ODLEŻYNY — PROFILAKTYKA I LECZENIE

Mechanizm powstawania odleżyny. Odleżyna (decubitus) to uby­tek obumarłej tkanki powstały na skutek niedożywienia wywoła­nego długotrwałym uciskiem. Ucisk na tkanki, zwłaszcza w miej­scach, gdzie kość jest położona blisko powierzchni ciała, zwęża światło naczyń tętniczych i krew nie dopływa w dostatecznej ilości. Niedożywione komórki obumierają, dając owrzodzenie odleżyno we (wrzód to ubytek tkanki uprzednio patologicznie zmienionej). Prócz bezpośredniej przyczyny wywołującej odleżynę istnieje szereg czynników, które usposabiają do powstawania odleżyny.

Przyczyny usposabiające można podzielić na dwie grupy: ze­wnętrzne i wewnętrzne, czyli ustrojowe.

Przyczyny zewnętrzne to przede wszystkim:

1. złe i niedbałe pielęgnowanie,

2. źle założona szyna unieruchamiająca,

3. długotrwałe leżenie przy ograniczonej możliwości porusza­
   nia się chorego.

Przyczyny wewnętrzne, czyli ustrojowe to:

1. pewna grupa schorzeń,

2. stan odżywienia chorego,

3. każde długotrwałe, ciężkie schorzenie.

Przyczyny zewnętrzne. Złe i niedbałe pielęgnowanie wypływa z braku troski o chorego. Chory może nie mieć starannie zaście­lonego łóżka z wygładzonym i dobrze naciągniętym prześcieradłem i Podkładami, wymiecionymi dokładnie okruchami, z wygładzoną pod sobą koszulą. Wszystkie fałdy i okruchy uciskają chorego, ocierają skórę i przyspieszają powstanie odleżyn. Taki sam skutek wywoła stały ucisk na jedno miejsce i brak nacierania pobudza­jącego krążenie krwi w skórze.

W dużej mierze przyspiesza powstanie odleżyny pozostawienie chorego w mokrej, a nawet wilgotnej pościeli; wilgoć maceruje skórę i czyni ją wrażliwszą na wszelkie uszkodzenia mechaniczne.

Zle założona szyna lub gips może wywołać odleżynę przez wy­wieranie ucisku na jedno miejsce lub tarcie przy zbyt luźnym założeniu. Przy długotrwałym leżeniu, zwłaszcza kiedy są przeciw­wskazania do zmiany pozycji chorego, zapobieganie odleżynom jest utrudnione, ale tym staranniej należy pacjenta pielęgnować.

Przyczyny wewnętrzne. Ze schorzeń usposabiających do powsta­wania odleżyn należy wymienić przede wszystkim rozległe pora­żenia, schorzenia obniżające poziom hemoglobiny we krwi i upo­śledzające krążenie oraz schorzenia przemiany materii.

Stan odżywienia chorego usposabia do powstawania odleżyn z dwóch powodów. U ludzi bardzo wychudzonych tkanka pod­skórna jest słabo rozwinięta, skóra pokrywa bezpośrednio kości, przez co ucisk jest znaczniejszy, występuje większe zwężenie światła naczyń krwionośnych i niedostateczne odżywienie komórek. U lu­dzi otyłych masa ciała chorego zwiększa ucisk, co w konsekwencji upośledza dopływ krwi do uciśniętych tkanek.

Każda długotrwała choroba obniża sprawność wszystkich funkcji fizjologicznych, a między innymi także krążenia.

Miejsca najczęstszego powstawania odleżyn. Odleżyny powstają najczęściej w miejscach najbardziej narażonych na ucisk, szczegól­nie tam, gdzie kość przebiega blisko powierzchni ciała. Przy uło­żeniu chorego w pozycji poziomej grzbietowej, odleżyny powstają wzdłuż kręgosłupa, i to najczęściej w okolicy kości ogonowej i krzyżowej, poza tym na potylicy, małżowinach usznych, w oko­licy łopatek, łokci i na piętach.

Przy ułożeniu chorego w pozycji bocznej odleżyny powstają w okolicy stawu biodrowego, po wewnętrznej stronie kolan — w okolicy kostek i za uszami, w okolicy wyrostka sutkowatego.

Przy ułożeniu w pozycji wysokiej miejscami najbardziej nara­żonymi na powstawanie odleżyn jest okolica kości ogonowej i pięt.

W wyjątkowych przypadkach odleżyny powstają od ucisku górnego przykrycia i wtedy najbardziej narażone na nie są okolice kolan.

Objawy i przebieg powstawania odleżyn. Pierwszy objaw odle­żyny to zaczerwienienie, któremu towarzyszy nieduży obrzęk i ból, oraz miejscowe podwyższenie temperatury ciała.

W drugiej fazie wzmaga się ból i występuje zasinienie uprzed­nio zaczerwienionego miejsca na skutek niedostatecznego dopływu

krwi tętniczej i odpływu krwi żylnej. Miejsce zasinione łatwo ulega uszkodzeniu, ponieważ komórki tracą swoją żywotność.

W następnej fazie dochodzi do oddzielenia się martwej tkanki od podłoża i powstania ubytku.

Niebezpieczeństwa związane z odleżyną. Odleżyna sprawia cho­remu duże dolegliwości fizyczne. Świadomość obumierania tkanek wywiera wyjątkowo niekorzystny wpływ na stan psychiczny cho­rego; powoduje utratę wiary w wyzdrowienie, obniża samopoczu­cie i nastraja pesymistycznie, wpływając ujemnie na wyniki le­czenia.

Przerwanie ciągłości tkanek to powstawanie dodatkowych wrót zakażenia bakteriami, którego chory o obniżonej odporności nie jest już zdolny zwalczyć; inwazja bakterii może spowodować zejście śmiertelne, do którego zasadnicze schorzenie mogłoby wcale nie doprowadzić. Sprawę pogarsza fakt, że odleżyna powstaje naj­częściej w miejscach narażonych na zanieczyszczenie i trudnych do utrzymania w stanie aseptycznym.

Zapobieganie powstawaniu odleżyn. Zapobieganie powstawaniu odleżyn należy wyłącznie do pielęgniarki i jest zawsze możliwe, wymaga jednak dużej troski i dbałości o chorego. Dobra pielęg­niarka nie powinna dopuścić do powstania odleżyny.

Chory musi leżeć w łóżku dobrze zasłanym, czystym i suchym, w pozycji dla niego najwygodniejszej i często zmienianej.

W walce z odleżynami wysuwają się na pierwszy plan wszystkie

czynności pobudzające krążenie w tkankach, likwidowanie ucisku oraz stała kontrola miejsc narażonych na powstanie odleżyny.

Krążenie w tkankach pobudza się przez nacieranie. Przy każ­dym myciu naciera się chorego mydlinami i wyciera się go dość mocno ręcznikiem. Po myciu stosuje się oklepywanie uwypukloną dłonią o złączonych palcach i nacieranie pleców, pośladków i wszystkich miejsc narażonych na ucisk. Ludzi specjalnie skłon­nych do powstawania odleżyn naciera się co dwie godziny. U cho­rych porażonych i nieprzytomnych rozciera się miejsca uciśnięte po każdej zmianie pozycji. Dobrze jest, bezpośrednio przed nacie­raniem, zastosować pocieranie najbardziej narażonych na ucisk miejsc kostkami lodu umieszczonymi w worku z folii plastykowej.

Nacierając stosuje się masaż skóry, przesuwając ją na podłożu w celu doprowadzenia do przekrwienia nie tylko samej skóry (zaczerwienienie), ale i tkanki podskórnej. Aby to osiągnąć, trzeba trzy masowaniu użyć umiarkowanej siły fizycznej; zbyt silne na-*«łeranie sprawia choremu ból, zbyt delikatne — nie daje żadnego •fektu.

Najczęściej naciera się chorego 45% spirytusem i talkiem; "można również do tego celu stosować pianę z mydła, wodę z octem.

Przy każdorazowym nacieraniu należy dokładnie obejrzeć skórę Chorego, a w przypadku pojawienia się pierwszych objawów na­tychmiast starać się je zlikwidować.

Dążąc do zniesienia ucisku tkanek należy pamiętać o częstej zmiana ozycji chorego i o stosowaniu udogodnień, takich jak: krąg gumowy lub poduszki z siemieniem lnianym pod pośladki, kółka z waty pod pięty i łokcie albo lekkie przybandażowanie waty do pięt i łokci, ewentualnie nałożenie na podudzia mankietu powietrznego, który unosi piętę nad materac, poduszki z pianogumy pod miejsca narażone na ucisk albo poduszki wodne, które zapew­niają równomierne rozłożenie masy ciała. Górne przykrycie należy opierać na podtrzymujących rusztowaniach. Ciężko chorym trzeba podawać baseny pokryte odpowiednio warstwą ligniny.

W walce z odleżynami stosuje się również materace z piano­gumy oraz materace przeciwodleżynowe.

Czynnikiem sprzyjającym powstawaniu odleżyn jest zanie­czyszczanie się chorych. Nawet krótkie leżenie w mokrej pościeli może dać początek odleżynie. Do chorych zanieczyszczających się trzeba zaglądać bardzo często i sprawdzać, czy łóżko jest suche. W razie potrzeby natychmiast chorego umyć. Po umyciu i natar­ciu spirytusem nie nacierać pośladków talkiem, tylko nasmarować je wazeliną, oliwą lub tłustym kremem; w ten sposób izoluje się skórę od działania wilgoci. Można zabezpieczyć takiego chorego przez założenie na pośladki rogówki (podobnie jak zakłada się pieluszkę u dziecka), którą przymocowuje się pas ligniny położony na krocze.

U chorych z opatrunkami unieruchamiającymi, należy spraw­dzać założenie gipsu lub szyny, zwłaszcza gdy chorzy skarżą się na ból pod opatrunkiem. Na bolące miejsce (jeżeli jest dostępne) trzeba podłożyć watę, poprawić opatrunek, sprawdzać, czy ból ustąpił czy nie występują w tym miejscu zmiany na skórze.

.