W. 5
ROZWÓJ MORALNY

(opr. na podst. K. Ostrowska, Psychologia resocjalizacyjna. W kierunku nowej specjalności psychologii. 2008, s. 125-149)

Normy moralne

• Łukaszewski 1984 - statycznie – system zakazów , nakazów, dopuszczalnych i nie metod osiągania wartości uznanych za ważne w danym społeczeństwie

• Wright 1973 – moralne - statystycznie – co za takie uznaje większość danej społeczności.

• W moralności dążeń – normy moralne zawierają reguły i zasady, jak żyć, rozwijając własne możliwości i jak dążyć do doskonałości osobowej uznając prawa innych ludzi do takiego samego rozwoju.

Rozwój moralny jako internalizacja norm

• 1. rozwój dojrzałej osobowości zakłada rozwój moralny – normatywny

• 2. sfera moralna aktywizuje procesy rozróżniania, rozumienia, wybierania, i opowiadania się za lub przeciw normom

• 3. jednostka nieustannie styka się, konfrontuje się z otaczającym światem innych ludzi, kultury, natury i z samym sobą.

• 4. niektórzy psychologowie w wartościach widzą element stałości osobowości.

Ważne dla psychologii

• Jak jednostka rozpoznaje normy, uczy się ich, jak przekazuje wiedzę, motywacje i zachowania moralne, jak działa zgodnie lub niezgodnie z normami, jakie czynniki osobowości a jakie środowiska utrudniają jej realizację normy moralnej.

Teorie:

• postaw wobec wartości moralnych (Poznaniak 1982),

• teoria orientacji normatywnej jako zinternalizowanej szczepionki przeciw pokusom, struktury osobowościowej - regulatora i kontroli zachowań człowieka (Reykowski 1979, Gołąb 1975, Schwartz 1970, Aronfeed 1968, 1970)

Ważne:

• 1. klimat moralny i środowisko społeczne, tj życie zgodne z normami, dla funkcjonowania poszczególnych członków społeczności

• 2. Stan anomii moralnej, czyli nieuwzględniania norm moralnych – Durkheim - prowadzi do dezintegracji społecznej i indywidualnej.

Procesy uwewnętrzniania norm:

• 1. naśladownictwo i identyfikacja (model)

• 2. uczenie się za pomocą metody prób i błędów

• 3. uczenie się za pomocą metody kar i nagród

Zewnętrzne wskaźniki zinternalizowania systemu norm moralnych i systemu wartości:

• Poczucie powinności działania zgodnie z normą i powstrzymanie się od zachowań przeciwnych;

• Gotowość do działania zgodnie z normą mimo braku nacisków kontroli zewnętrznej;

• Poczucie dumy, satysfakcji z działań zgodnych z normą;

• Poczucie winy w wyniku naruszenia normy (nawet jak inni uzasadniają sobie odstąpienie od normy)

Zewnętrzne wskaźniki zinternalizowania systemu norm moralnych i systemu wartości:

• Dążenie do przywrócenia równowagi utraconej naruszeniem normy (działania naprawcze);

• Dążenie do zlikwidowania dysonansu poznawczego (stosowanie skutecznych technik neutralizacji);

• Przeżywanie pozytywnych postaw do wartości, które wyraża norma;

• Przeżywanie poczucia jedności z innymi ludźmi oraz umiejętność spostrzegania sytuacji w kategoriach dobra innych;

Zewnętrzne wskaźniki zinternalizowania systemu norm moralnych i systemu wartości:

• Poczucie odpowiedzialności za siebie i innych;

• Umiejętność przewidywania skutków swych działań dla siebie i innych w kategoriach dobra i zła moralnego;

• Trafne dokonywanie ocen moralnych własnego lub cudzego zachowania;

• Przeżywanie przykrych emocji wobec stwierdzenia naruszenia przez innych norm, mimo braku naruszenia dóbr osobistych ;

Zewnętrzne wskaźniki zinternalizowania systemu norm moralnych i systemu wartości:

• Tendencje do stymulowania innych w kierunku działań zgodnych z normami i lub działania naprawcze przywracające równowagę w wyniku naruszenia przez innych normy;

• Gotowość do ponoszenia ofiar w sytuacji nacisków ze strony innych w kierunku złamania normy;

• Względnie stały poziom odporności na pokusę;

• Umiejętność przekształcania nacisków sfery emocjonalnej na intelektualne racjonalizacje.

IM WIĘCEJ WSKAŹNIKÓW TM WIĘKSZA ZGODNOŚĆ ZINTERNALIZOWANEJ NORMY Z ZACHOWANIEM

Piageta teoria rozwoju moralnego 1967:

• Istota moralności – szacunek dla zasad i reguł; dokonuje się poprzez poznania ich i przyjęcia za własne (uwewnętrznienie);

• Droga transmisji reguł moralnych w środowisku ludzi dorosłych;

• Reguły – dorobek pokoleń;

• Dziecko uświadamia sobie najpierw obowiązki wypełniania reguł, potem przychodzi świadomość zasad (znacznie później);

2 etapy rozwoju moralnego wg Piageta:

• Etap heteronomii (realizmu moralnego) – podporządkowanie autorytetom zgodnie z ich wymaganiami, czas egocentryzmu. Im większy przymus, tym większy realizm. Sankcje typu ekspijacyjnego. Zmniejszanie dystansu dorosły – dziecko poprzez mechanizm naśladownictwa. Jednostronny szacunek. Współdziałanie dorosły – dziecko sprzyja wyodrębnianiu JA –źródło rozwoju osobowości = świadomość moralna i interioryzacja wartości.

2 etapy rozwoju moralnego wg Piageta:

• Autonomii – interioryzacja norm i przejście od odpowiedzialności obiektywnej do subiektywnej. Zasady i normy to już nie nakazy lecz samoistne dobro (pojęcie dobra późniejsze niż posłuszeństwa). Sankcja za przekroczenie normy – odwzajemnienie.

Cechy procesu:

• Proces socjalizacji oparty o współpracę, szacunek, wzajemność owocuje osiągnięciem autonomii moralnej.

• Proces socjalizacji oparty na przymusie i posłuszeństwie przedłuża okres heteronomii lub uniemożliwia osiągnięcie autonomii moralnej.

• Model świadomości moralnej: od leku do szacunku, od realizmu do idealizmu.

Etapy procesu uzasadniania słuszności norm:

• Wg dziecka przekroczenie normy jest złe, bo spotyka się z karą ze strony dorosłych.

• Nawet jak nie ma kary, przekroczenie normy zawsze jest złe samo w sobie.

• Naruszenie normy jest złe, bo jest sprzeczne z zasadą zaufania i przywiązania między ludźmi.

Etapy rozwoju moralnego wg Kohlberga:

1. Poziom przedmoralny (0-9 lat):

• Orientacja moralna oparta na karze i posłuszeństwie

• Naiwny instrumentalny hedonizm albo instrumentalny relatywizm

2. Poziom konformizmu i umowy (9-15 lat):

• Orientacja dobrego chłopca

• Orientacja na ład i porządek społeczny

3. Poziom zaakceptowanych zasad moralnych (powyżej 16 lat):

A. Etap umowy społecznej

B. Etap dojrzałości moralnej

Braki koncepcji poznawczych Piageta i Kohlberga:

• 1. nie opisano, jak zdobyta wiedza w toku socjalizacji wpływa na motywację w zakresie inspirowania i blokowania czy modyfikowania działań;

• 2. nie uwzględniły one faktu, ze w okresie dorosłości również następują procesy doskonalenia wiedzy moralnej, doskonalenie procesów rozumowania i rozwiązywania problemów, zasób doświadczenia zgromadzonego przez jednostkę jest większy.

5 etapów
rozwoju moralnego J. R. Rest:

• Moralność posłuszeństwa;

• Instrumentalny egoizm (działanie jest dobre jeśli jest korzystne dla każdej ze stron – zalążki kooperacji);

• Interpersonalna harmonia (motywacją i dobrem – przyjaźń, życzliwość, bliskość);

• Prawo i obowiązek wobec społeczeństwa (inna osoba, nie koniecznie bliska, ważniejsza niż własny interes, sympatia);

• konsensus społeczny (moralność zasad jako odzwierciedlenia praw i potrzeb innych).

Stosunek do norm moralnych osób z zachowaniami dewiacyjnymi:

• Przebywanie w środowisku naruszającym normy uniemożliwia interioryzację i skazuje na kierowanie się czynnikami sytuacyjnymi w wyborach moralnych;

• Poszanowanie norm w grupie przestępców dotyczy najbliższej rodziny (niższy intelekt, myślenie konkretne, ubóstwo doświadczeń, stosowanie przymusu w wychowaniu;

• Brak wzorca idealnego mogącego stanowić wartość motywacyjną (osobowa sieć relacji jednostka – wzorzec nie powstaje).

Osobowość i rozwój moralny:

• W człowieku spotykają się rzeczywistość biologiczna, psychiczna, społeczna i duchowa.

• Osobowość jest regulacyjną strukturą o właściwościach regulacyjno-kontrolnych.

• Rozwój osobowości polega na udzielaniu sobie przez jednostkę odpowiedzi na pytania ze wszystkich sfer JA i NIE – JA ww;

• Jednostka może doskonalić niektóre właściwości psychiczne (myślenie, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, umiejętność nawiązywania kontaktu z innymi) a nie rozwijać osobowości (być sprawną a nie dojrzałą).