Rozwój jednostki

Osobowość,

zaburzenia psychiczne

Rozwój psychiczny człowieka

-

E.Erikson



0-1 ZAUFANIE ↔ BEZRADNOŚĆ

(Dziecko musi przezwyciężyć bezradność i wyrobić w sobie zaufanie

do świata i opiekunów. Ta faza determinuje późniejszy rozwój).



2-3 AUTONOMIA ↔ WSTYD

(fale ślepego buntu: nie i już!)



4-6 INICJATYWA ↔ POCZUCIE WINY

(początki sprawności społecznych: ja sam będę decydował!)



7-11 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ ↔ POCZUCIE NIŻSZOŚCI

(pierwsze porównania z innymi)



12-18 TOŻSAMOŚĆ ↔ NIEAUTENTYCZNOŚĆ

(kim jestem poza rodziną? Konformizm = nieautentyczność)



19-25 INTYMNOŚĆ ↔ IZOLACJA

(pogodzenie się z cudzą tożsamością, akceptacja innych)



26-60 SZCZODROŚĆ ↔ STAGNACJA (życie dla innych)



↑ 60 INTEGRALNOŚĆ ↔ ROZPACZ

(podsumowanie osiągnięć, zysków psychologicznych – nie

materialnych!)

Dojrzewanie (E.Erikson)

Okres młodzieńczy

Zmiany fizjologiczne

↓

Chwiejność nastrojów

↓

Instynkt płciowy

↓

Niestałość popędu



SOMA

Naciski biologiczne

Wahania między fikcją

a rzeczywistością

↓

Jak wyglądam

w oczach innych ludzi?

↓

Określanie własnej

tożsamości

– Kim jestem?

↓

Niepewność roli…



PSYCHE

Naciski psychiczne

Myślenie formalne,

hipotetyczno-dedukcyjne

↓

Uwolnienie od realności,

Refleksja

↓

Poczucie odmienności,

Czas dyskusji

↓

Umysł ideologiczny



POLIS

Naciski społeczne

Rozwój człowieka

Efektywność
rozwoju?

stagnacja

0

25

45

wiek

Rozwój



W świetle ostatnich badań psychologicznych człowiek rozwija się
w toku całego życia, czyli człowiek dorosły TEŻ może się rozwijać.



Tyle, że ten rozwój (człowieka dorosłego) rozumiany jest jako

WZROST

(np. kompetencji) tzn. człowiek dorosły może

przechodzić ogólne zmiany ku nowej JAKOŚCI swojego życia
psychicznego.



Po 45 roku życia człowiek także może produkować nowe jakości
(kompetencje, wiedzę) i nie traci tego, co udało mu się
wypracować dotychczas, choć nie jest to tak szybkie tempo
nabywania nowych zdolności, jakie obserwujemy do 25 r.ż., ale
struktura jego osobowości nadal może się różnicować, zmieniać,
integrować.



Pamięć, uwaga, umiejętność koordynacji ruchów po 45 r.ż. nie
koniecznie są coraz słabsze – trening czyni mistrzem!



Może wtedy nawet nastąpić wzrost efektywności rozwoju.

Zadania rozwojowe



Rozpoznać w sobie konflikty,



Rozpoznać relacje wczesnodziecięce,



Uwolnić się od ich wpływu!!!

Człowieka dorosłego określa:



TO, co się wydarzy

;



Rodzaj stawianych sobie celów,



Wybór sposobu realizacji tych celów

,

A nie TO, co się wydarzyło, czyli wczesnodziecięce relacje!



Wykres obrazuje jedynie zmiany fizjologiczne w organizmie



Psychika nie starzeje się tak, jak organizm



Człowiek może się rozwijać do końca życia

Rozwój to kwestia możliwości, wyboru i zaangażowania.

Fazy rozwoju wg. Junga



Carl Gustaw Jung - szwajcarski psychiatra (1875-1961) wyróżnił w

życiu człowieka dorosłego fazy i określił ich wzajemne zależności:



I faza indywiduacji → trwa około 40 lat

(geny + środowisko)

tzn.

rodzice, środowisko, szkoła, własna rodzina, pozycja społeczna…



Kryzys wieku średniego

– nieunikniony?

A.

→ spadek zdolności

= przystosowanie do rzeczywistości

zewnętrznej, jeśli strategie poradzenia sobie z tymi 

trudnościami będą nieadekwatne (np. niedojrzałe, jak w młodym

wieku) to rozwój psychiczny będzie taki sam, jak rozwój fizyczny

(biologiczny)

B.

→ stagnacja

= może rozwój się nie pogorszy?

C.

→ wzrost

=

może nastąpić nowy etap → II faza indywiduacji…



II faza indywiduacji →

po 45 r.ż. (geny + środowisko +

doświadczenie) przyłączanie nowych treści = przystosowanie do

rzeczywistości wewnętrznej / do siebie samego, prawdziwego = co

czuję, gdy…?



To proces stawania się całością = dojrzałym człowiekiem

Daniel Levinson (1976)



Nawiązując do idei Junga, psychiatra amerykański, badał głównie ludzi

w wieku dorosłym. Wydał książkę „Pory życia ludzkiego”



Wprowadził pojęcie „

Kryzysu środka życia

”

Rozróżniał pojęcia „wzrost” i „rozwój”:



ROZWÓJ

występuje zawsze = nowe doświadczenia ma każdy.



WZROST

= gdy doskonalimy i kontynuujemy zadania życiowe…

KRYZYS jest źródłem, które popycha ludzi do wzrostu

, czyli:



Negujemy TO, co osiągnęliśmy, bo:



Zaczynamy widzieć, że TO ma jakieś ograniczenia,



Zaczynamy rozumieć, że TO nam coś uniemożliwia i



TO wyznacza nam nowy rodzaj zadań życiowych dla nas.

Jeśli… odczujemy takie dojmujące niezadowolenie z siebie, frustrację

swoich potrzeb i nie zignorujemy tego ODKRYCIA – angażując się w

zmianę, mamy szansę rozwinąć się, być zadowolonym z siebie.

„Pory życia ludzkiego” wg.
Levinsona

Rozwój

0

17-22

40-45

60-65

wiek

Era

dzieciństwa

i dorastania

Era wczesnej

dorosłości

i dorastania

Era

wieku

średniego

Era

późnej

dorosłości

Kryzys

dojrzewan

ia

Kryzys

wieku

średnieg

o

Kryzys lat

50-tych

Ery rozwojowe wg. Levinsona



I era – dzieciństwo i dorastanie (17-22 r.ż.) to doskonalenie funkcji
poznawczych (wiedza), koordynacji motorycznej (sprawność),
doskonalenie reakcji emocjonalnych (kontrola uczuć), zdobywanie
wykształcenia → cykl poznawczy (poznaję siebie…).



II era – wczesnej dorosłości (rodzina, kariera) ma 3 ważne
etapy:

-

Wychodzenie z okresu przejściowego (zadania społeczne:
rodzina)

-

Trudne lata 30-te, postrzegane jako koniec możliwości?

-

Przygotowanie do wejścia w następną erę (podsumowanie?)



III era –

wiek średni. Praca nad integrowaniem różnych rzeczy w

sobie… „Ideały a realność”. Psychika może/ nie musi „skrócić” żywot,
jeśli poddamy się biologii. To są procesy wzajemnych oddziaływań.



IV era –

wiek późnej dorosłości. Eksplozja „rozwoju duchowego”,

czyli poświęceń na rzecz świata albo pokonywanie własnych
ograniczeń = podejmowanie nowych zadań a normy społeczne? (np.
romans…). Wiele zależy od norm…

Kryzysy



Kryzys adolescencji

/ dojrzewania/ – kończy I fazę. Walcząc o

swoją niezależność nastolatek wchodzi w II etap rozwoju:

osiągając cel, bądź godząc się na zależność… Tu jest ważna rola

marzeń, które frustrują, jeśli są niespełnione, ale motywują do

wysiłku. Brak marzeń może wskazywać na zaburzenia

psychiczne.



Kryzys połowy wieku

– w sensie „wzrostu” to nadal jest kryzys

dojrzewania, bo oni stale jeszcze walczą o niezależność… Gdzie

ja jestem? Miało być inaczej? Podlegam czy jestem partnerem?



Kryzys lat 50-tych – wynik tej ścieżki rozwojowej, która była

realizowana wcześniej. Rzadko ktoś zmienia się diametralnie na

starość. Ważne jest także to czy my stwarzamy im taką

możliwość?

np. babcia nie chce zajmować się wnukami – takie zachowanie nie jest

akceptowane w naszej kulturze…

Tymczasem to jest czas konfrontacji ze śmiercią – najpoważniejsze

wyzwanie!

OSOBOWOŚĆ



Rozwój człowieka to stadia dylematów,
zadań, które mogą prowadzić do zmian progresywnych (rozwój)
lub regresywnych (cofanie się, stagnacja).
Osobowość to gra sprzeczności, opozycji (E.Erikson).



Kształtuje się na bazie temperamentu i wpływów środowiska

.



Osobowość jest dynamiczną organizacją
cech psychicznych i fizycznych tkwiących w jednostce,
które determinują jej specyficzne przystosowanie do

środowiska

(G.Allport).



To charakterystyczny, względnie stały
sposób reagowania jednostki
na środowisko społeczno-przyrodnicze,
a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Model Wielkiej Piątki (

Costa i

McCrae,1986)



Obecnie najbardziej znana teoria osobowości

5 głównych

wymiarów

osobowości:



Neurotyzm a stabilność emocjonalna?
lękliwość i skłonność do depresji, koncentracja na sobie, wrażliwość i

impulsywność lub odwrotnie…



Ekstrawersja a introwersja?
ciepło, towarzyskość, asertywność i aktywność, ruchliwość,

poszukiwanie podniet i stymulacji lub odwrotnie…



Otwartość na doświadczenia?
fantazja i kreatywność, zdolności estetyczne, poszukiwanie nowości,

szukanie niekonwencjonalnych pomysłów i rozwiązań lub jej brak…



Ugodowość?
zaufanie, skłonność do bycia szczerym i prostolinijnym lub tych cech

brak…



Sumienność?
uporządkowanie i zorganizowanie, obowiązkowość, dążenie do

osiągnięć, samodyscyplina albo przeciwnie…

Szczególne dyspozycje?

Np. naturalne lub charakterystyczne cechy wybranych jednostek:



Dyspozycja dominująca np. makiawelizm (determinuje zachowanie)



Dyspozycja centralna np. pewność siebie (nie dominuje)



Dyspozycja wtórna np. wstręt do zupy owocowej (nietrwała)

Obraz własnej osoby:



JA realne

– jaki jestem, jak o sobie myślę?



JA idealne

– jaki powinienem być (sądzę), jak prezentuję się

innym, jak chciałbym się im prezentować?



JA powinnościowe

– jaki >powinienem< być według innych?

-

Jeśli różnice pomiędzy tymi „obrazami JA” w moim umyśle są

niewielkie to: jestem osobą spójną, na której można polegać.

-

Jeśli różnice pomiędzy tymi „obrazami JA” w moim umyśle są

duże to: jestem osobą nie-spójną, na której NIE można

polegać!

Teoria Hansa Eysenecka



Psycholog angielski pochodzenia niemieckiego (1916-1997)



Koncepcja 3 super-czynników



3 Czynniki / Wymiary 2-biegunowe:

-

EKSTRAWERSJA – INTROWERSJA

Nastawienie na ludzi albo na własne wnętrze

.

-

NEUROTYCZNOŚC – STABILNOŚĆ EMOCJONALNA

Łatwość wzbudzania emocji albo stabilność emocjonalna

-

PSYCHOTYCZNOŚĆ …

Odpowiedzialność albo łamanie reguł

Np. psychotyk „skłonny do łamania reguł” i sposoby jego zachowań?



Typ Aspołeczny → zaburzenia osobowości



Typ Antyspołeczny → przestępczość



Typ Prospołeczny → twórczość

Psychotyk może być groźny albo może być bardzo oddany, za

bardzo

Zaburzenia osobowości



To trwały wzorzec zachowań i wewnętrznych doświadczeń,
które w sposób znaczący odbiegają od oczekiwań
występujących w kulturze, w której żyje jednostka.



To zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań

nieprzystosowawczych!



To

zaburzenia cech

osobowości niż określone stany człowieka.



Cechy te wyznaczają wzorce zachowań



charakteryzujące się

trwałością i tendencją do

:



obejmowania wielu zakresów funkcji psychologicznych:



poznawczych, emocjonalnych, interpersonalnych



czy związanych z samokontrolą.



Różnimy się cechami = różnie odczuwamy i różnie zachowujemy się.

Wybrane cechy



Makiawelizm = cynizm. Liczy na skuteczność, stosuje taktykę

„cel uświęca środki” oraz „nie ma ludzi nieprzekupnych – jest

tylko kwestia ceny” – całkowity brak moralności. Nie zna

współczucia, empatii, wzruszenia - uczuć wyższych.

Instrumentalnie traktuje innych. Ma z nimi chłodne relacjach

interpersonalnych. Często manipuluje innymi, chcąc osiągnąć

zyski tylko dla siebie. Nie liczy się z potrzebami partnerów

interakcji. Jest nieufny i lekceważący.

Przyczyny:

głównie

biologiczne, brak uczuciowości =

aleksytymia



Autorytaryzm – uległość wobec „autorytetu” i postawa

wyższościowa w stosunku do reszty. „Konserwatysta” skłonny

do prostych wyjaśnień (zawsze, nigdy). Odrzuca argumenty.

Prawicowość poglądów społeczno-politycznych. Nie dopuszcza

wyjątków, stanów pośrednich, nie toleruje niewiedzy.

Zamknięcie poznawcze = wysoki poziom dogmatyzmu. Zawsze

„rakiem”… Zamiłowanie do zewnętrznych oznak siły i władzy.

Uprzedzenia i niechęć do „obcych”.

Przyczyny:

surowe

wychowanie, kontrola przez przymus, wysokie wymagania, idealizacja

obrazu rodziców.

Wybrane cechy cd.



Ingracjacja to "wkradanie się w cudze łaski”. Celem jest uzyskanie

sympatii do siebie (wytworzenie pozytywnej postawy kogoś wobec

mnie…) Zaprzyjaźnienie się ma charakter czysto instrumentalny, i

jednocześnie jest narzędziem uzyskania wpływu

= technika

manipulacji! Sposoby: podwyższanie samooceny partnera relacji

(schlebianie). Zwiększanie własnej atrakcyjności = pozytywna

autoprezentacja w oczach partnera relacji. Konformizm

(„potakiwanie”) opinii, postaw i zachowań.

Przyczyny:

socjalizacja =

sposób wychowania, naśladownictwo.



Charakteropatia (psychopatia) to zaburzenia osobowości

dramatyczno-niekonsekwentne, charakteryzujące się

lekceważeniem norm współżycia społecznego, agresywnością i

impulsywnością, beztroskim stwarzaniem zagrożenia dla siebie i

innych, obrażaniem, krzywdzeniem, okradaniem, okłamywaniem

innych ludzi, brakiem odpowiedzialności i zdolności do oceny

skutków swoich czynów, ubóstwem emocjonalnym, niskim

poziomem empatii i poczucia winy po wyrządzeniu komuś krzywdy

oraz innymi zachowaniami aspołecznymi.

Przyczyny:

nabyte (zwłaszcza w okresie płodowym, okołoporodowym lub

we wczesnym dzieciństwie), uszkodzenie układu nerwowego.

Zaburzenia a zmiany osobowości

Zaburzenia osobowości są czymś innym niż zmiany

osobowości!

Zaburzenia osobowości

Są pierwotne

,

pojawiają się już w okresie

rozwojowym (przed 18 r.ż.)

utrzymują się w dorosłości.

Brak konkretnych czynników

powodujących ich powstanie.

Zmiany osobowości

Pojawiają się w okresie dojrzałości

Powstają pod wpływem
konkretnych czynników:

uraz mózgu (płaty czołowe!!!),

skrajne niezaspokojenie potrzeb,

choroba,

ciężki stres.

Wiązki zaburzeń osobowości

A/. ZO charakteryzujące się dziwacznością i ekscentrycznością:



Osobowość paranoiczna (podejrzliwość)



Osobowość schizoidalna (M – aleksytymia)



Osobowość schizotypowa (brak związków)

B/. ZO charakteryzujące się dramatycznością, emocjonalnością



Osobowość dyssocjalna (antysocjalna)



Osobowość typu borderline (wahania nastroju)



Osobowość historioniczna (teatralność)



Osobowość narcystyczna (wielkościowość)

C/. ZO charakteryzujące się lękiem, napięciem i przerażeniem.



Osobowość anankastyczna (obsesyjno-kompulsywna)



Osobowość unikająca (cierpienie z powodu introwersji)



Osobowość zależna (bierność, uległość)

Zaburzenia psychiczne (choroby)

Różnice jakościowe

(a NIE ilościowe) między zdrowiem a chorobą,

dotyczą:



funkcjonowania poznawczego:



zaburzenia myślenia (zanik krytycyzmu, zaburzenia ilościowe:

zwolnienie, przyspieszenie toku myślenia, zaburzenia jakościowe np. :

rozkojarzenie),



zaburzenia pamięci (wyspy pamięciowe wypełniane zmyśleniami,

złudzenia i omamy pamięciowe),



patologiczne twory myślowe (urojenia, myślenie magiczne).



zaburzenia spostrzegania takie jak: halucynacje i omamy (wzrokowe,

czuciowe, słuchowe, smakowe, węchowe)



funkcjonowania emocjonalnego:



pojawiają się zaburzenia uczuciowości (brak równoległości między

sferą myślenia a ujawnianiem emocji = uczucia są niedostosowane dla

myślenia i do sytuacji),



wyraźne zaburzenia nastroju (np. zobojętnienie i zubożenie uczuciowe,

niestabilność emocjonalna, labilność nastrojów)



zachowania:



utrata kontroli nad zachowaniem (zaburzenia aktywności ruchowej),



zaburzenia czynności motywacyjnych (zwłaszcza złożonych np.

planowanie osiągania celów).

Podział zaburzeń…

Choroby psychiczne (psychozy)

Psychozy intoksykacyjne

(np. delirium)

Psychozy organiczne,

Psychozy schizofreniczne,

Psychozy afektywne:

Depresja lub

Psychoza dwubiegunowa

(depresja vs. mania)



Leczenie farmakologiczne

„Niechoroby” psychiczne

(„niepsychozy”)

Uzależnienia

Nerwice

Zaburzenia osobowości

Upośledzenia

Zaburzenia depresyjne

(nie-psychotyczne =↓nastrój)

Zaburzenia jedzenia



Psychoterapia

Leczenie zaburzeń



Leczenie zaburzeń osobowości:
to

psychoterapia i socjoterapia oraz resocjalizacja

(edukacja).



Rzadko podaje się leki.



Przyczyna powstawania zaburzeń osobowości NIE jest do końca znana.



Wiele wskazuje na

zaburzony proces socjalizacji

(wychowywanie),



aczkolwiek subtelne przyczyny i uwarunkowania biologiczne



mogą czynić poszczególne jednostki bardziej podatnymi na tego

typu zaburzenia.



Leczenie zaburzeń psychicznych:



Podstawowe znaczenie ma właściwa opieka neurologiczno-

psychiatryczna oraz



systematyczna rehabilitacja (uczenie radzenia sobie z nawrotami

choroby) mające na celu:



zatrzymanie procesu narastania zmian chorobowych i



usuwanie czynników mogących te zmiany nasilać czy powodować.



Podstawowym problemem terapii jest motywowanie pacjentów

do współpracy. W większości przypadków współpraca ta jest

przerywana, a sam czas trwania terapii obejmuje przez to wiele lat.