Alicja Marta Budzyńska
I rok SUM, resocjalizacja

Podróż jako projekt edukacyjny.

Podróżować to żyć.

Hans Christian Andersen

Świat jest jak księga, kto nie podróżuje, czyta tylko jedną jej stronę.
Święty Augustyn

Edukacja i podróże są nierozerwalnie ze sobą związane. Jest to pewien sposób na życie, poznawanie siebie i świata, ale również rozrywka. Motywacją do podróżowania jest ciekawość: poznanie kraju, ludzi lub ich dokonań. Podróż wiedzie człowieka w różne zakątki ojczyzny lub świata, pomaga odkrywać obrazy przeszłości i teraźniejszości. Dzięki temu podróżujący „nie zatrzymuje się na dniu dzisiejszym, lecz zadaje sobie pytanie, co czynić, aby mądrze wiązać przeszłość z przyszłością, nie zatrzymując czasu zatrzymać najcenniejsze wartości tworzące dorobek naszej kultury”¹.

Chociaż podróżowanie jest kategorią pedagogiczną, wg wielu autorów i badaczy ma wymiar edukacyjny, to w rzeczywistości niewiele osób uważa i zdaje sobie z tego sprawę, że odbywa „podróże edukacyjne”. Zauważyłam to, gdy szukałam osoby, z którą mogłabym przeprowadzić wywiad do niniejszej pracy. Oczywiście nie obce są każdemu powiedzenia typu: „podróże kształcą”, „podróż nie tuczy, lecz rozumu uczy”, lecz nie spotkałam osoby, która przyznałaby, że jej podróż była „projektem edukacyjnym”. Dlatego niezbędne przed moją rozmową z podróżnikami było wyjaśnienie im czym jest podróż, dlaczego ma wymiar edukacyjny, że to nie koniecznie zorganizowana wycieczka w odległe miejsce, ale także samotny wyjazd za miasto, do domku na wieś, do lasu, do rodziny czy nawet na pogrzeb.

Podróże wzmacniają u dorosłych zdolność do obserwacji i działalność twórczą. Dotyczy to głównie umiejętności koncentro­wania się na wybranych zagadnieniach oraz systematyczności w gromadzeniu materiałów. W czasie takiej aktywności następuje integracja nauczania i wychowania.² Wg E. Dubas, podróż, to doświadczenie:

-społeczne w wymiarze interakcyjno-integracyjnym, tzn. umiejętność współbycia, rozwój integracji grupowej oraz wzajemne poznawanie się,
-kulturowe –poznawanie odmiennej kultury
-patriotyczno-narodowe –polega na wzmocnieniu poczucia dumy narodowej np. w trakcie spotkania osoby mówiącej po polsku
-politycznym –np. uświadomienie sobie przepaści cywilizacyjnej
-radzenia sobie w sytuacjach codziennych oraz trudnych, to sytuacje wymagające znajomości języka czy zrobienia zakupów
-intelektualne – ukazanie zdobytej wiedzy.³

Być podróżującym to pewne wyzwanie, wyjazd stawia człowieka przed nowymi doświadczeniami, jest to wejście w nową rolę, a także otwarcie się na przygodę, poznanie i nawiązanie nowych kontaktów. To także określenie własnej tożsamości, dla zdefiniowania siebie – konieczne wydaje się zarysowanie przez jednostkę jej przestrzennej przynależności, do czego niezbędna jest jej wiedza o własnych „korzeniach”, o tym skąd się wywodzi w sensie społecznym, historycznym, kulturowym.⁴ Dlatego podrożą edukacyjną może być powrót w rodzinne strony, miejsce, z którym łączy go okres dzieciństwa i szczególne więzi rodzinne. Po latach własna historia może być celem podróży. Miejscem, czasem i przestrzenią, do której chce się wrócić, którą chce się poznać. Jest to szukanie siebie i swoich przodków, a także rodziny bliższej i dalszej, osób spokrewnionych. Jest to rozszerzanie także swojej przestrzeni towarzyskiej, przestrzeni społecznej, zapobiega poczuciu osamotnienia i dowartościowuje, sprzyja lepszemu zakorzenieniu, wzbogaca samowiedzę i kształtuje refleksyjną świadomość swojej historii. Co znakomicie widać w opowieści Lucjana Marcyniuka (lat 64):

Najważniejsza podróż mojego życia

Podróży w moim życiu było bardzo wiele, większość mógłbym uważać za najważniejszą. Jedną z ważniejszych moich podróży był przyjazd do Wielkopolski, kiedy to poznałem inne środowisko, mentalność i inny sposób bycia, inne porządki. Do najważniejszych należą jednak podróże odbyte w rodzinne i nie tylko rodzinne strony związane z poszukiwaniami genealogicznymi. Podróże te wiązały się zawsze z wizytą na cmentarzach, w archiwach i kościołach. W czasie swoich podróży odwiedzałem rodzinne strony na Lubelszczyźnie, parafie w Wereszczynie, Chełmie Lubelskim, Cycowie i wielu innych miejscowościach, odwiedzałem również miejscowości w Wielkopolsce związane z rodziną żony, dla której to też wspólnie opracowujemy historię rodu.

Podróże te przygotowywałem zawsze pod kątem możliwości wystąpienia poszukiwanych nazwisk w księgach metrykalnych, lokacji archiwum, dużo wiadomości można zawsze uzyskać na cmentarzach i dlatego w większości wypadków tam rozpoczynałem poszukiwania. Zawsze były i są podróżami emocjonalnymi, wyzwalają radość, kiedy się powiodą i smutek, kiedy nie przyniosą efektu, chociaż może jakiś efekt zawsze jest.

Zawsze przy tego rodzaju przygotowaniach towarzyszą emocje, co tam znajdę, jakie to będą dokumenty, dokąd nas zaprowadzą i jaki kierunek poszukiwań nam nadadzą. Każde takie spotkanie czy wizyta w archiwum to jest niespodzianka. Klasycznym przykładem takich oczekiwań było zadanie pytania w archiwum o dokumenty więzienia karnego we Wronkach z czasów okupacji gdzie został zamordowany dziadek żony. Szukaliśmy tych dokumentów przez dwa lata a one były w archiwum, dosłownie w zasięgu ręki. Dokumenty te wyjaśniły bardzo wiele, przyśpieszyły nasze poszukiwania.

Niespodzianką dla mnie było, kiedy w rękach proboszcza zobaczyłem pięknie oprawiony mszał ofiarowany przez rodzinę prababci kościołowi na pamiątkę budowy tegoż kościoła siłami i środkami tej rodziny. Jeszcze większą niespodzianką było, kiedy w Chełmie Lub. znalazłem w archiwum parafialnym dokumenty metrykalne od 1620 roku, w których to znalazłem urodziny swojego prapradziadka a w archiwum państwowym w Chełmie akt nadania ziemi pradziadkowi w roku 1864 po upadku powstania styczniowego. Ziemia ta pochodziła z majątku byłego ziemianina zesłanego na Sybir za udział w powstaniu. W tym samym dniu idąc jakby za śladem pradziadka odnalazłem na cmentarzu jego grób (pradziadka Ludwika), grób, o którego istnieniu nie miałem pojęcia. Bardzo zaskoczony jestem chęcią pomocy wielu proboszczów i oceniam niektórych z nich, jako prawdziwych historyków. W jednej z parafii pod Chełmem proboszcz nie dopuszczał myśli, że można nie wysłuchać jego historii o dziejach kościoła parafialnego sprzed 1000 lat, chodzi o wieże obronne w Stołpiu i Podgórzu koło Chełma. W wieży w Podgórzu jest kościół przy budowie, którego wykorzystano wieżę, jeden z boków stanowi ściana wieży sprzed 1000 lat. To są naprawdę ciekawe rzeczy, do których czasami trudno dotrzeć. Nie zawsze wygląda to jednak tak różowo, nie wszyscy księża są tak przychylni, niektórzy już po usłyszeniu pierwszego pytania kończą rozmowę i spotkanie.

To wszystko, co uzyskam z takich podróży jest ewidencjonowane i zapisywane, w postaci fotograficznej, notatek, udostępnianie potomnym na stronach internetowych, najlepsze z tego jest to, że dzięki moim podróżom powstają nowe więzi rodzinne, rodziny po latach poznają się na nowo, kiedyś znali się dziadowie, pradziadowie, teraz poznają się oni, młode pokolenia.

Uzyskane materiały powodują, że po czasie pojawia się myśl o powrocie do tych miejsc po to, aby poszerzyć wiadomości a czasami tylko po to, aby pojechać śladami swoich przodków, znaleźć się duchowo w miejscu gdzie rodzili się, żyli i umierali nasi przodkowie, jest to taki wewnętrzny wręcz przymus, bardzo trudny do wytłumaczenia. Pojawia się chęć poznania historii danej miejscowości czy cmentarza, powtórna wizyta często uwidacznia poprzednią nieuwagę albo pokazuje nowe fakty. Spotkania rodzinne czy towarzyskie często przywołują wspomnienia z tych podróży, wywołują chęć podzielenia się swoimi dokonaniami jak również pokazania historii rodu w szerszym zakresie.

Jeżeli chodzi o planowanie następnych podróży, na pewno pojadę, nawet, jeżeli nie będę zdrowy do końca. Jeżeli nie pojadę daleko, w rodzinne strony, to pojadę szlakiem przodków żony.

Czym jest podróż, wg mnie trudno zdefiniować określenie podróży, ponieważ każda jest inna, zależna od celu, czasu miejscowości i potrzeby, turystyczna jest potrzebą poznawania świata, podróż w rodzinne strony jest najczęściej sentymentalną, jest to powrót do czasów młodości.

W tym opisie doskonale przedstawiono sposób przygotowywania się do wyjazdu , towarzyszące emocje i uczucia, niezapomniane zdarzenia oraz sposób utrwalenia i wykorzystania owych przeżyć. Niewątpliwie podróże Lucjana Marcyniuka mają wymiar edukacyjny, a poszukiwanie przeszłości, czy powrót do czasów młodości powoduje tworzenie własnej przyszłości. To również pielęgnowanie w sobie przeżytych chwil, wracanie do nich, odświeżanie wspomnień, a nawet przekazywanie ich swoim najbliższym, tworząc przy tym niepowtarzalną rodzinną biografię. Nie muszą to być egzotyczne kraje, historyczne miejsca i dostojne obiekty, a zwyczajne, dla każdego dostępne, wydawałoby się pospolite miejsca, które w pewnych warunkach urastają do tych jedynych, niepowtarzalnych, ważnych, bardzo osobistych. Docieranie do nich staje się tą jedyną, najważniejszą podróżą.⁵

Lucjan Marcyniuk skupił się nie na opowieści o podróżach ścieżkami przodków tworząc genealogię rodu Budzyńskich i Marcyniuków. Wspomnienia utrwala za pomocą zdjęć, aktualizowaniu sagi rodowej, a przede wszystkim podtrzymywaniu kontaktów i nawiązywaniu nowych znajomości z krewnymi i innymi osobami. Również mój drugi rozmówca Stanisław Gruszka (lat 72) odbywał podróże szlakiem swoich przodków, które sięgały aż zachodniej Europy, także utrwalił swoje wspomnienia w 400-stronnicowej Opowieści rodzinnej z bogatym materiałem dokumentów i zdjęć. Jednak zauważa się, że najważniejsze dla niego podróże to nie te odbyte w celu spisania swojej przeszłości, ani także tournee z Chórem Nauczycielskim po całej Europie i ZZSR w latach 1950-1983, gdzie:

Rozbrzmiewały polskie i obce pieśni wykonywane przez nas w aulach, salach, kościołach, ratuszach, klubach, domach pomocy społecznej, w parkach kultury, muszlach koncertowych i na campingach. Nieśliśmy po Europie polska i obcą kulturę muzyczną. Przypinaliśmy do piersi biało-czerwoną plakietkę z napisem Polska. Na co dzień nie pamiętamy co znaczy Patriotyzm i Niepodległość?

Także wyjazdy do Niemiec, Egiptu, Turcji, Chorwacji, Ukrainy, Włoch i Danii, choć opatrzone bogatym materiałem fotograficznym nie wywarły tak dużego wpływu jak pielgrzymka do miejsca świętego – do Ziemi Świętej, która stanowi dopełnienie czegoś ważnego i osobistego w życiu. Inspiruje do refleksji, wzmacnia w wierze i wzbogaca wewnętrznie. Pielgrzymka to poznanie pewnego miejsca, o którym wiele się słyszało, jest to bardzo osobiste i emocjonalne przeżycie, spotkanie, które przemienia wnętrze człowieka i dotyka ważnych sfer osobistych. Stanisław Gruszka tak opisuje swoje wrażenia:

Na biblijnym szlaku.

W maju 2008 roku Koło Duszpasterstwa przy Kościele Akademickim (Ojcowie Dominikanie) zaprosiło słuchaczy Towarzystwa Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Poznaniu na pielgrzymkę do ziemi Świętej. Program pielgrzymki przewidywał zwiedzanie miejsc świętych i zabytkowych, takich jak: Betlejem, Jerozolima, Karmel, Kana Galilejska, Kafarnaum, , Tabga, Jardenit, Jerycho, Nazaret, Eilat, Cezarea Nadmorska oraz pobyt nad morzami: Śródziemnym, Genezaret, Czerwonym, Martwym oraz Pustynią Judzką, a także na Półwyspie Synaj.

10 maja 2008 roku przekraczamy granicę państwa Izrael, świętującego właśnie 60-tą rocznicę swego istnienia. Historyczna deklaracja o utworzeniu państwa żydowskiego na ziemi palestyńskiej odczytana 14 maja 1948 roku przez Dawida Ben Guriona w Tel Awiwie jest datą wpisaną do kalendarza izraelskiego jako Dzień Niepodległości.⁶

Dzisiejsza Jerozolima – to bogactwo i nędza, elegancja i tandeta, największe świętości i akty wandalizmu, czystość i rynsztok, dzieła sztuki i kicze, żywiołowość orientu i patriarchalna dostojność, Żydzi i Arabowie, meczety kościoły i synagogi.⁷ (…)

Pielgrzymki są zaopatrzone w Nowy testament, ponieważ wszystkie wydarzenia z życia Chrystusa miały miejsce w Palestynie. Polacy mają ponadto przewodniki po Ziemi Świętej, pozwalające trafić do każdego miejsca metodą chronologiczną – od Zwiastowania, czyli od Nazaretu wg Ewangelii św. Łukasza: „Za czasów Heroda, króla Judei, posłał Bóg anioła Gabriela do miasta w Galilei zwanego Nazaret, do dziewicy poślubionej mężowi imieniem Józef z rodu Dawida, a dziewicy było na imię Maria. Anioł rzekł: Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą, błogosławiona jesteś między niewiastami… Znalazłaś łaskę u Boga. Oto poczniesz i porodzisz syna, któremu nadasz imię Jezus”.⁸

Następnego dnia zmierzamy do przejścia granicznego i portu lotniczego w Tabie. Mijamy urocze zatoczki i górskie skamieliny Półwyspu Synajskiego, na którym , na wys. 2285 m. znajduje się Klasztor Świętej Katarzyny, miejscu, gdzie przed wiekami Bóg przemówił do Mojżesza pod postacią gorejącego krzewu.

Przelot do Warszawy to ostatni etap podróży. Do Ziemi Obiecanej wybieraliśmy się pełni niepokoju i obaw, żadne jednak incydenty nie zakłóciły naszego pobytu. Dopiero na lotnisku w Warszawie obserwowaliśmy policyjną akcję antyterrorystyczną, spowodowaną pozostawionym bez opieki bagażem. W przeddzień Świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy myślami biegniemy tam, gdzie się to wszystko zaczęło: do Nazaretu, Betlejem i Jerozolimy. Dzięki spełnionej pielgrzymce życia, święta stały się pełniejsze wiarą, sercem, rozumem i wyobraźnią. Odbyłem z państwem pielgrzymkę po Ziemi Świętej, odkrywając Jezusa w Jego ojczyźnie, wpatrując się i wsłuchując w Jego przesądnie, wśród krajobrazów, gdzie się urodził, żył, umarł i Zmartwychwstał.⁹

Wg wielu autorów pielgrzymka to szczególny rodzaj podróży, dla Stanisława Gruszki musiała być wielkim przeżyciem, ponieważ wspomnienia o niej umieścił w swojej książce Ziemia Święta, wygłosił wykład Fotoreportaż na biblijnym szlaku – wykład z cyklu „U progu 30-lecia” w roku akademickim 2008/2009, przy Towarzystwie UTW w Poznaniu, a również jego wspomnienia zostały umieszczone w Zeszytach UTW: Ars Senescendi, gdzie opatrzono je wstępem:

Nie każdy z licznych obecnie podróżników – pielgrzymów do Ziemi Świętej, tworzy relacje tak pogłębione własnymi przemyśleniami i informacjami „przewodnikowymi”. Słuchacz Uniwersytetu Trzeciego Wieku opracował interesującą i bardzo szczegółową historię swojej własnej pielgrzymki do Ziemi Świętej adresując ja do tych wszystkich, którzy byli lub będą na swojej pielgrzymce życia.¹⁰

Wspomnienia Stanisława Gruszki oraz jego działania dążące do utrwalenia swoich przeżyć doskonale ukazują jak można wykorzystać turystykę do samodzielnego zdobywania wiedzy. Przykład ten doskonale ilustruje i ukazuje funkcje turystyki, jakie wyróżnia L. Turos¹¹:

1. dostarczanie wrażeń, wyobrażeń spostrzeżeń i pojęć o otaczającym świecie, na podstawie których możliwe staje się ukształtowanie względnie spójnego i sprawdzalnego obrazu rzeczywistości przyrodniczej, kulturowej i ludzkiej;

2. rozbudza potrzebę badania, poznawania i penetrowania świata i intelektualnego w nim panowania, potrzebę rozumienia go i racjonalnego w nim działania;

3. wzbogaca poczucie sensu życia dzięki temu, że ukazuje bogactwo, ogrom i złożoność świata przyrody, społeczeństwa i kultury;

4. ukazuje tereny ludzkiej aktywności, w których ujawnia się ludzki geniusz (wytwory cywilizacji naukowej i technicznej);

5. ukazuje urodę świata (doznania estetyczne, związane z pięknem ludzi, krajobrazów i zabytków architektury) i wzmacnia uczucia afirmacji życia;

6. umożliwia porównanie własnego kraju, jego gospodarki, kultury i życia społecznego z innymi krajami; budzi potrzebę doskonalenia życia społecznego, gospodarki i kultury we własnym kraju;

7. rozwija potrzebę studiowania tych opracowań, materiałów naukowych, przewodników, opisów i danych statystycznych, które umożliwiają głębsze poznanie zwiedzanych krajów i zrozumienie specyfiki ich kultury.

Również w kolejnym wspomnieniu z wyjazdu do Libii wyodrębnić można powyższe funkcje turystyki. Mimo że był to wyjazd kontraktowy w celach zarobkowych to zafascynował Stanisława Gruszkę, który próbując ogarnąć ogrom nowych doświadczeń i widoków zaczął spisywać swoje doznania związane z podróżą do Afryki, pogłębiał swoją wiedzę historyczną, a także porównywał obecną Libię z krajem ojczystym. Korzystając z rękopisu wspomnień pozwoliłam sobie przytoczyć kilka interesujących fragmentów i refleksji dotyczących wrażeń i towarzyszących emocji bycia przyjezdnym, obcym, a czasami niechcianym.

ARABSKA PODRÓŻ W NIEZNANE

Wodo! Nie masz smaku, koloru ni zapachu.
Nie sposób cię opisać – człowiek się tobą rozkoszuje nie zdające sobie sprawy, czym jesteś. Nie tylko konieczna jesteś dla życia; życie stanowisz. (Antoine de Saint Exupery)

Wbijam oczy w rozwarte wrota 1985 roku stwierdzając, że wskazówki zegarów pozwalają czasowi upływać zbyt szybko. Dni, miesiące i lata umykają niepostrzeżenie bezpowrotnie. Coraz mniej czasu mamy do prywatnej dyspozycji chociaż zamiast gęsim piórem, powozami i posłańcami, posługujemy się telexami, samolotami i telefonami.

Cel, który mi przyświeca nie dominuje emocji, a postawa „być” zawsze góruje nad postawą „mieć”. Życie dostarczyło mi nowej przygody i tak ją tutaj odbieram. Pozwala mi to zachować optymistyczna postawę. Jeśli przeżyłem pewne rozczarowania to częściej ze strony Polaków. Chciałbym wrócić do kraju nie wtedy, gdy już zawiążę swój trzos, ale „gdy skończę co rozpocząłem”. Będzie to moją satysfakcją, moim sukcesem – ale nie tylko moim. Wytrwale dążę do celu usiłując przywrócić w świadomości znaczenie pojęć podstawowych, które ulegają stopniowym przekształceniom wraz z przemianami XX w. zwłaszcza w chwilach, gdy Papież w każdą niedzielę zwraca się do „rodaków – pielgrzymów polskich”, którzy przybywają na Plac Św. Piotra w Rzymie dobrowolnie. Nasza historia „pielgrzymem polskim” nazywa kogoś wygnanego z kraju, by zagranicą walczyć o sprawy narodu.

Czy praca na zagranicznym kontrakcie nie jest swego rodzaju formą poprawy bytu narodowego poprzez spłacanie polskich długów? Przysłowie libijskie mówi:
„Dola niesprawiedliwa jest niedolą, bieda w ojczyźnie jest wygnaniem”.
Gdy do tego przychodzi, żeś w swym kraju nie pan, nie gospodarz… pakujesz wszystkie strachy, tęsknoty i cknienia, i żegnasz się. z postanowieniem: wrócić!

Wyszarpnąłem się z „rodzinnego zagonu” i niby te ucho z nadbitego dzbana odpłynąłem precz… Przedmiotem urastającym do symbolu są własne meble, ci co je mają są stabilni, ci co ich nie posiadają – są tułaczami.

Juliusz Kaden-Bandrowski napisał:
„Pielgrzym – słowo chodzi; to na tych, to na tamtych ustach siada; wścibia się w tę bolączkę na dnie głębokim, żeś sam; wścibia się wielką prawdą, żeś wśród innych obcy…”.

Obcy jestem na tej ziemi bez dziesięciorga Bożych Przykazań – nie jest moim Bogiel Allach, chociaż piątki to moje niedziele. Moja druga już zima jest taka jakiej wy nie znacie: bez sań, dzwonków chórów złączonych w jedno. Czas minął mnie w pośpiechu; daleko od oczu, daleko od myśli… historią dla mnie będzie ten czas miniony, tak z każdym dniem upływał czas, mogłem przekonać się czy naprawdę lepiej jest tam, gdzie nie ma nas oraz jak naprawdę jest tam, gdzie nie ma nas?

UCIECZKA z życia pozorującego współczucie:
jak lwy w Afryce, jak żubry w Polsce, jak paryscy kloszardzi…
UCIECZKA ze świata pośpiechu, zagnanych tłumów…
UCIECZKA ze świata aut, telewizorów, radia stereo i video…
UCIECZKA do śpiewu roboty, co go człowiek uchem nie słyszy, ale pięścią pracującą pojmie.

Wychodząc z samolotu w Trypolisie czujemy się nie na miejscu. Rejestrujemy odmienność krajobrazu i mnogość różnokolorowych twarzy. Odczuwamy odruch radości i zalęknieni człowieka, który po raz pierwszy stanął na nowej i nieznanej ziemi. Jakie ma w danym momencie znaczenie, że to Kolumb pierwszy doniósł światu o odkryciu „najpiękniejszej ziemi jaką widziały oczy ludzkie”? Każdy z nas odkrywa świat dla siebie. Pierwsze wrażenia odciskają się w naszej pamięci najmocniej, chociaż przez dłuższy czas wszystko będzie i jest „pierwszym wrażeniem”.

Po przybyciu do Libii można dostać szoku obserwując zderzenie starych muzułmańskich zwyczajów z nowoczesna techniką zalewającą ten kraj pięciokrotnie większy od Polski, a zamieszkały przez 3 mln mieszkańców. Płynące bogactwo tej ziemi postawiło ten kraj na nogi. Społeczność przesiadła się z osła na samochód. Ogromne inwestycje nie byłyby do pomyślenia bez kadry kierowniczej i wykwalifikowanych pracowników, których kilkaset tysięcy przebywa z zagranicy. Wśród cudzoziemców jest kilka tysięcy Polaków, a wśród nich – ja! (…)

Największe wrażenie to z pewnością ludzie, inni niż w naszej części świata. Karnacja skóry, ubiorem, sposobem poruszania się i zachowania, ludzi nawykłych obywać się małym. Nic z północnego chłodu.

Kontraktu nie można mierzyć tylko walutą wymienną, choć ona gna człowieka za granicę. Dopiero później, gdy już się pracuje, gdy grosz „kapie” na konto, coś się z człowiekiem zaczyna dziać – przekonujemy się o tym na własnej skórze. Nie żeby się nie wiodło, ale jest w człowieku wewnątrz jakiś do końca nieodpowiedzialny wątek niepokoju. Z jednej strony udało się – z drugiej, czegoś brakuje:
-środowiska. W którym człowiek tyle lat żył,
-bliższej i dalszej rodziny,
-przyjaciół…
Tu jest inny kontynent, inny klimat, inne obyczaje, tu przeciętny Europejczyk czuje się obco jak niechciane dziecię matki ziemi.
Pozostaje rzeczywistość: ta dzisiejsza i ta przed nami – niewiadoma i wzbogacającą nasze pojęcie o świecie, w którym przyszło nam żyć i pracować, z korzyścią dla siebie, dla rodziny, dla kraju… Może to brzmi ckliwie, ale tak jest.¹²
(…) Dzieliłem los Polaków, szukających swego miejsca poza granicami naszego kraju, w którym na półkach sklepowych stał tylko ocet. Trafiłem do Libii, gdzie radio BBC było jedynym źródłem informacji, a biura podróży i turystyki do dzisiaj omijają ten kraj. Zbierałem więc piśmienne i ustne przekazy o historii, cywilizacji, obyczajach, kulturze i przyrodzie tego regionu świata. Zbiór uzyskanych informacji umieściłem w napisanych książeczkach: Kobieta nie tylko w świecie arabskim i Arabska podróż w nieznane.

W pisaniu pomagało mi motto nieznanego autora: „W jej miłości jest wielka pieśń, której poeta nie zdoła wyśpiewać. Wiatr ją włożył na moje skrzydła i rzucił w ocean wędrówki. Uwielbiam moją ojczyznę, choć teraz szukam przygód w innym świecie.” (…)

Mija 20 niedziela pobytu na obczyźnie. Do zanucenia piosenki „Ta ostatnia niedziela” pozostało jeszcze „tylko” 60 takich niedziel. Kochający muzykę nasłuchiwałem jak „Cicho błękitne morze śpi”, podziwiałem zwrotnikowy „Pejzaż”, w tutejszych warunkach klimatycznych nie oczekiwałem na „Deszcz jesienny”. Pomimo, że okres zimowy rozpoczynał się za kilka dni, to „pory roku” zupełnie się tutaj wymieszały.

Co ofiaruje Afryka wyruszającym na podbój obcego lądu?
Wzdłuż wybrzeża M. Śródziemnego zieleń jest o każdej porze roku. Wokół sady cytrusowe i widok intensywnie zielonych liści. Jadą w głąb kontynentu zanikają zwolna puszące się palmy daktylowe – wielkolistne i strzępiaste, a ich miejsce zajmują przykurzone gaje oliwkowe gęsto zarośnięte szarozielonymi drzewkami, poprzedzielane szpalerami cyprysów i pinii. Tu i ówdzie widać rzędy sosen alpejskich, mimozy, kasztanowców i „przyjętych tutaj” australijskich eukaliptusów. Gdzieniegdzie rosnące migdałowce bez liści przypominają nasze jabłonie… ten widok, to jakby jasny promyk słońca rzucony w kontraktową szarzyznę… i gdyby nie Arab na ośle na polnej drodze i minaret na horyzoncie? Ale to tylko chwilowe złudzenie – wracam więc szybko z dalekiej podróży – wiedząc, że się tu słońce ukaże i zgaśnie, i znów, i znów… bez najbliższych. (…)

Gdy oblane purpurą słońce przygasa dzień wydaje ostatnie swoje tchnienie. Tuż nad ziemia zawisł brzuchem do dołu cieniutki sierp księżyca, chcąc jakby przypomnieć, ze to świat islamu, a oglądany z przeciwnej strony „duży wóz” na nieboskłonie nie pozwala zapomnieć, że jestem na innym kontynencie.

Z północy powiewa zefirek przesiąknięty wilgocią i życiem, wypełnia piersi, orzeźwia duszę, dodaje sił… Przychodzi od Morza Śródziemnego, błękitnego jak odzież Tuaregów i tak wielkiego jak Sahara. Płynie równo w ciemną głębię nocy szary wieczór.
Noc spierze troskę i spierze wszystkie gorzkie żale…
Kończy się fascynacja ARABSKIEJ PODRÓŻY W NIEZNANE

Stanisław Gruszka
Libya, El Urban, 3 sierpnień 1983 r. – 2 luty 1985 rok
…dla przyjaciół z kraju, którzy tam czasami o mnie myślą…¹³

Warto tu dodać, że nie ważne jak inspirujący i ciekawy byłby wyjazd, nawet jeśli czerpie się z tego korzyści materialne, zawsze pozostanie tęsknota do ojczyzny. Szczególnie widać to w długoterminowych wyjazdach i we fragmencie listu Stanisława Gruszki do rodziny:

Pragnąłbym, aby nie zabrakło Życzeń Świątecznych od oddalonego o 3,5 tys. kilometrów tułacza - pielgrzyma, który wie po co opuścił ojczyznę i chce osiągnąć jakiś cel w życiu, który chciałby wrócić zdrowy co nie wszystkim się tutaj udaje. Życzę wam tego cennego zdrowia (…) aby nikt z rodziny nie musiał więcej wyjeżdżać z Polski „za chlebem”, bo żaden choćby najsmaczniejszy nie jest tego wart. Życzę wam tęskniący do zielonych pól, łąk i lasów; do kochanych i bliskich osób; do wszystkiego co ojczyste, nasze, swojskie…

Innym przejawem edukacyjnego wymiaru podróżowania jest pisanie wierszy związanych z odwiedzanym krajem. W tym przypadku jest to wiersz mówiący o „urokach kontraktu” w Libii:

Zostawiam rodzinę kochaną, w szeroki wyruszam świat
W Libijskie pustkowie nieznane, gdzie słońce i pustynny piach
Daleko od kraju, gdzie upał i wicher wciąż dmie
Polacy tam farmy budują, a miejsce El Urban się zwie

Byś przeszedł w pustynie szmat drogi, nie spotkasz nikogo wśród skał
Lecz tylko blaszankę skręconą a przy niej osiołka jak stał
Wykonać ma każdy zadanie, tu sprzętu do pracy jest brak
A oto nie martwią się dranie, robotnik to musi mieć hart

Nie liczy się nikt tutaj z nami a w pracy nie liczy się czas
To kontrakt jest! Ktoś nam oznajmił, jakby nie wiedział nikt z nas
Niejeden pomyślał już o tym, jak w kraju tym będzie się żyć
Lecz tutaj półdzikie pustkowie, kamienie i czerwony pył

Lecz rok i pół tu wytrzymać musimy, choć tęskno do domu jest nam
Zadanie też swoje wypełnimy a wtedy nie będzie nikt sam
Wrócimy szczęśliwi do kraju, do matek, do dzieci, do żon
Na chwile te one Czekaja, gdy wracać będziemy z tych stron.
Powita nas każda stęskniona, z radości łzy będą się lać
A fermy przez nas postawione, jak pomnik wśród gór będą stać.¹⁴

Podróże w życiu człowieka starszego mogą stymulować jego rozwój. Stwarzają bowiem możliwości nie tylko poznawania świata, ale również poznawania i kształtowania siebie.¹⁵ U moich rozmówców bardzo widoczna jest potrzeba poznawania, jest to taka cecha, która powoduje, że bez otrzymania określonej ilości informacji człowiek nie może normalnie funkcjonować.¹⁶ Natomiast nabycie i ustruktualizowanie wiedzy o świecie pozwala na tworzenie życiowych celów, a poprzez nie nadanie sensu wszystkim działaniom¹⁷, rozwija to twórczość, potrzebę działania i wykorzystania praktycznego nabytej w czasie podróży wiedzy.

O sensie podróżowania bardzo trafnie powiedział Ryszard Kapuściński: Podróż przecież nie zaczyna się w momencie, kiedy ruszamy w drogę, i nie kończy, kiedy dotarliśmy do mety. W rzeczywistości zaczyna się dużo wcześniej i praktycznie nie kończy się nigdy, bo taśma pamięci kręci się w nas dalej, mimo że fizycznie dawno już nie ruszamy się z miejsca. Wszak istnieje coś takiego jak zarażenie podróżą i jest to rodzaj choroby w gruncie rzeczy nieuleczalnej.¹⁸ Owe zarażenie i choroba to właśnie edukacyjny wymiar podróżowania.

---

1. W. Krygowski, Góry i doliny po mojemu, Kraków 1977.↩

2. K. Denek, L. Turos, Aktywność krajoznawcza i turystyczna a edukacja dorosłych, w: Wprowadzenie do andragogiki, K. Wujek (red.), 1996.↩

3. E. Dubas, Podróż turystyczna . Czego uczy, a czego uczyć by mogła?, w: Podróże jako projekt edukacyjny, O. Czerniawska, B. Juraś-Krawczyk (red.), Łódź 2001, s. 150.↩

4. K. Kaźmierska, Podróż do zatartej w pamięci przeszłości – historia pani Estery, w; Podróże jako projekt edukacyjny, O. Czerniawska, B. Juraś-Krawczyk (red.), Łódź 2001,, s.109, za: M. Melchior, Społeczna tożsamość jednostki, Warszawa 1990, s. 27.↩

5. G. Orzechowska, Seniorzy o podróży swojego życia, w: Podróże jako projekt edukacyjny, O. Czerniawska, B. Juraś-Krawczyk (red.), Łódź 2001, s. 83↩

6. S. Gruszka Na biblijnym szlaku, w: Ars Senescendi. Zeszyty Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Poznaniu, Zeszyt 5, Poznań 2009, str. 157.↩

7. S. Gruszka Na biblijnym szlaku, w: Ars Senescendi. Zeszyty Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Poznaniu, Zeszyt 5, Poznań 2009, str. 158↩

8. S. Gruszka, Ziemia Święta, Poznań 2009, s. 6.↩

9. S. Gruszka Na biblijnym szlaku, w: Ars Senescendi. Zeszyty Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Poznaniu, Zeszyt 5, Poznań 2009, str. 166.↩

10. S. Gruszka, Na biblijnym szlaku, w: Ars Senescendi. Zeszyty Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Poznaniu, Zeszyt 5, Poznań 2009, str. 157.↩

11. L. Turos, Turystyka a samokształcenie, Siedlce 1984, s.7.↩

12. S. Gruszki, Kobieta nie tylko w świecie arabskim, Poznań 2003.↩

13. Na podstawie rękopisu S. Gruszki, Arabska podróż w nieznane –wspomnienia z pracy na kontrakcie w Libii, El Urban 1983-1985.↩

14. S. Gruszka, Opowieść rodzinna, Poznań 2010, s.158-165.↩

15. K. Zawadzki, Funkcje podróży w życiu ludzi starszych., w: Podróże jako projekt edukacyjny, O. Czerniawska, B. Juraś-Krawczyk (red.), Łódź 2001, s.94.↩

16. K. Obuchowski, Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa 1966, s. 188↩

17. K. Skrzypińska, Pogląd na świat a poczucie sensu i zadowolenie z życia, [w:] Osoba Edukacja Dialog, M. Ledzińska, G. Rudkowska, L. Wrona, (red.), Tom I, Kraków 2002, s. 211.↩

18. http://cytaty.eu/motyw/podroz.html↩