BOGOWIE GREKÓW

• AFRODYTA - bogini miłości i piękności, opiekunka żeglarzy, identyfikowana w Rzymie z Wenus. Córka Zeusa i Diony, według innej tradycji jako córka Uranosa, którego organy płciowe, odcięte przez Kronosa, spadły do morza i spłodziły boginię. Afrodyta była żoną Hefajstosa, który dowiedziawszy się o jej miłostkach z Aresem uwięził ich w metalowej sieci narażając na szyderstwa wszystkich bogów. Dziećmi Afrodyty i Aresa były: Harmonia i Eros; z Anchizesem miała syna Eneasza. Pewnego dnia Niezgoda rzuciła jabłko przeznaczone dla najpiękniejszej, do tego miana stanęły trzy boginie: Hera, Atena, Afrodyta. Parys ofiarował jabłko Afrodycie, co rozgniewało pozostałe boginie, doprowadziło to do wojny trojańskiej. Atrybutami Afrodyty były: mitr, jabłko, róża, łabędź, jaskółka, gołąb i zając.

• APOLLO - bóg słońca światła i wyroczni; patron poezji, muzyki, sztuk i nauk, przewodnik muz. Syn Zeusa i Latony, brat Artemidy. Przedstawiany jako bóg bardzo piękny, wysoki z długimi czarnymi lokami o błękitnym odcieniu. Czcili go również pasterze jako opiekuna trzód. Poświęcone mu były: wilk, sarna, łabędź, kruk, sęp, delfin, wawrzyn.

• ARES - bóg wojny, utożsamiany z rzymskim Marsem.

• ARTEMIDA - bogini świata zwierzęcego i roślinnego; w późniejszych okresie czczona jako dziewicza bogini lasów i gór, łowów i dzikich zwierząt, czczono ją także jako boginię księżyca i patronkę szczęśliwych porodów. Córka Zeusa i Latony, siostra Apollina. Strzałom Artemidy przypisywano nagłą i bezbolesną śmierć, mimo to uchodziła za boginię mściwą. W Rzymie utożsamiana z Dianą.

• ASKLEPIOS - bóg sztuki lekarskiej, syn Apollina i Koronis; był mężem Epiony, ojcem bogini zdrowia Higiei i bogini lecznictwa Panakei. W Rzymie czczono Asklepiosa pod imieniem Eskulapa. Atrybuty to: węże owinięte wokół laski, szyszka świerka, wieńce laurowe, niekiedy koza lub pies.

• ATE - bóstwo zaślepienia prowadzącego do zbrodni, jak również usposobienie kary za występki, córka bogini niezgody Eris. Wygnana przez Zeusa z Olimpu.

• ATENA - bogini pokoju i wojny słusznej, wyskoczyła z głowy Zeusa, dlatego uważana była za usposobienie wszelkiego rozumu i mądrości. Córka Zeusa i Metis, przyszła na świat całkowicie uzbrojona. Atrybutami Ateny były: Tarcza (egida), dzida, hełm, sowa i drzewo oliwne; posiadała liczne przydomki: Promachos, Pallas, Bulaja, Ksenia, Agoraja, Polias, Partenos. W Rzymie utożsamiana z Minerwą.

• CHARYTY - boginie wdzięku i radości. W Rzymie utożsamiane z Gracjami.

• CHLORIS - bogini kwiatów, usposobienia wiosny, ukochana Zefira. W Rzymie utożsamiana z Florą.

• DEMETER - bogini pól i urodzajów, córka Kronosa i Rei, siostra Zeusa, z którym miała córkę Persefonę. Przedstawiano ją jako poważną niewiastę z wieńcem na głowie, sierpem i pochodnią lub koszem owoców w ręku. W Rzymie utożsamiana z Ceres. Atrybutami były: kłos, narcyz, mak, żuraw.

• DIONIZOS - bóg winnej latorośli, wina i płodnych sił przyrody, syn Zeusa i Semele. Semele, kochanka Zeusa zapragnęła ujrzeć go w całym boskim majestacie, bóg ukazał się wśród gromów i błyskawic, od których Semele została porażona; Zeus wydarł z jej łona sześciomiesięczny płód i zaszył go w swoim udzie, a gdy nadszedł czas, chłopiec wyszedł na świat cały i żywy. Dionizos uchodził za łagodnego i dobrego boga, który obłaskawiał nawet dzikie zwierzęta. W Rzymie utożsamiany z Bachusem. Atrybutami Dionizosa była laska owinięta winną latoroślą.

• EIRENE - bogini pokoju, atrybutami Eirene były: gałązka oliwna, róg obfitości, kłosy.

• ENYO - bogini wojny. W Rzymie utożsamiana z Belloną.

• EOS - bogini rozpoczynającego się dnia. Jej mężem był Titonos, z którym miała dwuch synów Memnona i Emationa. W Rzymie utożsamiana z Aurorą.

• EREB - bóg ciemności, syn Chaosu, brat Nocy. Zeus strącił go do Tartaru w czasie walk z tytanami.

• ERIS - bogini niezgody i kłótni, jedna z cór Nocy. Dziećmi jej były: Ponos (Trud), Late (Zapomnienie), Limos (Głód ), Algos (Cierpienie), Horkos (Przysięga). Według innej tradycji była siostrą i towarzyszką Aresa. Eris rozgniewana, że nie została zaproszona na wesele Peleusa i Tetydy, rzuciła między boginię jabłko z napisem "dla najpiękniejszej", doprowadziło to do sporu między Herą, Ateną i Afrodytą.

• EROS - bóg miłości. W Rzymie utożsamiany z Amorem.

• ERYNIE - boginie zemsty z rodzone z krwi okaleczonego Uranosa: Alekto - usposobienie gniewu, Tysyfone - zemsty, Megera - nienawiści.

• GAJA - Matka-Rodzicielka, wraz z Uranosem wyłoniła się z Chaosu; była to pierwsza para bogów władająca światem, prarodzicami następnych pokoleń bogów, Kronosa i Zeusa. Miała córkę Raję. Gaję czczono jako żywicielkę wszystkich, opiekunkę dzieci i jako boginię znającą wszystkie tajemnice przeznaczenia.

• GLAUKOS - bóg morski, opiekun żeglarzy i rybaków, posiadający dar wieszczenia.

• HADES - bóg zmarłych, władca świata podziemnego, syn Kronosa i Rei, brat Zeusa i Posejdona, mąż Persefony. W Rzymie utożsamiany z Plutonem. Atrybutami Hadesa były: cypr i narcyz.

• HEBE - bogini młodości, córka Zeusa i Hery, siostra Aresa i Ejlejtyi. W Rzymie utożsamiana z Juwentą.

• HEFAJSTOS - bóg ognia, sztuki kowalskiej i złotniczej, syn Zeusa i Hery, maż Afrodyty, która zdradzała go z Aresem. W swojej kuźni przy pomocy cyklopów wykuwał pioruny dla Zeusa. Dziełem Hefajtosa było berło i tarcza Zeusa (egida). W Rzymie utożsamiany z Wulkanem.

• HEKATE - bogini ciemności, świata widm, czarów i magii, utożsamiana niekiedy z Artemidą, jako boginią księżyca. Hekate uważana była również za boginię pokuty i mścicielkę przelanej krwi.

• HELIOS - bóg słońca, brat Eos i Selene; potomek Uranosa i Gai. Objeżdżał codziennie świat na rydwanie zaprzężonym w cztery białe rumaki, dając ludziom światło i ciepło. W Rzymie utożsamiany z bogiem Sol.

• HERA - najpotężniejsza bogini na Olimpie, córka Kronosa i Rei, siostra i żona Zeusa; opiekunka małżeństw i wierności małżeńskiej. Atrybutami Hery był: paw, owoc granatu, lilia, i nieśmiertelnik. W Rzymie utożsamiana z Junoną.

• HERMES - bóg handlu i zysku, opiekun kupców, utożsamiany z rzymskim Merkurym.

• HESTIA - bogini ognia, patronka ogniska domowego, córka Kronosa i Rei, siostra Zeusa i Hery; nigdy nie opuszczała Olimpu, czczona w każdym domu. Atrybutem był płomień ogniska. W Rzymie utożsamiana z Westą.

• HIGEJA - bogini zdrowia, córka Asklepiosa.

• HORY - trzy córki Zeusa i Temidy, boginie pór roku i społecznego ładu: Eunomia - bogini praworządności i ładu, Eirene - pokoju, Dike zwaną także Astreą - sprawiedliwości.

• HYPNOS - bóg snu, syn Nocy i Erebu brat bliźni boga śmierci Tanatosa.

• IRIS - bogini tęczy.

• KERY - boginie śmierci córy Nocy.

• KRONOS - bóg drugiego pokolenia, bóg rolnictwa i zasiewów; syn Uranosa i Gai, siostrą i żoną była Rea, dziećmi Kronosa były: Hades, Posejdon, Hera, Demeter, Hestia i Zeus. W Rzymie utożsamiany z Saturnem.

• MOJRY - trzy boginie przeznaczenia i losu każdego człowieka, córki Nocy. Według innej tradycji Zeusa i Temidy. Kloto (Prządka) i Lachezis (Obdarzająca) przędły nić ludzkiego życia, Atropos (Nieodwracalna) przecinała ją, gdy przyszła chwila śmierci.

• MORFEUSZ - bóg marzeń sennych, syn Tanatosa, według innej tradycji Hypnosa. W Rzymie utożsamiany z Silwanusem.

• NEMEZIS - bogini ludzkiego losu i strażniczka powszechnego ładu, usposobienie zemsty bogów, córka Nocy.

• NIKE - bogini zwycięstwa, towarzyszkami w boju były bóstwa: Zelos, Kratos, Bia. Córka Pallasa i nimfy Styks.

• NIMFY - boginie zdrowia: wodne - najdy, górskie - oready, łąkowe - lejmoniady, leśne - driady.

• NOC - bogini, córka Chaosu, siostra Erebu; dziećmi były kery, mojry, Eris, Hypnos, Tanatos.

• PAN - bóg pasterzy i trzód. W Rzymie utożsamiany z Faunem. Atrybutami Pana była: syring, kij pasterski, wieniec jodłowy lub gałązka jodły w ręce.

• PARKI - boginie losów ludzkich, identyfikowane z greckimi mojrami.

• PLUTOS - bóg bogactwa, syn Demetry i Iasjona; za karę że nagradzał swymi darami wszystkich ludzi bez wyboru, przez Zeusa został oślepiony.

• POSEJDON - bóg morza, syn Kronosa i Rei, brat Zeusa i Hadesa, żoną jego była Amfitryta a córką Okeanos. W Rzymie utożsamiany z Neptunem.

• PRIAP - bóg płodności, zapewniający urodzaje, opiekun winnic, ogrodów i drzew, syn Dionizosa i Afrodyty.

• REA - Bóstwo Ziemi, Matka trzeciej generacji bogów, siostra i żona Kronosa. Dzieci Rei to: Zeus, Hades, Posejdon, Hera, Demeter, Hestia. Utożsamiana z frygijską boginią Kybele i rzymską boginią Ops.

• SELENE - bogini księżyca, siostra Heliosa i Eos, utożsamiana z rzymską boginią Luną. Uchodziła za córkę Hyperiona i Tei albo Pallasa lub Heliosa. Z Zeusem miała córkę Pandię.

• SYLENY - bóstwa rzek i źródeł.

• TANATOS - bóg śmierci, syn Nocy, brat Hypnosa, jego synem był Morfeusz.

• TEMIDA - bogini sprawiedliwości i praw, córka Uranosa i Gai, matka Ho i Mojr. Przedstawiana z rogiem obfitości, wagą, opaską na oczach i z mieczem w dłoni.

• TYCHE - bogini opiekująca się miastami i kierująca losami poszczególnych ludzi.

• URANOS - pierwszy bóg, który wyłonił się z Chaosu, żoną jego była Gaja, dziećmi ich byli: tytani, cyklopi, hekatonchejrowie (sturęcy), a z krwi okaleczonego Kronosa powstały erynie.

• ZEUS - najwyższy bóg Greków, syn Kronosa i Rei. Zeus był ojcem bogów i ludzi, panem nieba, światła i piorunów, kierował siłami przyrody i porządkiem świata. Swą władzę dzielił z Hadesem i Posejdonem. Żoną jego była bogini Hera, dziećmi ich byli: Ares, Hefajstos, Hebe; z innych związków: gracje, Persefona, Apollo, Artemida, Afrodyta, Hermes, Dionizos, Herakles, Atena. Atrybutami Zeusa były: orzeł, dąb i piorun.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz był tytanem, twórcą rodu ludzkiego - ulepił on człowieka z gliny pomieszanej z łzami a dusze dał mu z ognia niebieskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Człowiek ten był słaby i bezbronny wobec potęgi przyrody, której nie rozumiał. Prometeusz wykradł bogom Olimpu ogień i nauczył człowieka używania go. Zeus namówił bogów do stworzenia pięknej i urokliwej Pandory, nazwanej tak, gdyż była darem dla ludzi. Otrzymała ona bardzo szczelnie zamkniętą puszkę. Pandora została podstawiona pod dom Prometeusza, ale ten nie przyjął jej i nakazał odesłać. Jeden z jego lekkomyślnych braci, Epimeteusz, poślubił tę kobietę. Wkrótce Pandora namówiła męża do otworzenia tej puszki. Na świat wydostały się wszystkie smutki, choroby, zbrodnie.
Prometeusz chcąc się zemścić na bogach zabił woła i podzielił go na części ( za puszke Pandory). Jedną częśćcią było mięso owinięte w skóry, a drugą kości owinięte w tłuszcz. Zeus wybrał gorszy wór z kośćmi, tłuszczem. Zgodnie z umową (między Zeusem a Prometeuszem) ludzie mają składać bogom tłuszcz i kości. Władca Olimpu ukarał Prometeusza, przykuwając go do skał Kaukazu. Samotny cierpiał katusze, podczas gdy przylatywał orzeł, który wyjadał wątrobę, która każdej nocy odrastała Prometeuszowi.

PROBLEMATYKA Mitologiczny Prometeusz to dobroczyńca ludzkości. W swojej bezgranicznej miłości i skłonności do poświęceń dla ludzi jest podobny do ewangelicznego Chrystusa.

Herakles (Herkules), heros, syn Zeusa i królowej Alkmeny, jako dziesięciomiesięczne niemowlę zadusił dwa węże, które nasłała na niego nienawidząca go Hera (prawowita małżonka Zeusa).
Gdy dorósł, w obłędzie (Hera zamąciła mu rozum) zabił żonę i dzieci, nie wiedząc, co czyni; musiał, zgodnie z wyrocznią, zaciągnąć się na służbę u króla Eurysteusa, i wykonać dwanaście trudnych, bardzo niebez­piecznych prac, jak np. uduszenie strasznego nemejskiego lwa, zabiciedziewięciogłowej hydry lernejskiej, wytępienie ptaków-ludożerców, oczyszczenie stajni Augiasza, porwanie psa Cerbera z Hadesu i inne.
Herakles to symbol ogromnej, nadludzkiej siły, zaradności, sprytu, przebiegłości, odwagi, waleczności, sprawności fizycznej, umiejętności i niespotykanego bohaterstwa. Cechuje go też dobroć. Chciał obronić słabych i uwolnił wielu ludzi od grożących im niebezpieczeństw.
Jego śmierć spowodowała koszula Dejaniry (drugiej żony), nasączo­na krwią centaura Nessosa, do której ten polecił jej dodać pewnego nasienia. Miał to być sposób na utrzymanie wiecznej miłości męża.
Tymczasem koszula przesiąkła jadem i paliła ciało Heraklesa, wżera­jąc się w nie, więc ten rzucił się na płonący stos, aby skrócić sobie męki. Zeus zabrał go na Olimp i obdarzył nieśmiertelnością. Dejanira powiesi­ła się z rozpaczy.
Z przytoczonego mitu zrodziły się pojęcia: stajnia Augiasza i koszula Dejaniry. Używamy ich do dnia dzisiejszego - pierwszego jako określe­nia miejsca wyjątkowo brudnego, a drugiego jako symbolu męki i okrut­nych tortur. Używamy też wyrażenia: silny jak Herkules.

Mit o Dedalu i Ikarze

Dedal (Dajdalos) był rzemieślnikiem artystą na dworze króla Krety, Minosa. Mówiono, że w swe posągi Dedal potrafi tchnąć życie – tak były doskonałe. Wykonywał nie tylko statuy, ale wynalazł świder, grundwagę, był też architektem. Król Minos zlecił Dedalowi wykonanie labiryntu dla Minotaura – potwornego królewskiego syna, pół-byka i pół-człowieka. Dedal nie pochodził z Krety, tęsknił za swoją ojczyzną – Atenami. Król jednak, z przywiązania do przyjaciela, i z obawy przed jego wiedzą o tajemnicach państwowych, zabronił Dedalowi opuszczać wyspę. Rzemieślnik wymyślił sposób ucieczki. Z ptasich piór sklejonych woskiem sporządził skrzydła dla siebie i swego syna Ikara. Przed odlotem ojciec przestrzegł młodego chłopaka, aby leciał równo między niebem a ziemią, bo inaczej albo wosk się stopi, albo pióra nasiąkną wodą. Jednak Ikar, zachwycony lotem, wspaniałością przygody, zapomniał o radach ojca, wleciał zbyt wysoko i spadł do morza, gdy jego skrzydła się rozpadły. Zrozpaczony ojciec znalazł zwłoki syna, wyspę nazwał Ikarią, a morze – Ikaryjskim. Dedal zatrzymał się na Sycylii, został tam nadwornym budowniczym. Po kilku latach król Minos zaatakował Sycylię, upominając się o Dedala. W walce jednak Minos poległ, a Dedal żył jeszcze długo w poważaniu wszystkich mieszkańców.

PROBLEMATYKA Opowieść zlokalizowana jest w konkretnej przestrzeni geograficznej; można znaleźć na mapie wszystkie miejsca wymienione w tekście (Kretę, Samos, Delos, Paros, Lebintos, Kalymne). Ta cecha odróżnia mit od baśni. Interpretując mit, trzeba wskazać na symboliczny podział przestrzeni na górę i dół: góra oznacza sferę boskiego sacrum, zaś dół sferę profanum, z którym wiąże się śmierć.Mit jest opowieścią o przekraczaniu granic tego, co ludzkie (Dedal „zamyśla poprawić naturę”, rybak, pasterz i oracz, obserwujący lot Ikara, zdumieni wypowiadają słowa: „Któż mógłby tak w powietrzu latać? Chyba tylko bogowie!”).Szansę przezwyciężenia ograniczeń daje sztuka - Dedal dzięki temu, że był rzemieślnikiem - artystą, zyskuje możliwość wydostania się z niewoli.Dedal ukazany jest jako świadomy swej mocy artysta, ale i jako lękający się o swego syna ojciec oraz nauczyciel, który instruuje, przestrzega, lecz który w końcu musi dać Ikarowi prawo do samodzielności, nie może wziąć jego losu na siebie, nie może niczego przeżyć zamiast niego. Mowa jest więc o granicach odpowiedzialności za drugiego i związanego z nią cierpienia.

Mit o Tezeuszu

Plan wydarzeń:
• Opuszczenie rodziny przez Egeusza, wydanie nakazu
• Dorastanie Tezeusza
• Poznanie i chęć naśladowanie Heraklesa
• Spełnienie nakazu ojca –odepchnięcie ogromnego głazu przez Tezeusza oraz zabranie miecza i sandałów
• Podróż Tezeusza do ojca, do Aten:
- pokonanie Skirona, Sinnisa, Prokrutesa
• Budowa świątyni Appolina
- szydzenie z Tezeuszam
- zemsta Tezeusza – wyrzucenie pary wołow w powietrze
- wieść o młodzieńcu nadludzkiej siły
• Spotkanie ze starym ojcem
• Chęć pozyskania miłości ludu:
- ujarzmienie byka żywcem i złożenie go w ofierze Appolinowi
- zabicie Minotaura w labiryncie dzięki pomocy Ariadny
- wzajemna miłość do Ariadny
- pozostawienia śpiącej Ariadny na wyspie Naksos ***
• Powrót Tezeusza do Aten
- pomyłkowe samobójstwo ojca z rozpaczy za synem
- wiadomość o śmierci ojca
• Święto Oschoforiów
- przebieranie chłopców za dziewczynki
• Zjednoczenie przez Tezeusza wszystkich rodów i gmin attyckich w jedną całość
• Wielki błąd pięćdziesięcioletniego Tezeusza
- porwanie siedmioletniej Heleny ze Sparty
- zebranie wojska w obronie dziewczynki
- kara wygnania
- spędzenie reszty dni na wyspie Skyros
- wypadek i śmierć Tezeusza
• Wojny perskie
• Odnalezienie grobu Tezeusza przez Kimona
- przewiezienie szczątek do Aten
- pochowanie szczątek w środku miasta
- wspominanie Tezeusza jako wielkiego bohatera