1. Człowiek — istota społeczna.

   1. jednostka (społeczna) — określenie człowieka w naukach społecznych; jednostka jest z jednej strony niepowtarzalnym elementem, z drugiej elementem mającym cechy ukształtowane przez społeczeństwo w procesie socjalizacji;

   2. socjalizacja — proces przystosowywania człowieka do życia w społeczeństwie:

^ socjalizacja pierwotna — zdobywanie podstawowej wiedzy i umiejętności w okresie dzie­ciństwa i wczesnej młodości,

^ socjalizacja wtórna — zdobywanie umiejętności potrzebnych do spełniania coraz większej ilości ról społecznych; trwa przez całe dorosłe życie;

1. rola społeczna — funkcja, jaką człowiek spełnia w społeczeństwie (np. matka, ciotka, wolonta-riuszka, prezeska, koleżanka); każdy odgrywa wiele ról społecznych jednocześnie (ok. 8 w ciągu dnia);

2. konflikt ról — sytuacja, w której jednostka dla spełnienia jednej ze swoich ról społecznych musi przeciwstawić się zasadom przypisanym innej z wypełnianych przez siebie ról.

1. Grupy społeczne.

   1. socjologia — nauka zajmująca się badaniem i opisywaniem grup społecznych;

   2. grupa społeczna — zorganizowany zbiór minimum 3 osób, które są w jakiś sposób wyodrębnio­ne od innych zbiorów osób, mają poczucie przynależności do grupy, posiadają podobne systemy wartości (lub wspólne interesy bądź cele) i wchodzą w relacje między sobą;

1. relacje społeczne dzielą się na:

^ więzi społeczne — relacje między ludźmi mające charakter osobisty (bezpośredni) i emo­cjonalny (np. przyjaźń),

^ stosunki społeczne — relacje między ludźmi mające charakter pośredni i rzeczowy, tzn. ludzie są połączeni za pośrednictwem np. interesu, władzy, własności (np. władza rządu nad obywatelami);

1. podział grup społecznych:

   1. ^ ze względu na wielkość:

• małe (istnieje w nich możliwość bezpośredniej komunikacji między wszystkimi członkami),

• duże (ich członkowie w większości nie znają się osobiście, ale mimo tego wszyscy identy­fikują się z grupą — odczuwają przynależność do niej),

^ ze względu na status prawny:

• formalne (opierają się na relacjach szczegółowo opisanych, posiadają sztywną strukturę),

nieformalne (między ich członkami istnieją związki emocjonalne, „luźne" — w grupie nieformalnej w człowieku widzi się człowieka, a nie tylko rolę, jaką ma spełniać),

^ ze względu na typ relacji społecznych:

• pierwotne (jesteśmy z nimi silnie związani emocjonalnie, są niewielkie, panują w nich bezpośrednie kontakty, ich działalność obejmuje wiele dziedzin życia),

• wtórne (uczestnictwo w nich oparte jest bardziej na rozumie niż emocjach, możemy do nich w każdej chwili przystąpić i z nich wystąpić),

^ ze względu na otwartość na nowych członków:

• otwarte (inkluzywne; takie, do których wstąpić może każdy),

• zamknięte (ekskluzywne; takie, do których wstąpić może tylko osoba spełniająca sta­wiane przez grupę warunki, wymagania),

^ grupy zadaniowe — takie, które zostały powołane w celu realizacji konkretnego, raczej krótkoterminowego, celu. e) zbiorowość, społeczność (zrzeszenie, stowarzyszenie) i wspólnota:

6. społeczeństwo — grupa ludzi stale przebywająca na określonym terytorium (np. państwa), posiadająca wspólną (podobną) kulturę i tożsamość (poczucie przynależności do tej samej gru­py, identyfikowanie się ze sobą) oraz wytwarzająca relacje między swoimi członkami (głównie stosunki społeczne);

7. rodzina — mała, pierwotna, formalna (choć posiadająca również cechy grupy nieformalnej), zamknięta grupa społeczna, będąca jedną z najważniejszych grup ze względu na jej funkcje socjalizacyjne; modele struktury rodziny:

^ ze względu na wielkość (ilość pokoleń):

• rodzina wielopokoleniowa, czyli złożona z wielu pokoleń członków, o rozbudowanych i intensywnych kontaktach nawet między stosunkowo słabo spokrewnionymi osobami,

• rodzina nuklearna, czyli złożona tylko z rodziców i dzieci,

^ ze względu na charakter relacji między członkami rodziny:

• model tradycyjny (rodzina patriarchalna), w którym ojciec jest głową rodziny (naj­ważniejszą osobą, podejmującą zasadnicze decyzje, ale i samodzielnie zapewniającą środki utrzymania), dużą rolę przywiązuje się do hierarchii wynikającej z płci i wieku,

• model partnerski, w którym oboje małżonków pracuje, wspólnie podejmuje decyzje,

^ ze względu na kompletność rodziny:

• rodzina pełna, czyli złożona z obojga rodziców i dzieci,

• rodzina niepełna, czyli złożona tylko z jednego rodzica i ewentualnie jego partnera/partnerki oraz dzieci;

8. pokrewieństwo — posiadanie wspólnych przodków;

9. powinowactwo — połączenie poprzez krewnych (przodków) współmałżonka;

j) małżeństwo — zalegalizowany (przez ślub) związek kobiety i mężczyzny;

k) konkubinat — nieformalny związek dwóch osób;

l) związek partnerski — funkcjonujący w niektórych państwach (lecz nie w Polsce) zalegalizo­wany związek dwóch osób (bez względu na płeć).

1. Struktura społeczna.

a) struktura społeczna — układ relacji między jednostkami społecznymi (mikrostruktura spo­łeczna) i między grupami społecznymi (makrostruktura społeczna):

2. ruchliwość społeczna — zmiana pozycji społecznej (na lepszą, mówimy wtedy o awansie społecznym, lub gorszą, co nazywamy degradacją społeczną);

- społeczeństwo otwarte — takie, w którym jest wysoki poziom ruchliwości społecznej; - - społeczeństwo zamknięte — takie, w którym jest niski poziom ruchliwości społecznej;

100. rozwarstwienie społeczne — poziom różnic (głównie w wysokości dochodów) między jed­nostkami (ludźmi) oraz całymi grupami społecznymi; małe rozwarstwienie społeczne oznacza, że w społeczeństwie nie występują rażące różnice między statusem jednostek (np. bezdomność dotyka bardzo niewielką część populacji, ale nie ma też zbyt wielu miliarderów);

- podklasa — grupa ludzi trwale społecznie wykluczonych (tzn. niekorzystających z osiągnięć społeczeństwa, nie tylko ze względu na brak pieniędzy, ale również mieszkanie na terenach „gorszych", niewyposażonych w kina, teatry, markowe sklepy); tak zdefiniowana podklasa — wbrew nazwie — jest bardziej warstwą społeczną niż klasą;

d) kasta — zamknięta grupa społeczna charakteryzująca się dziedziczną przynależnością członków, zajmująca ściśle określoną (m.in. przez prawo i religię) pozycję w hierarchii społecznej (poję­cie wywodzi się ze struktury społecznej Indii, ale bywa też używane metaforycznie, np. kasta prawników);

e) pozycja społeczna (status społeczny, miejsce w hierarchii społecznej) — miejsce, jakie jednostka zajmuje w społeczeństwie,

^ z zajmowanej pozycji społecznej wynika np. spełniania jakich zadań będzie oczekiwać społe­czeństwo od danej jednostki: od bogatego biznesmena oczekuje się wspierania biedniejszych, od profesorów akademickich oczekuje się kształtowania opinii publicznej),

^ czynniki wyznaczające pozycję społeczną:

Współczesne społeczeństwo polskie

1.      Podział społeczeństwa wg warstw społecznych: wyznacznikiem jest zawód, zajęcie, styl życia

a.       inteligencja ( pracownicy umysłowi)

b.      prywatni przedsiębiorcy

c.       robotnicy

d.      rolnicy

 

2.      Podział społeczeństwa ze względu na zamożność ( posiadanie dóbr materialnych, prestiżu, dochody):

a. klasa wyższa             b. klasa średnia             c. klasa niższa          d. wykluczeni ( podklasa)

 

5. Problemy młodego pokolenia:

 

a.       konsumpcjonizm – gadżetomania, nowinki technologiczne, galerie handlowe- zakupoholizm

b.      rywalizacja – stres- napięcie- agresja

c.       używki

d.      wirtualny świat- gry komputerowe, blogi, czat, portale społecznościowe

e.       okres buntu, dojrzewania, chęci bycia dorosłym- konflikt z dorosłymi, rodzicami

Normy społeczne

4. Normy i zasady:

a. Norma - powszechne wzorce zachowań, regulują funkcjonowanie społeczeństwa; określają kiedy postępujemy poprawnie, a kiedy łamiemy normy. Rodzaje norm:

- prawne- przestrzeganie prawa, kodeksy ( podstawowe przepisy prawa), sankcje- kara

- moralne ( poczucie obowiązku, wyrzuty sumienia, samorealizacji)

- religijne ( Dekalog)

- obyczajowe (elegancki strój na egzaminie)

Dla człowieka żyjącego w społeczeństwie ważne jest
b. rozpoznawanie i respektowanie ( przestrzeganie) norm - istotna kompetencja obywatelska

c. wzajemność – oczekujemy od drugiej osoby podobnego zachowania, gestu

c. zaufanie jako warunek współpracy

d. proces socjalizacji czyli uspołecznienia ( poznawanie norm życia społecznego) dzięki rodzicom, nauczycielom, własnej obserwacji

e. umiejętność przewidywania zachowania innych

f. uczciwość

g. tolerancja ( poszanowanie poglądów, upodobań, wyglądu, wierzeń innych niż nasze) negatywna ( nie zgadzamy się z kimś, ale nie używamy przemocy) i pozytywna ( jesteśmy życzliwi, otwarci na inność, odmienność)

• nietolerancja (niechęć , wręcz wrogość, atak na innych z uwagi na odmienne zdanie, poglądy, wygląd, religię, kolor skóry):

- rasowa,

- narodowościowa,

- religijna

- polityczna

2. Obowiązek i odpowiedzialność – „ Obowiązek i odpowiedzialność: Władza jest obowiązkiem; wolność – odpowiedzialnością” ; Obowiązki wszędzie na człowieka czekają.

a. źródła obowiązków:

- zasady moralne, prawo, rodzina, zawód, funkcja, zadanie, tradycja religijna, przyrzeczenie ( obietnica)

b. system nagród i kar

Szkoła jako wspólnota

1. Szkoła jako instytucja

   1. organ prowadzący szkoły- gmina ( szkoły podstawowe i gimnazja), powiat ( szkoły ponadgimnazjalne)

   2. KO- Kuratorium Oświaty, organ nadzorujący, tzw. nadzór pedagogiczny

   3. finansowanie szkół- subwencja oświatowa, otrzymywana z budżetu państwa przez samorząd lokalny ( gminę), która decyduje o wyposażeniu, lekcjach dodatkowych, zajęciach pozalekcyjnych, dodatkach motywacyjnych dla nauczycieli

   4. cele szkoły:

- kształcenie i wychowywanie, aby uczniowie nabyli odpowiedniej wiedzy i umiejętności ( także interpersonalnych, czyli międzyludzkich)

1. Kolegialne organy w szkole.

   1. rada pedagogiczna — organ złożony z dyrektora szkoły (który przewodniczy radzie) i wszyst­kich zatrudnionych w szkole nauczycieli, mający obowiązek istnieć w szkołach zatrudniających co najmniej 3 nauczycieli, podejmujący decyzje w drodze głosowania zwykłą większością głosów; do zadań rady pedagogicznej należy np. zatwierdzanie planu pracy szkoły, podejmowanie uchwał w sprawie wyników klasyfikacji i promocji uczniów, podejmowanie uchwał w sprawach skreśle­nia z listy uczniów (tylko wobec uczniów nieobjętych obowiązkiem szkolnym), przygotowywanie propozycji zmian w statucie szkoły;

   2. rada szkoły — fakultatywny organ złożony z równej liczby przedstawicieli nauczycieli, rodziców i uczniów (oprócz przedszkolaków i uczniów szkół podstawowych; gimnazjaliści mogą, ale nie muszą wchodzić w skład rady szkoły), który zajmuje się m.in. uchwalaniem statutu szkoły, opiniowaniem planu finansowego, planu pracy szkoły oraz projektów innowacji pedagogicznych, wnioskowaniem np. w sprawie zajęć pozalekcyjnych;

   3. rada rodziców — organ reprezentujący ogół rodziców uczniów, w skład którego wchodzi po jednym przedstawicielu rodziców z każdej klasy; rada rodziców może m.in. uchwalać wspólnie z radą pedagogiczną program wychowawczy szkoły, wnioskować we wszystkich sprawach doty­czących szkoły, gromadzić fundusze przeznaczone na wspieranie szkoły;

   4. przedstawiciele samorządu uczniowskiego (np. rada samorządu uczniowskiego).

   12. Samorząd uczniowski.

       1. samorząd uczniowski — niezależna organizacja wszystkich uczniów („tworzą go wszyscy uczniowie szkoły") mająca na celu reprezentowanie ich praw w kontaktach z dyrekcją, nauczy­cielami i rodzicami oraz urozmaicanie życia szkolnego;

       2. kompetencje samorządu uczniowskiego reguluje art. 55 ustawy o systemie oświaty; poza tym każdy samorząd uchwala swój regulamin, który

       3. władze samorządu uczniowskiego — część samorządu, która reprezentuje uczniów w kontaktach z nauczycielami i dyrekcją oraz szczególnie aktywnie organizuje życie szkolne (np. organizuje dyskoteki, wydaje gazetkę szkolną); przykład struktury władz SU (samorządu uczniowskiego):

^ przewodniczący SU — osoba kierująca pracami władz samorządu, reprezentująca samo­rząd w kontaktach z nauczycielami i dyrekcją,

^ rada SU — organ złożony z przedstawicieli uczniów wybranych w bezpośrednich wyborach; z tego powodu szczególnie aktywnie angażują się w działania samorządu i określają jego roczny plan pracy,

^ sekcje rady SU — niewielkie zespoły uczniów, którzy podjęli się realizowania danego przed­sięwzięcia (np. wydawania gazetki szkolnej),

^ samorządy klasowe — samorządy powoływane przez uczniów każdej z klas odpowiada­jące za organizację przedsięwzięć klasowych, informowanie klasy o działaniach samorządu szkolnego itp.,

^ opiekun SU — nauczyciel wspierający uczniów w ich działaniach wybrany na to stanowisko przez uczniów

Prawa ucznia:

1. dokumenty: Konwencja o Prawach Dziecka, Ustawa o systemie oświaty, rozporządzenia Ministra oświaty, statut szkoły,

2. prawa ucznia:

• prawo do nauki,

• zapoznanie się z programem nauczania, zasadami oceniania, bezpieczeństwo w szkole, ochrona przed przemocą i uzależnieniami, godności i nietykalność osobista ucznia, ochrona prywatności, zdrowia, wolność sumienia i wyznania

  1. pomoc w przypadku łamania praw ucznia:

• rozmowa z wychowawcą, nauczycielem, dyrekcją, psychologiem, pedagogiem,

• wsparcie rodziców, samorządu uczniowskiego, rady rodziców,

• kuratorium oświaty, organ prowadzący ( gmina), rzecz praw dziecka