1. Pojęcie i zakres finansów publicznych

—Art. 3— ust. o fin. publicznych

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich

rozdysponowywaniem, w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

5) zarządzanie środkami publicznymi;

6) zarządzanie długiem publicznym;

7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Określenie „finansów publicznych” zawarte w art. 3 jest quasi-definicją legalną, o charakterze otwartym. Zwrot „w szczególności” wskazuje na zjawiska, które ustawodawca uznaje za najważniejsze elementy, niewyczerpujące jednak pojęcia „finansów publicznych” (te ostatnie bowiem to wszelkie „procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem”).

Wg Stanisława Owsiaka „Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych, zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

FINANSE PUBLICZNE

1. W ujęciu statycznym- jest to pewna pula środków

2. W ujęciu dynamicznym- są to procesy GROMADZENIA, WYDATKOWANIA I ZARZĄDZANIA FINANSAMI PUBLICZNYMI

Zarządzanie fin. publ. = zarządzanie długiem publicznym

Finanse publiczne to zjawiska finansowe, uwidacznia się wątek normatywny( jurydyzacja fin. publ)- z zasady demokratycznego państwa prawnego wynika, że finanse nie mogą pozostawać w próżni tzn. podlegają normatywizacji, dlatego powstaje prawo finansów publicznych.

Zjawiska, które legły u podstaw powstania finansów pub. wg Andrzeja Borodo „Nie ma finansów bez pieniądza”. Pieniądz jest warunkiem sine qua non, wraz z pieniądzem pojawiają się problemy gromadzenia.

Finanse publiczne to ogół mechanizmów związanych z gospodarką finansową związków publicznoprawnych.

Obszary finansów publicznych to:

1. PRAWO DANINOWE

2. PRAWO BUDŻETOWE

3. WYDATKI

4. PRAWO WALUTOWE( w tym bank centralny)

5. PUBLICZNE PRAWO BANKOWE

6. PRAWO FINANSOWE DŁUGU PUBLICZNEGO

7. PRAWO DEWIZOWE

8. ODPOWIEDZIALNOŚC ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH

9. RACHUNKOWOŚĆ

10. PUBLICZNE PRAWO UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

11. PRAWO GIEŁDOWE

2.Finanse publiczne a finanse prywatne

F. publiczne – obejmują zasoby pieniężne związków publicznoprawnych tzn. państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych i zawodowych oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezpieczeń społecznych, fundacji, związków wyznaniowych. Dochody ekonomiczne mają przede wszystkim charakter transferów występujących głównie w formie podatków i opłat publicznych obciążających przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i ludności. Specyfiką dochodów publicznych jest dominacja płatności o charakterze transferów (w postaci dotacji, zasiłków, stypendiów, emerytur i rent) nad wydatkami ekwiwalentnymi.

Finanse prywatne obejmują zasoby pieniężne indywidualnych jednostek prowadzących działalność gospodarczą i spółek oraz zasoby pieniężne gospodarstw domowych. Uzyskują w ten sposób wynagrodzenia, które mogą się kształtować pod wpływem mechanizmów rynkowych lub też podlegają regulacji prawnej (dotyczy pracowników sfery budżetowej)Gospodarstwa domowe mogą otrzymywać dochody transferowe z tytułu zasiłków, emerytur, rent, stypendiów, dywidend. Ludność może korzystać z kredytów bankowych, szczególnie na działalność inwestycyjną (np. budownictwo mieszkaniowe) lub zakup dóbr trwałego użytkowania oraz uzyskiwać odszkodowania od zakładu ubezpieczeń w przypadku strat losowych. W skład wydatków transferowych wchodzą głównie podatki i opłaty publiczne oraz składki ubezpieczeń społecznych.

Różnice pomiędzy finansami publicznymi a finansami prywatnymi:

Finanse publiczne	Finanse prywatne
przymusowy charakter gromadzenia środków publicznych wykorzystanie finansów publicznych jako instrument realizacji określonych funkcji państwa poddanie finansów publicznych społecznej kontroli nie traktowanie gromadzenia środków publicznych jako osiąganie zysku	brak przymusu osiągania dochodów zaspokajanie potrzeb jednostek dobrowolne gospodarowanie środków prywatnych traktowanie gromadzenia środków prywatnych jako osiąganie zysku

1.Publiczne zasoby finansowe opierają się na władztwie finansowym podmiotu publicznego i powstają przymusowo, podczas gdy finanse prywatne tworzone są na podstawie czynności cywilnoprawnych.

2. Finanse prywatne zorientowane są na korzyści indywidualne i realizację zysku, finanse publiczne powinny być narzędziem realizacji interesów ogółu społeczeństwa. W praktyce zorientowane są na realizację interesów politycznych.

3. Rozmiary publicznych zasobów pieniężnych i operacje za ich pośrednictwem przeprowadzane są na znacznie większe aniżeli zasoby pieniężne podmiotów prywatnych.

4. Ocena działalności prywatnej następuje w sposób zindiwidualizowany. Podmioty prywatne samodzielnie i bezpośrednio odczuwają oraz mierzą rezultaty swego działania gospodarczego. Ocena działalności państwa i innych podmiotów finansów publicznych następuje przy użyciu kryteriów politycznych.

5.Podmioty prywatne gospodarują dostosowując swe działania do stale zmieniających się warunków rynkowych. Podmioty publiczne funkcjonują wg planów sporządzonych na przyszłość.

6.Państwo jako suweren ma prawo decydowania o kształcie polityki pieniężnej. Suwerenność państwa wyraża się w nie podleganiu żadnym innym władzom zewnętrznym i wewnętrznym co czyni zeń w sposób naturalny podmiot finansów publicznych o charakterze samoistnym i pierwotnym. Wszystkie inne podmioty finansów publicznych uzyskują taki status tylko z nadania państwa.

Fin publ. A prywatne:

1). Kwestie podmiotowe w zakresie stosunków

a przynajmniej 1 podmiot publiczny

b stosunki prawno finansowe prawa prywatnego

2) Problem władztwa i podporządkowania

a administracyjnoprawna metoda regulacji

b w finansach prywatnych równorzędność podmiotów

3)Kryterium interesu

a publiczny b prywatny

4) Zakres reglamentacji

a wysoki b niski

5)Finanse publiczne są albo zdecentralizowane albo niezdecentralizowane

Finanse prywatne są zawsze zdecentralizowane

3.Prawo finansów publicznych jako prawo publiczne – problemy administracyjnoprawnej metody regulacji

Prawo finansowe jako prawo publiczne ma daleko idące związki z prawem administracyjnym, z którego historycznie się wywodzi.

W tym miejscu należy wskazać, że administracyjnoprawna metoda regulacji oznacza, że prawo administracyjne reguluje relacje miedzy podmiotami w stosunku pionowym, tj. wówczas, gdy jeden z podmiotów może władczo kształtować sytuację prawną drugiego podmiotu.

Tak więc zauważyć należy, że prawo finansowe stosuje przeważnie administracyjną metodę regulacji prawnej, a jego normy, stanowione w ramach wykonywania władczych kompetencji organów publicznych, mają charakter bezwzględnie obowiązujący i są obwarowane sankcjami.

Najdalej idące związki z prawem administracyjnym dotyczą prawa budżetowego oraz prawa podatkowego. Odnosi się to zwłaszcza do norm :

regulujących prawo ustroju administracji, które recypowane są przez prawo budżetowe i podatkowe

a także do norm postępowania podatkowego, które nawet jeżeli jest odrębnie uregulowane w stosunku do ogólnego postępowania administracyjnego to i tak opiera się na nim. Luźniejsze są powiązania między prawem administracyjnym a prawem bankowym.

Podział podmiotów prawa finansowego na

BIERNE i CZYNNE

Uprawnienia

1. biernekorzystają z niewielkiej ilości uprawnień materialno-prawnych, z jeszcze mniejszej liczby uprawnień proceduralnych

2. czynnekorzystają z uprawnień o charakterze proceduralnym

Różnica w konkretnych czynnościach

1. biernenie konkretyzują praw i obowiązków podmiotów czynnych

2. czynnekonkretyzują prawa i obowiązki podmiotów biernych np. wydając decyzję, kontrolują i weryfikują zachowania podmiotu biernego np. kontrola podatkowa, w przeciwieństwie do podmiotów biernych stosują sankcje

W związku z wykorzystywaniem administracyjno- prawnej metody regulacji ustawa zastępuje autonomię woli stron ( nie ma kontraktowania, z ustawy wywodzimy bezwzględnie wiążące normy)

Ustrojowe Prawo Administracyjne – które kształtuje system organów administracji publicznej, wskazuje organ właściwy do załatwienia sprawy.

4. Funkcje finansów publicznych

a. Funkcja redystrybucyjna – (tzw. wtórny podział PKB) w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej. Funkcja ta jest podstawą funkcji finansów publicznych. Redystrybucja realizowana jest w formie pieniężnej. Dokonuje się przez system transferów dochodów. Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że przepływ pieniądza ma charakter jednokierunkowy(np. podatki). Występuje tutaj dylemat wyboru pomiędzy efektywnością gospodarowania a sprawiedliwością (równością).Przestrzega się zasady zdolności podatkowej( im więcej masz dochodów tym większe płacisz podatki).

b. Funkcja alokacyjna – finansów publicznych polega na tym, że państwo dysponując zasobami pieniężnymi w formie budżetu może przemieszczać środki finansowe na zadania, które ma obowiązek spełniać, albo też na dziedziny wymagające dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie przynoszą zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych potrzeb

c. Funkcja kontrolna – redystrybucja PKB dokonywana poprzez obieg pieniężny pozwala poprzez ściśle określone reguły ewidencjonowania wszystkich zjawisk finansowych poprzez jednostki sektora publicznego na wyciąganie wniosków o stanie gospodarki państwa i przeciwdziałanie nadużyciom mogących powstać w gospodarowaniu finansami publicznymi. Umożliwia także kontrole prowadzenia tejże gospodarki.
d. Funkcja stabilizacyjna – spełnianie przez finanse publiczne w/w 3 funkcji powoduje materializowanie się funkcji 4 polega ona na tym, że prawidłowe alokowanie środków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypełnianie przez państwo celu nadrzędnego tzw. stabilizacji gospodarczej (zmniejszanie bezrobocia, regulowanie popytu publicznego, rozwój harmonijny równomierny). Mechanizm tej funkcji polega na tym, że państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać podmioty lub zniechęcać do aktywności gospodarczej.

e. Funkcja fiskalna – zapewnienie środków do prawidłowego funkcjonowania państwa.

5.Istota oraz struktura prawa daninowego

Danina publiczna - świadczenie na rzecz państwa lub innego związku publicznoprawnego (np. gminy), którego realizacja jest zabezpieczona możliwością zastosowania przymusu państwowego. Niektóre teorie zakładają, że danina publiczna powinna mieć także charakter bezzwrotny (przepływ o charakterze definitywnym).

Historycznie wykształciły się trzy podstawowe formy:

• daniny osobiste,

• daniny rzeczowe,

• daniny pieniężnepolskie prawo definiuje daninę publiczną zawężając to pojęcie do danin pieniężnych

art. 5 ust. 2 pkt 1 ustawy o finansach publicznych stanowi, iż są to dochody publiczne;

daninami publicznymi są:

1.podatki

2.składki

3.wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,

4. inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw;

PRAWO DANINOWE( żeby wydać trzeba zakumulować)

a)prawo podatkowe dzieli się na

• część ogólną – jest w niej zawarte wszystko, co powinno być ujednolicone; Ustawa ordynacja podatkowa

• część szczegółowa – jest w niej zawarte wszystko, czego nie da się ujednolicić(są zmienne elementy konstrukcyjne);

Ustawy regulujące poszczególne podatki np. ryczałty podatkowe, podatek dochodowy od osób fizycznych, ustawa o podatku rolnym, leśnym, tonażowym

b)podział podatków ze względu na przedmiot opodatkowania

-podatki dochodowe

-podatki obrotowe

-podatki majątkowe

c) podatki państwowe a lokalne( ramach decentralizacji dochodzi do wyodrębnienia pojęciowego)

Organy podatkowe:

1.naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta albo marszałek województwa,

2.dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej,

3.samorządowe kolegium odwoławcze – jako organ odwoławczy od decyzji wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty albo marszałka województwa.

d) prawo celne- cła (tracą na znaczeniu, została ustanowiona unia celna)

e) opłaty publiczne

opłaty publiczne ≠ podatekto świadczenie nieodpłatne; nie ma ekwiwalentności;

wg Brzezińskiego jest to odpłatność natury ogólnej tzn. że

dzięki temu są wyremontowane drogi; człowiek jest beneficjentem w sensie

symbolicznym pod postacią realizowanych świadczeń na rzecz ludności ( nie jest

to odpłatność w sensie normatywnym)

^

to świadczenie odpłatne np. opłata skarbowa traktowana jako quasi wynagrodzenie za usługi;

Jest to świadczenie publicznoprawne, jest to częściowa ekwiwalentność np. X idzie do urzędu skarbowego zarejestrować pojazd kupuje ZNACZEK SKARBOWY; z reguły to, co świadczy osoba fizyczna ma wyższą wartość od tego, co dostaje w zamian.

Podział podatków:

BEZPOŚREDNIE -podatek obciążający bezpośrednio podatnika (podmiot podatku), stanowiący jego koszt. Podatnik ma obowiązek odprowadzenia podatku do organu podatkowego (podatkidochodowe, rolne, leśne, od spadków i darowizn

POŚREDNIE -Do podatków pośrednich zaliczamy: podatek akcyzowy, VAT i podatek od gier losowych. Nazwa "pośredni" wywodzi się od sposobu jego pobierania. Podatek ten płacony jest nie bezpośrednio w urzędzie skarbowym, tylko przy nabywaniu dobra (np. podatek VAT wliczony jest w cenę wielu artykułów - np. samochodów) lub usługi (podatek od gier jest już wliczony w cenę jaką musimy zapłacić by móc uczestniczyć w grze losowej np. poprzez kupienie losu na loterii).

Występuje rozszczepienie podmiotów. Podatnik na gruncie ekonomicznym ≠ podatnik z ordynacji podatkowej

OSOBISTE- uwypuklony podmiot opodatkowania

RZECZOWE- uwypuklony przedmiot opodatkowania

SAMOWYMIAROWE

OPARTE NA WYMIARZE DECYZYJNYM podatnik składa sformalizowane oświadczenie, organ wydaje sformalizowaną decyzję

OPARTE NA OTWARTYM STANIE FAKTYCZNYM polega to na rozciągnięciu w czasie przedmiotu opodatkowania np. jeden sprzedawca, który dokonał kilkaset transakcji

OPARTE NA ZAMKNIĘTYM STANIE FAKTYCZNYM przykładem jest podatek od czynności cywilnoprawnych np. zakupy na e-bayu

Stan faktyczny może być sumą zdarzeń albo pojedynczym zdarzeniem.

6. Pojęcie budżetu

Budżet państwa można określić jako zestawienie dochodów i wydatków oraz rozchodów i przychodów państwa w pewnym okresie – jest to najważniejszy plan finansowy państwa. Wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i organy przedstawicielskie samorządu terytorialnego. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.

Budżet uwzględnia przychody i rozchody następujących instytucji

• sądów i trybunałów,

• administracji rządowej.

Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:

• ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny,

• prawnym – pewien akt normatywny,

• technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.

Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności.

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację. Aktualnie realizowana jest ustawa budżetowa na rok 2013 z dnia 25 stycznia 2013

Budżet sensu stricto to budżet określony w ustawie budżetowej

Wykonywaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów. Kontrolę wydatków i dochodów sprawuje Minister Finansów.

7. Zasady budżetowe

Zasady budżetowe to postulaty skierowane zarówno do ustawodawcy, jak i do podmiotów wykonujących budżet. Niektóre z tych zasad zostały wprost włączone do aktów normatywnych, stając się jednocześnie ustawowymi cechami budżetu. Zasady są trwałymi właściwościami budżetu, ponieważ kształtują jego treść. Wśród klasycznych zasad budżetowych należy wymienić:

1. Zasadę zupełności(powszechności)- w budżecie zestawiane są wszystkie dochody i wydatki państwa a nie niektóre;

2. Zasadę równowagi budżetowej- jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji; ta zasada jest nazywana Złotą Zasadą Budżetową;

3. Zasadę jedności budżetu- występuje w dwóch znaczeniach

   1. jedność formalna- budżet powinien być opracowywany w formie jednego dokumentu obejmującego całość gospodarki budżetowej, zawartego w jednym akcie prawnym. Zasadę tę można także rozpatrywać jako jeden plan finansowy w skali roku. Chodzi o to, by w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia roku budżetowego obowiązywał jeden i ten sam budżet(zasada roczności budżetu)

   2. jedność materialna (przez niektórych określana jako zasada niefunduszowania)- budżet traktowany jest jako jeden zasób środków, z którego pokrywane będą poszczególne wydatki; Niedopuszczalne jest łączenie konkretnego dochodu budżetowego z konkretnym wydatkiem budżetowym np. nie może być tak, że dochód z podatku A jest przeznaczony na cel B;

4. Zasadę jawności- postuluje jawność publicznej gospodarki finansowej, przede wszystkim w celu sprawowania kontroli tej gospodarki

5. Zasadę przejrzystości – związana jest z zasada jawności, zasada ta postuluje czytelność i zrozumiałość oraz możliwości merytorycznego odczytania intencji postanowień budżetu; Przejrzystość może oznaczać transparentność działań organów państwa w zakresie gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków;

6. Zasadę szczegółowości ( specjalizacji)- postuluje, że budżetu nie należy ujmować jako ogólnej kwoty dochodów i wydatków, lecz dokonać wewnętrznego pogrupowania dochodów i wydatków według klasyfikacji budżetowej;

7. Zasada uprzedniości- postuluje uchwalanie budżetu przed rozpoczęciem roku budżetowego

8. Funkcje prawa zamówień publicznych

Zamówienia publiczne to umowy odpłatne zawierane między zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane

Zamówienia publiczne – element finansów publicznych obejmujący szczegółowe rozwiązania dotyczące procedur wydatkowania środków publicznych (sposobów wyłonienia wykonawców oraz zasad zawierania umów). Procedury te często stanowią odmiany przetargu.

- Porządkująca - przepisy prawa powszechnie obowiązującego, regulują sposób podejmowania decyzji o wyborze najkorzystniejszej oferty, a w efekcie o zakupie określonych produktów i usług

- Przeciwdziałania korupcji i defraudacji - zamówienia publiczne - obszar stykania się interesu publicznego i interesów prywatnych

- Pogłębiania zaufania obywateli do działalności finansowej organów administracji

• przyczyniają się do wzrostu globalnego popytu i stymulują aktywność podmiotów konkurujących na danym rynku.

• ochrona krajowych wykonawców przed konkurencją zagraniczną,

• poprawa konkurencyjności wybranych sektorów gospodarki.

Ustawa określa zasady i tryb udzielania zamówień publicznych, środki ochrony prawnej, kontrolę udzielania zamówień publicznych oraz organy właściwe w sprawach uregulowanych w ustawie.

Tryby udzielania zamówień publicznych

• przetarg nieograniczony-w odpowiedzi na publiczne ogłoszenie o zamówieniu wszyscy zainteresowani mogą składać oferty,

• przetarg ograniczony-w pierwszym etapie wykonawcy składają wnioski o dopuszczenie do udziału w przetargu a ostatecznie oferty składają jedynie zaproszeni wykonawcy,

• negocjacje z ogłoszeniem-zamawiający zaprasza wykonawców dopuszczonych do udziału w postępowaniu do składania ofert wstępnych niezawierających ceny, prowadzi z nimi negocjacje, a następnie zaprasza ich do składania ofert,

• dialog konkurencyjny-wykonawcy są zapraszani do składania ofert po wcześniejszym przeprowadzeniu z nimi rozmów przez zamawiającego,

• negocjacje bez ogłoszenia-zamawiający negocjuje warunki umowy z wybranymi przez siebie wykonawcami, po czym zaprasza ich do składania ofert,

• zamówienie z wolnej ręki-zamawiający udziela zamówienia po negocjacjach z jednym wykonawcą,

• zapytanie o cenę-zamawiający kieruje pytanie o cenę do wybranych przez siebie wykonawców i zaprasza ich do składania ofert,

• licytacja elektroniczna-wykonawcy składają kolejne oferty(będące automatycznie klasyfikowane) wykorzystując formularz umieszczony na stronie internetowej.

9. Koncepcja decentralizacji finansów publicznych (autonomia prawnofinansowa jednostek samorządu terytorialnego) str. 437 mastalski

DECENTRALIZACJA- przekazywanie zadań i środków do ich realizacji z wyższych na rzecz niższych jednostek organizacyjnych

Rodzaje decentralizacji:

1. terytorialna — przenoszenie zadań i środków ich
realizacji na rzecz niższych szczebli władzy publicznej(JST)

2. funkcjonalna - (branżowa) -przenoszenie tylko
niektórych rodzajowo określonych funkcji na rzecz jednostek niższego szczebla
Aspekty decentralizacji terytorialnej:
1. filar ustrojowy -DECENTRALIZACJA USTROJOWA -(polityczna) wyposażenia JST w demokratycznie wybrane organy przedstawicielskie oraz taki status publicznoprawny, który zapewnia ustrojową niezależność od państwa

2.filar administracyjny - DECENTRALIZACJA ADMNISTYRACYJNA -zakłada przyznanie samorządowi terytorialnemu zadań i administracyjnych instrumentów ich realizacji, stosownych do charakteru szczebla poszczególnych jednostek tego samorządu 3.filar finansowy -DECETRALIZACJA FINANSOWA (decentralizacja finansów publicznych) -przekazanie na rzecz JST odpowiednich zasobów publicznych i władztwa do dysponowania nimi
Mierniki decentralizacji:
1. udział wydatków JST w wydatkach publicznych
2. udział dochodów JST w dochodach publicznych
3. udział dochodów JST / wydatków JST w PKB
4. udział wydatków JST do wydatków BP (decentralizacja zadań
publicznych)
5. udział   dochodów   JST   w   dochodach   BP   (decentralizacja
środków finansowych)
DECENTRALIZACJA FINANSÓW PUBLICZNYCH - dotyczy środków publicznych oraz uprawnień i obowiązków w zakresie ich kształtowania i wykorzystywania ,a także organizacji i prowadzenia gospodarki finansowej JST SAMODZIELNOŚĆ (AUTONOMIA) FINANSOWA - zajmuje się przede wszystkim uprawnieniami (swoboda) tych jednostek w kształtowaniu wysokości dochodów i wydatkowaniu środków oraz w organizacji i prowadzeniu ich gospodarki finansowej.
Wzrost samodzielności zawsze oznacza automatycznie zwiększanie decentralizacji finansów publicznych, zaś procesom zwiększania zakresu decentralizacji finansów publicznych nie musi automatycznie towarzyszyć zwiększanie samodzielności finansowej. SAMODZIELNOŚĆ (AUTONOMIA) FINANSOWA jest tym większa, im większy jest udział dochodów własnych w strukturze dochodów samorządu. SAMODZIELNOŚĆ (AUTONOMIA) FINANSOWA jest tym mniejsza, im większy jest udział dotacji celowych w finansowaniu samorządu.

10. Pojęcie długu publicznego oraz deficytu budżetowego

Deficyt budżetowy występuje, gdy wydatki w budżecie państwa są wyższe niż dochody. Przeciwieństwem deficytu budżetowego jest nadwyżka budżetowa.

Wyróżnia się 3 rodzaje deficytu budżetowego:

• RZECZYWISTY- tj. faktyczna różnica między wydatkami a dochodami w danym okresie

• STRUKTURALNY- hipotetyczny deficyt, powstający w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki

• CYKLICZNY- jest rezultatem cyklu koniunkturalnego (recesji bądź ożywienia) wpływającego na wydatki i dochody budżetowe, a więc występuje w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych.

Prawodawca nie wprowadził obowiązku, aby budżet był zrównoważony. Reglamentacji prawnej podlega wysokość deficytu budżetowego oraz sposób jego finansowania. Deficyt jest zazwyczaj wielkością planowaną w ramach procedury projektowania ustawy budżetowej i może wynikać ze świadomej polityki inwestycyjnej państwa. Poziom deficytu budżetu państwa jest określany w WPFP ( Wieloletnim Planie Finansowym Państwa).

Źródła deficytu budżetowego:

1. zbyt niskie, niewystarczające dochody publiczne ( może to być związane m.in. ze spadkiem tempa rozwoju gospodarczego, zmniejszeniem dochodów ludności, stanu zatrudnienia)

2. nadmierne wydatki budżetowe ( m.in. kosztowne reformy, wypłaty zasiłków dla bezrobotnych

3. błędy popełniane podczas planowania budżetowego ( np. niedoszacowanie dochodów)

4. wysokie koszty obsługi długu publicznego

5. nieefektywny system ściągania podatków

6. nieprzewidziane wydatki pojawiające się w trakcie roku budżetowego (spowodowane np. klęskami żywiołowymi, zamieszkami społecznymi)

Dług publiczny(dług państwowy), suma nie spłaconych przez rząd lub inne związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat).

Dług publiczny określany jest także jako finansowe zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych bezpośrednio pożyczek oraz kredytów, emisji papierów wartościowych i nieuregulowanie przez jednostki sektora publicznego wymagalnych zobowiązań.

Najważniejsza przyczyną powstawania długu publicznego jest zaciąganie pożyczek na pokrycie deficytu budżetowego. Pożyczki nie są zaliczane do dochodów budżetowych, lecz stanowią część wpływów pieniężnych o charakterze przychodów.

Wpływy z tytułu finansowania długu publicznego wywołują koszty, które musza być pokryte w przyszłości. Uchwalając deficytowy budżet władze publiczne ponoszą odpowiedzialność za jego sfinansowanie, czyli znalezienie źródeł pożyczek oraz za ich spłatę z odsetkami.

Przyczyny powstawania długu publicznego:

1. uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy przekształcający się w dług publiczny

2. okres wzmożonych wydatków publicznych ( wojen, kryzysów gospodarczych)

3. świadome utrzymywanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego

4. osiąganie celów politycznych rządzących, którzy nie podnoszą podatków i nie decyduja się na cięcia w wydatkach publicznych

Narastanie długu publicznego wymusza podjęcie decyzji, w jaki sposób dług finansować :

-podnosić podatki

-pożyczać

-dokonywać cięć w wydatkach budżetowych

11. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne w świetle ustawy o fin. publ.

Prawidłowość funkcjonowania finansów publicznych oceniana jest z punktu widzenia przestrzegania dyscypliny budżetowej w zakresie poziomu zadłużenia państwa. Art. 216 Konstytucji RP ujęta jest tzw. reguła zadłużenia, która przewiduje nieprzekraczalną granicę państwowego długu publicznego na poziomie 3/5 wartości rocznego PKB.

Regułę zadłużenia uzupełniają procedury ostrożnościowe i sanacyjne określone w art. 86 ustawy o fin. publicznych. Gdy relacja łącznej kwoty państwowego długu publicznego do PKB kształtuje się na poziomie uznanym za ustawodawcę za niekorzystny uruchamiane są procedury ostrożnościowe a w krańcowym przypadku procedura sanacyjna, która ma za zadanie uchronić państwo przed pułapka zadłużenia( tj. sytuacją, w której państwo nie jest w stanie na spłacać na bieżąco zadłużenia wraz z odsetkami i zaciąga nowe pożyczki, które w coraz większym stopniu służą spłacie samych odsetek od zadłużenia).

Procedura ostrożnosciowa:

Gdy relacja państwowego długu publicznego do PKB jest większa od 50% , a nie większa od 55% to na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w której relacja deficytu do dochodów nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego.

(*) Gdy relacja państwowego długu publicznego do PKB jest większa od 55%, a mniejsza od 60% to:

1. w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok :

- nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub kształtuje się dochody i wydatki na poziomie zapewniającym, że relacja długu Skarbu Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego będzie niższa niż relacja bieżąca

-nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej

-waloryzacja rent i emerytur dokonywana tylko o wielkość inflacji

-wprowadza się zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu państwa

2. RM dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich

3. RM przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji PDP a PKB

Gdy relacja państwowego długu publicznego do PKB jest równa lub większa od 60%

1. tak jak przy przekroczeniu pierwszego progu art. 86 ust. 1 pkt.2 lit a( *)

2. RM najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia tej relacji przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60%

3. Obowiązuje bezwzględny zakaz uchwalania budżetu jednostek samorządu terytorialnego z deficytem

4. Od 7 dnia po ogłoszeniu tej relacji jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielac nowych poręczeń i gwarancji

Procedury ostrożnościowej i sanacyjnej nie stosuje się w przypadku: STANU WOJENNEGO, STANU WYJĄTKOWEGO w całej RP oraz STANU KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ w całej RP

Osiągnięcie relacji PDP do PKB w wys. równej lub wyższej niż 60% oznacza naruszenie Konstytucji RP . Skutkuje się podanie Rady Ministrów do dymisji oraz pociągnięciem jej członków do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu na podstawie art. 198 Konstytucji.

12. Przedmiot oraz funkcje prawa dewizowego

Dewizami są papiery wartościowe, a także inne dokumenty, które pełnią funkcję środka płatniczego. Muszą być wystawione w walutach obcych.

Dewizami mogą być:

• krótkoterminowe należności,

• dokumenty stwierdzające istnienie zagranicznych należności u zagranicznych kontrahentów (weksle, czeki, przekazy).

Dewizami nie są waluty, długoterminowe lokaty, akcje. W okresie PRL waluty wymienialne państw kapitalistycznych były potocznie nazywane dewizami.

Prawo dewizowe – zespół norm prawnych określających obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju, a także działalność gospodarczą w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwa w ich kupnie i sprzedaży. Aktualnie kwestie te reguluje ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku – Prawo dewizowe). W polskim prawie dewizowym zasadę stanowi swoboda obrotu dewizowego. Prawodawca może jednak wprowadzić tutaj pewne ograniczenia.

Przedmiotem regulacji ustawy Prawo dewizowe jest :

ustanowienie prawnych reguł dopuszczalności obrotu dewizowego, czyli określenie zasad legalnego uczestniczenia w tym obrocie tj. wyraźne wskazanie rodzajów i zakresu stosowanych na gruncie ustawy ograniczeń dewizowych, stanowiących katalog wyjątków od przyjętej w ustawie zasady swobody(wolności) dewizowej.

FUNKCJE|:

1.ochrona waluty i stanu równowagi monetarnej

13. Finanse publiczne w Konstytucji

Finanse publiczne w konstytucji zostały umiejscowione w rozdziale X w art. 216- 227 i zagadnienia te można podzielić na cztery grupy, przyjmując za kryterium przedmiot regulacji.

PIERWASZA GRUPA REGULACJI- to art. 216 i 218, w których ustawodawca nakreślił podstawowe zasady związane z prawidłowym funkcjonowaniem finansów publicznych tj. środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Szczególnie istotne jest przyjęcie w ustawie zasadniczej, iż nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. W art. 218 wskazane jest ponadto, ze organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa odrębna ustawa.

DRUGA GRUPA REGULACJI- została zawarta w art. 217 konst.( jest dodatkowo wzbogacona o liczne orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego), w którym wskazano, iż nakładanie podatków, innych danin publicznych, określenie podmiotów, przedmiotów opodatkowania, stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy;

TRZECIA GRUPA REGULACJI- dotyczy zagadnień związanych z budżetem. Budżet państwa jest przedmiotem najszerszej regulacji rozdziału X Konstytucji RP. Ujęty jest w art. 219-226

CZWARTA GRUPA REGULACJI- zawarta jest w art. 227 i dotyczy banku centralnego, któremu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

14. Funkcje oraz struktura prawno- organizacyjna NBP

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu.

Do zadań NBP należy:

1). organizowanie rozliczeń pieniężnych

2). prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi

3). prowadzenie działalności dewizowej

4). prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa

5). regulowanie płynności banków

6). kształtowanie niezbędnych warunków dla rozwoju systemu bankowego

7). opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej

8). Inne zadania określone w ustawach

FUNKCJE:

a). emisja znaków pieniężnych

b). regulowanie i zapewnianie bezpieczeństwa obiegu pieniądza gotówkowego

c). kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej

d). określenie zasad i form rozliczeń pieniężnych

e). kształtowanie bezpieczeństwa i stabilności systemu finansowego

f). nadzór bankowy

g). prowadzenie obsługi( rachunek bieżący) budżetu państwa

h). emisja i obrót rządowymi papierami wartościowymi

Organy NBP:

Prezes NBP jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Prezes NBP jest Przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz Zarządu NBP, jest przełożonym wszystkich pracowników NBP oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych.

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu i Rady Ministrów. W imieniu Rady przedstawia tym organom kwartalne informacje o bilansie płatniczym oraz roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa. Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

Rada Polityki Pieniężnej

Skład:

-Przewodniczący Rady(Prezes NBP)

-9 członków- powoływanych w równej liczbie przez PREZYDENTA, SEJM, SENAT

Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej (RPP) jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.

Zarząd NBP

Skład:

-Przewodniczący Zarządu(Prezes NBP)

-6-8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP

Członkowie Zarządu powoływani na 6 lat przez prezydenta RP na wniosek Prezesa NBP

• okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego

• nadzorowanie operacji otwartego rynku

• ocena funkcjonowania systemu bankowego

• przygotowanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady.

Marek Belka – prezes NBP, przewodniczący Zarządu NBP od 11 czerwca 2010

15. Przedmiot oraz funkcje publicznego prawa bankowego

publiczne prawo bankowe- reguluje bezwzględnie obowiązujące zasady funkcjonowania instytucji bankowych, jak np. dopuszczalne formy prawne funkcjonowania banków, zasady dotyczące utrzymania płynności finansowej banków.

Przedmiot ustawy

• zasady tworzenia i organizację banków

• zasady podejmowania i prowadzenia działalności przez banki krajowe na terytorium państwa goszczącego oraz przez instytucje kredytowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

• zasady zarządzania rachunkami bankowymi

• zasady rozliczeń pieniężnych przeprowadzanych za pośrednictwem banków

• zasady udzielania kredytów i pożyczek pieniężnych oraz zasady koncentracji zaangażowań

• przepisy o gwarancjach bankowych, poręczeniach i akredytywach

• zasady emisji bankowych papierów wartościowych

• obowiązki i prawa banków

• zasady zrzeszania się i łączenia banków

• przepisy o funduszach własnych i gospodarce finansowej banków

• zasady nadzoru bankowego, nad oddziałami instytucji kredytowych i nadzoru skonsolidowanego

• tryb postępowania naprawczego, likwidacyjnego i upadłościowego banków

• zasady odpowiedzialności cywilnej i karnej banków

Prawo bankowe ma charakter publiczny, gdy jego przepisy prawne zawierają władcze ustalenia prawodawcy dotyczące zasad tworzenia, organizacji, zarządzania, finansowania banków oraz sprawowania wobec nich kontroli i nadzoru państwowego. Władczy charakter mają też unormowania prawne dotyczące statusu centralnego banku państwa i jego stosunków z organami państwowymi oraz z bankami operacyjnymi.

16. Przesłanki odpowiedzialności z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych

Dyscyplina finansów publicznych – przestrzeganie określonych przez ustawodawcę zasad prawidłowej gospodarki finansowej środkami publicznymi, których naruszenie może spowodować pociągnięcie do odpowiedzialności.

Zakres podmiotowy

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Podstawową przesłanką odpowiedzialności jest wina sprawcy. Odpowiedzialność ponosi zarówno osoba, która popełniła czyn stanowiący naruszenie, jak też osoba, która wydała polecenie dokonania takiego czynu.

Zakres przedmiotowy

Katalog czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest zamknięty - został określony w ustawie (art. 5 - 18 Ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych).

Np.

1. nieustalenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;

2. niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;

3. niezgodne z przepisami umorzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, odroczenie jej spłaty lub rozłożenie spłaty na raty albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności;

4. niedokonanie w terminie przez przyznającego lub przekazującego środki związane z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych rozliczenia tych środków;

5. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących dokonywania poszczególnych rodzajów wydatków.

6. przyznanie lub przekazanie środków związanych z realizacją programów lub projektów finansowanych z udziałem środków unijnych lub zagranicznych bez zachowania lub z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich przy-znaniu lub przekazaniu;

7. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących

17. Rachunkowość a system prawa finansów publicznych

Rachunkowość – system ewidencji gospodarczej ujmujący w mierniku pieniężnym i przekroju poszczególnych podmiotów gospodarczych wraz z procesami produkcji, dystrybucji, konsumpcji i akumulacji. Rachunkowość jest sformalizowanym systemem, odzwierciedlającym proces prowadzonej działalności gospodarczej i służy jej ocenie. Podstawowym celem rachunkowości jest dostarczenie prawdziwego i rzetelnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej podmiotu gospodarczego. Przedmiotem rachunkowości jest każde zdarzenie gospodarcze wyrażone w mierniku pieniężnym i wpływające na zmianę sytuacji podmiotu gospodarczego, jego zasoby i wyniki.

Rachunkowość obejmuje trzy główne działy:

• księgowość

• kalkulację

• sprawozdawczość

Odmianą rachunkowości jest rachunkowość finansowa.

Rachunkowość finansowa jest systemem ewidencji gospodarczej, odzwierciedlającym w formie pieniężnej zjawiska i procesy gospodarcze, zachodzące w danej jednostce. Dzięki zapisom księgowym, można przedstawić sytuację majątkowo-finansową i wynik finansowy.

W tej odmianie rachunkowości mamy do czynienia z określeniem majątku (aktywa) oraz sposobu jego finansowania (pasywa).

Funkcje rachunkowości

• Funkcja informacyjna, dostarcza danych o wynikach finansowych i sytuacji finansowej, oraz danych do podejmowania decyzji gospodarczych przez zarząd. Jest to nadrzędna funkcja rachunkowości

• Funkcja dowodowa, polega na odzwierciedleniu zaszłości gospodarczych w pisemnych dowodach, archiwizowaniu dokumentów, dokonywaniu zapisów księgowych na ich podstawie.

• Funkcja rozliczeniowo-obrachunkowa, polega na ścisłym określeniu rozliczeń z otoczeniem i wycenie wewnętrznych powiązań majątkowych i wynikowych.

• Funkcja kontrolna, wyraża się w tworzeniu zbiorów informacji o majątku, przebiegu i osiąganych wynikach. Jest też interpretowana jako umożliwienie ochrony majątku przed nadużyciami.

• Funkcja sprawozdawcza, polega na sporządzaniu na podstawie danych księgowych zewnętrznych sprawozdań finansowych, wykorzystywanych przez użytkowników zewnętrznych, np. urzędy skarbowe, akcjonariuszy, banki, Główny Urząd Statystyczny.

• Funkcja powiernicza, związana z ochroną nienaruszalności powierzonego kapitału.

Systemy rachunkowości

• Uproszczony, oparty na pojedynczych zapisach wybranych zasobów lub wyników. Celem jest uproszczenie sposobu naliczania podatku dochodowego z prowadzonej działalności gospodarczej. Formami tego systemu są: podatkowa księga przychodów i rozchodów (k.p. i r.), ryczałt ewidencjonowany i karta podatkowa.

• Pełny (księgi handlowe) dotyczy osób prawnych oraz innych podmiotów o większych obrotach (zobacz niżej), rejestrujących swoją działalność na zasadzie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. System jest w pełni sprawdzalny przez organa kontrolne. Polega na prowadzeniu zapisów na tzw. kontach ksiąg rachunkowych na zasadzie wzajemnego bilansowania zdarzeń gospodarczych (reguła podwójnego zapisu).

18. Fundusze celowe w systemie finansów publicznych

Fundusze celowe są jedna z form organizacyjno-prawnych jednostek należących do sektora finansów publicznych. Fundusze należy odróżnić od fundacji, które w publicystyce są często wymieniane jakby były formami równoprawnymi.

Fundusze celowe – fundusze stworzone do finansowania takich zadań należących do organów publicznych (państwowych lub samorządowych), które mogłyby być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy stworzyć odrębne budżety. Fundusze celowe charakteryzuje celowe przeznaczenie gromadzonych w nich dochodów. Są tworzone na podstawie odrębnych ustaw (ustawa powołuje konkretny fundusz). Przychody funduszy pochodzą z dochodów publicznych. Jako ważna cechę można także podać nieokreślony czas ich funkcjonowania, który jest jednak zazwyczaj dłuższy niż rok. Funkcjonowanie funduszy celowych może polegać na:

• wyodrębnieniu z budżetu państwa osobnego rachunku, na którym gromadzone są dochody i wpływy danego funduszu, oraz z których właściwy dysponent, najczęściej w randze ministra rozdysponowuje zgromadzone tam środki np. Fundusz Pracy;

• stworzenie funduszu celowego poprzez tworzenie struktur organizacyjnych i nadanie mu osobowości prawnej; wówczas to dysponentem środków zgromadzonych na rachunkach funduszu staje się organ tego funduszu w randze np. prezesa zarządu np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).

Jeżeli zadania funduszu są wyodrębnione z budżetu państwa jest to państwowy budżet celowy, jeśli z budżetu gminy, powiatu, województwa – jest to fundusz samorządowy. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub jeśli w ustawie powołującej fundusz nie nadano osobowości prawnej środki funduszy muszą być gromadzone na wyodrębnionym rachunku bankowym. Fundusz celowy prowadzi gospodarkę finansowa na podstawie planu finansowego, który powinien być zawarty w ustawie budżetowej na dany rok. Fundusz celowy dokonuje wydatków, które nie mogą być wyższe niż suma środków finansowych obejmujących przychody ( łącznie z dotacjami budżetowymi) i pozostałości środków z okresów poprzednich. Fundusz celowy może zaciągać kredyty i pożyczki, gdy ustawa powołująca fundusz celowy dopuszcza taką możliwość. Dysponenci funduszów są zobowiązani do sporządzania sprawozdań budżetowych na zasadach określonych przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia. Ustawa o finansach publicznych w zakresie funduszy celowych jest niedoskonała, mało precyzyjna i dopuszcza znaczną dowolność w gospodarowaniu środkami finansowymi funduszów.

19. Budżetowanie „brutto” a budżetowanie „netto”

Budżetowanie brutto – sposób finansowania się (rozliczania się) jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych z budżetem państwa. Budżetowanie brutto polega na tym, że finansowanie ze środków publicznych nie zależy od uzyskiwanych dochodów własnych. Oznacza innymi słowy, że jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu a ewentualne dochody odprowadza w całości bezpośrednio na rachunek budżetu państwa lub rachunek budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

W sektorze publicznym rozliczeń w trybie budżetowania brutto dokonują jednostki budżetowe.

Budżetowanie netto – sposób finansowania się (rozliczania się) jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych z budżetem państwa. Budżetowanie netto polega na tym, że jednostka rozlicza się z budżetem państwa wynikiem swojej działalności. Jednostka finansująca się w trybie budżetowania netto ma prawo do uzyskiwania dochodów, którymi finansuje swoje wydatki niezależnie od środków otrzymywanych z budżetu państwa. Procedura takiego rozliczenia jest następującaW trakcie roku budżetowego rozliczenia danej jednostki z budżetem państwa odbywają się w trybie zaliczkowym. Natomiast rozliczenie rzeczywistego wyniku finansowego następuje na koniec roku, po złożeniu sprawozdania finansowego. Jeżeli rok budżetowy zamknie się wynikiem ujemnym to jednostka taka może otrzymać dofinansowanie w formie dotacji na pokrycie straty bilansowej. W przypadku dodatniego wyniku finansowego nadwyżkę pozostałą po sfinansowaniu wydatków (kosztów działalności) wpłaca do budżetu państwa. W sektorze publicznym rozliczeń w trybie budżetowania netto dokonują zakłady budżetowe.

20. Pojęcie oraz przeznaczenie środków publicznych w świetle ustawy o fin. publ.

Zgodnie z art. 5 ustawy o fin pub. środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi,

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samo-rządu terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,

e) z innych operacji finansowych;

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzo-nej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Zgodnie z art. 6 ustawy o finansach publicznych

1. Środki publiczne przeznacza się na:

1) wydatki publiczne;

2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jedno-stek samorządu terytorialnego.

2. Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2) wykup papierów wartościowych;

3) udzielone pożyczki i kredyty;

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością;

6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.

21. Pojęcie jednostki sektora finansów publicznych

Jednostki sektora finansów publicznych – jednostki organizacyjne wchodzące w skład sektora finansów publicznych.

Art. 9 ust. o f. publ.

Sektor finansów publicznych tworzą:

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej

i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe;

4) samorządowe zakłady budżetowe;

5) agencje wykonawcze;

6) instytucje gospodarki budżetowej;

7) państwowe fundusze celowe;

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia

Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia

Społecznego;

9) Narodowy Fundusz Zdrowia;

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

11) uczelnie publiczne;

12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw

w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych,

banków i spółek prawa handlowego

Zasadniczymi kryteriami pozwalającymi prawidłowo określić skład sektora są:

– publiczna własność majątku podmiotu (powiązanie z sektorem publicznym

poprzez majątek);

– publiczny – całkowity bądź częściowy – rodzaj zasilania finansowego.

Natomiast do kryteriów stosowanych pomocniczo należą:

– status ustrojowy podmiotu, wskazujący na przynależność do organów państwowych

lub samorządowych;

– forma prawna danego podmiotu, wskazująca, iż jest on osobą prawną lub jednostką

organizacyjną niemającą osobowości prawnej, a nie osobą fizyczną;

– charakter i cel prowadzenia przez jednostkę działalności (np. działalność

niezorientowana na osiąganie zysku)

22. Zasada jawności oraz przejrzystości finansów publicznych

Podstawowe normy prawne określające sferę jawności i przejrzystości finansów publicznych określają przepisy FinPublU zawarte w treści Rozdziału 4 „Jawność i przejrzystość finansów publicznych”, (art. 33 i art. 34 u.o.f.p.) Działu I „Zasady finansów publicznych”. Jednak spojrzenie na przedmiot omawianych zasad jawności i przejrzystości wyłącznie przez pryzmat powołanych jednostek redakcyjnych FinPublU uznać należy za niepełne, gdyż bezpośredni związek z powołanymi zasadami posiadają inne przepisy FinPublU określające procesy przygotowania, uchwalania i wykonywania budżetu państwa bądź budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jak również przepisy ustaw ustrojowych określające zasady gospodarki finansowej gmin, powiatów oraz samorządowych województw. Na szczególne uwzględnienie zasługuje również wyszczególnienie w tym miejscu ustawy o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz. 1198 ze zm.; dalej: DDIPU), która niezależnie od powołanych norm ustala prawne podstawy udzielenia informacji publicznej.

Jawność publicznej gospodarki finansowej stanowi jedną z gwarancji realizacji konstytucyjnej zasady prawa do informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne (art. 61 Konstytucji RP z 2.4.1997 r.; Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.). Zgodnie z powołanym przepisem prawo do informacji obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. Obejmuje ono dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu

—Art. 33— rozdz IV jawność i przejrzystość

1. Gospodarka środkami publicznymi jest jawna.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie

zostało uznane za informację niejawną na podstawie odrębnych przepisów lub jeżeli wynika to

z umów międzynarodowych.

Istota zasad jawności i przejrzystości finansów publicznych. Jawność finansów

publicznych jest to możliwość szerszego dostępu do informacji o procesach zaliczanych

do finansów publicznych (zob. art. 3 u.f.p.). Zdaniem niektórych autorów

chodzi tutaj nie tylko o proces udostępnienia danych, ale o poddanie ich także

publicznej ocenie. Zasada jawności finansów publicznych wzięła początek z zasady

jawności budżetu, a z czasem rozszerzono ją na całość finansów publicznych.

Po długiej ewolucji historycznej stała się jedną z podstawowych zasad,

zaliczanych nawet do istoty finansów publicznych współczesnych państw

demokratycznych z gospodarką rynkową.

—Art. 34—ustawy o finansach publicznych

1. Zasada jawności gospodarowania środkami publicznymi jest realizowana przez:

1) jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach stanowiących

jednostek samorządu terytorialnego;

2) jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat nad sprawozdaniami

z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

3) podawanie do publicznej wiadomości:

a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

b) kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,

c) zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

d) informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne;

4) jawność debaty nad projektem uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki

samorządu terytorialnego;

5) podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji

dotyczących:

a) zakresu zadań lub usług wykonywanych lub świadczonych przez jednostkę oraz wysokości środków publicznych przekazanych na ich realizację,

b) zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych,

c) zasad odpłatności za świadczone usługi;

6) zapewnianie radnym danej jednostki samorządu terytorialnego dostępu do:

a) dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych – z zachowaniem przepisów

o rachunkowości oraz o ochronie danych osobowych,

b) informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli gospodarki finansowej,

c) sprawozdania z wykonania planu audytu za rok poprzedni;

7) udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz

o świadczeniodawcach realizujących świadczenia opieki zdrowotnej, z którymi Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia;

8) udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów spoza sektora finansów publicznych, którym ze środków publicznych została udzielona dotacja, dofinansowanie realizacji zadania lub pożyczka, lub którym została umorzona należność wobec jednostki sektora finansów publicznych;

9) udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych

należących do sektora finansów publicznych;

10) podejmowanie, w głosowaniu jawnym i imiennym, uchwał organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego dotyczących gospodarowania środkami publicznymi;

11) podawanie do publicznej wiadomości treści planów działalności, sprawozdań z wykonania planów działalności oraz oświadczeń o stanie kontroli zarządczej, o których mowa w art. 70.

2. Minister Finansów podaje do publicznej wiadomości sprawozdanie z wykonania ustawy

budżetowej przyjęte przez Radę Ministrów.

Zasada przejrzystości

Przez tą zasadę będziemy rozumieli sytuacje gdzie publicznie znane i jasno określone będą:
· ramy (zakres) finansów publicznych
· podział zadań i kompetencji w sektorze finansów publicznych
· stosowanie w sektorze finansów publicznych procedury i zasady postępowania,w tym zasady-prezentacji wyników funkcjonowania poszczególnych instytucji publicznych oraz sektora finansów publicznych jako całości.
· przesłanki i założenia polityki finansowej i ich przewidywalne skutki.
Bez przejrzystości finansów publicznych nie można domagać się ich jawności. Te zasady wzajemnie na siebie oddziałują.

23. Wieloletni Plan Finansowy a ustawa budżetowa

Definicja formalnoprawna: Wieloletni Plan Finansowy Państwa to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na cztery lata budżetowe. Plan ten zawiera wstępną prognozę podstawowych wielkości makroekonomicznych. Określa on także w podziale na poszczególne lata budżetowe:
1) prognozy dochodów oraz wydatków budżetu państwa;
2) kwoty wyniku i potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz źródła ich sfinansowania;
3) prognozy dochodów i wydatków budżetu środków europejskich;
4) wynik budżetu środków europejskich;
5) prognozę wyniku sektora finansów publicznych;
6) prognozę kwoty państwowego długu publicznego.

Źródło:
Ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.), art. 103, 103a i 104.

Komentarz:
Ustawa o finansach publicznych z 2009 r. wprowadziła instytucję WPFP (art. 103-108). Instytucja ta wychodzi naprzeciw oczekiwaniom związanym z wydłużeniem perspektywy budżetowania i jej powiązania ze średniookresową strategią rozwoju kraju. W pewnym zakresie nawiązuje ona do rozwiązań stosowanych w Polsce socjalistycznej, a także wpisuje się w praktykę stosowaną w wielu państwach UE, jak również w samej UE (w której punktem odniesienia dla budżetów rocznych są Wieloletnie Ramy Finansowe). Ustawa o finansach publicznych: określa, w jaki sposób ujmowane są w WPFP prognozy dochodów i wydatków (np. prognozę wydatków ujmuje się w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji), wskazuje, iż plan ten stanowi podstawę przygotowywania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy, przyjmuje jako zasadę to, iż w projekcie ustawy budżetowej na dany rok poziom deficytu nie może być większy niż poziom deficytu ustalony na ten rok budżetowy w WPFP (uwzględnienie wyższego poziomu deficytu jest możliwe w szczególnie uzasadnionych przypadkach, przy jednoczesnym przedstawieniu szczegółowych wyjaśnień Sejmowi przez RM) stanowi, iż WPFP jest aktualizowany przez RM w drodze uchwały, raz w roku, w terminie do dnia 30 kwietnia, i uwzględnia prognozę obejmującą dany rok budżetowy i trzy kolejne lata. Aktualizacja ta polega m.in. na doprowadzeniu danych zawartych w WPFP do zgodności z ustawą budżetową na dany rok budżetowy oraz na skorygowaniu WPFP w dalszych latach jego realizacji, w celu zapewnienia zgodności z kierunkami polityki społeczno- gospodarczej i średniookresową strategią rozwoju kraju. Projekt WPFP przedstawiany jest RM przez Ministra Finansów i po jego uchwaleniu jest ogłoszony w Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski" oraz w BIP. Minister Finansów łącznie ze sprawozdaniem z wykonania ustawy budżetowej przedkłada Radzie Ministrów informację o przebiegu wykonania Wieloletniego Planu Finansowego Państwa. Informacja ta także podlega opublikowaniu w Monitorze Polskim i w BIP.

Ustawa budżetowa

jeden z najważniejszych aktów prawnych w państwie, określający jego roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki zwane budżetem państwa. Projekt ustawy budżetowej opracowany przez ministra finansów, uchwalany jest przez Radę Ministrów i przedstawiany sejmowi i senatowi do 31 października każdego roku.
Jeżeli rząd nie jest w stanie przedstawić go w tym terminie, to zobowiązany jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym, która określa dochody i wydatki państwa na określoną część roku i traci moc z chwilą uchwalenia ustawy budżetowej.
Ogólne zasady i tryb gromadzenia środków pieniężnych objętych budżetem państwa oraz przeznaczania tych środków na finansowanie zadań wynikających z funkcji państwa oraz formy organizacyjnoprawne jednostek, które realizują zadania objęte budżetem jest zawarta w ustawie prawo budżetowe.

24. Dotacje oraz subwencje jako dochody budżetowe

Transfery budżetowe czyli dotacje i subwencje. W praktyce dotacje mają charakter celowy, podczas gdy subwencje maja charakter ogólny. W przypadku dotacji celowych beneficjent jest związany wolą przekazującego ( dotacja z punktu widzenia budżetu państwa jest wydatkiem a z punktu widzenia budżetu jednostki samorządu terytorialnego staje się dochodem). Np. X daje Y pieniądze na określony cel. W przypadku subwencji beneficjent nie jest związany wola przekazującego np. X daje Y pieniądze nie określając celu.

25. Ogólne charakterystyka wykonania ustawy budżetowej

Wykonywanie budżetu państwa obejmuje gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków ujętych w ustawie budżetowej. Wykonywanie oparte jest na zasadach ogólnych i szczegółowych, odrębnie sformułowanych dla gromadzenia dochodów oraz dla dokonywania wydatków. Wykonywanie strony wydatkowej budżetu państwa obejmuje: opracowanie układu wykonawczego budżetu, uruchamianie i przekazywanie środków między dysponentami, kasową obsługę budżetu przez NBP, uruchamianie rezerw budżetowych, dokonywanie zmian w budżecie, blokowanie wydatków budżetu, rozstrzyganie o niewygasaniu niektórych wydatków budżetu.

Wykonanie budżetu państwa.
Ogólny nadzór nad wykonaniem b. Państwa sprawuje Rada ministrów.
Szczególne zadania kontroli budżetu ma Minister Finansów należą do nich np.

- sprawowanie ogólnej kontroli nad realizacją dochodów i wydatków budżetu, oraz utrzymywanie równowagi budżetowej, przy czym pomagają mu izby i urzędy skarbowe
- zaciąganie kredytów bankowych
- emitowanie obligacji i bonów skarbowych
- przenoszenie planowych wydatków między rozdziałami i paragrafami, przy czym przenoszenie środków nie może przekraczać 5% wydatków i nie może dotyczyć zwiększenia wydatków na pensje.
- dysponowanie rezerwą budżetową
- opiniowanie aktów prawnych dotyczących dochodów budżetowych
- określenie zasad i terminów sporządzania sprawozdań
-określania zasad rachunkowości

26. Wieloletnia prognoza finansowa jednostki samorządu terytorialnego

Definicja formalnoprawna: Wieloletnia prognoza finansowa jst stanowi instrument wieloletniego planowania finansowego w jednostkach samorządu terytorialnego. Inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu uchwały w sprawie WFP i jej zmiany należy wyłącznie do zarządu jednostki samorządu terytorialnego.
WPF obejmuje prognozę m.in. takich parametrów budżetowych jednostki samorządu terytorialnego, jak:

• dochody bieżące oraz wydatki bieżące budżetu,

• dochody majątkowe oraz wydatki majątkowe budżetu,

• wynik budżetu wraz ze wskazaniem przeznaczenia nadwyżki albo sposobu sfinansowania deficytu,

• przychody i rozchody budżetu, z uwzględnieniem długu zaciągniętego oraz planowanego do zaciągnięcia.

Obligatoryjnym elementem WFP jest również kwota długu jednostki samorządu terytorialnego wraz ze wskazaniem sposobu sfinansowania jego spłaty, fakultatywnym zaś upoważnienie dla organu wykonawczego do zaciągania zobowiązań. Ustawodawca nakazuje ponadto, aby część składową WFP stanowiły objaśnienia przyjętych wartości.
WPF obejmuje okres roku budżetowego oraz co najmniej trzech kolejnych lat. Minimalny okres sporządzania prognozy podlega obowiązkowemu wydłużeniu na okres, na jaki przewiduje się limity wydatków wieloletnich.

Ustawodawca nakazuje, aby wieloletnia prognoza finansowa jst była realistyczna. Oznacza to, iż powinna uwzględniać zdarzenia, które mają lub mogą mieć wpływ na gospodarkę finansową w perspektywie czasu wykraczającej poza bieżący rok budżetowy.
Ustawodawca uszczegółowił minimalną treść wieloletniej prognozy finansowej jst w zakresie prognozy dotyczącej dochodów i wydatków budżetu jednostek samorządu terytorialnego. W przypadku dochodów, przepisy nakazują wskazanie w ramach dochodów majątkowych kwoty dochodów pochodzących ze sprzedaży majątku. Z kolei w odniesieniu do wydatków, istnieje obowiązek wyodrębnienia w wydatkach bieżących wydatków na spłatę gwarancji i poręczeń, na wynagrodzenia i naliczane od nich składki a także związanych z funkcjonowaniem organów jst. Natomiast tak w wydatkach bieżących, jak i majątkowych trzeba wykazać kwoty związane z realizacją przedsięwzięć wieloletnich. Obejmują one:

• programy, projekty lub zadania przewidziane do realizacji w okresie dłuższym niż rok budżetowy, w szczególności przedsięwzięcia realizowane z udziałem środków bezzwrotnych z zagranicy (w tym z budżetu UE lub z pomocy finansowej państw członkowskich EFTA) lub przedsięwzięcia realizowane na podstawie umów o partnerstwie publiczno-prywatnym;

• umowy, których realizacja jest niezbędna do zapewnienia ciągłości działania jednostki i z których wynikające płatności wykraczają poza rok budżetowy;

• gwarancje i poręczenia udzielane przez jednostki samorządu terytorialnego.

27. Ogólna charakterystyka procedury uchwalania budżetu państwa

Polski system prawny przewiduje uczestnictwo obu izb parlamentu w uchwalaniu ustawy budżetowej. W tym wypadku szczególny tryb postępowania ustawodawczego wyraża się w ograniczeniu uprawnień Senatu w stosunku do zasad ogólnych trybu ustawodawczego. Tak więc Senat nie ma prawa odrzucenia ustawy budżetowej uchwalonej przez Sejm. Projekt ustawy budżetowej zwyczajowo przedstawia na posiedzeniu plenarnym Sejmu Premier albo Minister Finansów. Jest to obszerne wystąpienie tzw. expose budżetowe. W ten sposób prezentuje główne założenia, zadania państwa oraz koncepcje polityki finansowej na rok budżetowy.

Pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym Sejmu. W tym też czasie mogą być zgłaszane pytania posłów dotyczące projektu. Ten moment odróżnia tryb uchwalania ustawy budżetowej od innych ustaw, których pierwsze czytanie jest na posiedzeniu komisji sejmowych. Pierwsze czytanie na posiedzeniu plenarnym Sejmu kończy się skierowaniem projektu ustawy do komisji sejmowych. Projekt tej ustawy przekazywany jest do Komisji Finansów Publicznych, która analizuje całość projektu oraz koordynuje dalsze prace nad nim.

Drugie czytanie w skład jego wchodzą następujące elementy:

• przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji,

• przeprowadzenie debaty,

• zgłaszanie poprawek i wniosków.

Komisja Finansów Publicznych po rozpatrzeniu przy udziale przedstawicieli poszczególnych komisji sejmowych stanowisk przekazanych przez komisję przedstawia następnie na posiedzeniu Sejmu sprawozdanie wraz z wnioskami o ich przyjęcie bez poprawek lub z poprawkami, a także informuje sejm o nie uwzględnionych wnioskach poszczególnych komisji sejmowych. W dalszej części odbywa się debata, w trakcie której mogą być zgłaszane propozycje poprawek i wniosków.

Trzecie czytanie obejmuje następujące elementy:

• przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek lub wniosków przedstawionych podczas drugiego czytania,

• głosowanie (uchwalenie przez Sejm zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów).

Marszałek Sejmu po głosowaniu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi potwierdzony swoim podpisem tekst uchwalonej przez Sejm ustawy. Marszałek Senatu kieruje ustawę do oceny komisjom senackim. Komisje senackie w trakcie prac mogą kierować zapytania do reprezentantów poszczególnych resortów z wnioskami o udzielenie wyjaśnień. Komisje senackie przekazują następnie swoje opinie dotyczące poszczególnych części Komisji Budżetu i Finansów Publicznych, która koordynuje całość prac nad ustawą w Senacie. Komisja Budżetu i Finansów Publicznych przygotowuje projekt uchwały Senatu, w której proponuje przyjęcie ustawy bez poprawek lub wniesienie poprawek. Senatorowie mogą zgłaszać poprawki do projektu ale z jednym zastrzeżeniem (wynikającym z przepisu art. 220 ust. 1), że zwiększenie wydatków nie może powodować zwiększenia deficytu budżetowego w stopniu większym niż przewiduje to projekt ustawy. Uchwałę w sprawie ustawy budżetowej Senat podejmuje w ciągu 20 dni od jej otrzymania. Propozycje, które zgłosi Senat sejmowi w uchwale a polegające na dokonaniu bezpośrednich zmian Marszałek Sejmu kieruje do Komisji Finansów Publicznych, która przedstawia sejmowi swoje sprawozdanie. Uchwałę Senatu proponującą poprawkę uznaje się za przyjętą jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględna większością głosów (tzn. za jest więcej niż przeciw i wstrzymujących się przy połowie ustawowej liczby posłów). Tekst ustawy ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu potwierdzony podpisem Marszałka Sejmu zostaje przez niego niezwłocznie przesłany Prezydentowi.

Prezydent składając podpis działa w oparciu o przepis Konstytucji (art. 224 ust. 1) wobec czego nie może odmówić podpisu ustawy budżetowej jak również nie może zatem skierować ustawy do Sejmu celem ponownego rozpatrzenia. Prezydent może jednak przed podpisaniem ustawy zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy budżetowej (lub o prowizorium budżetowym) z Konstytucją. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 7 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku gdyby Prezydent skierował ustawę budżetową do trybunału Konstytucyjnego to Trybunał musi orzec w tej sprawie w okresie do dwóch miesięcy od chwili złożenia takiego wniosku.

28. Istota wydatków publicznych

Ostatecznym skutkiem fiskalnej aktywności państwa( władz publicznych) tj. władz państwowych i samorządowych jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Charakteryzując istotę wydatków należy wskazać 6 rozważań teoretycznych

1. uzasadnienie wydatków znajduje wyraz w polityce społecznej i gospodarczej państwa

2. rozmiary wydatków publicznych, a tym samym granice wydatków publicznych( do jakiego momentu wydatki nie zakłócają mechanizmu rynkowego

3. rozłożenie ciężarów wydatków publicznych na poszczególne grupy społeczne

4. udział poszczególnych osób, grup zawodowych itd. W korzyściach wynikających z wydatków publicznych

5. racjonalność wydatkowania środków publicznych poprzez stosowanie właściwych metod planowania i rozdysponowywania tych środków

6. efektywność wydatków publicznych

Istotne jest, ze oprócz finalnych wydatków władze publiczne dokonują wydatków transferowych( emerytury, renty)

Długookresowa analiza wydatków prowadzi do wniosku, że wzrost gospodarczy, rozwój społeczny może odbywać się przy różnym poziomie i strukturze wydatków publicznych.

Treść wydatków publicznych jest zawarta w ich nazwie tzn. wydatki publiczne ponoszone są na realizację zadań publicznych. Są dokonywane w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych lub/ i potrzeb indywidualnych, których ranga jest na tyle wysoka, że władze publiczne decydują się albo na całkowite albo na częściowe ich finansowanie ze środków publicznych. W przypadku usług świadczonych na rzecz konkretnych osób i finansowanych z funduszy publicznych znaczenie tych wydatków wynika stąd, ze za ich pomocą mogą być zaspokajane szczególne potrzeby indywidualne np. usługi zdrowotne i edukacyjne.

Ekonomiczny sens wydatków publicznych polega na tym, że w ich wyniku następuje alokacja dóbr, czyli wykorzystanie części PKB.

29. Struktura uchwały budżetowej jednostek samorządu terytorialnego

Budżet JST (w tym gminy) jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz

przychodów i rozchodów. Dochodami budżetu są środki publiczne pobierane bezzwrotnie przez JST od podmiotów gospodarczych oraz osób fizycznych, jak również środki otrzymane z budżetu państwa – subwencje i dotacje, które mogą być przeznaczone na wydatki publiczne oraz rozchody.

Sposób gromadzenia środków publicznych z poszczególnych tytułów określają odrębne ustawy. Są to przede wszystkim akty prawne dotyczące podatków, opłat i innych danin publicznych. System dochodów jednostek samorządu terytorialnego powinien być stabilny, a osiągnięcie tej stabilizacji jest możliwe przez przestrzeganie konstytucyjnej zasady – wynikającej z art. 167 ust. 3 Konstytucji RP – wprowadzającej nakaz ustawowej regulacji źródeł ich dochodów

Uchwała budżetowa składa się z:

1) budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

2) załączników.

Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego.
Uchwała budżetowa musi określać takie parametry budżetu jednostki samorządu terytorialnego jak:

• łączna kwota planowanych dochodów, z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych,

• łączna kwota planowanych wydatków, z wyodrębnieniem wydatków bieżących i majątkowych,

• kwota planowanego deficytu albo planowanej nadwyżki wraz ze źródłami pokrycia deficytu albo przeznaczenia nadwyżki,

• łączna kwota planowanych przychodów oraz rozchodów,

• limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych,

• kwota wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym, zgodnie z zawartą umową, z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji

Ponadto uchwała winna zawierać szczególne zasady wykonywania budżetu jednostki samorządu terytorialnego w roku budżetowym, wynikające z odrębnych ustaw, oraz uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu gminy, a także inne postanowienia, których obowiązek zamieszczenia w uchwale budżetowej wynika z postanowień organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

W uchwale budżetowej nie zamieszcza się przepisów niezwiązanych z wykonywaniem budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Ustawodawca nakazuje, aby w załącznikach do uchwały zamieścić: zestawienie planowanych kwot dotacji udzielanych z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z wyodrębnieniem dotacji przedmiotowych, podmiotowych i celowych związanych z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego plan dochodów rachunku dochodów samorządowych jednostek budżetowych prowadzących działalność określoną w ustawie o systemie oświaty oraz wydatków nimi sfinansowanych, plany przychodów i kosztów samorządowych zakładów budżetowych. Uchwałę budżetową organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach - nie później niż do dnia 31 stycznia roku budżetowego. Do czasu uchwalenia uchwały budżetowej podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego. Ustawodawca zakazuje organom stanowiącym uchwalenia budżetu, w którym planowane wydatki bieżące są wyższe niż planowane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki. Analogiczny zakaz dotyczy także wydatków wykonanych na koniec roku budżetowego. Jako odstępstwo dopuszcza się wyższe wydatki bieżące o kwoty związane ze środkami pochodzącymi z budżetu UE oraz niepodlegającymi zwrotowi środkami z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, w przypadku gdy środki te nie zostały przekazane w danym roku budżetowym.

Organy stanowiące jednostek st to rada gminy, rada powiatu, sejmik wojewódzki

30. Podatkowe a niepodatkowe dochody budżetu państwa

Do dochodów podatkowych zaliczyć należy te daniny publiczne, które ustawodawca uznaje w polskim systemie fiskalnym za podatki. Są to w obecnym stanie prawnym:

• podatek od towarów i usług,

• podatek akcyzowy,

• podatek od spadków i darowizn

• podatek od czynności cywilnoprawnych

• podatek od nieruchomości i inne

Cechami każdego podatku są: nieodpłatność (nieekwiwalentność), przymusowość, bezzwrotność oraz charakter pieniężny.
Podatki zaliczane są przez Konstytucję RP do ciężarów i świadczeń publicznych, których obowiązek ponoszenia może zostać nałożony wyłącznie ustawą (por. art. 84 Konstytucji RP). Ustawa taka w odniesieniu do podatków powinna określać podmiot i przedmiot opodatkowania, stawki podatkowe, zasady przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatku.

Podatki, przyjmując, jako czynnik wyróżniający kryterium zasilania budżetów, można podzielić na trzy grupy: podatki zasilające w całości budżet państwa, podatki zasilające w całości budżety samorządowe, podatki dzielone między budżet państwa i budżety samorządowe. Podatki stanowią dochód budżetu państwa w części, która zgodnie z ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych (por. art. 111 ust. 1 u.f.p.). Podatkami stanowiącymi w całości dochód budżetu państwa są podatki: od towarów i usług, akcyzowy, od gier, dochodowy od osób fizycznych w formie ryczałtu ewidencjonowanego, dochodowy od osób fizycznych w formie ryczałtu od przychodów osób duchownych, tonażowy, od wydobycia niektórych kopalin. Do podatków zasilających w całości budżety jednostek samorządu terytorialnego należą podatki: od czynności cywilnoprawnych, od spadków i darowizn, rolny, leśny, od nieruchomości, od środków transportowych, dochodowy od osób fizycznych w formie karty podatkowej. Podatki te stanowią w całości dochód gmin. Własnych dochodów podatkowych nie mają powiaty i województwa.

Za dochody niepodatkowe należy uznać wszystkie dochody budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego, które nie są zaliczane do podatków.

Dochody nieopodatkowe stanowią niewielką część dochodów budżetu państwa. U.f.p. do dochodów tych zalicza: 1) opłaty, 2) cła, 3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, 4) wpłaty z tytułu dywidendy, 5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego, 6) wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych, 7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej, 8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej, 9) odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej, 10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa, 11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych, 12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej, 13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa, 14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej, 15) inne dochody określone w ustawach lub umowach międzynarodowych, 16) środki europejskie i niektóre inne środki zagraniczne, po ich przekazaniu na rachunek dochodów budżetu państwa, 17) odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych. Do dochodów niepodatkowych zalicza się również wpłaty jednostek samorządu terytorialnego.

Dobro publiczne- dla finansów publicznych ma podstawowe znaczenie. Istnienie dobra publicznego jest przyczyną gromadzenia środków finansowych w funduszach publicznych, koniecznych do finansowania procesów tworzenia dóbr publicznych( budowa dróg, lotnisk, portów morskich).

O tym, że dobro jest publiczne decyduje:

1. kryterium użyteczności ( kryterium społeczne)

fakt korzystania przez jednego człowieka z danego dobra nie uniemożliwia korzystania z tego samego dobra przez innego człowieka np. parki, jeziora, drogi publiczne

1. kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne)

dobrami publicznymi są te dobra (towary, usługi), które są finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne

Dobra publiczne są w sprzeczności z dobrami prywatnymi. Agresywny system podatkowy przejmuje coraz więcej dochodów w celu finansowania konsumpcji zbiorowej np. bezdzietne małżeństwo płaci podatki, z których finansowana jest oświata, zasiłki rodzinne