 1/87, K 1/88, K 7/89, K 14/91, K 2/94);
- zasada ochrony praw nabytych (K 7/90, K 3/91, K 14/91, K 6/91, W 4/94, U 6/93, K. 12/94, K 13/94);
- zasada sprawiedliwości społecznej (U 7/87, K 1/88, K 4/89, K. 12/90, K 14/91, K 15/91);
- zasada respektowania dobra ogółu (K 1/91);
- zasada stabilnego i bezpiecznego prawa (K 3/91, K 14/91);
- zasada podziału władzy (U 6/92, W 6/93, K 11/93, P 1/95, K 6/94, K 19/95);
- zasada niezawisłości sędziowskiej (U 1/92);
- zasada prawa do sądu (U 9/88, S 6/89, K 4/91, K 3/92, W 2/93, W 5/94, K 4/95, P 1/95, K 11/95);
- zasada nakazu określoności przepisów karnych (W 20/94, K 11/94);
- zasada nullumcrimen sine lege (S 1/94);
- zasada zakazu nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostki (K 12/93, K 10/95).
Szereg z tych zasad obecna Konstytucja zawiera bezpośrednio w swojej treści. Nie oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny w sposób skończony i ostateczny zinterpretował przesłanki demokratycznego państwa prawnego.

182. Zasada autonomii i wzajemnej niezależności oraz współdziałania w stosunkach między państwem a kościołami w Konstytucji RP.

Art. 25. 1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.

2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują

bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych

i filozoficznych, zapewniają swobodę ich wyrażania w życiu

publicznym.

3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami

wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich

autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie,

jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

Stosunki między Polską a Watykanem określa umowa międzynarodowa w postaci

Konkordatu. Stosunki państwo a inne kościoły i związki wyznaniowe określają ustawy

uchwalane na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi

przedstawicielami.

System rozdziału państwa od kościołów polega na tym, że:

· nie ma religii państwowej; religie, kościoły i związki wyznaniowe są

równouprawnione a państwo nie finansuje ich działalności,

· wybór religii lub jej odrzucenie jest prywatną sprawą obywatela,

· każdy ma prawo swobodnie, prywatnie i publicznie, indywidualnie i zbiorowo

praktykować swoją religię,

· kościoły i związki wyznaniowe zachowują pełną autonomię i swobodę

w organizowaniu swojego życia wewnętrznego, określaniu swojej doktryny

religijnej, powoływaniu na stanowiska w strukturach organizacyjnych,

propagowaniu i nauczaniu wiary oraz zasad moralności,

· kościoły i związki wyznaniowe nie podejmują działalności politycznej i nie

uczestniczą w sprawowaniu władzy państwowej,

· z wolności religijnej można korzystać w sposób, który nie zagraża wolności

innych osób oraz porządkowi publicznemu,

· nikt nie może być dyskryminowany z powodu swoich przekonań w sprawach

religijnych, ani zmuszany do ich publicznego ujawniania.

183. Zasada zracjonalizowanego parlamentarnego systemu rządów w Konstytucji RP.

Ustrój III RP określa się jako parlamentarny zracjonalizowany. Racjonalizacja polega na wzmocnieniu władzy wykonawczej elementami zaczerpniętymi z innych modeli ustrojowych, m.in. systemów:

· Kanclerskiego: silna pozycja premiera, wotum nieufności

· Półprezydenckiego: prezydent dysponuje licznymi przywilejami (np. zawieszające weto ustawodawcze), jest wybierany w wyborach powszechnych

184. Założenia zasady społecznej gospodarki rynkowej w Konstytucji RP.

Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności

gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu

i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju

gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Przez społeczną gospodarkę rynkową rozumie się ustrój gospodarczy określający

z jednej strony zasadę liberalizmu gospodarczego z gospodarką rynkową, z drugiej zaś

zapewniający realizację celów społecznych. Dopuszcza się w nim interwencję

państwa, choć nie sprowadza go do roli opiekuńczej. Państwo musi jednak dążyć do

wyrównywania szans życiowych poszczególnych osób, działać łagodząco wobec

pewnych grup osłabiając negatywne skutki przemian gospodarczych.

Artykuł 20 Konstytucji RP należy rozumieć jako ogólne zobowiązanie państwa do

podejmowania działań łagodzących społeczne skutki funkcjonowania praw rynku, ale

dokonywanych z poszanowaniem tych praw.

Dla kształtowania społecznego aspektu gospodarki rynkowej istotne znaczenie mają

takie treści Konstytucji, jak:

· wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społecznozawodowych

rolników oraz organizacjach pracodawców,

· prawo obywateli do informacji gospodarczej,

· prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia,

· wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy,

zapewnienie minimalnej wysokości wynagrodzenia,

· obowiązek państwa prowadzenia polityki pełnego produktywnego

zatrudnienia i zwalczania bezrobocia,

· prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

· prawo do zabezpieczenia społecznego,

Konstytucja deklaruje, że państwo:

· w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny,

· prowadzi politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu

i przyszłym pokoleniom,

· sprzyja zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, chroni

konsumentów, użytkowników i najemców przed nieuczciwymi praktykami

rynkowymi.

185. Konstytucyjne zasady suwerenności narodu i reprezentacji.

Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

2.Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Naród jest rozumiany jako zbiorowość osób związanych z państwem poprzez

fakt posiadania jego obywatelstwa. Wyraża to preambuła Konstytucji RP w słowach:

[...] my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej[...].

Suwerenność jest samowładnością i całowładnością Narodu – obywateli.

Suwerenność narodu urzeczywistnia się w tym, że:

· prawo powinno wyrażać wolę ogółu obywateli,

· wola narodu wyrażana jest w formach demokracji bezpośredniej (np.

referendum) oraz demokracji pośredniej (np. wybieralnych

i kadencyjnych organach władzy).

186. Demokracja bezpośrednia a demokracja przedstawicielska w RP. Formy demokracji bezpośredniej w polskim porządku ustrojowym.

Demokracja bezpośrednia w polskim porządku strojowym:

· Ludowa/obywatelska inicjatywa ustawodawcza- prawo grupy obywateli do wystąpienia z projektem ustawy ( ew. projektem konstytucji- inicjatywa konstytucyjna)

o Min. 100 tys. obywateli mających czynne prawo wyborcze

o Powoływany jest komitet inicjatywy u.

o Nie może dot. spraw, dla których konstytucja przewiduje wyłączność innym podmiotom

o Składana do sejmu, który zaczyna prace nad projektem nie później niż 3 miesiące po wniesieniu

o Wykonanie inicjatywy nie gwarantuje, iż ustawa zostanie ostatecznie uchwalona, tylko to, że parlament musi się nią zająć w trybie właściwym dla uchwalenia ustawy

o w Polsce inicjatywa ma charakter sformułowany, tzn. obywatele muszą wystąpić z gotowym projektem regulacji ustawowej

· Referendum ogólnokrajowe: procedura głosowania powszechnego, w ramach którego polscy obywatele wyrażają swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Referendum przeprowadzane jest w najważniejszych dla Polaków sprawach, na terytorium kraju. Jest fakultatywne, co oznacza, że nie ma spraw, które wymagają podjęcia decyzji przez ogół obywateli w takiej właśnie formie. Referendum jest wiążące, jeżeli weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych do głosowania. W przeciwnym razie ma jedynie charakter opiniodawczy.

o dotyczy:

§ zmiany konstytucji

§ ratyfikacji umów międzynarodowych ( na mocy których organy państwa przekazują część swych uprawnień organom ponadnarodowym)

§ spraw o szczególnym znaczeniu dla państwa

· Ten rodzaj referendum, ma prawo zarządzić:

o Sejm, uchwałą podjętą bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny posłów, działając:

§ z własnej inicjatywy wyrażonej w uchwale, której projekt mogą złożyć]:

· Prezydium Sejmu

· komisja sejmowa

· grupa co najmniej 69 posłów

§ na wniosek Senatu, wyrażony w trybie tzw. uchwały okolicznościowej, której projekt mogą złożyć:

· komisja senacka

· grupa senatorów

· senator

§ na wniosek Rządu

§ na wniosek grupy co najmniej 500 000 obywateli mających prawo udziału w referendum

o Prezydent, za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Wniosek skierowany do Sejmu przez podmioty wymienione w punktach 1–4 (jego organy i członków oraz Senat, Rząd i 500 000 obywateli) nie ma charakteru bezwzględnie wiążącego. Co oznacza, iż Sejm może nie przychylić się do niego i nie podjąć uchwały o zarządzeniu referendum. Musi go jednak rozpatrzyć, jednak ustawa nie wspomina o tym w jakim terminie musi to uczynić.

·

Referendum lokalne-- wyrażenie przez członków wspólnoty samorządowej w drodze głosowania swojej woli co do sposobu rozstrzygania sprawy jej dotyczącej.

§ Obligatoryjne:

o Zgoda na samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne

o Odwołanie jednego z organów (recall): starosta:P, burmistrz, wojewoda- tylko e ten sposób mogą stracić stanowisko

§ Inicjatywa:

o 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy/ powiatu

o 5%uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa

§ Frekwencja:

o Jest ważne, jeśli wzięło w nim co najmniej 30% uprawnionych do głosowania

o ws. odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyb. bezpośrednich musi wziąć nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwołanego organu

§ Wynik rozstrzygający:

o Za jednym z rozwiązań opowiedziało się więcej niż połowa głosujących

o Wynik ws. samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne jest rozstrzygające, jeśli za samo opodatkowaniem opowiedziało się co najmniej 2/3 głosujących

187. Możliwość inicjowania i zarządzania referendum w Polsce.

Patrz pytanie 186

188. Tryb wykonania ludowej inicjatywy w sprawie referendum.

1. Skutek inicjatywy ludowej może być dwojaki: jeden omówiłam wyżej (ten w Polsce, parlament musi zacząć prace nad projektem)

Drugi- nad aktem prawnym zgłoszonym przez obywateli przeprowadza się referendum , np. w konstytucji Szwajcarii przewiduje się się, iż na żądanie 50 tys. obywateli uprawnionych do głosowania/ 8 kantonów przedstawia się narodowi pod głosowanie np. ustawy federalne

2. Referendum ogólnokrajowe z inicjatywy obywateli nie może dotyczyć:

1. wydatków i dochodów, w szczególności podatków oraz innych danin publicznych,

2. obronności państwa,

3. amnestii.

Organem uprawnionym do badania tego czy obywatelski wniosek nie dotyka powyższych materii (o których mowa w punktach 1–3) jest Państwowa Komisja Wyborcza. W przypadku stwierdzenia niezgodności formalnej wniosku w tym zakresie, Marszałek Sejmu odmawia przyjęcia wniosku. Postanowienie takie, wnioskodawca zaskarżyć może w ciągu 14 dni, do Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w terminie 30 dni w postępowaniu nieprocesowym, w składzie 3 sędziów. Od postanowienia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny.

189. Ważność referendum i jej konsekwencje.

189.  Ważność referendum i jej konsekwencje.

I Podstawa prawna referendum

.OBLIGATORYJNE, kiedy podjęcie określonego aktu lub decyzji musi zostać dokonane lub potwierdzone w referendum, np. referendum konstytucyjne w Polsce w 1997, referenda lokalne (samoopodatkowanie się i recall)

FAKULTATYWNE, może zostać przeprowadzone z inicjatywy odpowiedniego organu państwowego/ grupy obywateli i dotyczy zagadnień, które mogą, ale nie muszą zostać rozstrzygnięte w referendum.

II Skutki referendum

WIĄŻĄCE, jego wyniki wiążą organy państwowe i implikują konieczność dokonania zmian legislacyjnych.

KONSULATYWNE, gdy wynik referendum stanowi jedynie wskazówkę dla ostatecznego podjęcia decyzji lub ustanowienia aktu przez upoważniony organ państwa, ma charakter wyłącznie opiniodawczy. Dzieje się tak np. gdy nie zostanie osiągnięty odpowiedniej

frekwencji. Jego wyniki mają charakter zbliżony do badania opinii publicznej

- w oparciu o kryt. momentu przeprowadzenia –

III Podział zależy od momentu trybu prawodawczego, w którym przeprowadzono referendum

UPRZEDNIE, którego wynik ma być dopiero przesłanką, wiążącą lub tylko sugerującą, przy podejmowaniu określonej decyzji lub ustanowieniu aktu.

NASTĘPCZE, które zatwierdza akt lub decyzję już podjętą przez upoważniony organ państwowy, np. referendum konstytucyjne z 97’

190. Kampania referendalna i finansowanie referendum.

Kampanią referendalną jest prezentowanie swojego stanowiska przez obywateli, partie polityczne, stowarzyszenia, fundacje oraz inne podmioty w sprawie poddanej referendum.

Kampania referendalna rozpoczyna się z dniem ogłoszenia odpowiednio uchwały Sejmu, postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej lub postanowienia Marszałka Sejmu o zarządzeniu referendum i ulega zakończeniu na 24 godziny przed dniem głosowania.

Od zakończenia kampanii referendalnej, aż do zakończenia głosowania zabronione jest zwoływanie zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji, wygłaszanie przemówień, rozdawanie ulotek, jak też prowadzenie w inny sposób kampanii referendalnej.

Wydatki ponoszone przez podmioty biorące udział w kampanii referendalnej pokrywane są z ich źródeł własnych i zgodnie z przepisami określającymi ich działalność finansową.

Do finansowania kampanii referendalnej nie mają zastosowania przepisy ustawy - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.

191. Zasada bikameralizmu w RP oraz jej znaczenie prawne.

Bikameralizm – element ustroju politycznego, polegający na istnieniu w parlamencie dwóch izb: niższej i wyższej, które zazwyczaj różnią się między sobą sposobem wyboru członków, ich liczbą i kompetencjami.

Bikameralizm w Polsce przyjmuje formę asymetrycznego tzn. koncentracja władzy ustawodawczej w izbie niższej.

192. Zasada podziału władz w polskiej konstytucji.

Art. 10 ust. 1 – ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawują sejm i senat, władzę wykonawczą prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. Podstawową zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy tymi trzema władzami jest zasada równości poszczególnych władz.

O podziale władz można mówić mając na względzie znaczenie przedmiotowe i podmiotowe.

→ przedmiotowe (funkcjonalne) – polega na wydzieleniu pewnych rodzajowo odmiennych sfer władzy, takich jak

ustawodawstwo, wykonywanie praw i sądzenie.

→ podmiotowe (organizacyjne) – polega na wyodrębnieniu grup organów sprawowania władzy.

Zasługą Locke’a i Montesquieu było połączenie tych dwóch znaczeń → czyli że każdej ze sfer władzy odpowiada odrębna grupa organów władzy

Drugim klasycznym elementem zasady podziału władzy jest tzw. system hamulców i równowagi lub też system wzajemnego hamowania się równoważenia władz.

* system hamulców i równoważenia władz - konstruowanie systemu władz w państwie nie polega na tworzeniu nowych organów, a raczej na tworzeniu relacji między już istniejącymi. Relacje te opierają się na zasadzie równości tych władz, a każda z nich powinna mieć instrumenty umożliwiające jej hamowanie działania innej władzy i na odwrót. Wzajemna kontrola i odpowiednio rozłożone kompetencje mają zapewniać instytucjonalną równowagę.

Konstytucja z 1997 r. w art. 10 daje wyraz obu składnikom zasady, przy czym jedynie władza ustawodawcza została wyczerpująco wymieniona, a organy władzy wykonawczej i sądowniczej podane jedynie przykładowo.

193. Godność jako źródło praw i wolności jednostki w polskiej Konstytucji.

Polska Konstytucja już w swojej preambule stwierdza istnienie przyrodzonej godności człowieka. Art. 30 Konstytucji charakteryzuje ją jako przyrodzone, niezbywalne i nienaruszalne źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest jedyną konstytucyjną wartością, która nie może być ograniczona i jedną z klauzul generalnych stanowiących podstawę interpretacyjną całego systemu prawa.

Zasada godności jest nienaruszalna tzn. nie może jej się zrzec sam zainteresowany, ani też nie może jej znieść, ograniczyć czy zawiesić ustawodawca. Godność przysługuje człowiekowi zawsze, niezależnie od jego postępowania i zachowania (dlatego np. pewne rodzaje kar są zawsze niedopuszczalne). Rolą państwa jest ochrona tej godności, tak w stosunkach z innymi ludźmi, jak i z władzami. Tym samym z zasady godności człowieka wynikają pozytywne obowiązki państwa (władz publicznych), a zakres i sposób ich dochowania może być kontrolowany przez sądy.

194. Zasada wolności jednostki we współczesnym polskim konstytucjonalizmie.

– zasada wolności (preambuła i art. 31) → to zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, gwarancja ochrony prawnej wolności przy jednoczesnym zobowiązaniu wszystkich do szanowania wolności i praw innych osób;

* Konstytucja nie akcentuje prawno-naturalnych źródeł tej zasady, gdyż wolność człowieka musi z natury rzeczy podlegać pewnym ograniczeniom ze względu na interes publiczny i wolności i prawa innych. Przesłanki ograniczenia zasady wolności formułuje art. 31 ust. 3. Zasada ta ma także konsekwencje dla zasady godności, dla której pozostawienie jednostce swobody jest istotne, to zbytnie ograniczenie wolności może stanąć w kolizji także z zasadą godności.

* zasadę wolności należy rozpatrywać w dwóch aspektach:

→ w znaczeniu pozytywnym – to swoboda czynienia wszystkiego, czego prawo nie zakazuje;

→ w znaczeniu negatywnym – nałożenie nakazu może nastąpić jedynie wtedy, gdy prawo to przewiduje;

→ te 2 aspekty to formalne pojmowanie zasady wolności (wolność jako zakres swobody wyznaczonej prawem), a materialna treść zasady wyznaczana jest w każdym konkretnym przypadku;

zasada ta nigdy w polskich konstytucjach nie była w tak ogólny sposób formułowana, dlatego jest klauzulą generalną (metanormą) określająca sposób i kierunek interpretacji całego systemu norm konstytucyjnych.

195. Konstytucyjna treść zasady równości jednostki.

W Konstytucji zasada ta została skonkretyzowana jako:

- zasada równości wobec prawa;

- zasada równego traktowania wszystkich przez władze publiczne;

- zakaz dyskryminacji z jakichkolwiek przyczyny w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym;

→ zasada równości to równość wobec prawa (tzn. nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej) jak i równość w prawie (tzn. nakaz uwzględniania zasady równości w procesie stanowienia prawa);

→ nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych, a podobieństwo wyznaczane przez kryterium cechy relewantnej;

→ nie ma charakteru bezwzględnego, tj. dozwolone jest usprawiedliwione zróżnicowanie podmiotów podobnych, a wg TK argumenty usprawiedliwiające muszą mieć:

→ charakter relewantny, tzn. pozostający w bezpośrednim związku z celem i treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma oraz służyć realizacji tego celu i treści (muszą być racjonalnie uzasadnione);

→ charakter proporcjonalny w stosunku do interesu któremu mają służyć;

→ związek z innymi wartościami uznanymi przez konstytucję za usprawiedliwiające uprzywilejowanie podmiotów (np. zasada sprawiedliwości społecznej);

→ zasada równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej;

→ zasada równości ma charakter uniwersalny, ponieważ odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa i do wszelkich zróżnicowań wprowadzanych przez prawo;

W Konstytucji dodatkowo zaznaczono niektóre aspekty zasady równości:

- zasada równości kobiet i mężczyzn (art. 33);

- równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych(art. 25 ust. 1);

- zasada równości w prawie wyborczym (art. 96 ust. 2, art. 127 ust. 1 i art. 169 ust. 2);

- „równa dla wszystkich” ochrona prawna prawa własności, innych majątkowych i prawa dziedziczenia (art. 64 ust. 2);

- dostęp do służby publicznej na „jednakowych zasadach” (art. 60)

196.  Podmioty praw i wolności w RP.

– obywatele – cudzoziemcy:

- cudzoziemcy są podmiotami tych praw, które nie zostały określone kryterium „obywateli”, ale Konstytucja wprowadza możliwość innych ograniczeń:

art. 37 → każdy pod władzą RP ma prawo korzystania z praw i wolności zapewnionych w K., ale ustawa może określać wyjątki (ustawa o cudzoziemcach, ale też i inne ustawy szczegółowe), które nie mogą jednak wychodzić poza zakres praw przyznanych przez konwencje międzynarodowe;

art. 79 ust. 2 → wyłączona możliwość skargi konstytucyjnej dla dochodzenia prawa azylu i uzyskania statusu uchodźcy;

– dzieci:

- obowiązek państwa zapewnienia ochrony praw dziecka (art. 72 ust. 1);

- ochrona dziecka przed przemocą, okrucieństwem i demoralizacją (art. 72)

- mają wszystkie prawa (chyba, że konieczny jest wiek), ale nie oznacza to pełnej możliwości ich wykorzystywania

– osoby prawne :

- osoby prawne prawa prywatnego: niektóre prawa są nierozerwalnie związane jedynie z osobą fizyczną (prawo do życia), ale wiele praw może przysługiwać też osobom prawnym (podobna opinia została już zarysowana w orzecznictwie TK – uznano, że osoba prawna może wnosić skargę konstytucyjną dla ochrony swoich praw);

- osoby prawne prawa publicznego – ze względu na fakt, iż nie są one prostymi zrzeszeniami obywateli realizujących swoje prawa nie uznaje się ich za podmioty praw i wolności z rozdz. II, a ich samodzielność chroniona jest osobnymi mechanizmami (choć są sytuacje graniczne, np. Konstytucja daje szkołom wyższym autonomię, więc nadaje im prawo);

197. Horyzontalne i wertykalne obowiązywanie praw i wolności jednostki w porządku prawnym RP.

horyzontalne obowiązywanie praw i wolności jednostki. Koncepcja ta ma szerokie uznanie w krajach zachodnich (głównie w RFN – szereg praw i wolności nie tylko chronią obywatela wobec państwa, ale też stanowią podstawy porządku życia społecznego i wywierają bezpośredni wpływ na obywateli) → nie oznacza to możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności za naruszenie normy konstytucyjnej, ale oznacza, że sądy i inne organy nie będą takim działaniom zapewniać ochrony i egzekucji;

* w polskim orzecz. nie zaznaczyła się jeszcze, choć można się tego spodziewać;

wertykalne obowiązywanie praw i wolności jednostki. Adresatem praw i wolności są organy władzy publicznej, tj. wszystkie organy o państwowym lub samorządowym charakterze, które sprawują kompetencje władcze. Określonym prawo przypisane są określone obowiązki (o charakterze pozytywnym lub negatywnym) po stronie władz publicznych. W związku z tym jednostce powinna przysługiwać procedura dochodzenia swych praw. Jest to podstawowa różnica między „prawami i wolnościami” a „zasadami polityki państwa”, z której wynikają tzw. refleksy prawne, tzn. istnieje wprawdzie adresat obowiązku, ale nie ma podmiotu uprawnionego do bezpośredniego dochodzenia realizacji tego obowiązku;

* do wszystkich tych obowiązków odnosi się ogólna zasada najwyższej mocy prawnej Konstytucji i bezpośredniego stosowania jej przepisów (art. 8) instrumentami jakie posiadają: władza ustawodawcza ma stanowić ustawy zapewniające realizację i ochronę praw i wolności, władz wykonawcza i samorządowa ma za zadanie realizację tych praw w konkretnych przypadkach, a władza sadownicza ma obowiązek ochraniać prawa i wolności jednostki w jej stosunkach z władzami publicznymi;

198. Prawna możliwość ograniczenia praw i wolności jednostki w RP.

Konstytucyjne zasady ograniczeń praw i wolności (art. 31 ust. 3):

· aspekt formalny – ustanawiane jedynie w ustawie;

· aspekt materialny – ustanowione dla ochrony następujących zasad:

- bezpieczeństwa państwa

- porządku publicznego

- środowiska

- zdrowia publicznego

- moralności publicznej

- wolności i praw innych osób

„ograniczenia ograniczeń”: zasada proporcjonalności oraz koncepcja istoty poszczególnych praw i wolności.

zasada proporcjonalności – opiera się na idei zakazu nadmiernej ingerencji, tzn. wprowadzenie ograniczeń tylko w zakresie

niezbędnym, a podstawową miarą tego, co niezbędne jest porównanie rangi interesu publicznego, któremu dane ograniczenie

ma służyć i rangi prawa czy wolności, które ma zostać ograniczone

koncepcja istoty poszczególnych praw i wolności – opiera się na założeniu istnienia takiej części prawa, bez którego dane

prawo nie istnieje i takiej części prawa, które stanowi jedynie otoczkę tego prawa, więc bez niego istnienie prawa nie jest

zagrożone.

Ograniczenia możliwe są tylko gdy konstytucja to wyraźnie dopuszcza. Poszczególne prawa i wolności mają różną rangę ze względu na stopień związku z w/w naczelnymi zasadami → podział na prawa pierwszej (osobiste i polityczne) i drugiej (socjalne i ekonomiczne) kategorii;

Szczególna sytuacja ma miejsce w razie wystąpienia stanu nadzwyczajnego:

- istotą stanu nadzwyczajnego jest wprowadzenie ograniczeń praw i wolności jednostki, więc najważniejsze jest ustalenie

zakresu i procedur wprowadzania tych ograniczeń;

- unormowania w prawie międzynarodowym – specjalny tryb notyfikacji i zakaz ograniczania najbardziej podstawowych praw,

- Konstytucja ustanawia trzy typy stanów nadzwyczajnych, i dla każdego ustanowiony jest odrębny reżim prawny, w tym

dopuszczający ograniczenia praw i wolności jednostki;

199. Prawa jednostki w stanach nadzwyczajnych.

Mogą być ograniczone, ale nie te podstawowe w razie konieczności i proporcjonalc

200. Systemy regulacji praw.

201. Prawa osobiste w konstytucji RP.

Prawa osobiste - niezbywalne prawa konstytucyjne bezpośrednio dotyczące egzystencji człowieka w aspekcie fizycznym, psychicznym i prawnym, zapewniające warunki wszechstronnego rozwoju. Prawa te są zapewnione w Konstytucji RP: art. 38 – 56 rozdział 2. Konstytucji.

Podstawowe prawa osobiste:

· Prawo do życia

· Prawo do wolności

· Prawo do rzetelnego procesu

· Prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania

· Zakaz tortur

· Zakaz pracy niewolniczej

202. Ustawowe rozwinięcia wolności wypowiedzi w RP.

Wolność wypowiedzi została zagwarantowana w Konstytucji RP w rozdziale „Wolności i prawa osobiste” w art. 54. Zgodnie z tym przepisem każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Ten sam przepis zakazuje cenzury prewencyjnej środków społecznego przekazu oraz koncesjonowania prasy. Dopuszcza jednak możliwość obowiązku uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

Wolność wypowiedzi gwarantuje także m.in. Europejska konwencja praw człowieka w art. 10. Wolność wypowiadania poglądów należy do istotnych gwarancji zapewnionych w społeczeństwie demokratycznym.

Wolność wypowiedzi może w pewnych przypadkach podlegać ograniczeniom, zgodnie z art. 31 Konstytucji RP. Takie ograniczenia mogą być jednak ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą co do zasady naruszać istoty tej wolności.

203. Regulacje konstytucyjnej wolności zrzeszania się.

Wolność zrzeszania się, jedno z podstawowych praw i wolności obywatelskich odnoszące się do możliwości stowarzyszania się obywateli w dowolne (mieszczące się w porządku prawnym) organizacje społeczne.

Najwyższym aktem prawnym regulującym wolność zrzeszania się w Polsce jest Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r., która w artykule dwunastym stanowi, iż „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji”.

204. Ustawowe rozwinięcia konstytucyjnej wolności zrzeszania się w Polsce.

Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę wolności zrzeszania się - zakładania i funkcjonowania stowarzyszeń jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach

Preambuła ustawy – Prawo o stowarzyszeniach określa intencje, jakimi kierował się ustawodawca, stanowiąc regulację prawną odnośnie instytucji stowarzyszenia – została ona powołana do życia „w celu stworzenia warunków do pełnej realizacji gwarantowanej przepisami Konstytucji wolności zrzeszania się zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka i Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych, umożliwienia obywatelom równego, bez względu na przekonania, prawa czynnego uczestniczenia w życiu publicznym i wyrażania zróżnicowanych poglądów oraz realizacji indywidualnych zainteresowań, a także uwzględniając tradycje i powszechnie uznawany dorobek ruchu stowarzyszeniowego (...)”.

Ustawa – Prawo o stowarzyszeniach reguluje podstawowe zasady i reguły tworzenia i prowadzenia działalności przez stowarzyszenia, czyli organizacje społeczne o określonych w przedmiotowej ustawie cechach. Ma ona zatem ogólny i bardzo szeroki zakres obowiązywania.

Przedmiot ustawy określony jest w art. 1 ust. 1 „Obywatele polscy realizują prawo zrzeszania się w stowarzyszeniach, zgodnie z przepisami Konstytucji oraz porządkiem prawnym określonym w ustawach”. Prawo o stowarzyszeniach w art. 1 ust. 2 stanowi, że prawo zrzeszania się może być ograniczone jedynie w akcie prawnym rangi ustawowej, gdy jest to niezbędne do zapewnienia interesów bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego albo ochrony praw i wolności innych osób.

205. Prawa II, III i IV generacji w Konstytucji z 1997 roku.

206. Tryb wyboru i pozycja ustrojowa Generalnego Inspektora Danych Osobowych.

Podstawowym aktem normatywnym, kreującym Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych. Zgodnie z nią Generalnego Inspektora powołuje i odwołuje Sejm Rzeczypospolitej Polskiej za zgodą Senatu na okres 4 lat od dnia złożenia ślubowania, z tym że ta sama osoba nie może piastować stanowiska dłużej niż przez 2 kadencje. Ponadto na stanowisko Generalnego Inspektora Ochrony Danych

Osobowych może być powołany ten, kto łącznie spełnia następujące warunki:

- jest obywatelem polskim i stale zamieszkuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

- wyróżnia się wysokim autorytetem moralnym,

- posiada wyższe wykształcenie prawnicze oraz odpowiednie doświadczenie zawodowe

- nie był karany za przestępstwo.

Generalny Inspektor w zakresie wykonywania swoich zadań podlega tylko ustawie, jest organem niezawisłym i niezależnym od administracji publicznej. Gwarancję jego niezawisłości stanowi przyznana mu ochrona immunitetowa.

207. Ustrojowa pozycja Rzecznika Praw Obywatelskich.

Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym, niezależnym od innych organów i niezawisłym w swojej działalności, organem ochrony prawnej, który działa na podstawie art. 208 - 212 Konstytucji oraz ustawy z dnia 15 lipca 1987 r.

208. Sposób powołania RPO.

Rzecznik praw obywatelskich powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. Konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwała Sejmu jest przekazywana Senatowi, który ma miesiąc na wyrażenie zgody na powołanie RPO. Niepodjęcie jakiejkolwiek uchwały w tym terminie rozumie się jako wyrażenie zgody. Odmowna uchwała Senatu ma skutek ostateczny – w takim wypadku Sejm musi powołać na stanowisko RPO inną osobę, całe postępowanie zaczyna się od początku. Powołanie ponowne RPO może nastąpić tylko raz. Rzecznikiem praw obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną

209. Zakres zadań RPO.

Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania.
W sprawach dzieci Rzecznik współpracuje z Rzecznikiem Praw Dziecka. Natomiast w sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.

210. Tryb działania RPO i jego formy.

Punkt wyjścia to powzięcie informacji – może działać z własnej inicjatywy, ale regułą jest działanie na wniosek (nie musi dot. własnej sprawy, nie ma żadnych wymogów formalnych, prócz konieczności oznaczenia nadawcy);

RPO po zapoznaniu się z wnioskiem może:

- poprzestać na wskazaniu właściwych środków prawnych;

- przekazać sprawę wg właściwości

- nie podjąć sprawy;

- podjąć sprawę → zależy od uznania RPO;

gdy podejmie sprawę może:

- prowadzić sprawę samodzielnie;

- zwrócić się o zbadanie sprawy do organów właściwych (organy nadzoru, prokuratura, kontrola państwowa, zawodowa, społeczna);

- zwrócić się do sejmu o zlecenie NIK kontroli;

gdy zdecyduje się prowadzić postępowanie samodzielnie przysługuje mu szereg uprawnień:

- prawo badania (też bez uprzedzenia) każdej sprawy na miejscu;

- prawo żądania wyjaśnień;

- prawo żądania przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy adm. publicznej;

- prawo żądania przedłożenia informacji prowadzonej przez sądy, prokuraturę i inne organy ścigania;

- prawo zlecania ekspertyz i opinii;

po zbadaniu sprawy może:

- podjąć interwencję dla załatwienia sprawy → wystąpienie kierowane do organu naruszającego prawa/wolności (z uwzględnieniem niezawisłości sędziowskiej) lub do organu nadrzędnego z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem → adresat ma 30 dni na poinformowanie RPO o podjętych działaniach, a w razie gdy nie zadowolą RPO może on wystąpić do organu nadrzędnego o podjęcie odpowiednich działań;

- nie ma kompetencji władczych (nie może merytorycznie rozstrzygnąć w sprawie), dlatego siła jego oddziaływania musi wynikać z jego autorytetu;

inne środki oddziaływania związane z procesem (może je podejmować w formach procesowych):

- żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć w nich udział na prawach prokuratora;

- żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w przypadku przestępstw ściganych z urzędu;

- wnosić kasację w postępowaniu cywilnym i karnym;

- zwrócić się o wszczęcie postępowania adm., wnosić skargę do sądu adm. oraz uczestniczyć w tych postęp. na prawach prokuratora oraz wnosić rewizje nadzwyczajne od orz. NSA;

- wziąć udział w postęp. przed TK w sprawie skargi konstytucyjnej;

211. Instytucja Rzecznika Praw Dziecka w Polsce na gruncie doświadczeń europejskich.

212. Skarga konstytucyjna w Polsce.

Uprawnienie przysługujące osobie fizycznej i prawnej do dochodzenia na drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym przysługujących jej konstytucyjnych praw i wolności jednostki w przypadku ich naruszenia poprzez działanie/zaniechanie organów władzy publicznej. Istnieją dwa modele:

a) Szeroki zakres skargi konst. – podstawą jest akt stosowania prawa (wyrok,decyzja)

b) Wątki zakres skargi konst. – występuje w POLSCE, przedmiotem jest akt prawny będący podstawą rozstrzygnięcia.

-Skargę składa każdy podmiot

- istnieje przymus adwokacki (adwokat/radca prawny), wyjątkiem jest zawód prawniczy bądź stopień prof.dr hab.prawa.

-Większość jest odrzucana z przyczyn formalnych

-3 miesiące od doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia

-wolna od opłat sądowych

-ch.kontradyktoryjny (jak badanie konstytucyjności)

-pozytywne rozpatrzenie nie zmienia treści orzeczenia (wniosek o ponownie rozpatrzenie sprawy)

-postanowienia tymczasowe – zawieszenie wykonania (ochrona praw i wolności jednostki).

213. Konstytucyjny system formalnych gwarancji praw i wolności jednostki w Polsce.

Konstytucja wprowadza nowe gwarancje praw jednostki. Należą do nich:
1) prawo każdego do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działania organów władzy publicznej,
2) powszechne prawo drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych praw i wolności oraz prawo zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji,
3) prawo każdego, kogo prawa podstawowe zostały naruszone, do wniesienia skargi do TK o stwierdzenie zgodności z Konstytucją aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o jego prawie, wolności lub obowiązku określonym w Konstytucji,
4) prawo występowania do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie jego praw i wolności naruszonych działaniem władz publicznych.

214. System źródeł prawa stworzony przez Konstytucję RP.

Przyjęto dychotomiczny podział źródeł prawa, dzieląc je na:

a)powszechnie obowiązujące, zbudowane na podstawie zasady hierarchiczności, są to:

-Konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe za poprzednią zgodną wyrażonej w ustawie, akty prawa pochodnego UE, na tym samym szczeblu ustawy oraz wydawane na zasadzie wyjątku rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy. Poniżej szczebla ustawowego mamy: ratyfikowane umowy bez uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, rozporządzenia i akty prawa miejscowego.

System źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest zamknięty przedmiotowo i podmiotowo (oznacza to, że Konstytucja wyczerpująco wylicza krąg podmiotów upoważnionych do wydawania konkretnych aktów).

Warunkiem wejścia w życie tych aktów jest ich ogłoszenie.

b)akty prawa wewnętrznego – w przeciwieństwie do ww.źródeł prawa, nie stanowią katalogu zamkniętego. Przykładowe wyliczenie zawiera art.92, wskazując na uchwały i zarządzenia (charakteryzuje je to, że mają moc obowiązującą jedynie wobec jednostek podległych organowi wydającemu dany akt. Innym przykładem (niewymienionym w przepisie) są przykładowo niepodlegające ratyfikacji umowy międzynarodowe.

Wymaganie ogłoszenia tak jak w przypadku aktów z „pkt.a)” dotyczy i tych aktów, tyle tylko, że nie wynika ono z art.88, jak też z braku stosownego odpowiednika przepisu.

215. Rola ustawy w systemie źródeł prawa RP.

Ustawa – podstawowy akt prawny w systemie aktów prawotwórczych. Ma najwyższą moc prawną po Konstytucji i prawie międzynarodowym. Na podstawie ustawy wydawane są rozporządzenia, które są aktami wykonawczymi ustawy.

216. Umowy międzynarodowe w systemie źródeł prawa RP, rodzaje, procedury ratyfikacyjne.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie w systemie źródeł prawa RP mieszczą się zaraz za Ustawą Zasadniczą. Poniżej szczebla ustawowego mieszczą się umowy ratyfikowane bez uprzedniego wydania ustawy akceptującej.

Procedury:

1) umowy, które przenoszą kompetencje org.w niektórych sprawach – kwalifikowana – kierowane do Sejmu (w referendum, wyrażenie zgody, przez Sejm i Senat kwalifikowaną większością 2/3 głosów. Prezydent pomimo zgody w referendum może nie ratyfikować.

2) Wyszczególnionych – dot.obronności itp. – ratyfikowane za zgodą w formie ustawy

3) Pozostałe – przez prezydenta bez zgody ustawowej (inf.o przedłożeniu).

Rodzaje:

a) ratyfikowane na podstawie zgody sejmu wyrażonej w ustawie

b) ratyfikowane ale bez zgody wyrażonej w ustawie

c) nieratyfikowane w ogóle ( są to wewnętrzne źródła prawa, często "porozumienia").

217. Miejsce rozporządzenia w systemie prawa RP – kompetencje do wydawania, znaczenie.

218. Prawo miejscowe i jego charakter.

Akty zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, które obowiązują tylko na terenie, na którym zostały wydane. Wydaje je adm.rządowa zespolona (ch.terenowy – podlega bezpośrednio premierowi <-wojewoda i ograny mu podległe) oraz niezespolona, a także organy samorządu terytorialnego. Podstawą wydanie jest upoważnienie ustawowe. Nie ma wewnętrznej hierarchii, a konflikty rozstrzygane są na gruncie stosunku upoważnień ustawowych. Ma tutaj miejsce także równa moc prawna.

219. Rodzaje aktów prawa miejscowego.

a) przepisy wykonawcze – ściśle wykonują ustawę

b) przepisy organizacyjne – organizacja jednostki terytorialnej

c) przepisy porządkowe – (regulacje – ochrona zdrowia, życia; w zakresie nieuregulowanym ustawowo) – upoważnienie ustawowe ogólne; sankcje z kodeksu wykroczeń (grzywna).

220. Geneza Trybunału Konstytucyjnego w Polsce.

W konstytucjach międzywojennych – nie było TK, choć toczyły się spory i dyskusje nad wprowadzeniem;

– okres PRL – nie było warunków do stworzenia sądownictwa konstytucyjnego, a dopiero w latach 1980 wprowadzono takie uregulowania → nowela Konstytucji z kwietnia 1982 r. → wprowadzenie TS (+ ustawa) i TK, ale ustawa o TK została uchwalona dopiero w 1985 r. szereg ograniczeń kompetencji, a najważniejsze to możliwość odrzucenia przez Sejm wyroku TK większością 2/3 głosów;

– po przełomie w 1989 r. – utrzymano TK, ale nie zmieniono jego ograniczeń (wszystkie państwa byłego obozu socjalistycznego utworzyły sądy konstytucyjne o kompetencjach do wydawania ostatecznych orzeczeń), przy czym ważna uchwała TK z 1993 r. → jeśli Sejm w ciągu 6 m-cy nie odrzuci wyroku TK, to staje się on ostateczny → pomimo tych wszystkich ograniczeń TK dorobił się bogatego orzecznictwa;

– obecny kształt sądownictwa konstytucyjnego – Konstytucja z 1997 r. i ustawa o TK z 1997 r.

221. Pozycja ustrojowa TK.

To organ władzy sądowniczej, ale nie jest sądem w rozumieniu art. 175, a jego działalność to nie sprawowanie wymiaru sprawiedliwości.

Choć trybunały mają wiele cech wspólnych z sądami, to są odrębny elementem tej władzy (art. 10 ust. 2).

Odrębności to przede wszystkich odmienne zadania, czyli kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych i eliminowanie norm niezgodnych z systemu obowiązującego prawa oraz powiązania z politycznymi procesami, jak: kadencyjność urzędu, tryb powoływania sędziów, bliższe związki z parlamentem stąd wg niektórych to nie organ sądowy, ale szczególna instytucja kontroli konstytucyjności prawa.

Charakter pozycji TK – niezależność (choć i Sejm i prezydent mają pewne uprawnienia kreacyjne, a w stosunku do innych organów sądowych (sądy, SN, NSA, KRS) nie ma żadnych powiązań) oraz zasada niezawisłości sędziowskiej.

222. Sposób kreacji członków polskiego TK.

Sędziowie wybierani przez Sejm bezwzględną większością głosów, musi spełniać szereg wymagań. Jak na sędziego NSA i SN

1. Obywatelstwo polskie

2. Magisterskie studia prawnicze

3. Nieskazitelny charakter

4. Pełnia praw cywilnych i publicznych

5. Wysoki poziom wiedzy prawniczej

6. Odpowiedni stan zdrowia

7. co najmniej dziesięcioletni staż pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo wykonywania w Polsce zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza.

8. Wyjątkiem jest stopień profesorski lub doktora habilitowanego nauk prawnych

Kandydatów na sędziów trybunału konstytucyjnego zgłasza Prezydium Sejmu lub 50 posłów.

Jeżeli osoba została wybrana a nie spełniała wymogów to nie ma możliwości odwołania takiej osoby. Kadencja sędziego trwa 9 lat i ma charakter indywidualny

223. Status prawny członków TK.

1. Immunitet materialny- nie odpowiadają sądownie za swoje czyny inne niż przestępstwo. Tylko wykrocznie jest orzekane przez Zgromadzenie ogólne TK

2. Immunitet formalny- nie można wszcząć postępowania przeciwko niemu, wymagana jest zgoda TK

3. Niepodzielność mandatu( incompatibilitas) sędziego z innymi funkcjami. Nie może wykonywać żadnych innych działań z wyjątkiem pracy na uczelni wyższej- działalność dydaktyczna. Wynagrodzenie odpowiada prestiżowi ok. 13 tys. Zł

4. Nietykalność- brak możliwości zatrzymania i aresztowania z wyjątkiem na gorącym uczynku, wymagana konieczność powiadomienia prezesa TK który nie może go zwolnić

5. Sędziowie nie mogą być członkami żadnej partii politycznej, ani związku zawodowego

6. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji

224. Organizacja wewnętrzna TK.

Organizację i tryb postępowania określa Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 r. Organami TK są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego oraz Prezes.

Zgromadzenie ogólne- art. 14 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Zgromadzenie ogólne tworzą sędziowie Trybunału

Art.14. 1. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego należy:

1) uchwalanie regulaminu Trybunału,

2) wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa Trybunału,

3) uchwalanie statutu Biura Trybunału,

4) uchwalenie projektu dochodów i wydatków Trybunału,

5) zatwierdzanie informacji, o której mowa w art. 4 ust. 1,

6) wykonywanie innych czynności, przewidzianych dla Zgromadzenia Ogólnego

w ustawie lub w regulaminie.

Prezes Trybunału Konstytucyjnego- art.15.1 Prezesa i wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród

dwóch kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez Zgromadzenie

Ogólne.

1) reprezentuje Trybunału na zewnątrz;

2) zapewnia organizacyjne i administracyjne warunki pracy Trybunału przy pomocy podległego mu Biura Trybunału;

3) zarządza ogłaszanie orzeczeń Trybunału w zbiorze urzędowym;

4) wykonuje wyroki Trybunału ogłoszone w organie publikacyjnym;

5) a) po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego nawiązuje i rozwiązuje stosunek pracy z osobami na kierowniczych lub samodzielnych stanowiskach, określonych w statucie Biura,

b) ustala rozkład i wymiar czasu pracy pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy,

c) na wniosek lub za zgodą zainteresowanych sędziów Trybunału przydziela im asystentów oraz pracowników zajmujących samodzielne stanowiska ds. orzecznictwa;

6) ustala w drodze zarządzenia:

a) czynności biurowe i sposób prowadzenia w Trybunale akt, repertoriów, terminarzy i ksiąg pomocniczych w sprawach rozpoznawanych przez Trybunał,

b) sposób prowadzenia rejestrów wykonania orzeczeń Trybunału,

c) sposób używania i przechowywania pieczęci urzędowych Trybunału.

Wiceprezes zastępuje prezesa w czasie jego nieobecności oraz wykonuje inne obowiązki wynikające z ustalonego przez prezesa Trybunału podziału czynności

225. Postępowanie przed TK.

Art. 23 Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym

1. Rozprawy Trybunału są jawne, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej.

Przewodniczący składu orzekającego może wyłączyć jawność ze względu na bezpieczeństwo państwa lub ochronę informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”.

2. Sędziowie Trybunału są upoważnieni do dostępu do informacji niejawnych

związanych z rozpoznawaną przez Trybunał sprawą.

3. Świadek lub biegły może być przesłuchany co do okoliczności stanowiących

informację niejawną o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne” po zwolnieniu

przez uprawniony organ od obowiązku zachowania tajemnicy. Odmowa

zgody może być uzasadniona jedynie ważnym interesem państwa.

4. Świadek lub biegły nie korzysta z prawa odmowy złożenia zeznań, o którym

mowa w ust. 3, jeżeli Trybunał uzna taką odmowę za nieuzasadnioną.

Art.24

1) Koszty postępowania przed Trybunałem, z zastrzeżeniem ust. 2, ponosi Skarb Państwa.

2) Wraz z wyrokiem uwzględniającym skargę konstytucyjną, Trybunał orzeka w drodze postanowienia na rzecz wnoszącego skargę konstytucyjną zwrot kosztów postępowania przed Trybunałem od organu, który wydał akt normatywny będący przedmiotem skargi konstytucyjnej. W uzasadnionych przypadkach Trybunał może orzec zwrot kosztów postępowania przed Trybunałem również wówczas, gdy nie uwzględnił skargi konstytucyjnej.

3) Trybunał może określić wysokość kosztów reprezentowania wnoszącego skargę konstytucyjną przez adwokata lub radcę prawnego w zależności od charakteru sprawy i wkładu pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia.

Składy orzekające

Skład pełny- spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi państwa, stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej oraz o powierzeniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego sprawowania urzędu Prezydenta, zgodność celów lub działalności partii politycznych, z wniosku prezydenta o stwierdzeniu zgodności ustaw z Konstytucją( od 9 sędziów)

Skład 5 sędziów- zgodność ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

Skład 3 sędziów- zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, zażaleń na odmowę nadania biegu wnioskom o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami oraz skargom konstytucyjnym, wyłączenia sędziego

Podmioty mające prawo inicjatywy wystąpienia z wnioskiem do TK- Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie, o którym mowa w art. 186 ust. 2( niezależność sądów i sędziów), organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne związki wyznaniowe, podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym

226. Właściwość TK.

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

2 Trybunał Konstytucyjny stoi na straży nadrzędności Konstytucji RP. Realizuje on przede wszystkim funkcję sądowej ochrony konstytucji. Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania zgodności z konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w konstytucji. Na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Trybunał dokonuje prewencyjnej kontroli konstytucyjności ustawy (art. 122 ust. 3 konstytucji) i umowy międzynarodowej (art. 133 ust. 2 konstytucji) przed jej ratyfikowaniem. Trybunał wykonuje następczą kontrolę norm polegającą na badaniu (na wniosek podmiotów określonych w art. 191 ust. 1 konstytucji) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami (art. 188 pkt 1-3 konstytucji), a także rozpatrywaniu pytań prawnych (art. 193 konstytucji) i skarg konstytucyjnych (art. 79 ust. 1 konstytucji). Zakres właściwości Trybunału obejmuje także badanie zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych (art. 188 pkt 4 konstytucji), rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art. 189 konstytucji) oraz stwierdzanie przeszkody, na wniosek Marszałka Sejmu, w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (art. 131 ust. 1 konstytucji) - żadna z tych procedur nie została do końca 1999 roku zastosowana.

227. Zakres kontroli konstytucjonalności praw wykonywanej przez TK.

Trybunał Konstytucyjny nie bada wzajemnych relacji między aktami prawnymi o tej samej randze. Orzecznictwo ogranicza kontrolę norm prawnych tylko do badania wzajemnych relacji między normami o różnej randze prawnej (kontrola pionowa). Nakaz stosowania konstytucji (a więc i podległości sędziów konstytucji i ustawom) należy rozumieć przede wszystkim jako nakaz dokonywania wykładni prawa w sposób umożliwiający jego uzgodnienie z konstytucją (jest to tzw. miękka adaptacja prawa do konstytucji).27. Zakres kontroli konstytucyjności praw wykonywanej przez TK.

228. Orzeczenia TK – sposób podjęcie, obowiązywanie, skutki prawne.

1. Art. 190 Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów.

229. Rodzaje orzeczeń TK.

Orzeczenia ex nunc- od chwili publikacji, w zależności od dziennika w którym został ogłoszony. TK może przesunąć swój skutek

1) Akty pod ustawowe- do 12 miesięcy

2) Akty ustawowe- do 18 miesięcy

Orzeczenia nie wywołuje bezpośrednio skutków prawnych, może być przyczyną do rozpoczęcia nowego postępowania

Orzeczenia interpretacyjne- jak należy interpretować dany przepis

230. Zasada powszechności w polskim prawie wyborczym i jej gwarancje.

Zasada powszechności wyborów określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze i wymaga aby wszystkim obywatelom (dorosłym) przysługiwało co najmniej czynne prawo wyborcze w związku z czym zakazuje wyłączania jakiejkolwiek grupy społecznej czy jednostki od czynnego udziału w wyborach. Prawa te nie mogą być ograniczane politycznie poprzez różnego rodzaju cenzusy np. cenzus majątkowy, wykształcenia, płci, zamieszkania (domicylu), wieku itp.

W odniesieniu do biernego prawa wyborczego zasada powszechności wyborów ma zapobiegać pozbawianiu jednego lub grupy obywateli (członka lub grupy członków zbiorowego podmiotu suwerenności) możliwości kandydowania i wpływu na wysuwanie kandydatów na przedstawicieli.

Gwarancje zasady powszechności wyborów w Polsce:

· Nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny od pracy (art.98 ust.2 i art.128 ust. 2 Konstytucji)

· Zasady tworzenia obwodów do głosowania na zasadzie bliskości miejsca zamieszkania. Obwód do głosowania jest jednostką terytorialną w ramach, której oddaje głosy określona grupa wyborców, są tworzone wg kryterium terytorialnego, co znaczy, że obejmują pewien obszar wraz z jego mieszkańcami. (Kodeks wyborczy art.12-17)

· Instytucja rejestrów i spisów wyborców (Kodeks wyborczy art.18-37)

· Instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania (Kodeks Wyborczy art. 32) wyborca może pobrać takie zaświadczenie w swoim urzędzie gminy i wówczas może głosować poza miejscem stałego zamieszkania (nie dotyczy wyborów lokalnych)

· Zapewnienie możliwości głosowania dla obywateli mieszkających poza granicami kraju

· Procedura protestu wyborczego – wyborca bezprawnie niedopuszczony do oddania głosu może wnieść protest kwestionujący ważność wyborów; konieczne jest jednak by to naruszenie prawa mogło mieć wpływ na wynik wyborów

231. Zasada równości w polskim prawie wyborczym i jej gwarancje.

W znaczeniu formalnym zasada ta oznacza, że nie może być sytuacji, w której jednemu wyborcy przypadałaby większa ilość głosów niż innym bądź w której jeden wyborca może głosować w imieniu innych.

W dzisiejszych czasach ma ona charakter oczywisty i powszechnie przyjęty oraz odnosi się do wszystkich procedur wyborczych w tym także w wyborach do referendum (w Polsce wyjątek w wyborach do Senatu, gdzie liczba głosów zależy od okręgu)

W znaczeniu materialnym zasada równości wymaga, by głos każdego wyborcy miał taką samą siłę, a więc by wpływał na wynik wyborów mniej więcej w tym samym stopniu. Może to być osiągnięte przy pomocy neutralnego systemu wyborczego, zniesienia progów wyborczych (klauzul zaporowych – tam gdzie są stosowane wynoszą one najczęściej od 3% do 5% w skali kraju bądź okręgu, choć są niższe – Holandia 0,66%, bądź wyższe – Turcja 10%), sposobu określania wielkości okręgów wyborczych, a także ustalania liczby mandatów im przypadających oraz stosowania normy przedstawicielstwa.

Gwarancje zasady materialnej równości wyborów do Sejmu w Polsce (Konstytucja art. 96 ust.2):

· W latach 1952-1960 ustalenie stałej normy przedstawicielstwa (ustalono na poziomie konstytucji liczbę mieszkańców przypadających na jeden mandat) [jeden mandat przypadał wówczas na 60 000 mieszkańców]. Efektem tego był ciągły wzrost liczby posłów.

· Ustalenie jednolitej normy przedstawicielstwa – obecnie liczba posłów jest stała (460), a przed każdymi wyborami dokonuje się dopasowania tej liczby mandatów do struktury zamieszkania ludności (Kodeks wyborczy art. 202)

232. Zasada bezpośredniości w polskim prawie wyborczym.

Zasada ta oznacza, że wyborca oddaje swój głos na osobę lub osoby, które mają objąć mandat obsadzany w drodze danego głosowania. Tym samym wyborca decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego. Wybory nie mogą być organizowane na zasadzie wielostopniowości (pośredniości), to znaczy w systemie, w którym wyborcy oddawaliby swoje głosy na elektorów, którzy następnie dokonywaliby właściwego wyboru (przykład: wybory na prezydenta w USA). Zasada ta wiąże się także z systemem proporcjonalnym, w którym występować mogą listy otwarte, na których wyborca ma możliwość dokonania wyboru spośród kandydatów partyjnych i listy zamknięte, dające możliwość głosowania jedynie na listy partyjne, na których kolejność zdobytych mandatów wynika z miejsca kandydata na liście

Konstytucja wymaga dochowania zasady bezpośredniości we wszystkich postępowaniach wyborczych. W szczególnych sytuacjach jest jednak możliwe głosowanie przez pełnomocnika (Kodeks wyborczy art.54-61)

233. Zasada tajności w polskim prawie wyborczym.

Zasada ta oznacza zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona. Każdy wyborca musi oddawać głos w takich warunkach technicznych i politycznych, które wykluczając możliwość takiego ustalenia, stwarzają mu nieskrępowane możliwości dokonania wyboru. Zasada tajności głosowania jest ściśle powiązana z zasadą wolności wyborów. Z tego względu zasadzie tajności należy przypisać charakter bezwzględny, a to znaczy, że należy ją traktować jako obowiązek, a nie tylko jako uprawnienie wyborcy.

Gwarancje zachowania zasady tajności głosowania:

· Wszystkie karty do głosowania muszą być jednakowe, nie mogą być zaopatrzone w znaki czy numery

· W każdym lokalu wyborczym muszą zostać urządzone w odpowiedniej liczbie kabiny do głosowania

· Gwarancją dodatkową stanowi art. 251 § k.k. uznający za przestępstwo zapoznawanie się z treścią oddanego głosu wbrew woli głosującego

234. Systemy wyborcze w wyborach do Senatu i Sejmu RP.

235. Procedura zgłaszania kandydatów w wyborach do Sejmu i Senatu.

Aby zgłosić kandydata zarówno na senatora jak i posła konieczne jest utworzenie komitetu wyborczego. Taki komitet mogą tworzyć partie polityczne, koalicje partyjne oraz wyborcy. Czynności związane z utworzeniem komitetu wyborczego mogą być wykonywane od dnia ogłoszenia aktu o zarządzeniu wyborów do dnia przyjęcia przez właściwy organ wyborczy zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego.

Funkcję komitetu wyborczego partii politycznej tworzy jej organ upoważniony do reprezentowania jej na zewnątrz. Organ ten zawiadamia właściwy organ wyborczy o utworzeniu komitetu, zamiarze samodzielnego zgłaszania kandydatów oraz o powołaniu odpowiednich pełnomocników.

Koalicje partii politycznych – partia może wchodzić w skład tylko jednej koalicji partyjnej. Czynności wyborcze w imieniu koalicji wyborczej wykonuje koalicyjny komitet wyborczy utworzony przez organy partii politycznych upoważnione do reprezentowania partii na zewnątrz. W skład takiego komitetu wchodzi co najmniej 10 osób wskazach przez reprezentacyjne organy partii. Komitet taki powołuje również powołuje odpowiednich pełnomocników.

Komitet wyborczy wyborców może tworzyć co najmniej 15 obywateli mających prawo do wybierania. Taki komitet również powołuje swoich pełnomocników. Komitet wyborców do podjęcia swojej działalności wymaga 1000 podpisów wyborców popierających jego utworzenie.

W zawiadomieniu, które przekazuje się właściwemu organowi wyborczemu muszą być zawarte informacje na temat pełnomocników, nazwy komitetu itd. → szczegóły Kodeks Wyborczy art. 84-103

W wyborach do Sejmu zawsze konieczne jest zgłoszenie listy kandydatów. Listy kandydatów zgłaszane są w okręgach wyborczych przez władze partii lub przez komitety wyborcze. W wyborach do sejmu stosuje się system progów wyborczych, każda partia, koalicja czy komitet wyborczy musi uzyskać odpowiedni odsetek głosów w skali kraju. Wyklucza to możliwość tworzenia list tylko w ramach jednego regionu. Komitety wszystkie komitety wyborcze muszą być obecne na terytorium całego państwa. Listy kandydatów na posłów zgłaszane są w okręgach wyborczych przez władze partii lub komitety wyborcze. Każdy kandydat musi wyrazić pisemną zgodę oraz złożyć oświadczenie lustracyjne. Lista okręgowa musi być poparta podpisami co najmniej 5000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym (od tego wymogu zwolnione są komitety, które już zarezerwowały listy w co najmniej połowie okręgów w kraju) . Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Kolejność umieszczania na liście ustalana jest przez komitet zgłaszający. Listy zgłaszane są do okręgowej komisji wyborczej. W razie odmowy zarejestrowania ostateczne rozstrzygnięcie należy do Państwowej Komisji Wyborczej. (Szczegóły → Kodeks Wyborczy art.204-222)

Do Senatu kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym i nie można jednocześnie kandydować do Sejmu. Kandydat na senatora musi wyrazić zgodę na kandydowanie i złożyć oświadczenie lustracyjne, które jest podawane do publicznej wiadomości. Prawdziwość tych oświadczeń jest weryfikowana po wyborach – orzeczenie sądu o złożeniu fałszywego oświadczenia skutkuje wygaśnięciem mandatu. Każde zgłoszenie kandydata musi być poparte podpisami co najmniej 2000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym. Kandydatów rejestruje okręgowa komisja wyborcza, a w razie odmowy rejestracji ostateczne rozstrzygnięcie należy do Państwowej Komisji Wyborczej. (Kodeks Wyborczy art.263-265)

236. Organizacja administracji wyborczej w RP – organy wyborcze.

Stałymi organami wyborczymi są Państwowa Komisja Wyborcza oraz komisarze wyborczy. Organami wyborczymi powoływanymi w związku z zarządzonymi wyborami są odpowiednio okręgowe, rejonowe i terytorialne komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze. Terytorialnymi komisjami wyborczymi są wojewódzkie, powiatowe i gminne komisje wyborcze. (z Kodeksu Wyborczego)

Ogólnie (wg Garlickiego) komisje wyborcze to szczególne organy państwowe, tworzone dla zorganizowania i przeprowadzenia wyborów. Istnieją trzy szczeble komisji wyborczych: w skali centralnej Państwowa Komisja Wyborcza, na kolejnym szczeblu komisje okręgowe i na najniższym obwodowe komisje wyborcze.

Państwowa Komisja Wyborcza – jest to komisja właściwa do wszystkich procedur wyborczych i referendalnych. Jest to organ stały, działa także w okresie między kolejnymi wyborami i referendami.

Składa się z 9 członków: 3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego, 3 sędziów Sądu Najwyższego i 3 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wskazują ich prezesi odpowiednich sądów, a powołuje prezydent. Państwowa Komisja Wyborcza wybiera swojego przewodniczącego i dwóch zastępców. Jej zadania dokładnie określa Kodeks Wyborczy art. 160-165. Ogólnie są to zadania nadzorczo-organizacyjne wobec niższych komisji wyborczych oraz zadania (czynności wyborcze) dokonywane przez samą Państwową Komisję Wyborczą. Ich zakres zależy od rodzaju wyborów. Są to m.in. ogłaszanie wyników wyborów, w wyborach prezydenckich – rejestracja kandydatów, wydawanie wytycznych wiążących dla niższych komisji i wyjaśnień dla innych organów państwowych i samorządowych.

Komisarz wyborczy - jest pełnomocnikiem Państwowej Komisji Wyborczej wyznaczonym na obszar stanowiący województwo lub część jednego województwa. Komisarzy wyborczych powołuje w każdym województwie, w liczbie od 2 do 6, spośród sędziów, na okres 5 lat, Państwowa Komisja Wyborcza, na wniosek Ministra Sprawiedliwości. Ta sama osoba może być ponownie powołana na stanowisko komisarza. Komisarzem wyborczym może być także sędzia w stanie spoczynku, nie dłużej jednak niż do ukończenia 70 lat. (szczegóły i zadania komisarza → Kodeks Wyborczy art.166-169)

Okręgowe komisje wyborcze – nie mają char. stałego i tworzone są odrębnie dla poszczególnych wyborów. Składają się z sędziów, a na ich czele stoi komisarz wyborczy lub jego zastępca. Sędziowie pochodzą z sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych z danego terenu, zgłaszani są przez Ministra Sprawiedliwości, a ostatecznie powołuje ich Państwowa Komisja Wyborcza. W wyborach parlamentarnych podstawowym zadaniem tych komisji jest dokonywanie rejestracji kandydatów (Senat) lub okręgowych list kandydatów (Sejm) oraz ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu. W wyborach prezydenckich ich rolą jest ustalenie wyników głosowania i przekazanie tych danych do Państwowej Komisji Wyborczej. Sprawują też nadzór nad działalnością obwodowych komisji wyborczych.

(Okręgowe, rejonowe, terytorialne komisje wyborcze → Kodeks Wyborczy art.170-181)

Obwodowe komisje wyborcze – są powoływane także odrębnie dla każdych wyborów czy referendum. Powoływane są spośród wyborców (nie muszą mieć składu sędziowskiego) przez wójtów (burmistrzów, prezydentów). Podstawowe zadanie komisji obwodowej to przeprowadzenie głosowania w obwodzie, ustalenie jego wyników i przekazanie ich do wyższej komisji wyborczej oraz podanie ich do publicznej wiadomości. (Kodeks wyborczy art.182-186)

237. Sposób organizacji głosowania w RP.

Głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej. Jeżeli głosowanie przeprowadza się w ciągu jednego dnia, głosowanie odbywa się bez przerwy od godziny 7.00 do 21.00. Jeżeli głosowanie przeprowadza się w ciągu dwóch dni, głosowanie odbywa się pierwszego i drugiego dnia bez przerwy od godziny 7.00 do 21.00; przerwa następuje od godziny 21.00 pierwszego dnia do godziny 7.00 drugiego dnia. W czasie otwarcia lokalu powinni w nim być stale obecni 3 członkowie obwodowej komisji wyborczej. Każdy komitet może też wyznaczyć swojego męża zaufania, który ma prawo być obecny podczas głosowania i liczenia głosów.

Wyborcom umieszczonym w spisie wyborców wydaje się kartę (karty) do głosowania. Następnie z zachowaniem wymogów tajności wyborca oddaje głos. W wyborach prezydenckich – stawia znak X obok nazwiska kandydata na którego głosuje. W wyborach do Sejmu (a także w wyborach do Parlamentu Europejskiego) najpierw decyduje, na którą listę okręgową odda swój głos, a potem stawia X przy nazwisku kandydata z tej listy. W wyborach do Senatu – stawia X obok nazwisk przez siebie preferowanych (popiera tylu kandydatów, ile mandatów przypada na dany okręg). Nie postawi X, postawi za dużo – głos nieważny. (Kodeks wyborczy art.38-53)

238. Procedura ustalenia wyników wyborów w RP.

W pierwszym etapie ustala się wyniki głosowania w poszczególnych obwodach głosowania. Ustala się najpierw liczbę osób uprawnionych do głosowania, liczbę osób, którym wydano karty do głosowania, liczbę kart do głosowania, które znalazły się w urnie (wszystkich [frekwencja wyborcza]). Potem ustala się liczbę głosów nieważnych. Następnie w wyborach prezydenckich i senackich ustala się liczbę głosów, która została oddana na poszczególnych kandydatów. W wyborach sejmowych ustala się liczbę głosów oddanych na każdą z okręgowych list wyborczych oraz ilość głosów oddanych na każdego kandydata z danej listy. Wyniki głosowania podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości i przekazuje się do wyższej komisji wyborczej. W wyborach do sejmu jest nią okręgowa komisja wyborcza, która sumuje dane o wynikach głosowania w poszczególnych obwodach i przekazuje je do Państwowej Komisji Wyborczej. Komisja ta sumuje wyniki głosowania w skali kraju i ustala, które komitety przekroczyły progi wyborcze upoważniające je do udziału w podziale mandatów, na tej podstawie okręgowe komisje wyborcze dokonują w oparciu o system d’Hondta proporcjonalnego podziału mandatów między listy okręgowe oraz przydzielają te mandaty kandydatom z poszczególnych list. Po zakończeniu tych prac Państwowa Komisja Wyborcza podaje do publicznej wiadomości wyniki wyborów do Sejmu, wydaje posłom zaświadczenie o wyborze oraz przedkłada Marszałkowi Sejmu i Sądowi Najwyższemu sprawozdanie z wyborów.

W wyborach do Senatu proces ustalania wyników kończy się w okręgowych komisjach wyborczych. Ponieważ wybory do senatu przebiegają w oparciu o zasadę większości względnej, głosowanie zawsze musi przynieść wynik ostateczny. Na tej podstawie Państwowa Komisja Wyborcza dokonuje wspomnianych wcześniej czynności końcowych.

W wyborach prezydenckich okręgowe komisje wyborcze dokonują tylko zbiorczego zliczenia głosów ze swego terenu, a wynik głosowania zostaje ustalony dopiero przez Państwową Komisję Wyborczą. Ponieważ stosuję się tu zasadę większości bezwzględnej, wynik będzie ostateczny, tylko jeśli, któryś z kandydatów uzyska więcej niż połowę głosów (ważnie oddanych). Jeśli większości nie ma – przeprowadzana jest po 14 dniach druga tura. Kandydat, który w drugiej turze uzyska większość zostaje uznany przez Państwową Komisję Wyborczą przez wybranego. Zanim obejmie urząd, konieczne jest stwierdzenie przez Sąd Najwyższy ważności wyborów.

239. Problematyka ważności wyborów. Ważność wyborów a ważność głosów.

Konieczną przesłanką ważności wyborów jest ich przebieg zgodnie z prawem. Badanie ważności wyborów należy do niepodzielnie do władzy sądowniczej. Procedura tego badania rozłożona jest na dwa stadia: najpierw orzeka się o protestach wyborczych o ile zostaną wniesione, a potem o ważności wyborów.

Protest wyborczy jest to skierowany do sądu wniosek wyborcy, wskazujący określone uchybienie w przeprowadzaniu wyborów i domagający się ich unieważnienia w całości lub w części. Prawo do wniesienia protestu ma wyborca, a także pełnomocnik każdego komitetu wyborczego. W wyborach parlamentarnych podstawą do wniesienia protestu może być dopuszczenie się przestępstwa przeciwko głosowaniu lub naruszenie przepisów Kodeksu Wyborczego. Unieważnienie wyborów występuje jedynie w sytuacji takiego naruszenia prawa, które mogło wywrzeć wpływ na wynik wyborów. Jak stwierdził Sąd Najwyższy podstawą unieważnienia wyborów może być tylko wiarygodny, udokumentowany i sprawdzalny wpływ naruszeń prawa na wynik wyborów.

Protest wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego najpóźniej siódmego dnia od ogłoszenia wyników przez Państwową Komisję Wyborczą. Jest on rozpatrywany przez skład trzech sędziów w ramach Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, który wydaje opinię w przedmiocie protestu.

Dopiero teraz można zająć się badaniem ważności wyborów. Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych rozpatruje sprawozdanie Państwowej Komisji Wyborczej z wyborów oraz opinie swoich składów orzekających o poszczególnych protestach i na tej podstawie rozstrzyga o ważności wyborów.

W wyborach parlamentarnych Sąd Najwyższy ma na to 90 dni (rozstrzygnięcie zapada po rozpoczęciu się kadencji nowych izb), a efektem orzeczenia może także być stwierdzenie nieważności wyboru określonego posła (senatora) czy posłów (senatorów). W takim wypadku mandat posła wygasa i przeprowadza się wybory ponowne.

W wyborach prezydenckich Sąd Najwyższy ma 30 dni na rozstrzygnięcie kwestii ważności wyborów, ale orzeczenie jest wydawane zanim nowy prezydent obejmie swój urząd.

240. Sposoby uzupełniania składu Sejmu i Senatu RP.

Problem uzupełnienia składu sejmu czy senatu pojawia się, jeśli w trakcie kadencji wygaśnie mandat posła lub senatora. Następuje to w razie:

· Odmowy złożenia ślubowania

· Śmierci posła lub senatora

· Utraty prawa wybieralności

· Zrzeczenia się mandatu

· Naruszenia przepisów o niepołączalności (incompatibilitas): 1) zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których stosownie do przepisów konstytucji nie można łączyć z mandatem parlamentarnym (chyba, że w ciągu 14 dni od ogłoszenia wyników wyborów poseł czy senator złoży rezygnację z funkcji i stanowiska) 2) powołania w toku kadencji na stanowisko lub funkcję (dotyczy m.in. uzyskania mandatu w Parlamencie Europejskim) 3) sprawowania przez posła, senatora albo powołania go na stanowisko radnego lub członka zarządu jednostki samorządu terytorialnego

· Orzeczenia sądu o złożeniu przez posła (senatora) fałszywego oświadczenia lustracyjnego

Wygaśnięcie mandatu stwierdza Marszałek Sejmu (Senatu). Konstytucja wprowadziła też instytucję pozbawienia mandatu posła, który naruszy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo zakaz nabywania takiego majątku. O pozbawieniu mandatu orzeka Trybunał Stanu.

Jeżeli wygaśnie mandat senatora, to jedyną możliwością jego obsadzenia jest przeprowadzenie tzw. wyborów uzupełniających. Powinny się one odbyć w ciągu 3 miesięcy, ale nie przeprowadza się ich w ostatnim półroczu kadencji Senatu.

Jeżeli wygaśnie mandat posła, to stosuje się technikę „wstąpienia następnego z listy”. Marszałek Sejmu postanawia o zajęciu mandatu przez kandydata z tej samej okręgowej listy wyborczej, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów w wyborach i wyraził zgodę na objęcie mandatu.

241. Kampania wyborcza w wyborach parlamentarnych.

Przedmiotem regulacji prawa wyborczego jest tylko finalny etap kampanii wyborczej, kiedy konieczne staje się ujęcie jej w ściślejsze ramy normatywne.

Kampania wyborcza rozpoczyna się z dniem ogłoszenia aktu właściwego organu o zarządzeniu wyborów i ulega zakończeniu na 24 godziny przed dniem głosowania. Pełne uregulowanie: Kodeks wyborczy art.104-115

Najważniejsze zasady prowadzenia kampanii wyborczej:

1) Zapewnienie swobody poszczególnym ugrupowaniom (komitetom wyborczym) w prowadzeniu kampanii, a więc w zbieraniu podpisów popierających zgłaszanie listy kandydatów, w rozpowszechnianiu programów wyborczych, agitowaniu na rzecz list i kandydatów. Swoboda ta wynika z ogólnych konstytucyjnych gwarancji wolności wyrażania poglądów i wolności działania partii politycznych, a przepisy kodeksu mogą ją tylko potwierdzać.

2) Nałożenie dodatkowych obowiązków na podmioty prowadzące kampanię wyborczą. Wszelkie plakaty, napisy, hasła, ulotki wyborcze muszą być wyraźnie oznakowane, tak aby było wiadomo do kogo należą; zabronione jest umieszczanie ich na niektórych budynkach publicznych; muszą być usunięte przez poszczególne komitety wyborcze w terminie trzydziestu dni po dniu wyborów. Zabrania się prowadzenia kampanii wyborczej na terenie zakładów pracy i instytucji publicznych, jeśli zakłóca to normalne ich funkcjonowanie, a także na terenie jednostek wojskowych i podobnych. Od zakończenia kampanii zabrania się podawania do wiadomości publicznej przedwyborczych sondaży.

3) Ustanowienie szczególnej procedury reagowania na nieprawdziwe dane i informacje zawarte w plakatach, hasłach, ulotkach, wypowiedziach i wszelkich innych formach propagandy i agitacji wyborczej. Zainteresowany może wówczas zwrócić się do sądu okręgowego z żądaniem orzeczenia między innymi konfiskaty takich materiałów, zakazu ich rozpowszechniania, nakazu sprostowania informacji i przeproszenia pomówionego, zasądzenia odszkodowania. Sąd ma obowiązek rozpatrzyć wniosek w ciągu 24 h, taki sam termin jest przewidziany dla Sądu Apelacyjnego w przypadku odwołania. W praktyce przynosi to umiarkowane rezultaty, można zastosować ogólne środki karne lub cywilne ale dopiero po wyborach.

4) Ustanowienie szczególnych zasad dostępu komitetów do publicznego radia i telewizji. W wyborach do Sejmu zapewnia się każdemu komitetowi bezpłatny i równy dostęp do czasu antenowego. Ponadto każdy komitet może też odpłatnie rozpowszechniać audycje radiowe i telewizyjne ale tylko w ramach równych dla wszystkich limitów czasowych.

5) Ustanowienie szczególnych regulacji dotyczących finansowania kampanii wyborcze. Wydatki na kampanię pokrywane są ze źródeł własnych poszczególnych komitetów wyborczych.

242. Finansowanie wyborów parlamentarnych, a finansowanie partii politycznych.

Finansowanie wyborów z budżetu państwa

Wydatki związane z organizacją i przeprowadzeniem wyborów pokrywane są z budżetu państwa w części Rezerwy celowe zgodnie z zasadami określonymi w niniejszym rozdziale.

Z budżetu państwa pokrywane są wydatki związane z:

1) zadaniami Państwowej Komisji Wyborczej oraz Krajowego Biura Wyborczego przewidzianymi w kodeksie

2) zadaniami komisarzy wyborczych i komisji wyborczych niższego stopnia oraz zapewnieniem ich obsługi przez wyznaczone do tych celów organy i jednostki organizacyjne

3) zadaniami organów administracji rządowej oraz podległych im urzędów centralnych i jednostek organizacyjnych, a także innych organów państwowych

4) zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego

5) refundacją wydatków, o których mowa w art. 154 § 6 czyli zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu zadań

tych komisji.

Majątek partii politycznej powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku oraz z określonych ustawami dotacji i subwencji.

Majątek partii politycznej może być przeznaczony tylko na cele statutowe lub charytatywne.

Partia polityczna nie może prowadzić działalności gospodarczej.

Partia polityczna może pozyskiwać dochody z majątku pochodzące jedynie:

1) z oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach,

2) z obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami skarbowymi Skarbu Państwa,

3) ze zbycia należących do niej składników majątkowych,

4) z działalności, o której mowa w art. 27. czyli→ Prowadzenie przez partię polityczną działalności własnej polegającej na sprzedaży tekstu statutu lub programu partii, a także przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw popularyzujących cele i działalność partii politycznej oraz na wykonywaniu odpłatnie drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprzętu biurowego nie stanowi działalności gospodarczej w rozumieniu odrębnych przepisów

Partia polityczna, która w wyborach do Sejmu samodzielnie tworząc komitet wyborczy otrzymała w skali kraju co najmniej 3% ważnie oddanych głosów na jej okręgowe listy kandydatów na posłów albo w wyborach do Sejmu weszła w skład koalicji wyborczej, której okręgowe listy kandydatów na posłów otrzymały w skali kraju co najmniej 6% ważnie oddanych głosów, ma prawo do otrzymywania przez okres kadencji Sejmu, w trybie i na zasadach określonych w niniejszej ustawie, subwencji z budżetu państwa na działalność statutową. (Ustawa o partiach politycznych )

243. Tryb rejestracji partii politycznych oraz jej usunięcia z obrotu prawnego.

Partię polityczną zgłasza się do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Zgłoszenie powinno zawierać nazwę, skrót nazwy i określenie adresu siedziby partii politycznej oraz imiona, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych. Do zgłoszenia można załączyć wzorzec symbolu graficznego partii politycznej. Do zgłoszenia należy załączyć: statut partii politycznej i wykaz zawierający imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL i własnoręczne podpisy popierających zgłoszenie co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych.

Zgłoszenia dokonują 3 osoby spośród osób, popierających zgłoszenie przyjmując odpowiedzialność za prawdziwość danych zawartych w zgłoszeniu.

Sąd dokonuje wpisu partii politycznej do ewidencji niezwłocznie, jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami prawa. Partia polityczna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do ewidencji.

Partia polityczna podlega likwidacji wskutek:

1) rozwiązania mocą uchwały uprawnionego statutowego organu partii,

2) postanowienia Sądu o wykreśleniu wpisu partii z ewidencji

W razie rozwiązania się partii politycznej na podstawie własnej uchwały właściwy organ partii niezwłocznie przesyła Sądowi uchwałę o samorozwiązaniu partii oraz o wyznaczeniu jej likwidatora. Jeżeli partia polityczna nie ustanowi likwidatora, Sąd wyznacza likwidatora tej partii. Sąd, po zakończeniu likwidacji, wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii politycznej z ewidencji. Postanowienie Sądu nie podlega zaskarżeniu.

Koszt likwidacji pokrywa się z majątku likwidowanej partii politycznej. Jeżeli majątek partii wystarcza jedynie na pokrycie części kosztów jej likwidacji, pozostałą część tych kosztów pokrywa Skarb Państwa.

244. Kadencja parlamentu RP – jej początek i koniec.

Kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia zebrania się nowo wybranego parlamentu do dnia poprzedzającego zebranie się następnego parlamentu.

Wybory zarządza Prezydent:

-W ciągu 30 dni przed zakończeniem kadencji ustępującego parlamentu (w normalnym trybie),

-W ciągu 45 dni po dniu ogłoszenia skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta.

Pierwsze posiedzenie parlamentu zwołuje Prezydent:

-W 30 dni od daty wyborów (w normalnym trybie),

-W 15 dni od daty wyborów (w przypadku skrócenia kadencji parlamentu).

Zakończenie kadencji Sejmu

-W sposób zwyczajny – upływ kadencji (4 lata),

-w sposób nadzwyczajny – przed upływem kadencji:

- na skutek uchwały Sejmu o skróceniu kadencji parlamentu podjętej przez 2/3 ustawowej liczby posłów,

-na skutek skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta (obowiązkowo musi przed dokonaniem tej czynności zapoznać się z opinią Marszałków Sejmu i Senatu; nadto Prezydent nie może dokonać skrócenia kadencji w czasie stanu nadzwyczajnego):

-fakultatywnie – w sytuacji, kiedy w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia projektu ustawy budżetowej Sejmowi przez Radę Ministrów nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu (Prezydent ma 14 dni na zdecydowanie o skróceniu kadencji parlamentu),

-obligatoryjnie – jeśli procedura zasadnicza i obie procedury powoływania Rady Ministrów zakończą się fiaskiem.

245. Regulamin Sejmu i Senatu jako wyraz autonomii parlamentu.

Gwarancję autonomii izby stanowi jej regulamin. Regulamin przyjmuje każda z izb w formie uchwały. Zgodnie z Konstytucją jego zakres obejmować powinien "organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu (Senatu) oraz tryb powoływania i działalności jego organów, wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu". Jest więc regulamin w swojej treści aktem wykonawczym w stosunku do Konstytucji.

Z koncepcji przyjętej w nowej Konstytucji wynika, iż nie istnieje obecnie możliwość nakładania przy pomocy regulaminu nowych obowiązków na organy państwa, nie ujętych w Konstytucji i ustawach. Nowa regulacja dotycząca regulaminu nakłada również konieczność określenia w nim trybu udzielania informacji o działalności organów władzy publicznej.

W naszym systemie normy regulaminu powinny być także zgodne z ustawami (jak np. ustawy o warunkach wykonywania mandatu posła i senatora). Stosunek regulaminu do tych ustaw nie wydaje się jednak jednoznaczny, uznaje się bowiem (również w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego), że może on uregulować pewne sprawy odmiennie niż ustawy (np. wprowadzić ograniczenia dotyczące prawa koalicji posłów).

246. Nabycie i utrata mandatu posła i senatora.

Poseł (senator) NABYWA mandat w dniu wyborów wraz z chwilą zamknięcia lokali wyborczych. OBEJMUJE mandat w momencie złożenia ślubowania. Zasadą jest, że mandat WYGASA wraz z końcem kadencji.

Sytuacje, w których mandat może wygasnąć wcześniej:

® Śmierć

® Kiedy TS pozbawi parlamentarzystę mandatu z powodu naruszenia niepołączalności materialnej

® Kiedy parlamentarzysta utraci bierne prawo wyborcze

® Kiedy parlamentarzysta się go zrzeknie

® Kiedy naruszy zasadę niepołączalności formalnej

® Za sprawą prawomocnego wyroku lustracyjnego

247. Istota i charakter mandatu parlamentarnego w RP.

Mandat parlamentarny ma trzy znaczenia:

1. jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców;

2. jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty;

3. jako określenie funkcji członka parlamentu

Status posła został przyjęty w Konstytucji z 1997 w art. 104 → z tego moSna wyprowadzić trzy zasady:

1. uniwersalność – poseł reprezentuje cały Narów, a nie poszczególne grupy;

2. niezależność

3. nieodwołalność

Mandat zawodowy – gdy działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania. Koncepcja ta związana jest z ideą powstania klasy zawodowych polityków, których powtarzające kadencje zwiększają kwalifikacje, wiedzę i doświadczenie, choć jednocześnie silniej akcentują ich związek z partią, co meso wpływać na niezależność i wymóg kierowania się dobrem Narodu;

Mandat parlamentarny jest to ogół praw i obowiązków posła związanych ze sprawowaniem funkcji parlamentarnych. W Polsce mandat ma char. mandatu wolnego

Mandat wolny cechy:

® Parlamentarzysta nie jest związany instrukcjami wyborców lub partii [NIEZALEŻNOŚĆ]

® Parlamentarzysta nie może być odwołany przed upływem kadencji przez wyborców, parlamentarzystów itd. [NIEODWOŁALNOŚĆ]

® Parlamentarzysta reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (wszystkich, nie tylko tych, którzy na niego głosowali) [UNIWERSALNOŚĆ]

Uprawnienia wynikające z mandatu:

v Immunitet – obejmuje 3 uprawnienia, które mają na celu zapewnienie wykonywania mandatu:

O Materialny – idemnitet

O Formalny – immunitet zwykły

O Nietykalność parlamentarna

Indemnitet

Immunitet materialny jest stałym elementem w funkcjonowaniu państw. Polega na wyłączeniu odpowiedzialności posła za jego czyny

Cechy:

O Jest trwały

O Ma char. niewzruszalny (nie ma procedury, która dałaby możliwość pociągnięcia parlamentarzysty do odpowiedzialności)

O Zupełny (dotyczy każdej odpowiedzialności prawnej innej niż parlamentarna)

Działalność nieodłącznie związana z pełnieniem mandatu

Immunitet materialny nie jest immunitetem jednolitym. Wyłączone są z niego czyny, które naruszają prawa osób trzecich.

W takim przypadku przekształca się w szczególny immunitet formalny.

Immunitet formalny (polega na ograniczeniu odp. karnej posła lub senatora)

Cechy:

O Wzruszalny - Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności (jednorazowo – do konkretnej sprawy). Izba, w której poseł zasiada może wyrazić taką potrzebę w formie uchwały.

O Ma char nietrwały – przestaje obowiązywać po wygaśnięciu mandatu

O Jest niezupełny

Przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego → prokurator występuje z wnioskiem (przymus adwokacki) do → prokuratora generalnego → wniosek kieruje się do Marszałka Izby → wniosek trafia do właściwej komisji sejmowej → komisja regulaminowa, senat → komisja regulaminowa etyki → w nich przeprowadza się postępowanie → po przeprowadzeniu komisja przyjmuje sprawozdanie.

Nietykalność parlamentarna – dotyczy zakazu zatrzymywania, lub aresztowania parlamentarzysty bez zgody izby. Wyjątek: na gorącym uczynku, w przypadku przestępstwa, a nie wykroczenia (np. kradzież do 250 zł. To wykroczenie), poza tym musi istnieć konieczność zatrzymania posła lub senatora, zawiadomiony o tym musi zostać marszałek izby.

Cechy:

O Ma char. zupełny (bez względu na miejsce przebywania partii)

O Rozciągnięta na majątek (spór o to czy powinno tak być)

Nietykalność parlamentarna dzieli się na:

· Materialna – dotyczy niemożności łączenia mandatu parlamentarnego z inną funkcją lub stanowiskiem publicznym, które zostało wskazane w konstytucji lub innych aktach prawnych

· Formalną – dotyczy niemożności wykonywania przez parlamentarzystę pewnych działań – szczególnie działalności gospodarczej

248. Koncepcje mandatu parlamentarnego.

Mandat parlamentarny - ogół praw i obowiązków posła związanych z pełnieniem przez niego funkcji parlamentarzysty. Wyróżniamy 2 koncepcje mandatu:

1. Mandat związany (imperatywny) - traktuje on parlamentarzyste jako wysłannika wyborców, związanego instrukcjami wyborców, a także partii i listy. Wyborcy mogą go odwołać jeśli nie wypełnia ich instrukcji.

2. Mandat wolny - parlamentarzysta jest reprezentantem wszystkich wyborców, nie wiążą go wyborcze instrukcje i nie może on być odwołany.

249. Mandat wolny a partie polityczne.

Możemy wyróżnić ograniczenia mandatu wolnego jakimi może być dyscyplina klubowa - zjawisko w którym to frakcja parlamentarna decyduje o głosowaniu parlamentarzysty w określony sposób. Istnieją 2 koncepcje odnośnie traktowania jej jako ograniczenia mandatu wolnego:

1) narusza koncepcje mandatu wolnego, gdyż p. musi głosować wbrew swojej woli

2) Nie narusza koncepcji, bo p. nie musi się jej poddać i nie spotkają go za to jakieś konsekwencje poza wewnątrzpartyjnymi, a poza tym przynależność od frakcji parlamentarnej nie jest obowiązkowa i w każdej chwili może z niej zrezygnować.

Innymi ograniczeniami znanymi są:

- klauza czechosłowacka - stosowana w Portugalii, gdzie za opuszczenie szeregów partii, parlamentarzysta może być pozbawiony mandatu przez sąd.

- obowiązek parlamentarzysty do informowania o swojej pracy w okręgu wyborczym z którego został wybrany.

250. Niepołączalność formalna mandatu parlamentarzysty.

Dotyczy niemożności łączenia mandatu parlamentarzysty z inną funkcją wskazaną w przepisach m.in. Niemożność bycia jednocześnie posłem i senatorem czy też posłem/senatorem i prezydentem.
Mandatu posła nie można łączyć z funkcją:
- Prezesa NIK
- RPO, RPD i ich zastępców

- członka RPP

- członka KRRiT

- ambasadora
- pracownika Kacelarii Prezydenta RP lub administracji rządowej.
Zakaz ten nie dotyczy RM i sekretarzy stanu w administracji rządowej.

251. Niepołączalność materialna mandatu parlamentarzysty.

Dotyczy niemożności wykonywania przez p. określonej działalności:

- działalność osobista bądź z innymi osobami w sytuacji, gdy wykorzystujemy majątek państwowy lub komunalny

- niemożność zasiadania w organach osób prawnych, gdy wykorzystują one majątek państwowy lub komunalny

- niemożność posiadania więcej niż 10% udziałów w spółkach/akcjach z udziałem skarbu państwa

Gwarancją tego są oświadczenia majątkowe i rejestr korzyści.

252. Indemnitet parlamentarzysty RP.

Inaczej immunitet materialny, oznacza niemożność do pociągnięcia do odpowiedzialności za działania wykonywane w ramach wypełniania mandatu parlamentarzysty. Jest elementem stałym, trwa po wygaśnięciu mandatu, jest niewzruszalny i zupełny - dotyczy nie tylko odpowiedzialności karnej, ale także całej prawnej. W ramach tego immunitetu możemy wyróżnić szczególny immunitet formalny, który oznacza iż poseł który za działalność związaną ze sprawowaniem mandatu przez króla narusza prawa osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą sejmu, który podejmuje uchwałę o wyrażeniu zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności.

253. Immunitet formalny parlamentarzysty RP.

Oznacza iż parlamentarzysta nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody odpowiedniej izby. Może jednak odpowiadać jeśli wyrazi na to zgodę. Jest wzruszalny, nietrwały i narodził się we Francji w czasie Rewolucji Francuskiej.

Szczególnym immunitetem formalnym jest taka instytucja kiedy w przypadku naruszenia praw osób trzecich za działalność związaną ze sprawowaniem mandatu może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu

.

254. Procedura uchylenia immunitetu formalnego.

Dokonywane jest z reguły przez parlament (izbę) lub jego organ. W niektórych krajach np.. Cypr decyzję w tej sprawie podejmuje SN w niektórych krajach np.. USA, Norwegia p. nie może bć pozbawiony immunitetu, ale może być pozbawiony mandatu w określonych przypadkach.

W Polsce wniosek o pociągnięcie posła do odpowiedzialności za szkody wobec osób trzecich składa się przez prokuratora gen. do Marszalka właściwej izby a on przekazuje go do rozpatrzenia komisji etyki. Parlam. Którego dotyczy wniosek składa komisji wyjaśnienia. Po rozpatrzeniu sprawy komisja uchwala sprawozdanie z propozycją przyjęcia lub odrzucenia wnios. Izba to rozpatruje i podejmuje uchwałę bezwzględną więk. Głosów ustawowej liczby posłów.
W przypadku, kiedy sam parlamentarzysta wyraża zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności nie ma potrzeby przeprowadzania dodatkowej procedury.

255. Instytucja nietykalności parlamentarzysty RP.

Uregulowana konstytucyjnie oznacza, iż poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

256. Zasady i tryb odpowiedzialności regulaminowej posłów i senatorów.

257. Uprawnienia i obowiązki parlamentarzystów w izbie.

• Złożenie ślubowania

• Udział posła w posiedzeniach oraz komisjach – uprawnienie (poza naruszeniem dyscypliny obrad nie można go wykluczyć) i obowiązek (sankcje za nieobecność, głównie finansowe), oraz związane z tym inne uprawnienia, jak prawo zabierania głosu, głosowania, składania wniosków, uczestniczenia też w komisjach, których nie jest członkiem;

• prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu (jako uprawnienie w stosunku do min. 1 komisji);

• prawo organizowania się w kluby (min. 15), koła i zespoły poselskie;

• prawo zgłaszania interpelacji, zapytań oraz pytań w sprawach bieSących (tylko posłowie) do premiera i członków RM (art. 115);

258. Uprawnienia i obowiązki parlamentarzystów poza izbą.

– obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności Izby, do której został wybrany;

– prawo do informacji i wyjaśnień od członków RM oraz od przedstawicieli właściwych instytucji i organów państwowych lub samorządowych, dotyczących spraw wynikających z wykonywania obowiązków członka parlamentu;

– prawo do informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego a także spółek i jednostek SP lub komunalnych (ograniczenia związane z tajemnica państwową lub służbową oraz ochroną dóbr osobistych);

– prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej, a takSe w jednostkach gospodarki

niepaństwowej dla załatwienia sprawy własnej bądź wyborcy i prawo zajmowania się tokiem jej rozpatrzenia.

Też prawo wstępu na teren tych jednostek, a ich kierownicy mają obowiązek powiadomić w ciągu 14 dni o stanie interwencji i czasie jej załatwienia;

– prawo do zorganizowania biura poselskiego (senatorskiego) w terenie i do środków finansowych na ten cel

259. Uprawnienia socjalne posłów i senatorów.

Warunki wykonywania mandatu są to uprawnienia pomagające sprawować madat parlamentarny.

1) Uposażenie - wynagrodzenie za pracę parlamentarzysty (dla zawodowych)

2) LEX PSL - na wniosek parlamentarzysty Mozę mu być przyznane uposażenie wyrównawcze

3) Dodatki do uposażenia np. z tytułu przewodniczenia komisji

4) Dieta - zryczałtowany zwrot kosztów egzekwowania mandatu.

5) Odprawa - 3miesięczne uposażenie

6) Miejsce w hotelu poselskim lub 2,5 tys. Miesięcznie na wynajem mieszkania

7) Świadczenia z zakładowego funduszu socjalnego

8) Bezpłatne przejazdy bez względu na cel podróży

9) Koperty z kodami (zamiast znaczków)

10) Ryczałt na prowadzenie biura poselskiego

260. Formy zrzeszania się parlamentarzystów.

Posłowie mogą tworzyć w Sejmie kluby poselskie lub koła poselskie oparte na zasadzie politycznej. Klub tworzy co najmniej 15 posłów, koło - minimum 3. Poseł może należeć tylko do jendego klubu lub koła. Mogą one na zasadzie wzajemnych porozumień ustanawiać wspólną reprezentację w konwencie seniorów. Posłowie mogą także tworzyć zespoły. Władze klubów, kół, zespołów oraz porozumień podają do wiadomości marszałka Sejmu ich obecne składy osobowe oraz regulaminy wewnętrzne.

Senatorowie mogą tworzyć w senacie kluby senackie i koła senackie zorganizowane na zasadzie politycznej. Klub tworzy co najmniej 7 senatorów, koło - 3. Senator może należeć do jednego klubu senackiego lub koła senackiego. Kluby lub koła mogąca zasadzie wzajemnych porozumień ustanawiać wspólną reprezentację w Konwencie Seniorów. Sentorowie mogą tworzyć zespoły, władze klubów, kół i zespołów oraz porozumień podają do wiadomości Prezydium senatu ich składy osobowe oraz regulaminy wewnętrzne.

Oprócz tego mogą się zrzeszać w ZESPOŁY - które łączą parlamentarzystów “tematycznie” np. zespół górnictwa, mogą sobie być ale nie mogą być traktowani jako przedstawiciele górników i nie mają żadnych uprawnień, bo to by łamało koncepcję mandatu wolnego.

261. Instytucje interpelacji, zapytań i pytań w sprawach bieżących.

Interpelacje, zapytania i pytania w sprawach bieżących są instytucjami które służą do indywidualnej kontroli posłów nad rządem.
Interpelacje - to zajęcie przez posła stanowiska w sprawie o zasadniczym charakterze i odnoszące się do problemów związanych z polityką państwa. Powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem i wynikające z niego pytanie oraz powinna być skierowana zgodnie z właściwością interpelowanego. Składane w formie pisemnej na ręce Marszałka, który przesyła ją interpelowanemu. Odpowiedź jest udzielana w terminie 21 dni. Odpowiedź przekazuje Marszałek, jeśli tekst odpowiedzi uzna za niezadowalający to interpelant Mozę go zwrócić do marszałka z żądaniem dodatkowych wyjaśnień ( w terminie 30 dni)

Zapytanie - forma zwracania się posła o udzielenie informacji o charakterze jednostkowym dot. Polityki RM oraz zadań publicznych realizowanych przez Administrację rządową. Rozpatrywane tak jak interpelacja.

Pytania w sprawach bieżących - formułowane przez posłów ustnie i wymagają bezpośredniej odpowiedzi. Poseł informuje Prezydium Sejmu do godz. 21 dnia poprzedzającego posiedzenie o ogólnej tematyce pytania i jego adresacie.

262. Procedura zwołania pierwszego posiedzenia izb parlamentu

Pierwsze posiedzenie parlamentu zwołuje Prezydent:

W 30 dni od daty wyborów (w normalnym trybie),

W 15 dni od daty wyborów (w przypadku skrócenia kadencji parlamentu).

263. Przebieg pierwszych posiedzeń Sejmu i Senatu RP.

W Sejmie - Marszałek Senior powołany spośród najstarszych wiekiem posłów przez Prezydenta Rp otwiera pierwsze posiedzenie nowo wybranego parlamentu oraz przeprowadza na nim złożenie ślubowania poselskiego, a następnie przeprowadza wybór Marszałka Sejmu przy pomocy powołanych przez siebie, spośród najmłodszych wiekiem posłów, sekretarzy tymczasowych. Kandydata na Marszałka Sejmu może zgłosić co najmniej 15 posłów. Poseł może poprzeć tylko jedną kandydaturę. Sejm wybiera Marszałka Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeżeli zgłoszono więcej niż jednego kandydata, a w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyskał bezwzględnej większości głosów, przed kolejnymi turami głosowania usuwa się z listy kandydatów nazwisko tego kandydata, który w poprzedniej turze uzyskał najmniejszą liczbę głosów. Jeżeli tę samą najmniejszą liczbę głosów uzyskało dwóch lub więcej kandydatów, przed kolejną turą głosowania usuwa się nazwiska tych kandydatów.

Po dokonaniu przez Sejm wyboru Marszałka przejmuje on przewodnictwo obrad .
Przeprowadza on wybory wicemarszałków, których liczba zostaje ustalona uchwałą. Zasady wyboru wicemarszałków są takie same jak w przypadku wyboru marszałka.
Sejm wybiera spośród posłów 20 sekretarzy Sejmu. W czasie pierwszego posiedzenia Sejmu ponadto Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów.

W Senacie - Pierwsze posiedzenie Senatu RP nowej kadencji zwołuje Prezydent RP w ciągu 30 dni od dnia wyborów. Zwykle dniem pierwszego posiedzenia senatu jest termin pierwszego posiedzenia Sejmu RP. Od tego momentu rozpoczyna się czteroletnia kadencja obu izb parlamentu.

Prezydent RP w krótkim przemówieniu otwiera posiedzenie Senatu powołując na przewodniczącego najstarszego wiekiem senatora. Marszałek Senior składa ślubowanie senatorskie

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg".

Następnie Marszałek Senior powołuje spośród najmłodszych wiekiem senatorów trzech sekretarzy pierwszego posiedzenia. Przy ich pomocy odbiera ślubowanie od senatorów obecnych na posiedzeniu. Po tej uroczystości przeprowadzany jest wybór marszałka Senatu. Kandydatem na marszałka może być senator zgłoszony przez co najmniej 10 senatorów. Przebieg tajnego głosowania na marszałka (i wicemarszałków) określa art. 6 ust.2 Regulaminu Senatu RP. Po wyborze marszałka senatu wybierani są również wicemarszałkowie (nie więcej niż czterech) oraz sekretarze Senatu.

264. Pozycja ustrojowa, tryb wyboru i kompetencje marszałka Sejmu i Senatu.

Marszałek Sejmu - Kandydata na Marszałka Sejmu może zgłosić co najmniej 15 posłów. Poseł może poprzeć tylko jedną kandydaturę. Sejm wybiera Marszałka Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeżeli zgłoszono więcej niż jednego kandydata, a w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyskał bezwzględnej większości głosów, przed kolejnymi turami głosowania usuwa się z listy kandydatów nazwisko tego kandydata, który w poprzedniej turze uzyskał najmniejszą liczbę głosów. Jeżeli tę samą najmniejszą liczbę głosów uzyskało dwóch lub więcej kandydatów, przed kolejną turą głosowania usuwa się nazwiska tych kandydatów.

Marszałek Sejmu:

1) stoi na straży praw i godności Sejmu,

2) reprezentuje Sejm,

3) zwołuje posiedzenia Sejmu,

4) przewodniczy obradom Sejmu,

5) czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów,

6) kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom,

7) zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,

8) nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym do Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu,

8a) ⁸⁾ nadaje bieg dokumentom przedkładanym w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej,

9) prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem,

10) prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z parlamentami innych krajów,

10a) ⁹⁾ prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami oraz innymi organami Unii Europejskiej,

11) przedstawia okresowe oceny wykonania przez organy administracji państwowej obowiązków wobec Sejmu i jego organów oraz posłów; wnioski w tym zakresie przekazuje Prezesowi Rady Ministrów, prezydiom komisji sejmowych oraz posłom,

12) udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, w tym czuwa nad wykonaniem wobec posłów przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz inne jednostki organizacyjne obowiązków określonych w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora,

13) sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu oraz wydaje stosowne zarządzenia porządkowe, w tym o użyciu w razie konieczności Straży Marszałkowskiej,

14) nadaje, w drodze zarządzenia, statut Kancelarii Sejmu,

15) ustala projekt budżetu Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich i Prezydium Sejmu, oraz nadzoruje jego wykonanie,

16) powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich,

17) powołuje i odwołuje zastępców Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Szefa Kancelarii Sejmu,

18) podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Sejmu.

Marszałka Sejmu w zakresie przez niego określonym zastępują wicemarszałkowie Sejmu.

Sejm odwołuje Marszałka Sejmu na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów i imiennie wskazujący kandydata na Marszałka Sejmu.

Sejm odwołuje i wybiera Marszałka Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, w jednym głosowaniu.

Marszałek Senatu - Senat wybiera Marszałka spośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 10 senatorów, w głosowaniu tajnym, podejmując uchwałę bezwzględną większością głosów.

Jeżeli w głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości głosów, przeprowadza się kolejne tury głosowania z kolejnym wyłączaniem kandydata, który uzyskał najmniejszą liczbę głosów. Przy równej liczbie głosów o wyłączeniu decyduje losowanie. Jeżeli w ostatniej turze głosowania żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, procedurę wyboru powtarza się.

Odwołanie Marszałka odbywa się na wniosek co najmniej 34 senatorów, w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów ustawowej liczby senatorów.

Marszałek Senatu:

  1)   stoi na straży praw i godności Senatu,

  2)   reprezentuje Senat,

  3)   prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Sejmem,

  4)   ustala plan pracy Senatu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,

  5)   zwołuje posiedzenia Senatu,

  6)   ustala projekt porządku obrad po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,

  7)   przewodniczy obradom Senatu i czuwa nad ich przebiegiem,

  8)   zarządza drukowanie ustaw uchwalonych przez Sejm, projektów ustaw i uchwał oraz innych druków senackich i doręczenie ich senatorom,

  9)   sprawuje nadzór nad terminowością prac Senatu i jego organów,

  10)  sprawuje nadzór nad pracami komisji senackich i zleca im rozpatrzenie określonych spraw,

  11)  zwołuje posiedzenia Prezydium Senatu, przewodniczy obradom i kieruje jego pracami,

  12)  zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,

  13)  czuwa nad wykonywaniem wobec Senatu, organów Senatu i senatorów konstytucyjnych i ustawowych obowiązków przez organy państwowe i samorządu terytorialnego, podporządkowane im jednostki oraz inne obowiązane podmioty,

  14)  dokonuje ocen wykonywania przez organy państwowe i samorządu terytorialnego obowiązków wobec Senatu, organów Senatu i senatorów oraz przedstawia te oceny senatorom,

  15)  udziela senatorom pomocy w wykonywaniu mandatu i podejmuje, na ich wniosek, odpowiednie środki zmierzające do załatwienia przedłożonych spraw,

  16)  sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Senatu,

  17)  ustala projekt budżetu Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu, Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich, a w zakresie opieki nad Polonią oraz Polakami za granicą także Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą oraz nadzoruje wykonanie budżetu,

  18)  nadaje, w drodze zarządzenia, statut Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu oraz Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich,

  19)  powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu oraz Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich,

  20)  podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Senatu.

2. Marszałek Senatu wykonuje także inne zadania przewidziane w Konstytucji i ustawach.

3. Marszałek Senatu podpisuje w imieniu Senatu pisma do adresatów zewnętrznych.

4. Marszałek Senatu może upoważnić senatora lub grupę senatorów do wykonywania określonych czynności.

265. Pozycja ustrojowa, tryb wyboru i kompetencje wicemarszałków izb parlamentarnych w RP.

Wicemarszałkowie Sejmu - Sejm, w drodze uchwały, ustala liczbę wicemarszałków. Projekt uchwały może wnieść co najmniej 15 posłów. Marszałek Sejmu zarządza wybory wicemarszałków Sejmu.

W przypadku:

1) śmierci Marszałka Sejmu,

2) rezygnacji z funkcji Marszałka Sejmu

- obowiązki Marszałka Sejmu wynikające z regulaminu Sejmu sprawuje najstarszy wiekiem wicemarszałek Sejmu do wyboru nowego Marszałka Sejmu.

Wicemarszałkowie Senatu -Senat wybiera wicemarszałków spośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 10 senatorów, w głosowaniu tajnym. Każdy senator na karcie do głosowania oznacza nazwisko jednego kandydata. Za wybranych uważa się trzech kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów. W razie uzyskania tej samej liczby głosów przez trzeciego i czwartego kandydata, głosowanie na tych kandydatów ponawia się.

Wicemarszałkowie Senatu:

  1)   przewodniczą w zastępstwie Marszałka obradom Senatu,

  2)   sprawują w zastępstwie Marszałka powierzone przez niego funkcje.

Podczas zastępowania Marszałka, na wicemarszałkach ciążą obowiązki oraz przysługują im prawa Marszałka wynikające z Regulaminu Senatu.

266. Pozycja ustrojowa, skład i kompetencje Prezydium Sejmu.

Prezydium Sejmu tworzą Marszałek i wicemarszałkowie.

Prezydium Sejmu:

1) ustala plan prac Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,

2) ustala tak zwane tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3-miesięcznym,

3) dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich,

4) opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu,

5) organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania,

6) ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływania doradców sejmowych oraz korzystania z opinii i ekspertyz,

7) podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Sejmu.

1. Porządek dzienny i termin posiedzenia Prezydium Sejmu ustala Marszałek Sejmu.

2. W posiedzeniach Prezydium Sejmu bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Sejmu. Marszałek Sejmu może zaprosić na posiedzenie Prezydium Sejmu również inne osoby.

3. Z posiedzeń Prezydium Sejmu sporządza się protokół, który podpisuje Marszałek Sejmu. Protokół stanowi jedyne urzędowe stwierdzenie przebiegu posiedzenia Prezydium.

4. Prezydium Sejmu podejmuje uchwały większością głosów. W wypadku równej liczby głosów decyduje głos Marszałka Sejmu.

267. Pozycja ustrojowa, skład oraz kompetencje Konwentu Seniorów.

Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu.

1. W skład Konwentu Seniorów wchodzą: Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz przedstawiciele porozumień, o których mowa w art. 8 ust. 5, a także klubów parlamentarnych, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą.

2. W posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Sejmu.

3. Marszałek Sejmu z własnej inicjatywy bądź na wniosek członków Konwentu Seniorów może zaprosić na posiedzenie Konwentu inne osoby.

1. Konwent Seniorów opiniuje w szczególności:

1) projekty planów prac Sejmu,

2) projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy,

3) wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu,

4) wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów,

5) zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu,

6) inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu.

2. Konwent Seniorów zwołuje Marszałek Sejmu z własnej inicjatywy, z inicjatywy Prezydium Sejmu, na wniosek klubu reprezentowanego w Konwencie Seniorów lub grupy co najmniej 15 posłów.

3. Z posiedzeń Konwentu Seniorów sporządza się zapis ustaleń.

268. Komisje jako organy izby i ich klasyfikacje.

Sejm - Komisje sejmowe są organami powołanymi do:

1) rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu,

2) wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu.

Komisje sejmowe są organami kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawami.

Sejm może powoływać i odwoływać komisje nadzwyczajne; powołując takie komisje, Sejm określa cel, zasady i tryb ich działania.

Sejm może powołać komisję śledczą, o której mowa w art. 111 Konstytucji.

1. Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, w drodze uchwały, wybiera skład osobowy poszczególnych komisji.

2. Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu; na posiedzeniu tym komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący oraz zastępcy przewodniczącego.

3. Komisja powołuje i odwołuje członków prezydium w głosowaniu jawnym większością głosów.

4. Wniosek o odwołanie członka prezydium komisji może być rozpatrzony nie wcześniej niż 3 dnia i nie później niż 30 dnia od dnia jego złożenia.

5. Rezygnacja członka prezydium z funkcji następuje z dniem złożenia przez niego Marszałkowi Sejmu pisemnego oświadczenia w tej kwestii.

Senat - Komisje Senatu są organami powołanymi do rozważania i opracowywania spraw z własnej inicjatywy oraz przekazanych im przez Senat, Marszałka Senatu lub Prezydium Senatu.

Komisje w ramach swoich kompetencji rozpatrują i przedstawiają Senatowi sprawozdanie dotyczące ustaw uchwalonych przez Sejm.

Komisje zajmują również stanowisko co do prawidłowości wprowadzania w życie i sposobu wykonywania ustaw.

Komisje w porozumieniu z Komisją Regulaminową i Spraw Senatorskich mogą opracowywać regulaminy swojego działania.

Senat powołuje komisje stałe do określonego rodzaju spraw oraz może powoływać i rozwiązywać komisje nadzwyczajne do realizacji określonych zadań.

Przewodniczących i członków komisji wybiera i odwołuje Senat.

Marszałek Senatu z inicjatywy własnej lub Prezydium Senatu, a także na wniosek co najmniej czterech przewodniczących komisji zwołuje posiedzenie przewodniczących komisji Senatu.

Posiedzenia przewodniczących komisji Senatu służą koordynacji współpracy między komisjami, wskazywaniu potrzebnych inicjatyw ustawodawczych oraz rozpatrywaniu innych spraw przedstawionych przez Marszałka, Prezydium Senatu lub przewodniczących komisji.

Projekty uchwał w sprawie powołania i rozwiązania komisji, a także ustalenia ich składów przygotowuje i przedstawia Senatowi Komisja Regulaminowa i Spraw Senatorskich.

Projekty uchwał w sprawie powołania i odwołania przewodniczącego komisji Komisja Regulaminowa i Spraw Senatorskich przygotowuje i przedstawia Senatowi na wniosek odpowiedniej komisji.

Z wnioskiem o odwołanie przewodniczącego komisji może wystąpić także Marszałek Senatu z własnej inicjatywy lub na wniosek Prezydium Senatu.

Wnioski w sprawie powołania i odwołania przewodniczącego komisji opiniuje Konwent Seniorów.

Komisja uchwala dezyderaty które SA jedną z prawnych form jej działania i zawierają jej postulaty w określonych sprawach. Dezyderaty skierowane mogą być do RM lub poszczególnych jej członków, prezesa NIK prezesa NBP prokuratora generalnego oraz głównego inspektora pracy. Adresat ma obowiązek ustosunkować się do dezyderaty na piśmie w ciągu 30 dni chyba że marszałek sejmu po porozumieniu z prezydium komisji ustali inny termin. Komisja rozpatruje taką odpowiedź oraz informacje o przebiegu realizacji dezyderatów na posiedzeniu.

Komisja uchwala również opinie zawierające jej stanowisko w określonej sprawie i przedstawiane tym samym organom o których może być skierowany dezyderat, a także innym centralnym urzędom i instytucjom. Adresat opinii zobowiązany jest na żądanie komisji przedstawić swoje stanowisko w danej sprawie w ciągu 30 dni.

269. Skład, kompetencje i tryb działania Komisji Etyki Poselskiej.

W skład Komisji Etyki Poselskiej wchodzą posłowie reprezentujący wszystkie kluby poselskie po jednym członku z każdego klubu. Kandydatów na członków Komisji zgłaszają przewodniczący klubów. Na kandydata na członka Komisji proponuje się osobę o nieposzlakowanej opinii i wysokim autorytecie moralnym. Kandydat na członka Komisji lub członek Komisji może wnieść do Marszałka Sejmu umotywowane zastrzeżenie dotyczące członkostwa w Komisji innego kandydata. Zastrzeżenie takie wstrzymuje dokonanie wyboru Komisji przez Sejm.

Kandydat, w stosunku do którego wniesiono zastrzeżenie, lub klub poselski zgłaszający tego kandydata, w terminie 7 dni od dnia przekazania zastrzeżenia, może złożyć do Marszałka Sejmu wyjaśnienie w sprawie wniesionego zastrzeżenia.

Prezydium Sejmu po zapoznaniu się z zastrzeżeniem i wyjaśnieniem, w drodze uchwały, może uznać zastrzeżenie:

1) za zasadne,

2) za niezasadne.

Komisja może wezwać posła do wyjaśnienia wątpliwości powstałych w toku postępowania.

Komisja, po rozpatrzeniu sprawy i stwierdzeniu naruszenia przez posła "Zasad etyki poselskiej", może w drodze uchwały:

1) zwrócić posłowi uwagę,

2) udzielić posłowi upomnienia,

3) udzielić posłowi nagany.

Uchwały Komisji podaje się do wiadomości publicznej.

Uchwałę, o której mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, Komisja podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków.

270. Skład, kompetencje i tryb działania Komisji ds. Służb Specjalnych.

W skład Komisji do Spraw Służb Specjalnych wchodzi nie więcej niż 9 posłów. Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu, w drodze uchwały, ustala liczbę członków Komisji do Spraw Służb Specjalnych. Zgłoszenia kandydatów na członków Komisji dokonują przewodniczący klubów poselskich lub grupy co najmniej 35 posłów. Zgłoszenie składa się Marszałkowi Sejmu. Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu zgłoszony po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, wybiera skład osobowy Komisji w głosowaniu łącznym.

Pierwsze posiedzenie Komisji do Spraw Służb Specjalnych zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu. Na posiedzeniu tym Komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący i do dwóch zastępców.

Uchwały Komisji zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby członków Komisji.

Posiedzenia Komisji do Spraw Służb Specjalnych są zamknięte. Posiedzenia wspólne odbywane z innymi komisjami mogą być jawne.

Komisja uczestniczy, w sprawach dotyczących służb specjalnych, w postępowaniu z projektami ustaw budżetowych i innymi planami finansowymi państwa oraz w rozpatrywaniu sprawozdań z ich wykonania, przedstawiając opinię właściwym komisjom.

Komisja do Spraw Służb Specjalnych uchwala projekt regulaminu Komisji określającego szczegółowy tryb działania i pracy Komisji oraz podejmowania przez nią rozstrzygnięć, w szczególności zasady sprawowania funkcji przewodniczącego Komisji i jego zastępcy.

Służbami specjalnymi w rozumieniu niniejszego Regulaminu są: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu, Służba Kontrwywiadu Wojskowego, Służba Wywiadu Wojskowego oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne.

271. Skład, kompetencje i tryb działania Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej.

Do jej zadań należy prowadzenie postępowania w sprawie badania zasadności skierowanych do niej wniosków wstępnych o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej, podejmowanie uchwał w tym przedmiocie oraz przedstawianie Sejmowi sprawozdań z przeprowadzonych prac

Komisja, po wstępnym zapoznaniu się ze zgłoszonymi zarzutami oraz wyjaśnieniami i wnioskami osoby objętej zarzutami, określa zakres i sposób przeprowadzenia postępowania dowodowego. Osoba objęta wstępnym wnioskiem oraz jej obrońca mogą brać udział w posiedzeniach Komisji, na których przeprowadza się postępowanie dowodowe, oraz w czynnościach podejmowanych z upoważnienia Komisji.

Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej wraz ze sprawozdaniem przedstawia Sejmowi wnioski w sprawie wyboru przez Sejm oskarżycieli.

272. Pozycja ustrojowa, kompetencje i funkcjonowanie sejmowej komisji śledczej.

Projekt uchwały w sprawie powołania komisji śledczej może być wniesiony przez Prezydium Sejmu lub co najmniej 46 posłów. Do projektu dołącza się uzasadnienie wskazujące potrzebę i cel powołania komisji.

Po powołaniu komisji śledczej Sejm wybiera jej skład osobowy. Kandydaci na członków komisji śledczej zgłaszani są Marszałkowi Sejmu przez przewodniczących klubów i kół wchodzących w skład Konwentu Seniorów. Kandydatów zgłasza się w liczbie określonej przez Prezydium. Prezydium Sejmu doręcza listę zgłoszonych kandydatów posłom.

O terminie i porządku dziennym posiedzenia komisji śledczej zawiadamia się członków komisji oraz Prezydium Sejmu

Komisja przekazuje Marszałkowi Sejmu sprawozdanie ze swojej działalności.

Marszałek Sejmu zarządza drukowanie i doręczenie posłom sprawozdania komisji śledczej.

273. Tryb powołania członków komisji sejmowych i senackich ich organów.

1. Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, w drodze uchwały, wybiera skład osobowy poszczególnych komisji.

2. Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu; na posiedzeniu tym komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący oraz zastępcy przewodniczącego. Komisja powołuje i odwołuje członków prezydium w głosowaniu jawnym większością głosów. Wniosek o odwołanie członka prezydium komisji może być rozpatrzony nie wcześniej niż 3 dnia i nie później niż 30 dnia od dnia jego złożenia. Rezygnacja członka prezydium z funkcji następuje z dniem złożenia przez niego Marszałkowi Sejmu pisemnego oświadczenia w tej kwestii.

Senat

Przewodniczących i członków komisji wybiera i odwołuje Senat.

Marszałek Senatu z inicjatywy własnej lub Prezydium Senatu, a także na wniosek co najmniej czterech przewodniczących komisji zwołuje posiedzenie przewodniczących komisji Senatu. Posiedzenia przewodniczących komisji Senatu służą koordynacji współpracy między komisjami, wskazywaniu potrzebnych inicjatyw ustawodawczych oraz rozpatrywaniu innych spraw przedstawionych przez Marszałka, Prezydium Senatu lub przewodniczących komisji.

274. Procedura działania komisji sejmowych i senackich.

275. Uprawnienia kontrolne komisji sejmowych.

komisja może żądać informacji, wyjaśnień, może to być podstawą podejmowania uchwał przez komisje. Ale trzeba tez pamiętać o składzie politycznym komisji który jest odzwierciedleniem proporcjonalnie układu sił w Sejmie i tego się nie da wyeliminować.. należy pamiętać o tym że przepisy regulaminów parlamentarnych muszą umożliwiać opozycji która jest mniejszością realne instrumenty do działania i to się mieści w zakresie funkcji kontrolnej. Regulaminy muszą uwzględniać wyrównywanie pozycji dla mniejszości- opozycji. Chodzi o gwarancje dla przedstawienia swoich projektów w porządku dziennym, prawo zabierania głosów proporcjonalnie do posiadanych mandatów czyli czas w którym się dysponuje w wystąpieniach zwłaszcza klubowych. Nie może być sytuacji że dominacja rządzących spycha na margines opozycję. Porozumienie tych instytucji czasami może zapewnić realne działania. Bardzo wiele zależy też od kultury politycznej. Tutaj dopiero widać jak daleko rozwinięte są zachowania polityczne, na jakich wzorcach są oparte.

276. Zasady dotyczące posiedzeń izb parlamentarnych

– sposób funkcjonowania parlamentu

* 2 zasady:

→ sesyjność – parlament obraduje na sesjach (z reguły kilkumiesięcznych) przewaSnie zwoływanych przez głowę państwa, a w okresie międzysesyjnym jedynie tzw. sesje nadzwyczajne. Prawo to dawało głowie

pastwa duSe moSliwości, ale obecnie terminy te przewaSnie są ściśle określony, ograniczając tą swobodę.

W ramach sesji posiedzenia zwołuje prezydium lub przewodniczący. Występuje w większości państw, a w Polsce do 1989 r.; 39

→ permanencja – kadencja ma charakter jednolity, a posiedzenia moSe zwoływać

prezydium/przewodniczący w kaSdym momencie (bez wpływu na to przez głowę państwa). W Polsce od noweli kwietniowej, obecnie w art. 109;

* posiedzenia – trwa do wypełnienia porządku dziennego (czasem przerywane kilkudniowymi przerwami).

Istnieje tradycja wakacji parlamentarnych. Wg regulaminu (system wprowadzono w 10.1997):

→ terminy ustala prezydium po opinii Konwentu Seniorów lub cała izba, ale zwołanie posiedzenia należy do Marszałka;

→ ustalenie porządku dziennego – przez Marszałka po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów. Kluby, koła

i grupy min. 15 posłów mogą składać wnioski o uzupełnienie porządku, na temat których jednomyślnie

wypowiada się Konwent;

→ w razie braku jednomyślności Konwentu przeprowadza się głosowanie w izbie nad zmianą porządku

Obrad

277. Obrady Sejmu i Senatu.

W Sejmie - Posiedzenie Sejmu to zgromadzenie pełnego jego składu (460 posłów) w celu obradowania nad sprawami będącymi przedmiotem prac Sejmu, a w szczególności uchwalaniem ustaw.

Posiedzenia Sejmu odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub terminie określonym uchwałą samego Sejmu. W praktyce posiedzenia odbywają w tzw. tygodniach posiedzeń, między którymi posiedzeń się nie zwołuje ( posłowie mają wówczas czas na wykonywanie swych obowiązków poselskich w ich okręgach wyborczych). Jednak posiedzenie można w razie potrzeby zwołać w każdej chwili.

Posiedzenia Sejmu otwiera i zamyka Marszałek Sejmu trzykrotnie uderzając laską marszałkowską o podłogę.

Czas trwania posiedzenia jest ściśle związany z porządkiem dziennym posiedzenia, czyli zestawieniem spraw, jakimi Sejm ma zająć się na danym posiedzeniu. Posiedzenie trwa bowiem tak długo, dopóki porządek dzienny nie zostanie wyczerpany, a tym samym omówione zostaną wszystkie zaplanowane w porządku np. projekty ustaw. Jako, że terminy posiedzeń obejmują tylko kilka dni, a plan prac jest bardzo rozbudowany, często zdarza się, że Sejm obraduje do późnych godzin nocnych.

Porządek dzienny posiedzenia jest ustalany przez Marszałka Sejmu, po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów. W przypadku gdyby ta opinia nie była jednolita, w spornych punktach rozstrzyga Sejm w drodze głosowania.

W Senacie - Senat zbiera się zwykle co dwa tygodnie.

Przed rozpoczęciem obrad senatorowie przyjmują porządek posiedzenia, który powstaje w wyniku wcześniejszych prac prezydium senatu. Na jednym posiedzeniu Senat pracuje nad kilkoma ustawami przekazanymi przez Sejm.

Senatorowie wysłuchują sprawozdań z prac komisji senackich. Po wystąpieniach senatorów sprawozdawców Senat przystępuje do dyskusji. Prawo czynnego uczestniczenia w obradach mają senatorowie, prezydent oraz przedstawiciele rządu.

W dyskusji uczestniczą senatorowie zapisani do głosu na liście mówców prowadzonej przez sekretarza. Poza kolejnością marszałek może udzielić głosu sprawozdawcy i przewodniczącemu komisji, która przygotowała sprawozdanie. Prezydentowi, prezesowi Rady Ministrów i członkom rządu udziela głosu w każdym momencie.

Po wyczerpaniu listy mówców i zamknięciu dyskusji marszałek ogłasza głosowania.

Wyniki głosowań odczytywane są przez marszałka. Wyświetlane są również na tablicach elektronicznych znajdujących się w sali posiedzeń. Po ogłoszeniu, wyniki nie podlegają dyskusji.

Senat podejmuje uchwałę w sprawie ustawy, która rozpatrywana

278. Policja sesyjna i tryb jej wykonywania.

279. Zasady głosowania w Sejmie i Senacie.

W Sejmie - Aby jednak Sejm mógł w ogóle skutecznie podejmować decyzje w głosowaniu, konieczna jest obecność określonej liczby posłów na sali posiedzeń. Warunek ten nosi nazwę kworum, a co do zasady oznacza, że na sali musi znajdować się przynajmniej połowa ogólnej liczby posłów, tzn. 230. Do kworum nie są jednak wliczani posłowie, którzy będąc na sali nie podjęli żadnej decyzji (nie zagłosowali ani „za”, ani „przeciw” ani „wstrzymuję się”).

Głosowanie jest jawne i odbywa się poprzez podniesienie ręki przez posła oraz wykorzystanie przez niego jednocześnie specjalnego urządzenia do głosowania. Poseł korzysta z niego po użyciu osobistej karty magnetycznej, w której zakodowane są dane dotyczące posła.

W przypadku awarii urządzeń, Marszałek Sejmu może zarządzić głosowanie przez podniesienie ręki i obliczenie głosów przez sekretarzy.

Istnieje też możliwość głosowania imiennego, jeśli tak zadecyduje Sejm, a polega ono na tym, że posłowie po kolei, w porządku alfabetycznym, wrzucają imienne kartki do specjalnej urny.

Wyniki głosowania ogłasza Marszałek Sejmu po obliczeniu głosów. Jeżeli jednak wynik głosowania budzi wątpliwości posłów, Sejm, na wniosek 30 posłów, może dokonać tzw. reasumpcji głosowania, czyli powtórzyć głosowanie.

Dla końcowej decyzji Sejmu ważne znaczenie ma uzyskanie odpowiedniej większości głosów. Możemy wyróżnić następujące rodzaje większości, które obowiązują w zależności od „wagi” podejmowanych przez izbę rozstrzygnięć:

większość prosta

zwykła, gdy głosów „za” jest więcej niż „przeciw”

W tym przypadku może się teoretycznie zdarzyć, iż ustawa zostanie uchwalona przy jednym głosie „za”, braku głosów „przeciw” i 229 głosach wstrzymujących się. Natomiast równa ilość głosów „za” i „przeciw” oznacza, że uchwała/ustawa nie została przyjęta.

bezwzględna, gdy głosów „za” jest więcej niż suma głosów „przeciw” oraz „wstrzymujących się”

Głosy wstrzymujące się utrudniają tutaj uzyskanie większości, ponieważ sumują się z głosami przeciw. Warto tez nadmienić, iż nie jest więc prawdą, że większość bezwzględna to poparcie 50% plus jeden głosujący, bowiem sprawdza się ta formuła tylko w przypadku parzystej liczby osób głosujących.

Wymóg bezwzględnej większości istnieje np. w przypadku odrzucania przez Sejm poprawek Senatu do ustaw lub dla uchwalenia wotum zaufania Radzie Ministrów.

większość kwalifikowana, gdy przepisy prawa ustalają szczególną proporcję wymaganą do podjęcia ustawy/uchwały (np. 2/3 lub 3/5)

Przepisy Konstytucji przewidują taką większość dla decyzji o szczególnym znaczeniu i szczególnej wadze, ze względu na to, iż większość taką trudno jest uzyskać. Dotyczy to m.in. uchwały o skróceniu kadencji Sejmu, do podjęcia której potrzebne jest uzyskanie większości 2/3 ustawowej liczby posłów (tj. co njmniej 307 głosujących za) lub przypadku ponownego uchwalenia ustawy zawetowanej przez Prezydenta (większość 3/5 w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów)

W Senacie - Każdy senator otrzymuje na czas trwania kadencji elektroniczną kartę do głosowania. Jest ona niezbędna do udziału w głosowaniach. Wszystkie miejsca senatorskie w sali posiedzeń wyposażone są w pulpity z elektroniczną aparaturą. Zajmując swoje miejsce w sali posiedzeń, senator wsuwa kartę do czytnika i tym samym może wziąć udział w głosowaniach. W odpowiednich momentach korzysta w przycisków: obecny, za, przeciw, wstrzymał się od głosu. Zliczone głosy wyświetlane są na tablicach elektronicznych i marszałek prowadzący posiedzenie ogłasza wynik głosowania. Jednocześnie tworzony jest wydruk, zawierający listę nazwisk obecnych na posiedzeniu senatorów z informacją jak głosowali. Tym sposobem podejmowana jest większość decyzji przez senatorów.

Natomiast w sprawach personalnych większość głosowań jest tajna i odbywa się przy użyciu opieczętowanych kart do głosowania, które następnie wrzuca się do urny.

280. Tryb reasumpcji głosowań w parlamencie RP.

Powtórzenie głosowania dokonywane w przypadku, gdy wynik głosowania budzi uzasadnione wątpliwości; wniosek może być zgłoszony wyłącznie na posiedzeniu, na którym odbyło się głosowanie; Sejm o reasumpcji głosowania rozstrzyga na pisemny wniosek co najmniej 30 posłów; reasumpcji nie podlegają wyniki głosowania imiennego.

281. Pozycja ustrojowa oraz kompetencje Zgromadzenia Narodowego.

Senat i Sejm tworzą wspólnie Zgromadzenie Narodowe. Uprawnienia Zgromadzenia Narodowego to:

a) Odebranie przysięgi od nowo wybranego prezydenta,

b) Orzekanie o trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, 2/3 ustawowej liczby

c) Postawienie prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, wniosek 140 członków ZN, 2/3 głosów ustawowej liczby

d) Wysłuchanie orędzia prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego

e) Uchwalenie regulaminu ZN

282. Zasada dyskontynuacji prac parlamentu i wyjątki od niej

Zasada dyskontynuacji - zwyczajowa zasada, zgodnie z którą parlament, który kończy swoją kadencję zamyka wszystkie sprawy nad którymi pracował (niezależnie od tego, na jakim etapie się znajdują) i nie przekazuje ich nowemu parlamentowi. Wyjątki od tej zasady dotyczą:

· projektu ustawy z inicjatywy obywatelskiej

· sprawozdań sejmowej komisji śledczej

· postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej

· postępowań w Komisji do Spraw Unii Europejskiej

283. Funkcje Sejmu i Senatu.

1. Funkcje parlamentu.

a) funkcja ustrojodawcza – parlament może ustalać lub zmieniać ustrój polityczny, społeczny lub ekonomiczny państwa i dokonywać zmian w obowiązującej konstytucji.

b) funkcja ustawodawcza – parlament może regulować określone sfery życia społecznego za pomocą ustawy. Procedura uchwalania ustaw (droga legislacyjna) rozpoczyna się w momencie wniesienia projektu ustawy przez uprawniony do tego podmiot. Inicjatywa ustawodawcza, czyli prawo wnoszenia projektów ustaw przysługuje:

O grupie co najmniej 15 posłów oraz komisjom sejmowym,

O Senatowi,

O Prezydentowi,

O Radzie Ministrów,

O grupie co najmniej 100 000 obywateli posiadających prawa wyborcze.

Projekt ustawy jest rozpatrywany w trzech czytaniach. W ramach pierwszego czytania Sejm może projekt odrzucić lub skierować go do prac w komisji (komisjach). Drugie czytanie polega na rozpatrywaniu sprawozdań z prac komisji i zgłaszaniu poprawek do ustawy. Trzecie czytanie to głosowanie nad poprawkami i ostatecznym projektem ustawy (ustawy uchwala się zwykłą większością głosów). Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy do czasu zakończenia drugiego czytania.

Uchwalona przez Sejm ustawa trafia do Senatu. Senat może:

O przyjąć ustawę w brzmieniu uchwalonym przez Sejm,

O zgłosić poprawki,

O odrzucić ustawę w całości.

Senat dysponuje ograniczonym czasem na sformułowanie zastrzeżeń: ustawa zwykła - 30 dni, ustawa budżetowa – 7 dni. W przypadku zgłoszenia poprawek lub odrzucenia ustawy przez Senat ustawa wraca do Sejmu. Sejm może przyjąć ustawę w brzmieniu poprzednio przez siebie uchwalonym (mimo zastrzeżeń ze strony Senatu) bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Po zakończeniu postępowania w parlamencie Marszałek Sejmu przekazuje Prezydentowi do podpisu uchwaloną ustawę. Prezydent w ciągu 21 dni może:

O podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP,

O wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, Prezydent musi ją podpisać. Natomiast jeżeli Trybunał Konstytucyjny uzna ustawę za niezgodną z Konstytucją, Prezydent odmawia jej podpisania (jeśli niezgodność z Konstytucją dotyczy tylko poszczególnych przepisów ustawy, Prezydent, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne
z Konstytucją lub zwraca ustawę do Sejmu w celu usunięcia niezgodności),

O skierować ustawę do ponownego rozpatrzenia przez Sejm (weto prezydenckie)

Jeśli Prezydent zawetuje ustawę, Sejm może ją uchwalić kwalifikowaną większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Następnie ustawa wraca do Prezydenta, który ma 7 dni na podpisanie jej i zarządzenie jej publikacji w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją.

c) funkcja kontrolna – przysługuje tylko Sejmowi, który ma prawo kontrolowania rządu i innych organów państwowych. Może to czynić, korzystając z następujących sposobów działania:

O wotum zaufania – uchwała wyrażająca poparcie dla polityki lub programu działania rządu, podejmowana po dyskusji w Sejmie nad exposé Premiera.

O wotum nieufności – odmowa poparcia dla dotychczasowej Rady Ministrów lub konkretnego ministra. Wniosek w tej sprawie mogą zgłosić tylko posłowie, a wotum musi być uchwalone bezwzględną większością głosów. W przypadku wotum nieufności dla Rady Ministrów musi zostać uchwalone tzw. konstruktywne wotum nieufności tzn. takie, które prowadzi do wyboru nowego Prezesa Rady Ministrów i powierzenia mu misji utworzenia rządu.

O absolutorium – zatwierdzenie działalności finansowej rządu w określonym czasie i uznanie jej za prawidłową. Nieudzielenie absolutorium oznacza, że rząd naruszył ustawę budżetową, co może skutkować dymisją rządu lub pociągnięciem winnych ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej.

O zapytania i interpelacje poselskie – formy, w jakich posłowie mogą zwracać się do członków Rady Ministrów o udzielenie informacji w określonej sprawie. Zapytany musi odpowiedzieć na piśmie w terminie 21 dni lub ustnie na posiedzeniu Sejmu.

Sejm rozpatruje również sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli z kontroli planowanych lub przeprowadzonych na zlecenie Sejmu, coroczne sprawozdania Rzecznika Praw Obywatelskich o stanie przestrzegania praw obywateli i ich wolności, informacje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

d) funkcja kreacyjna – Sejm i Senat mogą tworzyć różne organy państwowe. Uprawnienia kreacyjne Sejmu i Senatu nie są jednakowe. Sejm posiada następujące uprawnienia kreacyjne:

O udział w tworzeniu rządu przez udzielenie mu wotum zaufania,

O wybór Prezesa Rady Ministrów po odmowie udzielenia zaufania Radzie Ministrów formowanej przez Prezesa desygnowanego przez Prezydenta (pierwsza procedura rezerwowa),

O wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego i składu Trybunału Stanu (oprócz przewodniczącego, którym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego),

O powoływanie na wniosek Prezydenta Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

O wybór Prezesa Najwyższej Izby Kontroli (za zgodą Senatu)

O wybór Rzecznika Praw Obywatelskich (za zgodą Senatu)

O wybór Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej,

O wybór Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,

O wybór czterech członków Krajowej Rady Sądownictwa,

O wybór czterech członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

O wybór trzech członków Rady Polityki Pieniężnej.

Senat posiada następujące uprawnienia kreacyjne:

O udział w powoływaniu Prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Rzecznika Praw Obywatelskich,

O wybór dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

O wybór dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa,

O wybór trzech członków Rady Polityki Pieniężnej.

284. Udział parlamentu w procedurze ratyfikacji umów międzynarodowych.

W Polsce, zgodnie z Konstytucją RP, ratyfikacja umów międzynarodowych, przekazujących niektóre kompetencje organów władzy państwowej organom międzynarodowym, zastrzeżona jest dla Prezydenta RP, po uprzedniej zgodzie wyrażonej w formie ustawy podjętej kwalifikowaną większością głosów przez Sejm i Senat lub w wiążącym referendum ogólnokrajowym.

Decyzję o wyborze formy wyrażenia zgody na ratyfikację przez Prezydenta RP umowy międzynarodowej podejmuje Sejm mocą uchwały podjętej bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy konstytucyjnej liczby posłów.

Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów ^[1], w obecności co najmniej połowy konstytucyjnej liczby posłów, oraz przez Senat większością 2/3 głosów ^[1], w obecności co najmniej połowy konstytucyjnej liczby senatorów.

„Duża” ratyfikacja”.

Prezydent ratyfikuje umowę dopiero po uzyskaniu zgody parlamentu, wyrażonej w ustawie. Art. 89 Konstytucji RP wymaga takiej procedury w pięciu sytuacjach, a mianowicie gdy umowa dotyczy:

· pokoju, sojuszu, układu politycznego lub wojskowego

· nakłada znaczące obciążenie finansowe

· praw, wolności lub obowiązków obywatelskich zapisanych w Konstytucji

· przystąpienia do organizacji międzynarodowej

· spraw uregulowanych w ustawie lub takich, w których Konstytucja wymaga ustawy.

285. Instytucje ustrojowe realizujące funkcję kontrolną Sejmu.

Pierwsza z nich dotyczy przede wszystkim działalności Rady Ministrów (art.95, ust.2), w praktyce wyraża się m.in.w możliwości skierowania interpelacji i zapytań poselskich , na które Prezes Rady Ministrów i pozostali jej członkowie mają obowiązek udzielić odpowiedzi w ciągu 21 dni, w kontroli wykonywania budżetu, w prawie kierowania dezyderatów do organów rządowych, w wysłuchiwaniu sprawozdań z działalności organów państwowych.
Sejm dysponuje też prawem powołania – w celu zbadania sprawy – komisji śledczej. Po wejściu Polski do UE funkcje kontrolne Sejmu wobec rządu wynikają także z ustawy z 11 marca 2004r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem ws.związanych z członkostwem RP w UE.

286. Funkcja kreacyjna Sejmu i Senatu.

Funkcja kreacyjna – polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu organów konstytucyjnych państwa oraz osób, które wchodzą w skład tych organów.

Przede wszystkim, Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.

Sejm powołuje również członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej, a za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych, a na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

287. Zasady realizacji funkcji europejskiej Sejmu i Senatu.

Podstawowy zakres zadań Sejmu związanych z członkostwem Polski w Unii Europejskiej dotyczy wykonywania prawa Unii Europejskiej. Wykonywanie tego prawa polega w wielu przypadkach na zapewnieniu jego normom skuteczności w krajowym porządku prawnym. W wykonywanie prawa Unii Europejskiej zaangażowany jest cały Sejm. Projekty ustaw, mające na celu wykonanie prawa Unii Europejskiej, mogą zostać skierowane do każdej z komisji sejmowych, przy uwzględnieniu ich merytorycznej właściwości. Projekty ustaw, które nie mają związku z wykonywaniem prawa Unii Europejskiej, mogą zawierać – i bardzo często zawierają – przepisy objęte zakresem jego obowiązywania.

Wykonywanie prawa Unii Europejskiej podporządkowane jest dwóm podstawowym zasadom:

– zasadzie efektywności – działania implementacyjne powinny prowadzić do pełnego osiągnięcia zakładanego

rezultatu

oraz

– zasadzie równoważności – działania implementacyjne powinny zapewniać normom prawa Unii

Europejskiej co najmniej taką samą skuteczność, jaka zapewniona została odpowiednim normom

prawa krajowego.

288. Ukształtowania instytucji inicjatywy ustawodawczej w polskiej Konstytucji.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.

Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania.

289. Tryb wykonania inicjatywy ustawodawczej przez organy władzy wykonawczej.

Prezydent: polega na wniesieniu do Sejmu projektu ustawy wraz z uzasadnieniem przez Prezydenta RP. Pomimo przyznania takiego prawa, Prezydent RP bardzo rzadko z niego korzysta np. w IV kadencji Sejmu tj. 2001-2005 Prezydent skorzystał z prawa inicjatywy ustawodawczej jedynie 19 razy, a w kadencji III 1997-2001 – 18 razy. Prezydentowi RP przysługuje również inicjatywa w zakresie zmiany Konstytucji (art. 235 Konstytucji).

Rada Ministrów: przysługuje całej radzie Ministrów, a nie poszczególnym ministrom czy Prezesowi rady Ministrów. Szczegółowe zasady regulujące przygotowywanie projektów ustaw przez Radę Ministrów, ich uzgadnianie i przyjmowanie przez Radę Ministrów, wnoszenie do Sejmu oraz prezentowanie projektu w pracach w Sejmie regulują ustawa o Radzie Ministrów oraz przyjęty na jej podstawie Regulamin pracy Rady Ministrów. Należy również podkreślić, iż w niektórych sprawach Rada Ministrów ma szczególne uprawnienia, jeżeli chodzi o inicjatywę ustawodawczą. Są to m.in.: 1) możliwość uznania niektórych projektów wnoszonych przez Radę Ministrów za pilne (art. 123 Konstytucji). Uprawnienie to nie dotyczy projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. 2) wyłączna inicjatywa ustawodawcza Rady Ministrów w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo (art. 221 Konstytucji).

Ograniczenie inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów stanowi art. 235 Konstytucji, zgodnie z którym Rada Ministrów nie może występować z projektem zmiany Konstytucji.

290. Tryb wykonywania inicjatywy ustawodawczej „z wnętrza” parlamentu.

Inicjatywa poselska - szczegółowe regulacje w tym zakresie zawiera Regulamin Sejmu, zgodnie z którym (art. 32 ust. 2) inicjatywę poselską mogą wykonywać komisje sejmowe oraz grupa co najmniej 15 posłów. Posłowie dość często korzystają z tego uprawnienia. Posłom (co najmniej 1/5 składu tj. 92 posłów) przysługuje również, zgodnie z art. 235 Konstytucji, inicjatywa w zakresie zmiany Konstytucji.

Inicjatywa Senatu – w odróżnieniu od Sejmu, senacka inicjatywa ustawodawcza przysługuje wyłącznie całemu Senatowi, a nie poszczególnym Senatorom. Szczegółowe regulacje dotyczące inicjatywy senackiej reguluje Regulamin Senatu. Zgodnie z art. 76 Regulaminu Senatu postępowanie w sprawie inicjatywy senackiej wszczyna się na podstawie wniosku komisji senackiej lub co najmniej 10 senatorów. Do wniosku takiego załącza się projekt ustawy w formie pisemnej wraz z uzasadnieniem. Wniosek taki wraz z projektem składa się na ręce Marszałka Senatu. Marszałek Senatu kieruje zgłoszony projekt do prac. Po zakończeniu prac Senat przyjmuje uchwałę o wniesieniu inicjatywy ustawodawczej do Sejmu. Uchwałę taką Marszałek Senatu przekazuje Marszałkowi Sejmu.

293.  Obywatelska inicjatywa ustawodawcza w parlamencie.

Projekt ustawy może być wniesiony przez grupę co najmniej 100 tys. Obywateli posiadających prawa wyborcze, w celu przygotowania projektu i zbierania podpisów tworzy się komitet inicjatywy ustawodawczej, złożony przez grupe 15 obyw. (mają prawo wyborcze bierne). Zbierają oni tysiac podpisów i informują marszałka sejmu o utworzeniu komitetu – od tego momentu projekt ustawy nie może się zmienić. Zbierają resztę podpisów, projekt idzie do marszałka sejmu, pierwsze czytanie odbywa się w ciagu 3 miesiecy od złożenia projektu. Jeśli projekt zostanie złożony a parlament zostanie rozwiązany to jako wyjątek: projekt ustawy z inicjatywy ludowej jest rozpatrywany przez sejm kolejnej kadencji.

294.  Formalne wymogi w stosunku do zgłaszanego projektu ustawy.

Projekt ustawy musi być zaopatrzony w uzasadnienie, które między innymi przedstawia skutki finansowe jej wykonania. Musi też zawierać:

1. Potrzebę i cel wydania ustawy

2. Stan rzeczy w dziedzinie która ma być normowana

3. Różnice pomiedzy stanem obecnym a tanem jaki wprowadzałaby ustawa

4. Skutki społeczne gosp., prawne

5. Źródła finansowania

6. Oświadczenie o zgodności ustawy z prawemu lub że przedmiot sprawy nie jest objęte prawem ue

295.  Postępowanie wstępne z wniesionym projektem ustawy./

praca w komisjach

296.  Przebieg I czytania projektu ustawy.

Pierwsze czytanie, może się odbyć na posiedzeniu plenarnym sejmu lub w komisji sejmowej, obejmuje ono uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy, debatę. Jeśli pierwsze czytanie odbyło się na posiedzeniu sejmu to kończy się ono podjęciem uchwały o skierowaniu projektu do komisji lub o odrzuceniu w całości. Późniejsza praca z projektem toczy sięw komisjach sejmowych.

297.  Przebieg II czytania projektu ustawy.

Po opracowaniu sprawozdania przez komisję odbywa się drugie czytanie, zawsze na posiedzeniu sejmu. Drugie czytanie obejmuje przedstawienie sprawozdania komisji, przeprowadzenie debaty na temat zmian i poprawek, wniosków, odrzucenie poprawek komisji.

298.  Przebieg III czytania projektu ustawy.

Jeśli projektu nie skierowano ponownie do komisji rozpoczyna się trzecie czytanie, które obejmuje przedstawienie stanowiska komisji lub posła sprawozdawcy wobec zgłaszanych poprawek i wniosków oraz głosowanie.

299.  Wysłuchanie publiczne w procesie ustawodawczym.

Jest to przedstawienie w ramach komisji stanowiska wobec projektu ustawy przez podmioty, które zgłosiły zainteresowanie pracami nad projektem ustawy. Innymi słowami: przekazanie informacji społeczeństwu o projekcie ustawy i komentarzy komisji.

300.  Postępowanie z ustawą w Senacie.

Prace senatu są pod ścisłą ramą czasową- ma on 30 dni na wprowadzenie poprawek, zatwierdzeniu całości projektu. Jeżeli w tym czasie senat nie podejmie żadnej uchwały odnoszącej się do projektu ustawy to uważa się, że senat nie chce wprowadzać żadnych zmian (senat przyjmuje projekt ustawy w brzmieniu ustanowionym przez sejm)

301.  Rozpatrzenie propozycji Senatu w stosunku do ustawy przez Sejm.

Wszelkie zmiany lub ich brak są rozpatrywane przez sejm, który podejmuje uchwałę odrzucającą lub potwierdzającą poprawki wniesione przez senat.

302.  Odrębności procedury ustawodawczej w stosunku do projektów pilnych.

Polega na tym, że Rada Ministrów i tylko ona, może określić uchwalony przez siebie projekt ustawy jako pilny. Tryb pilny nie jest dopuszczalny wobec projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta RP, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwości władz publicznych oraz kodeksów. Marszałek Sejmu, nadając bieg projektowi ustawy wniesionemu do Sejmu przez Radę Ministrów w trybie art. 123 Konstytucji, zwanemu dalej "pilnym projektem ustawy", ustala jednocześnie orientacyjny kalendarz prac w Sejmie nad projektem. Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, może zwrócić Radzie Ministrów pilny projekt ustawy w celu uzupełnienia, jeżeli uzasadnienie dołączone do projektu jest niekompletne.

Pierwsze czytanie pilnego projektu ustawy przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub komisji. Marszałek Sejmu może zarządzić przeprowadzenie pierwszego czytania bez zachowania terminu określonego dla pierwszego czytania ustaw. Pilny projekt ustawy Marszałek Sejmu wprowadza do porządku dziennego posiedzenia Sejmu, najbliższego po zakończeniu prac komisji. Przed rozpoczęciem drugiego czytania Rada Ministrów może wycofać klauzulę pilności.

Drugie czytanie pilnego projektu ustawy obejmuje: przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty i zgłaszanie poprawek. Marszałek Sejmu odmawia poddania pod głosowanie poprawki dotyczącej pilnego projektu ustawy, która uprzednio nie była przedstawiona komisji w formie pisemnej.

Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia uchwalenia przez Sejm ustawy pilnej, Marszałkowi Senatu i Prezydentowi, potwierdzony swoim podpisem, tekst uchwalonej ustawy. Uchwałę Senatu zawierającą propozycję dokonania określonych zmian w uchwalonej przez Sejm ustawie pilnej lub jej odrzucenia Sejm rozpatruje na posiedzeniu najbliższym po jej doręczeniu. Tekst ustawy pilnej, ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu, Marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia jej uchwalenia.

W postępowaniu w sprawie ustawy pilnej, której podpisania Prezydent odmówił, Prezydium Sejmu tak określa tok prac nad wnioskiem Prezydenta o ponowne rozpatrzenie ustawy pilnej, aby od dnia wpłynięcia wniosku Prezydenta do dnia ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy przez Sejm nie upłynęło więcej niż 7 dni.

303. Odrębności procedury ustawodawczej w stosunku do projektu budżetu i ustaw około budżetowych.

§ Rada Ministrów ma wyłączność inicjatywy ustawodawczej

§ Senat nie ma możliwości odrzucenia ustawy

§ Prezydent nie dysponuje prawem veta

*Budżet państwa to plan finansowy państwa w formie zestawienia prognoz na następny rok budżetowy o dochodach i wydatkach rządowych. Sporządzony przez rząd projekt budżetu i zatwierdzony (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej. Uchwalenie i rozpatrywania przez Sejm projektów ustaw odbywa się według ściśle określonych procedur budżetowych, które obejmują kolejne następujące po sobie fazy postępowania nazywane tradycyjnie "czytaniami"(III)

Regulamin Sejmu RP uchwalony uchwała z dnia 30 lipca 1992 roku (z późniejszymi zmianami), przewiduje rozpatrywanie projektów ustaw w trzech czytaniach. Szczególny charakter ustawy budżetowej przejawia się w tym, że zawarte w niej normy mają charakter konkretny i indywidualny, a ich obowiązywanie jest ograniczone do odcinka czasu określonego rokiem budżetowym. Szczególny tryb postępowania związany jest również z faktem, konstytucyjnego ograniczenia do 4 miesięcy (zgodnie z art. 225 Konstytucji) od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej, czasu trwania postępowania ustawodawczego. W tym czasie ustawa ma być przedłożona Prezydentowi RP do podpisu. W przeciwnym przypadku prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

I czytanie odbywa się na zebraniu plenarnym (a nie jak zwyczajowo- w komisji)

304. Odrębności procedury ustawodawczej w stosunku do projektów wykonujących prawo unijnego.

Konstytucje państw demokratycznych, w tym RP, uznają ratyfikowane umowy międzynarodowe za część porządku krajowego i za podlegające bezpośredniemu stosowaniu, chyba że stosowanie to uzależnione jest od wydania ustawy. STOSOWANIE BEZPOŚREDNIE oznacza, iż treści umowy międzynarodowej nie trzeba transformować na treść ustawy wewnątrzkrajowej.

Podstawowym warunkiem obowiązywania umowy jest jej ratyfikacja- istotnie prawna czynność konwencjonalna w Polsce dokonywana przez uprawniony konstytucyjne organ, mocą której podpisaną umowę uznaje się za ostatecznie wiążącą. W Polsce dokonuje jej prezydent, nie jest to jego prerogatywa, więc wymaga kontrasygnaty premiera.

1) umów, których ratyfikacja nie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

a. prezydent podpisuje

b. premier jedynie zawiadamia sejm

2) umowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, treść umowy dotyczy:

pokoju, sojuszy, układów politycznych/wojskowych

wolności, praw i obowiązków w Konstytucji

członkostwa RP w organizacji międzynarodowej

znacznego obciążenia pod względem finansowym

spraw regulowanych w ustawie lub w których Konstytucja RP wymaga ustawy- ten typ umów ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli nie da się pogodzić tej ustawy z umową

3) umowy, które wymagają zgody na ratyfikację wyrażonej w szczególnym trybie. Chodzi o umowy w wyniku których państwo polskie przekazuje organizacji międzynarodowej kompetencje organów władzy państwowej

a. ratyfikacja po zgodzie wyrażonej w ustawie przez każdą z izb oddzielnie większością 2/3 głosów przy quorum wynoszącym połowę ustawowej liczby posłów każdej z izb.

b. Alternatywnie można rozpisać referendum ogólnokrajowe(o wyborze drogi decyduje sejm uchwałą)

Akty wtórne prawa wspólnotowego

1) rozporządzenia- ujednolicają przepisy prawa w krajach wspólnotowych UE

a. wiążące

b. normy generalne i abstrakcyjne

c. obowiązuja bezpośrednio

2) dyrektywy – wiążące, lecz nie tak bezpośrednio, co rozporządzen

a. wskazują stany rzeczy, która mają być osiągnięte drogą wprowadzenia przez państwo rzeczy, które mają być osiągnięte poprzez implementacje dyrektywy( wprowadzenie przez państwo odpowiednich regulacji z zakresu prawa powszechnie obowiązującego)

3) decyzje- indywidualne i konkretne

4) zalecenia i opinie: niewiążące, soft law

Zwyczaje międzynarodowe także mogą być podstawą aktów stosowania prawa przez organy władzy publicznej, np. sądy.

305. Dostosowywanie ustawy do orzeczenia TK o jej częściowej niekonstytucyjności.

Prezydent, jeśli ma wątpliwości prawne co do ustawy uchwalonej przez parlament, może złożyć wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Jeśli jednak skorzysta z tego uprawnienia, nie może już zastosować weta ustawodawczego. Po rozpatrzeniu sprawy Trybunał orzeka, czy ustawa jest zgodna z Konstytucją. Jeśli Trybunał uzna ustawę za zgodną z konstytucją, Prezydent ma bezwzględny obowiązek jej podpisania. Jeśli zaś orzeknie o niezgodności całej ustawy głowa państwa musi odmówić jej podpisania. Może się również zdarzyć, że Trybunał orzeknie, iż tylko niektóre przepisy są niezgodne z Konstytucją. Jeśli te przepisy nie są nierozerwalnie związane z ustawą, wtedy Prezydent, po uzyskaniu opinii Marszałka Sejmu, może ją podpisać z pominięciem tych przepisów, albo zwrócić Sejmowi ustawę „w celu usunięcia niezgodności”. W takim przypadku ustawą zajmuje się ponownie Sejm, a następnie Senat, a ich głównym zadaniem jest taka zmiana przepisów, aby były one zgodne z Konstytucją. Po ich przepracowaniu poprawiona ustawa jest ponownie przekazywana Prezydentowi do podpisu.

306. Postępowanie w sprawie zmiany konstytucji.

Zmiana konstytucji, rewizja dotychczasowych postanowień zawartych w konstytucji lub wydanie nowych norm konstytucji w trybie przewidzianym dla zmian konstytucji. W razie zmian konstytucji postępowanie ustawodawcze odbiega od przyjętego dla ustaw zwykłych (legislacja). Odrębność wynika z doniosłości konstytucji jako aktu ustanawiającego ustrój państwa i polega na ustanowieniu innego kręgu podmiotów prawnych występujących z inicjatywą ustawodawczą oraz szczególnym postępowaniu legislacyjnym. Celem takich działań jest utrudnienie zmian ustawy zasadniczej i pośrednio stabilizacja systemu władzy w państwie.

W polskim ustroju projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów (tj. co najmniej 92), Senat lub Prezydent RP. Zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Następnie Senat musi ją potwierdzić, w takim samym brzmieniu, w ciągu 60 dni, większością bezwzględną (większość głosów). Jeśli zmiana dotyczy rozdziału I (“Rzeczpospolita”), II (“Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”) lub XII (“Zmiana konstytucji”) Konstytucji RP, podmioty uprawnione do występowania z inicjatywą zmiany konstytucji mogą zażądać, w terminie 45 dni (od dnia uchwalenia ustawy przez Senat) przeprowadzenia referendum. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, gdy opowiedziała się za nią większość głosujących. Po zakończeniu trybu legislacyjnego Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę, który ją podpisuje w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

307. Postępowanie uchwałodawcze w Sejmie i Senacie.

· Postępowanie uchwałodawcze w sejmie- zasady odróżniające ja od ustawodawczego:

· Projekt uchwały może wnieść: Prezydium Sejmu, komisje sejmowe, min. 15 posłów

· Marszałek może zażądać dołączenie do projektu uzasadnienia, jeśli dotyczy on nałożenia obowiązków na określone podmioty

· Projekt rozpatruje się w dwóch czytaniach

· Posłowie występujący z projektem wybierają z swego grona osobę, która będzie prezentować projekt na forum sejmu

Projekt uchwały Senatu może być wniesiony przez komisję, senatorów lub senatora.

· Marszałek Senatu może zażądać od wnioskodawcy uzasadnienia do projektu uchwały.

· Rozpatrywanie projektów uchwał odbywa się w trzech czytaniach.

· Marszałek Senatu, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może zadecydować o skróceniu terminów, o których mowa w art. 80 ust. 1. --(Pierwsze czytanie przeprowadza się nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia doręczenia senatorom projektu ustawy. Zawiadomienie o posiedzeniu komisji doręcza się wszystkim senatorom nie później niż na 7 dni przed posiedzeniem)

· Do postępowania z projektami uchwał przepisy art. 77 ust. 1, art. 79, art. 80 ust. 1, 2, 4 i 5, art. 81, art. 82 stosuje się odpowiednio.

Art. 77. 1. Wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej wraz z projektem ustawy składa się w formie pisemnej do Marszałka Senatu; wnosząc projekt wnioskodawca wskazuje swego przedstawiciela upoważnionego do reprezentowania go w pracach nad tym projektem.

Art.78.2. Wnioskodawca, do czasu zakończenia drugiego czytania, może wycofać wniesiony przez siebie projekt. Wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej złożony przez co najmniej 10 senatorów uważa się za wycofany również wówczas, gdy liczba senatorów popierających wniosek jest mniejsza niż 10.

308. Pozycja ustrojowa Prezydenta RP.

· Prezydent jest jednoosobowym organem wykonawczym państwa

· W konstytucji określany jest jako najwyższy przedstawiciel RP, gwarantuje ciągłość władzy państwowej, stoi na straży suwerenności, bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium- oznacza to iż jest głową państwa

· Prezydent może odpowiadać wyłącznie przed Trybunałem Stanu i to zarówno za zawinione naruszenie Konstytucji lub ustawy, jak i za przestępstwo, nawet nie mające związku ze sprawowaną funkcją.

309. Prezydent RP jako głowa państwa.

· W konstytucji określany jest jako najwyższy przedstawiciel RP, gwarantuje ciągłość władzy państwowej, stoi na straży suwerenności, bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium

310. Prezydent RP jako organ dualistycznej egzekutywy.

· Powołuje rząd

· Dokonuje zmian w rządzie na wniosek premiera

· Zwołuje w sprawach szczególnej wagi Radę Gabinetową (RM pod przewodnictwem prezydenta, nie posiada kompetencji RM)

· Wystąpienia z wnioskiem do sejmu o pociągnięcie członka RM do odpowiedzialności przed Radą Stanu

311. Zasady i tryb odpowiedzialności Prezydenta RP.

Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Prezydent ponosi wyłącznie odpowiedzialność konstytucyjną, za:

· Delikty konstytucyjne;

1. Naruszenie konstytucji lub ustawy

2. W związku z pełnioną funkcją lub w ramach wykonywania urzędu Prezydenta

3. Zawinione

4. Niebędące przestępstwem

5. Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

· Przestępstwo

· Uchwała Zgromadzenia Narodowego o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia

a) Większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego

b) Wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego

c) Od dnia podjęcia uchwały przez zgromadzenie Narodowe sprawowanie urzędu ulega zawieszeniu

· Kary: pozbawienie odznaczeń, tytułów honorowych, złożenie z urzędu Prezydenta RP, utrata czynnego i biernego prawa wyborczego, zakaz pełnienia określonych stanowisk, pozbawienie uprawnień byłego Prezydenta

312. Zasady i tryb wyboru prezydenta.

Zasady wyboru prezydenta. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest wybierany przez Naród w wyborach bezpośrednich, powszechnych, odbywających się w głosowaniu tajnym. Prezydent jest wybierany na 5 letnią kadencje z możliwością 1 reelekcji. Wymogi:

1. Obywatelstwo Polskie

2. Najpóźniej w dniu wyborów ukończył 35 lat

3. Posiada pełnie praw wyborczych do Sejmu

4. Kandydaturę popiera min 100 tys. Obywateli z czynnym prawem wyborczym do Sejmu

5. Wyraził zgodę

6. Złożył zgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne( zatajenie informacji dyskwalifikuje)

Wybory prezydenckie oparte są o większość bezwzględną( więcej niż połowa)

Tryb wyboru. Zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż 7 miesięcy i nie później niż 6 miesięcy niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego prezydenta. Wyznacza je na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta.

W przypadku opróżnienia urzędu Marszałek Sejmu zarządza wybory nie później niż w 14 dni od opróżnienia urzędu. Wyznacza datę wyborów na dzień wolny od pracy na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 od dnia zarządzenia wyborów. Wybory są zarządzane w drodze postanowienia i podane do publicznej wiadomości i ogłoszone w Dzienniku Ustaw najpóźniej 3 dni od dnia zarządzenia. Nowo wybrany Prezydent składa przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta RP, Koniec kadencji to moment złożenia przysięgi przez nowo wybranego Prezydenta RP. Prezydent wybrany w przypadku opróżnienia urzędu składa przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego w terminie 7 dni od dnia uchwały Sądu Najwyższego o stwierdzeniu ważności wyborów w Dzienniku Ustaw. Obejmuje urząd po złożeniu przysięgi.

Jeżeli w I turze żaden z kandydatów na Prezydenta RP nie uzyskał więcej niż połowy ważnie oddanych głosów 14 dni po pierwszym głosowaniu odbywa się ponowne głosowanie( Dwóch kandydatów z największą liczbą głosów). Jeżeli któryś z dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze w jego miejsce wchodzi kolejny kandydat z największą liczbą głosów pierwszym głosowaniu, data ponownych wyborów odroczona o kolejne 14 dni. Nowo wybranym Prezydentem jest kandydat który uzyskał większą liczbę głosów w ponownym głosowaniu.

Kandydata zgłasza min. 100 tysięcy obywateli mających czynne prawo wyborcze do Sejmu. Zgłoszenie kandydata musi byś poparte podpisami zgłaszających. Wszystkie czynności w imieniu obywateli wykonuje komitet wyborczy wyborców. Utworzenie wymaga

1) Pisemna zgody kandydata na kandydowanie w wyborach

2) Pisemna zgoda kandydata na utworzeniu jego komitetu

3) Pisemne oświadczenie kandydata o posiadaniu prawa wybieralności

Po zebraniu co najmniej 1000 podpisów pełnomocnik wyborczy zawiadamia o utworzeniu komitetu wyborczego PKW. Podpisy stanowią część 100 tysięcy obywateli popierających kandydata. Zawiadomienie o utworzeniu komitetu wyborczego dokonane najpóźniej w 55 dni przed dniem wyborów.

Pełnomocnik wyborczy ma prawo wniesienia skargi do SN na postanowienie PKW o odmowie przyjęcia zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego. Skarga wnoszona w terminie 2 dni od daty dostarczenia decyzji

Skarga rozpatrywana w składzie 3 sędziów i wydaje orzeczenie w terminie 3 dni. Od orzeczenia SN nie przysługuje środek prawny.

Zgłoszenie kandydata dokonuje pełnomocnik wyborczy osobiście najpóźniej do godziny 24 ⁰⁰ w 45 dniu przed dniem wyborów. Zgłoszenie powinno zawierać:

1) imię (imiona), nazwisko, wiek i miejsce zamieszkania (miejscowość) zgłaszanego kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej wraz ze wskazaniem jego przynależności do partii politycznej;

2) nazwę komitetu wyborczego oraz imię (imiona), nazwisko i adres do korespondencji pełnomocnika wyborczego oraz pełnomocnika finansowego;

3) wykaz obywateli popierających zgłoszenie

Głosowanie na urzędowych kartach do głosowania. Głosowanie za pomocą znaku ,,X” obok nazwiska 1 kandydata.

Komitet wyborczy ma prawo do nieodpłatnego rozpowszechniania audycji wyborczych w programach ogólnokrajowych publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych.

Protesty wyborcze przeciwko wyborowi Prezydenta wnosi się do Sądu Najwyższego nie później niż w ciągu 3 dni od dnia podania wyników wyborów do publicznej wiadomości przez PKW. Wnosząc protest trzeba sformułować zrzuty oraz wskazać dowody na których opiera się zarzuty. SN rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępowaniu nie procesowym, wydając postanowienie w sprawie protestów. Uczestnikami są Prokurator Generalny, przewodniczący właściwej komisji wyborczej albo jego zastępca

SN w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń społecznych i Spraw Publicznych na podstawie sprawozdań z wyborów przedstawionego przez PKW oraz rozpoznaniu protestów rozstrzyga o ważności wyboru Prezydenta RP. Rozstrzygnięcie SN w formie uchwały nie później niż 30 dni po podaniu do publicznej wiadomości przez PKW na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego oraz przewodniczącego PKW.

Uchwała SN niezwłocznie przedstawiana Marszałkowi Sejmu, przesyła PKW oraz ogłasza w Dzienniku Ustaw

Gdy SN podejmie uchwałę stwierdzającą nieważność wyboru Prezydenta RP przeprowadza się nowe wybory. Postanowienie Marszałka Sejmu o nowych wyborach podaje się do publicznej wiadomości i ogłaszane w Dz. U. najpóźniej 5 dni od dnia ogłoszenia uchwały.

313. Zasady finansowania kampanii wyborczej w wyborach prezydenckich.

Finansowanie kampanii wyborczej w wyborach prezydenckich jest jawne. Wydatki ponoszone przez komitety wyborcze wyborców są pokrywane z ich źródeł własnych. Za gospodarkę finansową odpowiedzialny jest i prowadzi ją pełnomocnik finansowy( nie może nim być kandydat na prezydenta). Można być pełnomocnikiem tylko jednego komitetu wyborczego. Odpowiedzialność za zobowiązania majątkowe komitetu wyborczego ponosi pełnomocnik finansowy. Środki finansowe komitetu gromadzone są wyłącznie na jednym rachunku bankowym. Suma wpłat od obywatela polskiego na rzecz danego komitetu wyborczego nie może przekroczyć 15 krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Kandydat na Prezydenta RP będącego obywatelem polskim wynosi 45 krotność minimalnego wynagrodzenia. Komitet wyborczy może tylko wydatkować na agitację wyborczą wyłącznie kwotą ograniczoną na kampanię wyborczą. Komitety wyborcze mogą wydatkować na kampanię wyborczą wyłącznie kwoty ograniczone limitem, którego wysokość jest wyznaczona kwotą 60 groszy przypadającego na każdego wyborcę w kraju ujętego w rejestrze wyborców.

L= w x k

L- limit wydatków

w- liczba wyborców w kraju ujęta w rejestrze

k- kwota przypadająca na każdego wyborcę, ujętego w rejestrze wyborców( 60 groszy)

314. Objecie i wygaśnięcie urzędu Prezydenta RP.

Objęcie urzędu Prezydenta następuje po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym, powinno mieć to miejsce w ostatni dzień poprzedniego Prezydenta. Objęcie urzędu przekształca prezydenta elekta w prezydenta urzędującego z pełnią kompetencji wynikających ze sprawowania urzędu określonych w Konstytucji

Wygaśnięcie mandatu Prezydenta RP

1. Śmierć Prezydenta

2. Zrzeczenie się urzędu Prezydenta RP

3. Stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze( Nieważność orzeka Sąd Najwyższy, naruszenie prawa wyborczego w taki sposób że wybór był nieważny)

4. Uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia( uchwała większością 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego

5. Złożenie Prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu

Tymczasowo zastępuje Marszałek Sejmu ewentualnie Senatu

315. Zastępstwo Prezydenta RP i jego rodzaje.

Prezydenta RP zastępuje Marszałek Sejmu, jeżeli nie może wykonywać obowiązków Prezydenta RP, obowiązki przejmuje Marszałek Senatu.

Zastępstwo Prezydenta RP wykonywane jest w przypadku opróżnienia urzędu Prezydenta RP, jednak trzeba tu odróżnić sytuację czasowej niemożności sprawowania urzędu. Osoba zastępująca Prezydenta RP ma pełnie obowiązki związane ze sprawowaniem urzędu z wyjątkiem skrócenia kadencji Sejmu.

W przypadku czasowej niemożności sprawowania urzędu Prezydent RP zawiadamia Marszałka Sejmu. W przypadku gdy Prezydent nie jest w stanie poinformować Marszałka Sejmu, ten zwraca się do Trybunału Konstytucyjnego o wydanie postanowienia w sprawie

· Stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP

Wówczas

· Postanowienie o przekazaniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta RP. Trybunał Konstytucyjny robi to jak najszybciej.

316. Pojecie, zakres i formy aktów urzędowych Prezydenta RP.

Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporządzenia i zarządzenia na zasadach określonych w art. 92 i art. 93 Konstytucji oraz wydaje postanowienia w zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji.

Korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, Prezydent wydaje akty urzędowe. Akty te można podzielić na dwie grupy. Pierwsza, to takie akty, które dla swojej ważności, wymagają podpisu (tzw. „kontrasygnaty”) Prezesa Rady Ministrów (Premiera). Dokonując kontrasygnaty Premier przyjmuje za konkretny akt polityczną odpowiedzialność przed Sejmem.

Prezydent RP wydaje również akty urzędowe nie wymagające podpisu premiera( prerogatywy)- art.144.3 Konstytucji RP

1) zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu,

2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,

3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,

4) inicjatywy ustawodawczej,

5) zarządzania referendum ogólnokrajowego,

6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,

7) zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

8) zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,

9) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego,

10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,

11) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów,

12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków,

13) wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,

14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,

15) zwoływania Rady Gabinetowej,

16) nadawania orderów i odznaczeń,

17) powoływania sędziów,

18) stosowania prawa łaski,

19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,

20) powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

22) powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

23) powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,

24) wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

25) powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej,

26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,

27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

28) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,

29) wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93,

30) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

317. Kompetencje Prezydenta jako głowy państwa w zakresie spraw zagranicznych.

1. Ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat( możliwość kontroli przez Trybunał Konstytucyjny o zgodności z Konstytucją)

2. Mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych

3. Przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

Ma obowiązek współdziałania z Prezesem Rady Ministrów i ministrem właściwym w sprawie polityki zagranicznej

318. Kompetencje Prezydenta jako głowy państwa w zakresie obronności i bezpieczeństwa Państwa.

W Konstytucji zapisane jest, że Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W czasie pokoju zwierzchnictwo to sprawowane jest za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. W ramach tej funkcji do kompetencji Prezydenta należy:

· zatwierdzanie, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, strategii bezpieczeństwa narodowego;

· wydanie, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, w drodze postanowienia, Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych dokumentów wykonawczych do strategii bezpieczeństwa narodowego;

· zatwierdzanie, na wniosek Rady Ministrów, planów krajowych ćwiczeń systemu obronnego i kierowanie ich przebiegiem;

· postanowienie, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, o wprowadzeniu albo zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa;

· możliwość zwrócenia się do wszystkich organów władzy publicznej, administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorców, kierowników innych jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych o informacje mające znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa;

· inicjowanie i patronowanie przedsięwzięciom ukierunkowanym na kształtowanie postaw patriotycznych i obronnych w społeczeństwie;

· w razie zagrożenia bezpieczeństwa państwa zarządzenie powszechnej lub częściowej mobilizację i użycia Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej;( na wniosek Prezesa Rady Ministrów)

· w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji - na wniosek Rady Ministrów – Prezydent może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa;

· w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego - na wniosek Rady Ministrów – Prezydent może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa;

· w czasie trwania stanu wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej:

1. na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane;

2. wydawać rozporządzenia z mocą ustawy;

3. postanawiać, na wniosek Rady Ministrów, o przejęciu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania;

4. postanawiać, na wniosek Rady Ministrów, o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

5. określać, na wniosek Rady Ministrów, zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego;

6. może mianować, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;

7. zatwierdzać, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych;

8. uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, określone obszary Rzeczypospolitej Polskiej za strefy bezpośrednich działań wojennych;

9. uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, określone obszary Rzeczypospolitej Polskiej za strefy bezpośrednich działań wojennych

· Prezydent nadaje na wniosek Ministra Obrony Narodowej określone w ustawach stopnie wojskowe;

· Prezydent decyduje, na wniosek Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów, o wysłaniu Sił Zbrojnych poza granice kraju.

· Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego.

319. Klasyczne uprawnienia Prezydenta jako głowy państwa.

1. Nadaje obywatelstwo i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego

2. Nadaje ordery i odznaczenia

3. Prezydent RP stosuje prawo łaski. Prawo łaski nie przysługuje osobom skazanych przez Trybunał Stanu

4. Prezydent RP może zwracać się z orędziem do Sejmu i Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty, poza kolejnością mówców

320. Kompetencje Prezydenta w stosunku do parlamentu.

1. Zarządza wybory do Sejmu i Senatu

2. Zwołuje pierwsze posiedzenie obu Izb( 30 dni po wyborach zwykły tryb, 15 dni po wyborach w przypadku

3. Prawo skrócenia kadencji Sejmu i Senatu

4. Prawo inicjatywy ustawodawczej

5. Zarządza referendum, za zgodą Senatu

6. Prawo weta ustawodawczego, zawieszającego

7. Prawo inicjowania prewencyjnej i represyjnej kontroli przez Trybunał Konstytucyjny

8. Sposobem komunikacji z Parlamentem może być orędzie na forum Sejmu, Senatu, Zgromadzenia Narodowego, komunikując izbom jego stanowisko w określonej kwestii. Marszałek musi niezwłocznie włączyć orędzie do porządku dziennego obrad, Orędzie nie jest poddawane debacie

9. Prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych

10. Prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy

a) W czasie stanu wojennego

b) Sejm nie może zebrać się na posiedzeniu

c) Na wniosek Rady Ministrów

11. Prawo wydawania zarządzeń i postanowień.

321. Kompetencje Prezydenta w stosunku do rządu.

Można podzielić na 3 grupy:
Związane z wpływem na tok pracy parlamentu. 
Związane z wpływem ustrojodawczym i uchwałodawczym.(2)
Prawo bezpośredniego kontaktu prezydenta z Parlamentem.(3)

Ad. 2.: Dwie kompetencje prezydenta:
prezydent odwołuje ministra, któremu Sejm udzielił wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów, 
art. 151  prezydent na wniosek premiera dokonuje zmian w składzie RM.
Ad. 3.: Art. 162 Konstytucji:
dymisja RM składana jest przez premiera w następujących okolicznościach:
rezygnacja samego premiera, 
wyrażenie rządowi wotum nieufności, 
nieuchwalenie przez Sejm wotum zaufania dla RM; art. 160  wotum zaufania na wniosek samego premiera, 
pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu.


Prezydent przyjmuje dymisję rządu powierzając jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej RM. Jeżeli dymisja rządu spowodowana jest rezygnacją premiera, to prezydent może odmówić jej przyjęcie.


II. Wpływ prezydenta na prace rządu.
Rada Gabinetowa art. 141 Konstytucji:
posiedzenie rządu pod przewodnictwem prezydenta, 
w sprawach szczególnej wagi prezydent może zwołać Radę Gabinetową, 
Radę Gabinetową tworzy rząd, obradując pod przewodnictwem prezydenta, 
Rada Gabinetowa nie ma kompetencji rządu!

322. Kompetencje Prezydenta w stosunku do władzy sądowniczej.

Kompetencje związane z władzą sądowniczą:
prawo łaski; 
mianowanie sędziów na wniosek KRS; 
inne kompetencje kreacyjne dotyczące organów władzy sądowniczej; 
Prezydent może wystąpić z wnioskiem do TK (kontrola prewencyjna i następcza); 
Prezydent może wnioskować do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed TS, np. członków RM.

323. Inne kompetencje Prezydenta.

Tradycyjne uprawnienia głowy państwa o charakterze prestiżowym:
nadawanie orderów i odznaczeń; 
nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na rezygnację z niego; 
prawo łaski  nie może tego prawa wykorzystać w stosunku do skazanych przez Trybunał Stanu.

324. Uprawnienia osobiste byłego Prezydenta RP.

Zgodnie z Ustawą z dnia 30 maja 1996 o uposażeniu byłego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 75, poz. 35 i z 1998 r. Nr 160, poz. 1065 (Dz. U. z 1996 r. Nr 75, poz. 356)) byłym prezydentom RP po odejściu z urzędu przysługują dożywotnio emerytura i pieniądze na prowadzenie biura oraz ochrona osobista Biura Ochrony Rządu (na terenie Polski). Uczestniczą też tradycyjnie w różnych państwowych uroczystościach i są często patronami lub gośćmi honorowymi wielu wydarzeń i imprez. Ponadto mogą dożywotnio, wraz z członkami najbliższej rodziny, korzystać z państwowych lecznic i innych przywilejów.

325. Pozycja ustrojowa Rady Ministrów

Pozycja ustrojowa określona przez następujące elementy:

≫ RM istnieje jako równorzędny obok Prezydenta organ władzy wykonawczej

≫ RM i jej członkowie ponoszą za swą działalność odpowiedzialność polityczną, oraz indywidualną odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu;

≫ RM to organ kolegialny skupiający jednoosobowe organy o własnych kompetencjach;

≫ RM skupia w swych kompetencjach najważniejsze rozstrzygnięcia dot. bieżącego prowadzenia polityki państwa;

≫ RM sprawuje kierownictwo całego systemu administracji rządowej, a poprzez premiera nadzór nad działalnością samorządu lokalnego → rozszerzenie kompetencji po wejściu do UE, gdyż RM ma kompetencje do określania stanowiska Polski w organach wykonawczych UE;

326. Funkcje Rady Ministrów.

– art. 146 ust. 1 – polityka wewnętrzna i zagraniczna RP → polityka, tzn. nie tylko administracja/wykonywanie

ustaw, ale i strategiczne decydowanie o kierunkach działania o politycznym charakterze;

– art. 146 ust. 2 – domniemanie kompetencyjne dla RM:

* odnosi się do spraw polityki – te kompetencje wykonawcze związane z funkcją rządzenia;

* odnosi się do spraw polityki państwa – a nie do spraw lokalnych, co do ktorych domniemanie kompetencyjne przysługuje samorządowi terytorialnemu (art. 16 i art. 163);

– art. 146 to podstawowe i najwaSniejsze, ale nie wszystkie zadania RM:

* ust. 3 – kierowanie administracją rządową, w sprawach nie przyznanych przez ustawy organom w związku z art.146 ust. 3 pkt. 3;

* kierowanie wykonaniem budSetu państwa, ale tutaj kompetencje ma podzielone z ministrem do spraw finansow. Łączy się to zadanie z ochroną interesow Skarbu Państwa (art. 146 ust. 3 pkt 4, 5, 6);

* art. 146 ust. 3 pkt 1 – zapewnieni wykonania ustaw wraz z kompetencją do wydawania rozporządzeń normatywnych (pkt. 2);

* art. 146 ust. 3 pkt 7 i 8 – zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego oraz porządku publicznego w związku z art. 146 ust. 3 pkt 11 – sprawuje ogolne kierownictwo w dziedzinie obronności, ale musi tu wspołpracować z prezydentem, ktory teS ma kompetencje i obowiązku w tej dziedzinie;

* w dziedzinie stosunkow międzynarodowych:

→ art. 146 ust. 3 pkt 9– ogolne kierownictwo w dziedzinie stosunkow z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, co ma szczegolne znaczenie po przystąpieniu do UE;

→ art. 146 ust. 3 pkt 10 – zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji i zatwierdza i wypowiada inne umowy;

– art. 93 ust. 1 – RM moSe podejmować uchwały jako akty wewnętrzne i a contrario do art. 93 ust. 2 nie wymagają upowaSnienia ustawowego w przeciwieństwie do zarządzeń premiera i ministrow, ale muszą spełniać pozostałe

wymogi aktow wewnętrznych:

* zgodność z prawem powszechnie obowiązującym;

* adresowane tylko do organow podległych;

* nie mogą tworzyć praw ani obowiązkow obywateli, ani być podstawą decyzji wydawanych w postępowaniu administracyjnym;

* podlegają kontroli sądowej w zakresie materialnym i kompetencyjnym, TK może generalnie uchylić, sądy mogą nie zastosować w konkretnym przypadku, a sądy administracyjne mogą uznać niewaSność aktow i decyzji

wydanych na ich podstawie.

327. Zakres działania Rady Ministrów.
Patrz pytanie 326

328. Tryb kreacji Rady Ministrów

PROCES TWORZENIA NOWEGO RZĄDU:

Etap I (podstawowy)

– art. 154 ust. 1 – prezydent desygnuje premiera, który proponuje skład RM → taką RM prezydent powołuje najpóźniej w 14 dni od pierwszego posiedzenia lub przyjęcia dymisji

* po wyborach z reguły prezydent desygnuje premiera po przyjęciu dymisji od poprzedniego, ale w 2001 r. desygnował L. Millera dzień przed ogłoszeniem oficjalnych wyników, a powołał nową RM w dniu pierwszego posiedzenia, czyli wraz z przyjęciem dymisji poprzedniej RM;

* wybór premiera teoretycznie dowolny, w praktyce prezydent musi liczyć się z siłami politycznymi;

* desygnacja nie ma skutków dla poprzedniej RM, a jedyne obowiązki dla nowego premiera to skompletowanie RM;

* prezydent nie może powołać RM z wyłączeniem pewnych ministrów, albo powołuje taką RM jaką chce

premier, albo nie;

* w momencie powołania (i złożenia przysięgi) nowa RM zaczyna działać;

– art. 154 ust. 2 – w ciągu 14 dni premier przedstawia Sejmowi expose wniosek o votum zaufania (bezwzględna większość przy . obecnych → więcej na tak niż przeciw i wstrzymujących się)

* kiedyś jeszcze tzw. przesłuchania ministrów przez komisje, ale nowela Regulaminu Sejmu z 1997 r. zniosła to;

* po expose – pytania i dyskusja, a na koniec zabiera głos premier → głosowanie nad udzieleniem tzw. inwestytury parlamentarnej(→ domniemanie zaufania sejmu do rządu);

Etap II (art. 154 ust. 3)

– premier składa dymisję, prezydent ją przyjmuje i powierza obowiązki;

– Sejm w ciągu 14 dni musi powołać nowego premiera i zaproponowanych przez niego

członków RM i udzielić mu votum zaufania (większość bezwzględna przy . obecnych);

Etap III (art. 155 ust. 1)

– w ciągu 14 dni prezydent powołuje premiera i na jego wniosek

pozostałych członków RM i odbiera od nich przysięgę;

* poprzednia RM przestaje istnieć;

– w ciągu 14 dni sejm musi uchwalić votum zaufania zwykłą większością

(więcej za niż przeciw, wstrzymujący nie liczą się) przy . obecnych po expose (procedura j/w);

-powołanie rządu i odebranie od niego przysięgi jest konstytucyjnym obowiązkiem prezydenta, z wyjątkiem sytuacji w których stwierdzi naruszenie terminów lub procedur konstytucyjnej i z wyjątkiem sytuacji z art. 162 ust.4.

Nie może odmówić ze względów politycznych, gdyż gdyby porozumienie sejmu z prezydentem było możliwe to

nie byłoby kolejnego etapu tworzenia rządu;

- przy nieudanej 3 próbie, Prezydent skraca kadencje Sejmu.

329. Dymisja Rady Ministrów.

DYMISJA RADY MINISTROW – oświadczenie premiera dokonane w imieniu rządu o woli zakończenia urzędowania i

otwierające procedurę tworzenia nowego rządu.

(1) na pierwszym posiedzeniu nowego rządu i musi zostać przyjęta przez prezydenta (art. 162 ust. 1)

(2) nie uchwalenie votum zaufania przez sejm (art. 162 ust. 2 pkt. 1) (prezydent musi przyjąć tą dymisję)

– dla nowo powstałego rządu (art. 154 ust. 2);

– w przypadku zwrócenia się premiera o votum zaufania (art. 160)

(3) wyrażenie konstruktywnego votum nieufności (art. 162 ust. 2 pkt. 2 w zw. z art. 158)

(4) rezygnacja premiera (art. 162 ust. 2 pkt. 3) – prezydent może odmówić przyjęcia dymisji (art. 162 ust. 4)

– analogicznie też śmierć premiera

→ art. 162 ust. 3 – Prezydent przyjmując dymisję RM, powierza jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej RM → brak prawnego ograniczenie możliwości działania takie RM, ale taki jest zwyczaj polityczny;

→ art. 38 UoRM – wraz z dymisją RM dymisje składają też sekretarze i podsekretarze stanu, wojewodowie I wicewojewodowie – o ich przyjęciu decyduje premier w terminie 3 miesięcy od powołania nowej RM;

330. Skład Rady Ministrów.

– Skład ma charakter zamknięty (art. 147):

* prezes RM;

* ministrowie (art. 149 ust. 1);

→ kierujący określonymi działami gospodarki;

→ wypełniający zadania wyznaczone przez premiera (w drodze rozporządzenia – art. 33 ust. 1 uRM);

* wiceprezesi RM (może być ministrem, tak samo premier – art. 147 ust. 3);

* kierownicy komitetow określonych w ustawie – ustawa musi zaznaczać, że jest to naczelny organ państwa

→ Komitet Badań Naukowych, Komitet Integracji Europejskiej;

331. Pozycja ustrojowa i kompetencje Prezesa RM.

Kompetencje premiera koncentrują się na:

– tworzeniu rządu i wnioskowaniu o dokonywanie zmian w rządzie, a ponieważ to on kontrasygnuje akty prawne

prezydenta jest jednocześnie jedynym partnerem głowy państwa. Z nim związane jest istnienie rządu, gdyż

udzielenie votum nieufności lub nieudzielenie votum zaufania to zawsze obalenie rządu;

– zakresie zadań i personalnej obsadzie ministerstw oraz innych organow centralnych, w tym sekretarzy i podsekretarzy stanu w ministerstwach, kierownikow urzędow centralnych, pełnomocnikow rządu, Szefa KPRM;

– organizacji prac rządu i reprezentacji RM (art. 148 pkt. 1, 2 i 4), w tym może rządać informacji, sprawozdań,dokumentow, rozstrzyga spory kompetencyjne, wyznacza zastępstwo nieobecnego ministra;

– kierowaniu prac terenową administracją rządową – powołuje i odwołuje wojewodow i wicewojewodow (na

wniosek), kompetencje koordynacyjne i kierownicze (łącznie z ministrem właściwym do spraw administracji)

– zwierzchnictwie nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej – art. 148 pkt. 7 i w korpusie służby

cywilnej – art. 153 ust. 2

– nadzor nad działalnością samorządu terytorialnego (art. 148 pkt. 6) choć ograniczony do legalności i w

formach i granicach określonych w Konstytucji i ustawach;

– stanowieniu prawa – wydawanie rozporządzeń (art. 148 pkt. 3 w zw. z art. 92) i zarządzeń (art. 93)

332. Pozycja ustrojowa i kompetencje ministrów.

– 2 rodzaje – tzw. ministrowie resortowi i ministrowie bez teki;

– stanowisko polityczne;

– tzw. 2 twarze ministra:

* jako członek RM – hierarchia wewnątrz RM jest w przeważającej części nieformalna (nie licząc kierowniczej

roli premiera), wg uRM RM działa kolegialnie, a każdy minister ma swoje obowiązki i prawa w tej strukturze:

→ prawo przedstawiania swojego stanowiska;

→ prawo głosowania;

→ obowiązek uczestniczenia na posiedzeniach;

→ obowiązek inicjowania i opracowywania polityki rządu w zakresie swojej kompetencji rzeczowej;

→ obowiązek realizowania polityki rządu ustalonej przez RM i związany z tym wymog lojalności względem

RM;

→ sytuacja prawna wszystkich ministrow jest taka sama, brak obecnie tzw. ministrow prezydenckich (MON,,MSZ, MSW);

* jako jednoosobowy organ administracji rządowej – dot. tylko tzw. ministrow resortowych, a zakres ich

działań wynika z przydzielonych im działow przez premiera w drodze rozporządzenia;

→ kieruje swoim działem – tzn. podejmuje rozstrzygnięcia i działania jakie uzna za konieczne, podległa mu

struktura ma charakter hierarchiczny, tworzy organy pomocnicze w ramach swojego działu;

→ występuje jako organ naczelny w postępowaniu administracyjnym, a jego decyzje administracyjne są

ostateczne i podlegają jedynie kontroli sądow administracyjnych;

→ może wydawać rozporządzenia i zarządzenia, ktore jednak uchylić może RM na wniosek premiera z każdego powodu (art. 149 ust. 2);

→ podlega mu ministerstwo – zorganizowana struktura urzędnicza powołana do bezpośredniej realizacji zadań należących do danego ministra. Tworzone, znoszone i przekształcane przez rozporządzenie RM. kierownictwo ministerstwa to poza ministrem, sekretarze stanu i podsekretarze stanu powoływani i odwoływani na wniosek ministra przez premiera (lub z jego własnej inicjatywy), a zmiana rządu powoduje ich ustawowy obowiązek złożenia dymisji. Do ich obowiązkow należy doraźne zastępowanie ministra, ale w przypadku długiej nieobecności zastępuje go premier lub minister wskazany przez premiera. Obsługa urzędnicza kierownictwa to tzw. gabinet polityczny; struktura urzędnicza obejmuje podział na departamenty (sprawy merytoryczne), sekretariaty (obsługa ministrow, komitetow, rad, zespołow), wydziały (komorki organizacyjne wewnątrz departamentow i wydziałow), a zatrudnione osoby powinny być apolitycznymi, fachowymi pracownikami, czemu służyć ma organizacja korpusu służby cywilnej. Nie powinny ich dotykać zmiany polityczne w

Kierownictwie.

333. Organy wewnętrzne Rady Ministrów.

* organy wewnętrzne i pomocnicze RM:

→ stałe komitety RM – tworzone w drodze zarządzenia premiera; inicjowanie, przygotowywanie i

uzgadnianie rozstrzygnięć lub stanowisk RM; z reguły składały się z członkow rządu;

→ komitety do określonych spraw – tworzone przez zarządzenie RM;

→ komisje do opracowania kodyfikacji – tworzone przez zarządzenie RM;

→ Kolegium do Spraw Służb Specjalnych – organ opiniodawczo-doradczy w sprawach dot. ABW, AW,WSI, ochrony bezpieczeństwa państwa działań Policji, Straży Granicznej, śandarmerii Wojskowej, BOR i niektorych innych służb. Min. opiniuje decyzje premiera w sprawie powołania szefow odpowiednich resortow oraz Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego w Kancelarii Prezydenta. Może uczestniczyć też przedstawiciel prezydent;

→ komisje wspolne – tworzone przez RM w drodze rozporządzenia. Wypracowanie wspolnego stanowiska.Np. Komisja Wspolna Rządu i Episkopatu;

→ Rada Legislacyjna działa przy premierze.

334. Odpowiedzialność Rady Ministrów i jej członków.

– odpowiedzialność polityczna (za działalność RM – art. 157 ust. 1) solidarna (tylko konstruktywne votum

nieufności, a Mała Konstytucja z 1992 też zwykłe) lub indywidualna (votum nieufności);

* konstruktywne votum nieufności – w Polsce od 1992, nawiązanie do niemieckiej Ustawy Zasadniczej z 1949r. → art. 158 ustala jego warunki:

→ wniosek zawierający imienne (tzn. konstruktywne) wskazanie nowego premiera, ale nie musi być

umotywowany;

→ wniosek złożony przez min. 46 posłow, a raz złozonego podpisu nie można wycofać;

→ możliwe składanie wielu wnioskow, debatowane łącznie, a przyjęcie pierwszego załatwia sprawę;

→ głosowanie najwcześniej po 7 dniach od złożenia wniosku, wniosku nie można wycofać;

→ za – większość ustawowej liczby posłow (231), bez względu na liczbę obecnych;

→ powtorny wniosek najwcześniej po 3 miesiącach, chyba że zgłosi go 115 posłow;

→ brak możliwości rozwiązania parlamentu przez prezydenta w razie wyrażenia votum nieufności. Taka możliwość była w Małej Konstytucji z 1992 r. po zwykłym votum nieufności.

* indywidualna odpowiedzialność – za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzone im przez premiera– art. 157 ust. 2

→ nie dot. premiera;

→ wniosek złożony przez min. 69 posłow;

→ głosowanie najwcześniej po 7 dniach od złożenia wniosku, i powinien być zaopiniowany przez odpowiednią komisję;

→ za – większość ustawowej liczby posłow (231), bez względu na liczbę obecnych;

→ powtorny wniosek najwcześniej po 3 miesiącach, chyba że zgłosi go 115 posłow;

* odpowiedzialność ministrow przez premierem – może rądać w kazdym momencie i z kadego powodu(odpowiedzialność polityczna) złozenia dymisji, a w razie jej braku wystąpić z wnioskiem do prezydenta (art.161) → pod rządami Małej Konstytucji sformułowanie „moze powołać” dawało prezydentowi prawo do odmowy dokonania zmian w rządzie na wniosek premiera. Obecne sformułowania, wg większości doktryny nie dają takiej możliwości (o ile nie będzie błędow formalnych), ale w 2003 prezydent odmowił powołania nowego ministra zdrowiaodpowiedzialność konstytucyjna premiera i członkow RM – za naruszenie konstytucji lub ustaw lub przestępstwopopełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem;

* wniosek – Prezydent, 115 posłow → rozstrzyga sejm 3/5 ustawowej liczby posłow (276) → sąd właściwy to Trybunał Stanu;

* rożnice z odpowiedzialnością prezydenta:

→ wniosek rozstrzyga Sejm, a nie Zgromadzenie Narodowe;

→ dot. tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem (ustawa o TS traktuje to jako alternatywę wobec odpowiedzialności przed zwykłymi sądami);

→ ma raczej funkcję karania, a nie odwołania ze stanowiska, gdyż sejm ma łatwiejszy sposob odwołania.

335. Usuwanie rozbieżności i rozstrzyganie sporów w Radzie Ministrów.

336. Tryb podejmowania decyzji przez Rady Ministrów.

337. Samorząd terytorialny w świetle konstytucji RP.

* prace nad Konstytucją – przedmiot licznych kontrowersji (szczegolnie powiaty), w efekcie wprowadzono jedynie gminę jako podstawą jednostkę samorządu terytorialnego i ustanowiono na jej rzecz domniemanie kompetencyjne w systemie samorządu terytorialnego, a uregulowania konstytucyjne odnoszą się generalnie do jednostek samorządu terytorialnego, więc wprowadzone przez ustawodawcę inne szczeble muszą odpowiadać

wymogom z art. 165-172;

* 1998 r. – wprowadzono trojszczeblowy podział terytorialny i ustanowiono samorząd na wszystkich szczeblach;

→ uregulowania to ustawy samorządowe, owst, II ustawa kompetencyjna, o referendum lokalnym, ale wciąż brak ustawy o dochodach tych jednostek i co roku jest to regulowane ustawami epizodycznymi;

→ najsilniejsze kontrowersje – liczba wojewodztw (rząd: 12, sejm: 15; skuteczne weto prezydenta doprowadziło do 16);

→ szczebel wojewodztwa ma charakter mieszany;

338. Struktura organów samorządu terytorialnego.

– WOJEWODZTWO:

* tworzone ustawą (w niej nazwa i terytorium oraz siedziba władz);

* ustroj dualistyczny – jako jednostka samorządu terytorialnego i jako jednostka administracji rządowej, w związku z tym istnieją 2 piony administracji – rządowa i samorządowa, ktore odpowiedzialne są za realizację zadań określonych w ustawie;

* wojewoda – terenowy organ adm. rząd. i przedstawiciel RM w wojewodztwie, powoływany i

odwoływany przez premiera na wniosek MSWiA, a jego zastępcami są wicewojewodowie powoływani i odwoływani na wniosek wojewody przez premiera;

→ aparat urzędniczy zorganizowany w urząd wojewodzki, ktory dzieli się na wyspecjalizowane wydziały;

→ wojewoda i wicewojewodowie to polityczne kierownictwo, a reszta urzędu w. wraz z jego dyrektorem powinna mieć charakter stały (zasada neutralności i apolityczności);

→ wojewoda wypełnia wszystkie zadania adm. rząd. (administracja ogolna), ktore nie zostały przekazane do właściwości innych organow (administracji niezespolonej);

* w systemie samorządu – sejmik wojewodztwa, a organami wykonawczymi jest marszałek oraz zarząd wojewodztwa, a podlegają im wojewodzkie samorządowe jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy = urząd marszałkowski;

– POWIAT:

* rodzaje:

→ składa się z graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski);

→ obejmuje miasto na prawach powiatu (powiat grodzki – z mocy prawa, gdy 100.000 mieszkańcow lub gdy stanowiło siedzibę wojewody przez likwidacją danego wojewodztwa, też Warszawa ale w ustawie);

* tworzone i określane terytorium rozporządzeniem RM;

* tylko jako jednostka samorządu terytorialnego, choć mogą istnieć organy adm. rząd. niezespolonej, o ile stanowi tak ustawa;organy powiatu – rada powiatu oraz organy wykonawcze – starosta i zarząd powiatu;

GMINA– czysto samorządowy charakter, a organami są: rada gminy, a organem wykonawczym jest wojt(gminy wiejskie), burmistrz lub prezydent miasta (gdy miasto liczy ponad 100.000 i nie jest odrębnympowiatem);

339. Kompetencje samorządu terytorialnego.

PREZYDENT/BURMISTRZ/WÓJT

· projektuje budżet miasta

· nie jest członkiem rady miasta, lecz może wnosić projekty uchwał

· zarządza mieniem miasta

· rozpatruje oferty w przetargach publicznych

· zarządza majątkiem miejskim

· zatrudnia i zwalnia kierowników miejskich spółek organizacyjnych (Europejskie Centrum Solidarności, Zarząd Dróg i Zieleni, Zarząd Transportu Miejskiego, Zoo, Pałac Młodzieży, Straż Miejska, domy społeczne, teatry i inne placówki kulturowe)

· opracowuje sprawozdanie z wykonania budżetu

· składa wniosek o powołanie lub odwołanie skarbnika i sekretarza

· reprezentuje miasto na zewnątrz

· planuje i koordynuje przedsięwzięcia obrony cywilnej

· organizuje obchody rocznic, uroczystości i świąt państwowych z udziałem Miasta

· dba o rozwój komunikacji rowerowej

· stara się o unijne dofinansowanie dla miejscowych inwestycji

· zwołuje i nadzoruje miejski sztab kryzysowy

· może przyznać mieszkania komunalne

RADA MIASTA/RADA GMINY

· może zezwolić na przedkładanie projektów uchwał mieszkańcom

· ustala czynsz w mieszkaniach komunalnych

· ustala wysokość stawek podatku od nieruchomości

· uchwala plany zagospodarowania przestrzennego (kształtowanie wyglądu danych obszarów)

· zmienia nazwy ulic, rond i skwerów

· nadaje honorowe obywatelstwo miasta

· uchwala budżet miasta

· uchwala statut miasta

· reguluje ceny biletów komunikacji miejskiej

· ustala kształt obwodów wyborczych

· decyduje o wznoszeniu pomników

· przyznaje stypendia naukowe

· ustala zasady usytuowania miejsc sprzedaży i spożywania alkoholu

· tworzy i likwiduje ośrodki pomocy społecznej

· ustala maksymalną wysokość taryfikatora w taksówkach

· ustala wynagrodzenie prezydenta

· powołuje i odwołuje skarbnika oraz sekretarza miasta – na wniosek prezydenta

· zakłada szkoły i nadaje im imiona

· decyduje o emisji obligacji miasta

· decyduje o wyglądzie herbu miasta

· zaciąga długoterminowe kredyty i pożyczki

· decyduje o tworzeniu i przystępowaniu do spółek miejski

· decyduje o liczbie miejsc i wysokości opłat w przedszkolach publicznych

· zarządza szkołami na swoim obszarze

SEJMIK WOJEWÓDZTWA

· uchwala budżet województwa

· uchwala przepisy dotyczących podatków i opłat lokalnych

· podejmuje uchwały w sprawie tworzenia związków, stowarzyszeń, fundacji oraz ich rozwiązywania, a także przystępowania do nich lub występowania z nich

· uchwala strategię województwa

· powierza własne zadania samorządom niższego szczebla

· powołuje i odwołuje skarbnika województwa

· decyduje o ładzie przestrzennym i ekologicznym

· dba o zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń

· rozwija aktywność gospodarczą regionu

· podwyższa poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa

· pielęgnuje polskość oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej,
obywatelskiej i kulturowej mieszkańców

340. Nadzór nad samorządem terytorialnym.

– wyłączenie zasady hierarchicznego podporządkowania w stosunku do samorządu terytorialnego, a zastąpieniejej procedurami nadzorczymi;

– nadzor to szczegolna relacja pomiędzy podmiotami w adm. publ., w ramach ktorej:

* organ nadzorujący ma pewne środki władczego oddziaływania na postępowanie i sytuację organu nadzorowanego;

* środki te są określone przez prawo i mogą być stosowane tylko w zakresie przez prawo przewidzianym;

* stosowanie tych środkow nie może prowadzić do wyręczania organu nadzorowanego w jego działalności;

→ czyli nadzor to przyznanie organowi nadzorowanemu ścisłej sumy środkow oddziaływania na organ nadzorowany, przy jednoczesnym pozostawieniu organowi nadzorowanemu możliwości samodzielnego działania;

→ typowe środki nadzoru (weryfikacyjne i represyjne) to: kontrola, wyrażanie opinii czy zgody na pewne akty/działania, uchylenie decyzji/aktow, rozwiązanie organu czy zawieszenie jego członkow;

– wg Konstytucji cała działalność samorządu poddana jest nadzorowi, ale tylko z punktu widzenia legalności, a nie celowości, gospodarności i rzetelności i nie ma znaczenia czy chodzi o zadania własne czy zlecone;

– organy nadzorcze to organy adm. rząd., ale nie ma powiązania pomiędzy jednostkami samorządu rożnych szczebli (głownie ze względu na określenie gminy jako podstawowej jednostki samorządu) → premier i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych przez regionalne izby obrachunkowe;

– do NAJWAśNIEJSZYCH ŚRODKOW NADZORU zalicza się:

* prawo rządania informacji i sprawozdań oraz prawo wizytowania;

* stwierdzenie nieważności uchwały, w razie niegodności z prawem jest nieważna z mocy prawa, a organ nadzorujący jedynie to stwierdza (odwołanie do sądu adm.);

* wstrzymanie wykonania uchwały w momencie stwierdzenia jej nieważności;

* zawieszenie organow i ustanowienie zarządu komisarycznego na okres do 2 lat/do wyborow, tylko przez premiera w tylko w razie nierokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego sie braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych;

* rozwiązanie zarządu w razie powtarzającego się naruszania Konstytucji i ustaw przez wojewodę (powiat) lub premiera (wojewodztwo i gmina);

– wszystkie środki nadzoru podlegają zaskarżeniu do sądow adm. tylko pod zarzutem niezgodności z prawem;

– inne specyficzne środki oddziaływania, niebędące środkami nadzoru:

* jest rozwiązanie rady/sejmiku przez Sejm na wniosek premiera w razie, gdy rażąco narusza Konstytucję i ustawy → wg TK nie jest to środek nadzorczy sensu stricto, a jedynie środek represyjny i dyscyplinujący, więc nie przysługuje odwołanie do sąd. adm.;

* indywidualna skarga na uchwałę wnoszona przez każdego, kogo interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone tą uchwałą; analogicznie na bezczynność;

* instancyjna kontrola decyzji indywidualnych w sprawach z zakresu adm. publ. – stosuje się kpa, wg ktorego II inst. jest wojewoda (sprawy zlecone) lub samorządowe kolegium odwoławcze (sprawy własne), a od decyzji ostatecznej przysługuje skarga do sądu administracyjnego;

341. Zasady i tryb przeprowadzenia wyborów samorządowych.

Wybory samorządowe w Polsce - wybory członków organów stanowiących jednostki samorządu terytorialnego:

· rad gmin,

· rad powiatów,

· sejmików województw

oraz (od 2002) jednoosobowych organów wykonawczych gmin - wójtów, burmistrzów, prezydentów miast.

W gminach liczących do 20.000 mieszkańców wybory samorządowe odbywają się według ordynacji większościowej, w systemie większości względnej (w okręgach jednomandatowych według zasady FPTP, w okręgach wielomandatowych zgodnie z regułą Block Vote), natomiast w gminach liczących powyżej 20.000 mieszkańców, a także w powiatach i województwach - według systemu proporcjonalnego, w którym głosy wyborców przelicza się na mandaty według reguły d'Hondta, preferującej duże ugrupowania. Obecny system wyborczy jest szeroko krytykowany jako centralistyczny i prowadzący do upolitycznienia organów samorządu terytorialnego

Wpisanie do rejestru wyborców jest formą urzędowego potwierdzenia posiadania praw wyborczych z uwzględnieniem faktu stałego zamieszkiwania na obszarze gminy.

Przesłanką decydującą o posiadaniu biernego lub czynnego prawa wyborczego w wyborach samorządowych jest fakt stałego zamieszkiwania — w rozumieniu Kodeksu cywilnego (art. 9 Ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw; Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 - tekst jednolity ze zmianami).

Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) do danej rady ma, z zastrzeżeniem art. 6 ust. 1, każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze działania tej rady.

Nie mają prawa wybierania osoby:

1. pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym;

2. pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu;

3. ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.

Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) przysługuje osobie mającej prawo wybierania do danej rady. Nie mają prawa wybieralności osoby:

1. karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego;

2. wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego.

342. Krajowa Rada Sądownictwa.

· Instytucja stojąca na czele niezależności sędziów i sądów.

· Skład: pierwsze prezes SN, prezes NSA, minister sprawiedliwości, osoba powołana przez prezydenta, 15 członków wybranych spośród SN oraz 4 osoby wybrane przez sejm

· zadania:

o rozpatruje kandydatury na sędziów i występuje do prezydenta z wnioskiem o powołanie sędziów SN, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych

o występowanie do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją aktów dotyczących niezależności sędziów i sądów

o występowanie z wnioskiem o wszczęcie postępowanie dyscyplinarnego w stosunku do sędziów

343. Pozycja ustrojowa, kompetencje i tryb funkcjonowania Sądu Najwyższego.

· SN to organ sądowy sprawujący nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych.

· Skład: pierwszy prezes( mianuje go prezydent na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SNA ), prezesi i sędziowie ( ich mianuje również prezydent, lecz na wniosek KRS)

· Dzieli się cztery izby: cywilną, karną, wojskową oraz pracy i ubezpieczeń społecznych

· Funkcje:

o Rozpoznawani kasacji (odwołań id wyroków II instancji z powodu złamania prawa w trakcie postępowania)

o Interpretowanie przepisów prawa

o Stwierdzanie ważności wyborów prezydenckich do parlamentu oraz ważności referendum konstytucyjnego i ogólnokrajowego

344. Pozycja ustrojowa i struktura oraz kompetencje sądów powszechnych.

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem tych które zostały zastrzeżone dla innych sądów. Sady powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, prawa rodzinnego. Sędziów sądów powszechnych powołuje minister sprawiedliwości. Nadzór w zakresie orzekania nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy, natomiast w zakresie funkcjonowania minister sprawiedliwości.

Sądowe postępowanie jest oparte na zasadzie instancyjności. Najniższą instancję (I instancja) stanowią sądy rejonowe. Obejmują swoim zasięgiem jedną lub kilka gmin. Jako sądy I instancji rozpatrują większość sądowych spraw, jako sądy II instancji zajmują się wykroczeniami. Sądy rejonowe podzielone są na następujące wydziały:

· Wydział cywilny

· Wydział karny

· Wydział rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny)

· Wydział pracy (sąd pracy).

 Mogą być również tworzone: wydział gospodarczy, dla spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego oraz wydziały grodzkie, które zajmują się wykroczeniami (przejęły kompetencje kolegiów do spraw wykroczeń).

Sądami II instancji sądów powszechnych są sądy okręgowe. Do ich kompetencji należy rozpatrywanie apelacji od orzeczeń sądów rejonowych. Działają także jako sądy I instancji, rozpatrując sprawy dotyczące np. ochrony praw autorskich, sprawy cywilne o prawa majątkowe lub oskarżenia o zbrodnię. Sądy okręgowe są tworzone dla obszaru działania co najmniej dwóch sądów rejonowych. W skład sądu okręgowe wchodzą następujące wydziały:

· Wydział cywilny

· Wydział karny

· Wydział penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych

· Wydział pracy

· Wydział ubezpieczeń społecznych

· Wydział pracy.

 Sądami odwoławczymi w stosunku do sądów okręgowych, czyli sądami III instancji, są sądy apelacyjne. Tworzy się je dla obszarów działania co najmniej dwóch sądów okręgowych.  W skład sądu apelacyjnego wchodzą następujące wydziały:

· Wydział cywilny

· Wydział karny

· Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych.

345. Naczelny Sąd Administracyjny – pozycja ustrojowa i kompetencje.

Naczelny Sąd Administracyjny – organ państwowy stojący na czele sądów administracyjnych, sprawujący kontrolę nad funkcjonowaniem działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Zgodnie z art. 15 § 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Naczelny Sąd Administracyjny:

· rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych;

· podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;

· podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo-administracyjnej;

· rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządowej;

· rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego na mocy odrębnych ustaw.

346. Zasady ustrojowe związane z organizacją i postępowaniem sądów.

zasady organizacji sądownictwa:

– zasada dwuinstancyjności (art. 176 ust. 1) → (wymóg minimalny) nakaz by w każdej sprawie była możliwość zwrócenia się do sądu wyższej instancji o zbadanie prawidłowości orzeczenia I inst., a na mocy art. 236 ust. 2 dot. też spraw adm.

– zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (art.182) → odesłanie do uregulowań w ustawie. Nie stosuje się systemu ław przysięgłych (odrębne ciało orzekające), ale stosuje się system sądu ławniczego (jednolite ciało – sędzia i ławnicy zarówno o winie jak i karze, głosowanie większością);

* tylko sądy powszechne i wojskowe (I inst.), wybierani przez rady gminy, a kandydatów mogą zgłaszać prezesi sądów, organizacje, stowarzyszenia, związki zawodowe oraz grupy wyborców;

→ sprawy cywilne tylko dot. pracy, ubezpieczeń społecznych, rodzinne;

– zasada jawności rozprawy (art. 45 ust. 2) → odnosi się do wszystkich rozpraw, ale możliwe ograniczenia ze względu na moralność, bezpieczeństwo, porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny – nie dot. stron, ich przedstawicieli;

prawa jednostki związane z postępowaniem sądowym

– prawo do sądu (art. 45 ust. 1) → właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd i dot. każdego (ale nie musi dot. np. podmiotów publicznych, np. z zakresu podległości), a treścią tego prawa jest:

* prawo dostępu do sądu;

* prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej;

* prawo do uzyskania wyroku sądowego;

– prawo do obrony (art. 42 ust. 2) → dot. wszystkich etapów spraw karnych. 2 aspekty:

* aspekt formalny – prawo do posiadania obrońcy z wyboru, lub z urzędu;

* aspekt materialny – takie ukształtowanie procedury karnej, które stwarza możliwość występowania jako pełnoprawny uczestnik procesu (zasada kontradyktoryjności) oraz obowiązek zachowania niezależności adwokatury i zapewnienia jej wysokiego poziomu fachowego;

→ z innych praw (prawo do sądu, zasada równości) możne wydobyć ogólne prawo każdego do pomocy prawnej w postępowaniu sądowym;

zasady praworządnego procesu → szereg reguł, min. prawo do obrony, jawność, domniemanie niewinności, ochrona wolności i nietykalności osobistej, zakaz tortur i nieludzkiego karania, inne jeszcze wynikają z gwarancji wymaganych przez międzynarodowe traktaty o prawach człowieka

347. Pozycja ustrojowa i organizacja Trybunału Stanu.

Trybunał Stanu jest odrębnym organem władzy sądowniczej. Nie jest on sądem w rozumieniu art. 175 ust. 1 K, nie sprawuje więc wymiaru sprawiedliwości w przyjętym tam rozumieniu. Natomiast odpowiada on w pełni charakterystyce organu władzy sądowniczej, zarówno z uwagi na niezawisłość jego sędziów, jak i ze względu na charakter jego zadań polegających na orzekaniu, czy konkretne czyny wskazanych osób stanowiły naruszenie prawa.

W skład TS wchodzi przewodniczący, dwóch zastępców przewodniczącego i 16 członków. Przewodniczącym TS jest z urzędu Pierwszy Prezes SN. Pozostali członkowie TS są wybierani przez Sejm na okres jego kadencji, z tym, że zachowują swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu Trybunału. Wybór ponowny jest dopuszczalny. Konstytucja wymaga, aby zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa pozostałych członków miała kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Pozostali członkowie nie muszą mieć tych kwalifikacji. Funkcja członka Trybunału ma charakter honorowy (jest sprawowana nieodpłatnie).

348. Postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej.

Postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje 3 fazy:a)postępowanie przygotowawcze (wstępne), które odbywa się w Sejmie. Postępowanie ma cechy „śledztwa sejmowego”. Obejmuje ono: złożenie wniosku wstępnego do Marszałka Sejmu, śledztwo przed Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej, podjęcie przez Sejm na wniosek Komisji uchwały o postawieniu w stan oskarżenia, wybranie dwóch oskarżycieli i skierowanie uchwały do TS bądź podjęcie uchwały o umorzeniu postępowania,b)Postępowanie przed TS ma charakter dwuinstancyjny i toczy się na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego przy zastosowaniu zasad obowiązujących w tym postępowaniu, a więc przede wszystkim zasady niezawisłości, jawności, prawa oskarżonego do obrony, prawdy materialnej, kontradyktoryjności i równości. Orzeczenie TS wydane w postępowaniu odwoławczym jest prawomocne. Za czyny będące deliktami konstytucyjnymi TS może orzec następujące kary: Utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd Prezydenta oraz do Sejmu, Senatu i rad gmin ( na okres od 2 do 10 lat) Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych ( na okres od 2 do 10 lat)c)Postępowanie wykonawcze, które przeprowadza Sąd Okręgowy w Warszawie na zasadach przewidzianych dla wykonywania wyroków sądów wydanych w sprawach karnych

349. Ewolucja ustrojowa kontroli państwowej w Polsce.

Polski model kontroli ustrojowej ukształtował się w początkach II RP nawiązując do rozwiązań niemieckich i ustanawiając bliskie związki organów kontroli państwowej z parlamentem i jego funkcją kontrolną.

Konstytucja marcowa przewidywała utworzenie NIK jako organu powołanego do kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym, zamknięć rachunków państwa oraz przedstawiania sejmowi wniosków w przedmiocie absolutorium. Zadania NIK były zorientowane na kontrolę rządu i administracji państwowej w powiązaniu z kontrolą sejmową, zwłaszcza z procedurą absolutorium. Prezesa NIK mianował prezydent RP na wniosek Rady Ministrów.

W dalszym rozwoju historycznym losy NIK odzwierciedlały koleje przeobrażeń polskiego systemu politycznego. Konstytucja kwietniowa podporządkowała NIK prezydentowi RP, ale nie zmieniła jej zasadniczych zadań. Po II wojnie światowej restytucja izby została zapowiedziana w Małej Konstytucji z 1947 r. deklarującej powiązanie NIK z Sejmem, który między innymi miał wybierać prezesa Izby. Odpowiednią ustawę uchwalono w 1949 r. ale już trzy lata później konstytucja z 1952 r. zniosła NIK, a jej miejsce zajęło Ministerstwo Kontroli Państwowej, będące elementem struktury rządu, co dawało wyraz ówczesnej tendencji do deprecjacji roli ustrojowej Sejmu. W końcu 1957 r. w efekcie Polskiego Października przywrócono NIK jako organ powiązany bezpośrednio z Sejmem; w 1976 r. ponownie podporządkowano NIK rządowi, a jej prezesa uczyniono członkiem Rady Ministrów; w 1980 r. w znacznym stopniu Izba nawiązywała do modelu tradycyjnego, a w praktyce NIK odgrywała znaczącą rolę realizacji kontroli parlamentarnej, nawet jeśli mechanizmy polityczne nadawały tej kontroli ograniczony wymiar.

Po 1989 r. zachowano NIK, a kolejna ustawa z 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli miała char. porządkujący dotychczasowe doświadczenia i dostosowujący zadania Izby do zmienionych warunków funkcjonowania państwa. Zmian zasadniczych nie wprowadziła też nowa konstytucja, choć pewne jej ujęcia zdezaktualizowały niektóre regulacje zawarte w ustawie z 1994 r. (Garlicki)

350. Funkcje i zakres działania NIK.

Zakres kompetencji kontrolnych NIK ma char. uniwersalny i obejmuje całokształt działalności organów kontrolowanych, a w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej. Zakres kompetencji kontrolnych NIK jest zróżnicowany jeśli chodzi o podmioty podane kontroli i kryteria wykonywania tej kontroli:

1) Kontrola działalności organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. W tym zakresie kontrola dotyczy działalności Rady Ministrów, jej prezesa i członków, oraz wszelkich organów i instytucji wchodzących w system organizacyjny administracji rządowej.

Kontroli podlegają także spółki Skarbu Państwa. Izbie przysługuje wobec nich bardzo szeroki zakres kontroli obejmującej także celowość podejmowanych działań. NIK może też kontrolować Kancelarię Prezydenta, Kancelarię, Sejmu i Kancelarię Senatu, Trybunał Konstytucyjny, RPO, KRRiT, Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny i Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych – ale tylko w zakresie wykonania budżetu oraz gospodarki finansowej i majątkowej, a na zlecenie Sejmu może kontrolować działalność kancelarii Prezydenta, K. Sejmu, K. Senatu, GIODO, KRRiT także w innych aspektach.

Kontrolne działania NIK nie mogą dotykać sfery merytorycznej działalności sądów i indywidualnej pozycji niezawisłych sędziów. W wymiarze działalności merytorycznej NIK może badać tylko działalność rządu i podległych mu jednostek.

2) Obejmuje kontrolę działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. Kontrolą objęty jest cały system administracji i gospodarki samorządowej, choć w oparciu o zwężone kryteria, bo nie ma tu zastosowania kryterium celowości.

3) Obejmuje kontrolę działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z finansowych zobowiązań wobec państwa i tylko z punktu widzenia legalności i gospodarności. Kontrola może więc objąć też prywatne podmioty gospodarcze, ale wtedy zakres, sposób i metody jej sprawowania muszą szanować zasadę swobody działalności gospodarczej.

351. Pozycja ustrojowa i organizacja NIK.

Pozycja ustrojowa NIK wynika z określenia jej jako naczelnego organu kontroli państwowej rozumianej jako badanie działalności organów administracji i współdziałających z nimi jednostek, dokonywane przez fachowy organ zewnętrzny, niezależny od rządu, a powiązany bezpośrednio z parlamentem i służący mu swoim zasobem informacji i wiedzą. NIK nie da się przyporządkować żadnemu z trzech klasycznie pojmowanych władz: ustawodawczej, sądowniczej wykonawczej. Specyfika pozycji ustrojowej NIK polega z jednej strony na oddzieleniu izby od struktur rządowych, czy mówiąc szerzej struktur władzy wykonawczej, a z drugiej strony, na podległości Sejmowi. Podległość ta mówi o ograniczonym zwierzchnictwie – wyraża się zarówno w uprawnieniach Sejmu (jego Marszałka) do kształtowania personalnego składu Izby, w uprawnieniu Marszałka Sejmu do nadawania Izbie statutu jak i w poddaniu merytorycznej działalności NIK potrzebom efektywnego sprawowania kontroli sejmowej.

NIK jest odrębnym organem konstytucyjnym zawieszonym między Sejmem a rządem i powołanym do kontroli działalności zarówno Rady Ministrów jak i poszczególnych jednostek organizacyjnych składających się na system administracji rządowej, a nawet pozostających poza tym systemem.

Organizacja (szczegóły – Ustawa o NIK)

NIK jest organem kolegialnym ale w jej strukturze wyeksponowano rolę prezesa.

Prezesa Najwyższej Izby Kontroli - na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów - powołuje Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. Kadencja Prezesa Najwyższej Izby Kontroli trwa 6 lat, licząc od dnia złożenia przysięgi. Po upływie kadencji Prezes Najwyższej Izby Kontroli pełni obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.

Sejm odwołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, jeżeli:

1) zrzekł się on stanowiska;

2) uzna, że stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby;

3) został on skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa;

3a) złożył on niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu;

4) Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej, niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Prezes Najwyższej Izby Kontroli bierze udział w posiedzeniach Sejmu.

Wiceprezesów Najwyższej Izby Kontroli, w liczbie od 2 do 4, powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.

W skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli wchodzą: Prezes Najwyższej Izby Kontroli jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny Najwyższej Izby Kontroli oraz 14 członków Kolegium.

Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, powołuje na członków Kolegium:

1) 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych;

2) 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych Najwyższej Izby Kontroli lub doradców Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, spośród których Prezes Najwyższej Izby Kontroli wyznacza sekretarza Kolegium.

Osoby wchodzące w skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli są w sprawowaniu swych funkcji niezawisłe i mogą w sprawie podejmowanych uchwał zgłaszać do protokołu zdanie odrębne.

Kadencja członków Kolegium Najwyższej Izby Kontroli trwa 3 lata, licząc od dnia powołania

Kadencja członka Kolegium Najwyższej Izby Kontroli wygasa w razie jego śmierci lub odwołania.

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli zatwierdza:

1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej;

2) sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w roku ubiegłym.

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli uchwala:

1) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów;

2) wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne;

3) wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa Narodowego Banku Polskiego i osób kierujących instytucjami, o których mowa w art. 4 ust. 1ustawy

4) projekt statutu Najwyższej Izby Kontroli;

5) projekt budżetu Najwyższej Izby Kontroli;

6) okresowe plany pracy Najwyższej Izby Kontroli.

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli opiniuje:

1) wniesione przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli programy kontroli i informacje o wynikach szczególnie ważnych kontroli;

2) inne sprawy wniesione przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli albo przedstawione przez co najmniej 1/3 członków Kolegium.

352. Procedury kontrolne NIK.

1. Postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny kontrolowanej działalności według kryteriów legalności, gospodarności, celowości i rzetelności

2. Kierownicy jednostek, którzy podlegają kontroli NIK maja obowiązek przełożyć dokumenty niezbędne to przeprowadzenia kontroli, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej

3. Upoważnieni przedstawiciele Najwyższej Izby Kontroli mają prawo do:

a)  swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych,

b)  wglądu do wszelkich dokumentów związanych z działalnością jednostek kontrolowanych, pobierania oraz zabezpieczania dokumentów i innych materiałów dowodowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej,

c)  przeprowadzania oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu określonych czynności,

d)  wzywania i przesłuchiwania świadków,

e)  żądania od pracowników jednostek kontrolowanych udzielania ustnych i pisemnych wyjaśnień,

f)  zasięgania w związku z przeprowadzaną kontrolą informacji w jednostkach niekontrolowanych oraz żądania wyjaśnień od pracowników tych jednostek,

g)  korzystania z pomocy biegłych i specjalistów,

h)  zwoływania narad z pracownikami jednostek kontrolowanych, w związku z przeprowadzaną kontrolą, a także uczestniczenia w posiedzeniach kierownictwa i kolegiów oraz naradach organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego.

4. kontrole przeprowadzane na podstawie : legitymacji, imiennego upoważnienia, podstawy prawnej

5.Kontroler dokonuje pobrania rzeczy w obecności kierownika komórki organizacyjnej, w której rzecz się znajduje, a w razie jego nieobecności - pracownika wyznaczonego przez kierownika jednostki kontrolowanej. Pobrana rzecz powinna być zaopatrzona przez uczestników pobrania w trwałe cechy lub znaki uniemożliwiające zastąpienie jej inną. Z pobrania rzeczy sporządza się protokół, który podpisuje kontroler i osoba uczestnicząca w pobraniu.

6. Dla ustalenia stanu faktycznego kontroler może przeprowadzić oględziny. Z oględzin-protokół.

7. Każdy może złożyć kontrolerowi ustne lub pisemne oświadczenie dotyczące przedmiotu kontroli.

8. Kontroler może wzywać pracowników jednostki kontrolowanej do stawienia się w celu ich przesłuchania w charakterze świadków.

9. Prawo odmowy zeznań w charakterze świadka przysługuje:

  1)   pracownikowi jednostki kontrolowanej ponoszącemu odpowiedzialność za działalność będącą przedmiotem kontroli;

  2)   każdej osobie, jeżeli złożenie zeznań mogłoby ją/małżonka narazić na odpowiedzialność karną/majątkową.

10. Z zeznań świadka niezwłocznie sporządza się protokół. Protokół oraz każdą jego stronę podpisują przesłuchujący i świadek.

11. Protokół oraz każdą jego stronę podpisują przesłuchujący i świadek

12. Najwyższa Izba Kontroli przekazuje kierownikowi jednostki kontrolowanej, a w razie potrzeby także kierownikowi jednostki nadrzędnej oraz właściwym organom państwowym lub samorządowym, wystąpienia pokontrolne.

13. Kierownik jednostki kontrolowanej lub organ w ciągu 7 dni może zgłosić umotywowane zastrzeżenia do Kolegium NIKu.

353. Pozycja ustrojowa KRRiT.

354. Organizacja KRRiT oraz status prawny jej członków.

1. W skład Krajowej Rady wchodzi 5 członków powoływanych:

2 przez Sejm

1 przez Senat

2 przez Prezydenta

spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego przekazu.

2. Przewodniczącego wybierają i odwołują członkowie Krajowej Rady.

3. Krajowa rada- wniosek Przewodniczącego- zastępcę przewodniczącego.

4. Kadencja 6lat, licząc od dnia powołania ostatniego członka. Członkowie Krajowej Rady pełnią swe funkcje do czasu powołania następców.

5. Członek Krajowej Rady nie może być powołany na kolejną pełną kadencję.

6. W przypadku odwołania członka lub jego śmierci przed upływem kadencji, właściwy organ powołuje nowego członka Krajowej Rady na okres do końca tej kadencji.

7. Organ uprawniony do powołania członka Krajowej Rady odwołuje go wyłącznie w przypadku:

  1)   zrzeczenia się swej funkcji;

  2)   choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji;

  3)   skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej;

3a)  złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu;

  4)   naruszenia przepisów ustawy stwierdzonego orzeczeniem Trybunału Stanu

8. Pracodawca zatrudniający członka Krajowej Rady udzieli mu, na jego wniosek, urlopu bezpłatnego na czas sprawowania funkcji.

9. Nie można łączyć funkcji członka Krajowej Rady z posiadaniem udziałów albo akcji spółki bądź w inny sposób uczestniczyć w podmiocie będącym nadawcą lub producentem radiowym lub telewizyjnym oraz wszelką działalnością zarobkową, z wyjątkiem pracy dydaktyczno-naukowej w charakterze nauczyciela akademickiego lub pracy twórczej.

10.  Przewodniczący Krajowej Rady kieruje jej pracami, reprezentuje Krajową Radę oraz wykonuje zadania określone w ustawie.

355. Kompetencje i tryb działania KRRiT.

· wydawanie na podst ustaw i w celu ich wykonania rozporządzeń i uchwał. Rada podejmuje uchwały większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków.

· uchwala regulamin swoich obrad

· podejmuje uchwały bezwzględną liczbą głosów.

· Przedstawienie corocznego sprawozdania ze swojej działalności Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi

· przedstawia corocznie Prezesowi Rady Ministrów informację o swojej działalności oraz o podstawowych problemach radiofonii i telewizji.

· Sejm i Senat uchwałami przyjmują lub odrzucają sprawozdanie

ZADANIA:

 1)   projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji;

  2)   określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców;

  3)   podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów;

3a)  uznawanie za nadawcę społecznego lub odbieranie tego przymiotu, na warunkach określonych ustawą;

  4)   sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności nadawców;

  5)   organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych;

  6)   ustalanie wysokości opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru;

6a)  ustalanie wysokości opłat abonamentowych;

  7)   opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji;

  8)   inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji;

  9)   organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii i telewizji;

  10)  współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych;

  11)  przeprowadzanie jawnych i otwartych konkursów na stanowiska członków rad nadzorczych w jednostkach publicznej radiofonii i telewizji.

356. Pozycja ustrojowa i kompetencje NBP.

357. Status prawny i kompetencje prezesa NBP.

358. Status prawny oraz kompetencje i tryb funkcjonowania Rady Polityki Pieniężnej.

STATUS PRAWNY:

o organ samodzielnie podejmujący decyzje uczestniczący w procesie realizacji polit. finansowej państwa

o Przewodniczący RPP- Prezes NBP

o Skład:

3- Prezydent

3-Sejm

3-Senat

o Organ apolityczny, dążenie do równowagi sił

o Członkowie RPP na czas pełnienia funkcji musza zawiesić swoje członkowstwo w partii polit. W zw. zawodowym, nie mogą podejmować też innej pracy zarobkowej poza działalnością dydaktyczną, naukową, twórczością autorską

o Brak reelekcji

o Kadencja- 6 lat

o Składanie ślubowania oddzielnie przed każdym organem powołującym

KOMPETENCJE:

· Ustala coroczne założenia polityki pieniężnej- obowiązek przełożenia Sejmowi równocześnie z przełożeniem przez RM projektu ustawy budżetowej

· Ustala wysokość stóp % NBP

· Ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocent.

· Określa górne granice zobowiązań NBP dotyczącet kredytów, pożyczek w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

· Zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdania z działalności NBP

· Przyjmuje roczne sprawozdanie finans NBP

· Ustala zasady operacji wolnego rynku

· Dok oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji zał polit pieniężnej

· Obow złożenia Sejmowi sprawozdania z wyk zał polit pieniężnej- do 5 mies od zakończenia roku budżetowego- sprawozdanie o char inform

· Char konsultanta przy określaniu polityki walutowej państwa, którą ustala RM

· Bierze udział przy ustaleniu zadad ustalania kursu złotego w stos do walut obcych-ostateczne ustalenia RM

TRYB DZIAŁANIA:

- określa go regulamin

- Rada zwoływana min 1 raz w mies przez Prezesa NBP

-ustalenia zapadają w formie uchwał-v większość głosów przy obecności min 5 członków

- udział jest obligatoryjny

- uchwały ogłaszane w Monitorze PL, prócz uchwał dot funkcjonowania banków –te w DZ. Urz. NBP

-stanowiska zajęte przez członków ogłoszone w Monitorze Sądowym i Gospodarczym od 6 tyg-3 mies po podjęciu uchwały

359. Stany nadzwyczajne.

Stany nadzwyczajne określa Konstytucja RP. Wyróżnia ona 3 stany nadzwyczajne: stan wojenny, wyjątkowy, klęski żywiołowej. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy w drodze rozporządzenia, które podlega podaniu do opinii publicznej.

W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione:

1. Konstytucja

2. Ordynacje wyborcze do Sejmu i Senat i organów samorządowych

3. Ustawa o wyborze P.

4. Ustawy o stanach nadzwyczajnych.

W czasie stanu wojennego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane Referendum ogólnokrajowe, przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządowych o wybory P.

Wybory do samorządu mogą być tylko tam gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

Stan wojenny

Wprowadza Prezydent na wniosek RM na części lub na terytorium całego kraju, w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy wynika to z umowy międzynarodowej jako zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.

Stan wyjątkowy

Wprowadza Prezydent na wniosek RM na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90dni na części lub na terytorium całego kraju, w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

Przedłużenie może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu na nie dłużej niż 60 dni.

Rozporządzenie o wprowadzeniu st. Wojennego lub wyjątkowego P. przedstawia Sejmowi w ciągu 48h od podpisania rozporządzenia, a sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów kworum 50%

Jeżeli czasie St. Wojennego Sejm nie może się zebrać na posiedzenie to P. na wniosek RM wydaje rozporządzenia z mocą ustawy

Stan klęski żywiołowej

Wprowadza RM na czas oznaczony nie dłuższy niż 30 dni na części lub na terytorium całego kraju. Przedłużenie może nastąpić za zgodą Sejmu Wprowadzany w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych oraz w celu ich usunięcia.

Enjoy!!!!
A teraz jedyne, co Nam pozostało to nauczyć się tego wszystkiego na pamięć.

Ps. It’s gonna be legen (wait for it) dary!