Metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej (ćw.)
Temat: Pojęcie środowiska w świetle teorii edukacji humanistycznej: teoria ekologii humanistycznej Bronfrnbrennera.
1. Pojęcie środowisko.
Środowisko - tworzy ogół warunków materialnych i niematerialnych oraz ich wzajemne powiązania. Teoria ta uwzględnia aktywna rolę człowieka w środowisku (budowaniu, przekształcaniu).
2. Cztery sfery tworzące środowisko w świetle tej teorii ekologii humanistycznej Bronfrnbrennera:
Mikrosystem – najbliższe środowisko człowieka: rodzina, grupa rówieśnicza, grupa przyjaciół, zawodowa, wyznaniowa)
Mezosystem – wskazuje na relacje między elementami tworzącymi mikrosystem; może on wspomagać człowieka, zależy to od siły, współdziałań i od podmiotowego podejścia.
Egzosystem – tworzą go różne sytuacje społeczne i struktury społ., których kumulacja tworzy trudne warunki życia człowieka, dzieci i młodzieży – tzw. pole zwiększonego ryzyka ( np. bezrobocie, które wywołuje łańcuch zjawisk dewiacyjnych, jednoznacznie patologicznych – alkoholizm, kradzieże. Dzieci silnie odczuwają konsekwencje bezrobocia, choć nie dotyczy ono ich bezpośrednio)
Makrosystem – tworzy go ekonomia, gospodarka, polityka, kultura. Wpływy makrosystemu mogą wspomagać mikrosystem, ale zagrażać np. rodzinie.
3. Środowisko społeczne – pojęcie, istota, cechy współczesnego środowiska.
Środowisko społeczne wg. Znanieckiego –tworzą jednostki, grupy społ., z którymi człowiek styka się w ciągu życia stale przez czas dłuższy lub tylko chwilowo, publicznie lub prywatnie, w sposób pośredni lub bezpośredni. 1. Środowisko społ., dziecka tworzy szkoła, grupa rówieśnicza, sąsiedzka, instytucje wychowania pozaszkolnego itp., które oddziałują na dziecko w sposób zamierzony lub okazjonalny.2. Środowisko społ., dziecka tworzą doświadczane przez dziecko interakcje, których źródłem są rodzina, grupa rówieśnicza.
4. Środowisko kulturowe - pojęcie, cechy, rola w rozwoju i edukacji dzieci i młodzieży.
Środowisko kulturowe – tworzy ogół wartości, dóbr materialnych i duchowych udostępnionych i przekazywanych przez pokolenia starsze; ma charakter obiektywny. Środowisko kulturowe może stać się subiektywne wychowawczo wtedy, gdy bodźce z tego środowiska zostaną przyjęte przez człowieka i przeżyte w indywidualnym procesie recepcji przez człowieka. Zależy to od dostępności treści kulturowych, od głębi indywidualnego procesu recepcji treści kultury.
5. Współczesne środowiska wychowawcze.
W świetle pedagogiki humanistycznej ( prof. A. Przecławska, prof. Kawula, prof. A. Kargulowa) – Środowisko wychowawcze tworzy: 1. Kultura stosunków między ludźmi, kontakty, porozumiewanie się, umiejętność porozumiewania się 2. Świat symboli kulturowych, wartości materialne i duchowe, które są podstawą porozumiewania się między ludźmi.
Przemiany współczesnego środowiska wychowawczego; cechy:
Świat współczesny jest coraz mniejszy w subiektywnym odczuciu człowieka, w dobie elektronicznych mediów, rozwoju środków komunikacji, na skutek więzi współdziałania między narodami w zakresie powiązań gospodarczych.
W tej sytuacji środowiskiem wychowania jest nie tylko to, co dzieje się w bliski środowisku dziecka, ale i to, co dociera do niego za pomocą multimediów.
Świat współczesny jest coraz bardziej zróżnicowany. To zróżnicowanie dotyczy: ekonomii, polityki, kultury, religii. Na skutek tego zróżnicowania w obrębie środowiska wychowawczego dominuje również zróżnicowanie; charakteryzuje je wielość i odmienność wpływów.
Polską rzeczywistość charakteryzują zjawiska typowe dla tzw. społ. przejściowego. Z jednej strony jest to bezrobocie, nietolerancja, rozpad rodziny, przestępczość. Z drugiej strony pozytywy – demokratyzacja decentralizacja. Mają one wpływ na charakterystyczne kształtowanie i funkcjonowanie współczesnego środowiska wychowawczego w Polsce.
Rozwój elektronicznych mediów i multimediów - stają się one ważnym elementem środowiska wychowawczego, stwarzają szanse rozwoju edukacji, ale i zagrożenia. Sumując: - analiza różnych wymogów współczesności pozwala uplasować środowisko wychowawcze między tym, co jest trwałe (wartości humanistyczne), a tym, co się ciągle zmienia. Dzisiaj środowisko wychowawcze to nie tylko oddziaływanie instytucji tradycyjnych i środowiska lokalnego, a także zwrot ku pograniczu kulturowemu.
6. Pojecie wychowania, podmiotowość wychowania dziecka w środowisku jego życia.
Wychowanie wg. Radlińskiej – to pomoc w procesie wzrastania i pomoc w procesie wdrażania, wprowadzania w świat społeczny i świat kultury.
Wychowanie w świetle pedagogiki humanistycznej – proces, który ma służyć człowiekowi. Zakłada się, że człowiek to jednostka wolna, indywidualna, jest najwyższą wartością, w sposób naturalny związana z inną osobą Dziecko jest traktowane, jako podmiot, jest aktywne. Podmiotowość wychowania zwiększa się wtedy, gdy dziecko ma prawo wyboru, rozwiązywania problemów i ich własnej oceny.
Wychowanie rozumiane w kategorii dialogu, spotkania to wyjście naprzeciw drugiej osoby, to spotkanie z innymi ludźmi i z samym sobą w świetle własnych refleksji, przeżyć. Dialog to otwartość na przyjęcie drugiej osoby, może być rozmową, ale i milczeniem. Proces wychowania to relacje dwukierunkowe między podmiotami. Cel wychowania to pomoc, wspomaganie rozwoju, a nie urabianie.
7.Relacje: środowisko a rozwój człowieka.
W świetle teorii naturalistycznej - środowisko jest traktowane, jako miejsce naturalnego rozwoju dziecka, w którym zachodzi pielęgnowanie tego rozwoju.
W świetle teorii pozytywistycznej - środowisko to ogół warunków celowo i świadomie organizowanych, prowadzących do określonych zmian rozwoju dzieci i młodzieży. To źródło celowo stosowanych bodźców dla urobienia rozwoju dziecka. Przywiązywanie wielkiej wagi do procesu uczenia się, dzięki któremu dziecko zdobywa wiadomości i umiejętności.
W świetle teorii humanistycznej – środowisko to układ społecznych interakcji świadomych podmiotów społecznych. Środowisko tworzą ludzie żyjący w danym środowisku, doświadczający, oceniający to środowisko, którzy nadają mu określoną wartość. Zadaniem badacza jest podjęcie próby zrozumienia jak ludzie postrzegają dane fakty, jaką wartość i znaczenie im nadają, jak postrzegają ludzi i siebie w relacjach z innymi osobami.
8. Reinterpretacja pojęcia środowisko wychowawcze człowieka i uwarunkowania.
Dziś pojęcie środowiska wychowawczego uległo trochę zmianie, która uwarunkowana jest czynnikami:
I GRUPA – procesy, zjawiska, wydarzenia, jakie miały miejsce w skali globalnej świata.
II GRUPA - czynniki o charakterze rodzinnym związane u nas w kraju a procesami transformacji systemowej (politycznej, społecznej w latach 80 – 90) np., procesy demokratyzacji, uspołecznienia, pluralizmu kulturowego, decentralizacji, otwarcie na innowacje.
III GRUPA – osiągnięcia naukowe, zwłaszcza nowe teorie naukowe, koncepcje teoretyczne, nowe kierunki pedagogiczne np., pedagogika humanistyczna. Podjęci analiz np. pojęcia wychowanie, środowisko wychowawcze.
IV GRUPA – nowe osiągnięcia metodologiczne w zakresie metodologii badań naukowych – badania i poznania życia człowieka. W tradycyjnym określeniu zwracano uwagę na instytucjonalny aspekt, warunki, działania, ale był to zgubiony aspekt podmiotu.
Pedagogika humanistyczna akcentuje relacje dwupodmiotowe, odchodzi od schematu bodziec – reakcja. Akceptuje się aktywną rolę człowieka, podkreśla się relacje zachodzące między ludźmi, podmiotami; interakcje to relacje dwukierunkowe.
W pedagogice pozytywistycznej środowisko wychowawcze to ogół działań i warunków prowadzących do zmian.
W naukach pedagogicznych wyróżnia się 2 podejścia dotyczące środowiska wychowawczego: - w ujęciu szerszym – tworzy je ogół wartości i działań o charakterze zamierzonym prowadzących do określonych zmian w osobowości człowieka - w ujęciu węższym – środowisko wychowawcze to ogół wartości i działań o charakterze zamierzonym i okazjonalnym prowadzących do pozytywnych zmian rozwojowych.