Jonathan Swift, Podróże Guliwera

J.Swift (1667-1745) urodził się w Dublinie, znaczną część życia spędził w Irlandii. Kiedy się urodził, jego ojciec nie żył już od siedmiu miesięcy. Matka była Angielką, a wykształcił go jego wujek Godwin. Po niezbyt udanej edukacji w Trinity College w Dublinie, zdecydował się pozostać z matką Abigail Erick, w Leicester. W roku 1689 Swift zamieszkał w Moor Park. Spotkał tam ośmioletnią małą dziewczynkę. Była ona córką kupca, Edwarda Johnsona. Swift powiedział, że Esthera Johnson urodziła się 18 marca, 1681 roku. Esthera była później znana jako Stella i miała duży wpływ na życie Swifta. Zmarła 28 stycznia 1728 roku. Swift nie był przy tym obecny. Nie było go również na pogrzebie, gdyż był bardzo chory. W ten dzień gdy umarła, zaczął pisać Character of Mrs. Johnson. Pukiel jej włosów został znaleziony w jego biurku. Był zawinięty w papier na którym napisano, "To tylko kobiece włosy". Po śmieci, zgodnie z jego życzeniem, został pochowany obok Stelli.

Rozczarowany brakiem sukcesów w polityce, wybrał stan duchowny. Nie przestał jednak uczestniczyć w życiu publicznym. Jeden z najciekawszych umysłów swojej epoki, stworzony do odegrania większej roli, w następstwie intryg, a także splotu niefortunnych okoliczności, został zepchnięty na margines. Stał się zajadłym pamflecistą. 0 podziwianym za wyborny styl, ale nade wszystko skutecznym. Występował w obronie torysów przeciw wigom, ukazywał Irlandczykom niebezpieczeństwa angielskiej polityki ekonomicznej.

Jednym z jego najbardziej znanych pamfletów jest Skromna propozycja. Swift zawarł w tym utworze makabryczny pomysł, by rozwiązać problem biedy, przeznaczając dzieci nędzarzy na pieczeń. Można to uznać za punkt zwrotny w dziejach słynnego czarnego humoru. Można też odczytać inaczej. W myśleniu autora znajdujemy nieraz rysy patologiczne, być może spowodowane narastającą chorobą. Ekscentryczny dziekan katedry świętego Patryka pozostaje dla nas osobowością tajemniczą, a sposób lektury jego dzieła – uznawanego dziś za lekturę dla dzieci – jedną z najbardziej absurdalnych pomyłek w dziejach czytelnictwa.

Swift tworzył także niezłe wiersze i oryginalny Dziennik dla Stelli (wyd. pośmiertnie 1766-1768), ukazujący bardziej sympatyczne oblicze pisarza.

Podróże Guliwera (1726)

według Tomkowskiego:

Opublikowane w 1726 roku Podróże do wielu odległych narodów świata, w skrócie zwane Podróżami Guliwera to zapewne jedna z najbardziej ponurych historii, jakie w przeszłości napisano. Formalnie rzecz biorąc , powieś przybiera postać pamiętnika Lemuela Gullivera, lekarza okrętowego i kapitana. Cztery części utworu odpowiadają czterem podróżom. Podczas dwóch pierwszych bohater Swifta odkrywa Cesarstwo Liliputu i Królestwo Brobdingang, stwierdzając, że zarówno istoty wielkości mikroba, jak i olbrzymy toczą jednakowo zaciekłe wojny i spory o władzę. Wyprawa na latającą wyspę Laputę daje okazję do ciętej satyry na współczesną autorowi naukę i środowisko uczonych. Do najsmutniejszych rozmyślań skłania poznanie kraju Hoyhnhmów i Yahoosów, w którym konie są istotami rozumnymi, a ludzie – niezwykle prymitywnymi stworzeniami sprowadzonymi do roli niewolników.

W kolejnych częściach swej powieści Swift dokonał miażdżącej krytyki obyczajowości angielskiej początku XVIII wieku (kompromitacja polityki, sądownictwa, ustroju parlamentarnego, nauki, filozofii). Atakował nietolerancję, pychę, głupotę, donosicielstwo, intrygi. Pesymista i mizantrop, dojrzał w ludzkości : „ rodzaj małych obrzydliwych robalów”. Współcześni Swiftowi czytelnicy – o ile nie uznawali książki za autentyczny pamiętnik z egzotycznych wypraw – postrzegali ją zwykle jako powieś z kluczem, starając się rozszyfrować aluzje do działających na scenie politycznej stronnictw, a nawet konkretnych postaci. Ten sposób lektury nie budzi już emocji. Dzisiejsi badacze doceniają raczej prekursorski charakter Podrózy Guliwera w stosunku do współczesnej literatury, tak chętnie odwołującej się do groteski, szyderstwa i poetyki absurdu.

Streszczenie

Lemuel Gulliwer (narrator i głowna postać satyryczno-fantastycznej powieści) jest synem ziemiańskiej rodziny z hrabstwa Nottingham. Wykształcił się na chirurga, ale ponieważ zawsze marzył o dalekich podróżach, podjął pracę jako lekarz okrętowy. Po paru podróżach morskich ożenił się i osiadł w Londynie, jednak sytuacja materialna zmusiła go raz jeszcze do zaokrętowania się na statku „Antylopa” zmierzającym na morze południowe. Wypłynąwszy w maju roku 1699, statek trafił w drodze na skały i zatonął, Gulliwera zaś fale wyniosły na ląd. Kiedy rozbitek się budzi, jest związany i otoczony przez tłum małych, wielkości sześciu cali (15 centymetrów), ludzików. Obchodzą się jednak z nim bez wrogości, dostarczają związanemu pożywienie i transportują do miasta na ogromnym dla nich i specjalnie wykonanym wozie. Gulliwer poznaje cesarza tej krainy, która nazywa się Liliputu, i z rozbawieniem obserwuje mikroskopijne rozmiary domów i przedmiotów codziennego użytku, Liliputowie zaś ze zdziwieniem przypatrują się olbrzymowi. Po pewnym czasie uwolniony z kajdanów Gulliwer poznaje życie tej dziwacznej krainy i zwyczaje Lilputów. Dowiaduje się np., że Liliputowie piszą ukośnie, od jednego rogu arkusza do drugiego, a nie od lewej strony do prawej, jak Europejczycyoraz że najobrzydliwszą zbrodnią dla tych małych ludzi jest oszukiwanie. Podczas pobytu w tej krainie Gulliwer udziela Liliputom pomocy w wielkiej wojnie, która toczy się między państwami Liliputu i Blefusku, a której powodem są kontrowersje co do metody tłuczenia jaj – od cieńszego czy grubszego końca. Wkrótce jednak, zagrożony przez knowania dworskich intrygantów, musi ucieka do Blefusku, skąd udaje mu się wypłynąć z powrotem do Anglii. Pasja podróży skłania go do podjęcia następnej wyprawy. Trafia w niej na kolejny wyspiarski kraj zwany Brobdingnagiem, zamieszkany przez olbrzymów. Sytuacja Gulliwera się odwraca – jest teraz w położeniu, w jakim znajdowali się wobec niego Liliputowie: traktowany jako zabawka i narażony na liczne niebezpieczeństwa w kraju, w którym szczury są rozmiarów dużego psa. Wystawiony przez swojego chciwego gospodarza na pokaz podczas jarmarku i zakupiony przez królową do zabawy, poznaje z perspektywy krasnoludków dwór królewski, na którym jest m.in. prześladowany przez dworskiego karła. Porwany przez orła wraz z pudełkiem, które służyło mu jako mieszkanie, zostaje wyłowiony z morza przez angielski okręt. W swoich kolejny podróżach poznaje latającą wyspę Laputę zamieszkałą przez szalonych uczonych, których interesuje tylko matematyka i muzyka, inne dziedziny są dla nich nieważne. Poznaje też położony pod wyspą kraj Balnibari, rządzony przez niemniej odpowiedzialnych wynalazców i reformatorów wszystkiego, którzy pracują w Akademi Projektodawców. Ich badania są bezowocne i długotrwałe, a ich pomysły często śmieszne (np. językoznawca chce znieść wszystkie słowa, aby ludzie mogli się porozumiewać bez mówienia; w celu porozumiewania się będą nosić przy sobie, chcociażby w workach, wszystkie przedmioty, o których chcą rozmawiać). Guliwer poznaje w dalszej kolejności Glubbdubdrib – wyspę czarowników, przywołujących bez trudu z przeszłości rozmaite historyczne postacie, i na koniec ląduje w krainie, w której zamieszkują rozumne i cywilizowane konie Houyhnhnmowie oraz zezwierzęceni ludzie zwani Jahusami. Tego rodzaju „świat na opak” daje Gulliwerowi dużo do myślenia na temat ludzi, ich cielesności, fizjologii, prymitywnych instynktów, Jahusowie mają negatywne cechy rodzaju ludzkiego doprowadzone do szczególnej intensywności, a wszystko, co rozumne i duchowe, mieści się w ich panach – łagodnych i mądrych koniach.

Wszystkie te podróże i doświadczenia z różnymi ludami powodują głębokie zmiany w sposobie widzenia świata przez Gulliwera. Prowadzą go do sceptycyzmu wobec rzekomej doskonałości człowieka, jego dobrej natury i rozumu, ale i wobec jego wytworów cywilizacyjnych: państwa i instytucji państwowych, prawa, kultury i nauki, moralności, zasad funkcjonowania społeczeństwa itp. Osiadłszy już na stałe w swoim kraju, Gulliwer stara się przyzwyczaić do obcowania z Jahusami, którzy go otaczają, a którzy noszą inne miano – człowieka.

Pesymistyczna i gorzka wymowa powieści Swifta uległa zatarciu w licznych adaptacjach tej powieści na użytek odbiorcy młodzieżowego. W tych adaptacjach Gulliwer zostaje pozbawiony swojego bezwzgledenego krytycyzmu wobec ludzkości, pozostaje zaś podróżnikiem po fantastycznym świecie, stworzonym przez wyobraźnię Swifta.