Historia europejskiego średniowiecza i renesansu
Z książki Ethos rycerski i jego odmiany Marii Ossowskiej
Rozdział 5 „Rycerz w średniowieczu”
Źródła z których pochodzą informację o rycerstwie to: „romance courtois” – powieści dworskie i „chansons de gestes” – opowieści o sławnych bojach toczonych przez rycerzy u boku Karola Wielkiego.
Cechy charakterystyczne:
rycerz powinien być dobrze urodzony, ale można był zostać rycerzem za wybitne zasługi na polu walki;
rycerz miał promieniować urodą i wdziękiem;
strój ozdobiony złotem i drogimi kamieniami;
wygląd godny;
siła (zbroja ważyła 60 – 80 kg) – w przypadku zbroi mgr Spurgiasz mówił, że jest to błąd rzeczowy, gdyż zbroja nie mogła tyle ważyć, o ile się nie mylę to podawał wagę 25-30 kg /Znaczenie siły fizycznej będzie umniejszał rozwój techniki/;
powinien być „nieustannie zaprzątnięty” swoją sławą;
duma;
odwaga, posądzenie o tchórzostwo to największa hańba (Roland wystawiający na rzęź swoich ludzi, ale wezwanie pomocy jest hańbiące);
wierność i lojalność (choć jest przyzwolenie społeczne na zdrady małżeńskie – Tristan i Izolda)
solidarność elity (z wrogami również!) – rycerz szanuje drugiego rycerza, pojedynek jest godny rycerzy, uciekanie się do sprytu umniejsza godność, gdy jeden z przeciwników spadnie z konia, drugi też powinien zejść ze swojego;
szacunek dla starości – gdy młody rycerz pozna pod zbroją starszego człowieka zaprzestaje walki;;
hojność – nierozłączny atrybut szlacheckiego pochodzenia, mniejszym złem ruina niż ogłoszenie skąpcem;
rycerz musi być bezwzględnie wierny zobowiązaniom podjętym w stosunku do równych sobie;
popularne było składanie ślubów, niektórych nawet wbrew regułom rozsądku, np. gr. rycerzy ślubowała nie uciekać nigdy z pola walki, 90 rycerzy przypłacił ten ślub życiem;
rodzina nuklearna spojona raczej luźno, rycerz był ciągle poza domem w poszukiwaniu sławy, żona umiała sobie ten czas osłodzić, synowie kształcili się na obcych dworach;
ród był bardzo solidarny jeżeli chodzi o zemstę;
rycerz był zobowiązany posłuszeństwo swojemu panu i osobie, która go pasowała na rycerza;
zobowiązany był również opiekować się sierotami i wdowami;
o chwale rycerza decydowało to jak walczył, walka mogła się kończyć klęską i śmiercią, śmierć na polu walki „to w zasadzie było świetne” zakończenie jego biografii;
Obowiązywały zasady walki fair play: szacunek dla przeciwnika, dam, postawa zabawowa, humanitaryzm;
koń (niezwykle istotny!, czytając nasuwało mi się skojarzenie ze stosunkiem niektórych mężczyzn do samochodu…), świadomie brał udział w walce, jest bezgranicznie wierny swojemu panu.
Miecz… rycerz w stosunku do niego używał zaimka „she”…;
OBOWIĄZKIEM RYCERZA BYŁO BYĆ ZAKOCHANYM!!! (uchybieniem naturze był rycerz nie patrzący na kobiety);
Adorowanie oczywiście było skierowane tylko do dam;
Wbrew potocznej opinii wzdychanie na odległość było raczej wyjątkowe, miłość była w pełni skonsumowana… zwykle z cudzą żoną;
Miłość między kochankami powinna być obustronnie wierna, przezwyciężająca trudności i długie rozstania;
Miłość do swej damy miała stanowić czynnik uszlachetniający;
Niewierność mężczyzn nie umniejszała ich doskonałości, natomiast kobiety są karane nawet przez palenie na stosie (w Lewoczy – miasteczku na Słowacji mającym swoje korzenie w średniowieczu, widziałam na rynku klatkę „dla niewiernych, występnych kobiet”, na próżno szukałam w przewodniku gdzie jest klatka dla występnych mężczyzn);
Galanteria galanterią, ale w średniowieczu na porządku dziennym było bicie żon z łamaniem nosów włącznie, trochę ta cała adoracja przypomina zabawę dla mężczyzn, niemniej uważa się, że podnosiła ona pozycję kobiet… „kopniakiem wzwyż”:/;
Miłości nie powinno być w małżeństwie, miłość powinna być połączona z zazdrością, lękiem czy uda się utrzymać przy sobie ukochaną osobę, miłość musi być sekretna i uściski powinny być wymieniane ukradkiem;
Chrześcijaństwo powierzchowne (duma zamiast pokory, mściwość zamiast przebaczenia);
Ideał nie był intelektualny, przeważał ideał emocjonalny;
Smok – gdy już rycerz nie miał z kim walczyć, pojawiał się smok jako symbol wszelkiego zła;
Analogia z ethosem rycerzy Homerowych: wojowanie i czerpanie zysków z ziemi, ubieganie się o pierwszeństwo i chwałę, rola odwagi, obrona swojego honoru;
Społeczeństwo złożone z „góry” i „dołów”;
„Honor i wstyd zaprzątają ciągle ludzi w grupach małych, ekskluzywnych, w których stosunki osobiste, w przeciwieństwie do anonimowych, są szczególnie doniosłe, i w których osobowość działającego jest równie ważna, jak jego stanowisko”;
silna presja opinii publicznej;
Stosunek chłopów do rycerstwa: „Trud moich rąk żywi rozwiązłych i próżniaczych, a oni prześladują mnie głodem i mieczem. Żyją ze mnie a ja umieram dla nich. Winniby bronić mnie przed wrogami, a tymczasem, niestety, nie pozwalają mi chleba spożywać bezpiecznie”.
Współzawodnictwo a rywalizacja
Współzawodnictwo – akcent pada na cel, stosunek do innych współzawodniczących jest sprawą drugorzędną.
Rywalizacja – pokonanie innych jest sprawą podstawową, podczas gdy osiągnięcie tego o co się rywalizuje jest mniej ważne. Autorka nie dopisuje która z postaw bardziej oddaje kulturę rycerstwa w średniowieczu, ale pisze, że kultura rycerska była indywidualistyczna – przedkładane są własne sprawy prestiżowe nad interes ogólny (Roland nie wezwał pomocy, bo nie chciał żeby uznano go za tchórza).
Margaret Mead uzależnia rywalizację i współzawodnictwo od poczucia bezpieczeństwa. Aby ludzie mogli ze sobą rywalizować muszą mieć zaspokojoną elementarną potrzebę bezpieczeństwa. Ossowska pisze, że w etosie rycerskim to się nie sprawdza, tutaj ludzie świadomie narażają się na utratę życia w celu ochrony honoru.