Psychologia

rozwojowa

w 1.

dr Ivanna Shubina

Plan kursu

1.

Historia psychologii rozwojowej.

2.

Przedmiot, problemy i zadania.

3.

Pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej.

4.

Zasady i prawidłowości psychicznego

rozwoju człowieka.

5.

Kultura a rozwój psychiczny jednostki.

6.

Rodzina i rozwój psychiczny człowieka.

7.

Zmiany rozwojowe działalności jednostki.

8.

Koncepcje i teorie rozwoju.

9.

Periodyzacja rozwoju psychicznego

10.

Metodologia badań. Problemy

Podsumowanie

Plan zajęć

1.

Historia psychologii rozwojowej.
XIX wiek, przełom wieku XIX i XX, XX
wiek.

2.

Przedmiot, problemy i zadania psychologii
rozwojowej.

3.

Pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej.

4.

Metodologia i metody badań. Problemy.

Podsumowanie

1. Historia psychologii
rozwojowej



Związki z filozofią, pedagogiką i działami psychologii

(eksperymentalna i ogólna), biologią, psychofizjologią i medycyną.



Bogactwo i trudności.



Poszukiwanie integracji poziomu biologicznego, psychologicznego i

społecznego w analizach specyfiki rozwoju jednostki.



XIX wiek – powstanie i rozwój nowych dyscyplin, badania empiryczne,

porządkowanie wiedzy dotychczasowej, stworzenie koncepcji i teorii.



J. Śniadecki (1811) zaproponował pierwszą periodyzację życia

człowieka: życie płodu, epoka niemowlęca, dziecinna, młodzieńcza,

dojrzewania, epoka trwania i starość.



B. Trentowski (1842): starość – ludzka realność; młodość – idealność,

dojrzałość – realność. Całość życia przedstawia jako zamknięte koło.

Wyróżnił kilka ogniw rozwoju psychiki: dzieciństwo – stan in potentia,

wymagający wykształcenia; inne 3 wieki – stan in actu.



A. Quelet (1842) „O człowieku i rozwoju jego zdolności”. Zebrał dane

empiryczne dot. cech demograficznych, fizycznych i

psychologicznych, z których wnioskował o ogólnych prawach rozwoju

pod wpływem zmian społeczno-historycznych. Zgłosił potrzebę badań

podłużnych. Wyróżnił okresy krytyczne. Wprowadził pojęcie normy w

zakresie okresu życia.



Wpływ ewolucjonizmu - Teoria ewolucji K. Darwina.



Obserwacja rozwoju dzieci. Biografię dziecięce.

1. Historia psychologii
rozwojowej



XIX wiek: nowe kierunki, odkrycia empiryczne i teoretyczne.

Powstanie psychologii naukowej, wyodrębnienie działów, m.in..

Psychologii rozwojowej.



XIX-XX wiek. R.B. Cairns (1983) wyróżnia 3 okresy powstania

psychologii rozwojowej:

1.

Formatywny (1882-1912) – działania pionierzy,

interpretowanie rozwoju w ramach różnych kierunków

psychologicznych; formowanie problemów i przeciwstawnych

teorii; uwaga poświęcona zastosowaniu koncepcji

rozwojowych w praktyce (szkolnictwo, opieka zdrowotna).

2.

Środkowy (1913-1946) - tendencja do prowadzenia badań

nad rozwojem w specjalnie powołanych placówkach i

instytutach, zróżnicowanie problematyki, powstały nowe

trendy teoretyczne na bazie psychologii klasycznej.

3.

Nowoczesny (1947-1982) – dojrzewanie wcześniej

sformowanych nurtów teoretycznych i praktycznych, wzrost i

spadek zainteresowanie jednymi z nich, powrót do innych.

1. Historia psychologii
rozwojowej



Początki psychologii rozwojowej trudno ustalić.



Łączą początek psychologii rozwojowej z założeniem

laboratoriów psychologii eksperymentalnej Wundta,

Fechnera, Webera, Jamesa. Chocz trwa nadal dyskusja.



Pierwsze prace badawcze i teoretyczne dotyczyły rozwoju

dziecka (W. Preyer „Dusza dziecka. Spostrzeżenie nad

umysłowym rozwojem człowieka w pierwszych latach

życia”, Baldwine „Psychologia dziecka”; 1893 – powstanie

Sekcji badań nad dzieckiem przy amerykańskim

stowarzyszeniu zawodowym).



Preferowana metoda badań – biografia własnego dziecka,

obserwowanego w warunkach naturalnych. Subiektywność.

Preyer sformułował zasady obserwacji i notatek: ciągłe,

natychmiastowe i obiektywne, bez selekcji i wywoływania.



Rozwój filozofii i socjologii oraz zapotrzebowanie

pedagogów na wiedzę dot. możliwości uskutecznienia

szkolnictwa wywołały zainteresowanie rozwojem

umysłowym dzieci i młodzieży oraz narzędzi jego pomiaru.

1. Historia psychologii
rozwojowej



G.S. Hall rozpowszechnił metodę kwestionariuszową. 134 pytań dot.

różnych dziedzin doświadczenia dziecka rozpoczynającego naukę

szkolną. Podejście Halla budziło kontrowersję, pobudzając do badań.



M. Baldwin założył podstawy dla późniejszych modeli i koncepcji

rozwoju umysłowego, społecznego i moralnego. Nie widział sprzeczności

między dziedzicznością a środowiskiem. Rozwój psychiczny ma

charakter stadialny i rozpoczyna się od procesów fizjologicznych,

odruchowych, przez stadia sensomotoryki i ideomotoryki do wyższych

etapów zmian symbolicznych i ideacyjnych. Równolegle odbywa się

rozwój społeczny i zachodzą zmiany w osobowości. Stadia rozwoju:

prelogiczne, logiczne i hiperlogiczne.



A. Binet poszukiwał obiektywnych metod badania procesów

psychicznych. Badania percepcji i pamięci dzieci i młodzieży. Poszukiwał

prawidłowości rozwoju i różnic indywidualnych w zakresie prostych i

złożonych funkcji psychicznych. Stworzył skale inteligencji (diagnoza i

prognoza), która miała służyć selekcji dzieci do szkół i klas specjalnych.



K. Groos – książki o zabawach ludzi i zwierząt (ewolucjonizm i

funkcjonalizm). Dewey (1910) „Jak myślimy” – rozwinął funkcjonalną

teorię myślenia problemowego.



W Polsce otwierały się laboratoria, zajmujące się problemami

psychologii ogólnej. J. Dawid opublikował programy swoich badań

psychologicznych. „Rozwój pojęciowy dziecka 6-12lat”. „Jak badać

umysł dziecka.”

1. Historia psychologii
rozwojowej



Genewska szkoła. Teoria Piageta: rozwój umysłowy dzieci

młodzieży. Stadia rozwoju sądów moralnych u osób dorosłych.



Kulturowo-historyczna teoria rozwoju psychicznego

Wygotskiego (narzędzi oraz symbole, znaki - mowa).



Kształtowanie się odruchów warunkowych (uwarunkowanie

instrumentalne i klasyczne). Teoria Pawłowa, Łuria, Leontiev.



Polska. S. Baley: spostrzeganie i rozróżnienie barw i kształtów,

rozwój społeczny i współpraca między dziećmi, przemiany w

okresie dojrzewania. Podręcznik „Zarys psychologii w związku z

rozwojem psychiki dziecka” (1935). S. Szuman: sztuka dziecka,

wychowanie estetyczne, rozwój spostrzeżeń i myślenia,

motoryka, kształtowanie światopoglądu. Psychologia twórczości.

Rozwój myślenia. Psychologia wychowawcza. Badał relacje

działanie-mowa-myślenie.



Lata 60. – rozwój psychologii. Przegląd dotychczasowych

koncepcji i teorii w psychologii rozwojowej. Problem sieroctwa,

socjalizacji. Koncepcja nieodwracalnych skutków wczesnej

rozłąki z matką (Spitza).

1. Historia psychologii
rozwojowej

XX wiek:



Do psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży dołączono

gerontologię, a następnie psychologię rozwoju człowieka

dorosłego. Pojawiły się nowe problemy i metody.



Behawioryści i biolodzy podkreślali wpływ środowiska i uczenia

się na rozwój. Alternatywa „natura-pielęgnacja”.



Teoria konwergencji Sterna: wzajemne uwarunkowanie

czynników zewnętrznych i wewnętrznych.



Doprecyzowanie pojęcia „dojrzewanie” i „uczenie się” rozwoju.



Stosowanie metod obserwacji, opisu i rejestrowania przejawów

somatycznych i psychicznych rozwoju dziecka – testy

inteligencji, osobowości, postaw, zainteresowań. Konstruowano

skale rozwojowe (śledzenie rozwoju psychomotorycznego).



Psychoanalityczne podejście Freuda: teoria rozwoju

seksualnego, znaczenie przeżyć z okresu wczesnego dzieciństwa

oraz podświadomości w kształtowaniu się osobowości.



Psychologia postaci. Eksperymenty Kohlera (rozwiązywanie

sytuacji problemowych przez wgląd). Teoria pola K.Lewina:

zróżnicowanie środowiska, wpływ rodziny na rozwój osobowości

dziecka.

Podsumowanie

Przedmiot psychologii
rozwojowej.



Psychologia rozwojowa – teoretyczna dyscyplina psychologii.

Zajmuje się badaniem zmian w zachowaniu się, procesach i

strukturach psychicznych człowieka. Problemy teoretyczne.



Psychologia rozwojowa bada zachowanie się i przeżycia

człowieka z punktu widzenia zmian, jakim podlegają w czasie

(czas – wiek?). Wiek służy do opisu i porządkowania zmian, ma

charakter specyficznej zmiennej streszczającej.



Przedmiot badań – zmiany dokonujące się w psychice i

zachowaniu człowieka w różnych fazach jego życia.



Rozwój – zmiana w danym obszarze zjawisk. Rozwój

psychiczny – zmiany w systemie zachowania i psychiki.

Zmiana rozwojowa posiada swoje specyficzne cechy, odgrywa

specyficzną rolę w kształtowaniu się psychiki i zachowań

człowieka.



Trudności teoretyczne i metodologiczne (brak ścisłych założeń

teoretycznych, zweryfikowanych empirycznie). Trwa dyskusja

dot. definiowania przedmiotu badań, określeniu pojęcia

rozwoju i zmiany rozwojowej, roli różnych czynników w procesie

rozwoju.



Podstawowy obszar badań – cykl życia człowieka.

Przedmiot psychologii
rozwojowej.



Tradycyjna psychologia rozwojowa: zmiany

rozwojowe psychiki są związane przyczynowo z

procesami biologicznego dojrzewania organizmu,

które występują tylko w okresie dzieciństwa i

dorastania. Przedmiot badań – zmiany rozwojowe

psychiki i zachowania dzieci i młodzieży.



Współczesna psychologia rozwojowa: rozwój

psychiczny człowieka trwa przez całe życie

(cykliczność), a zmiany rozwojowe w wieku

dojrzałym również są liczne i głębokie. Bada

również zmiany w okresie dorosłości oraz

prenatalnym.



Przedmiot – badanie rozwoju człowieka w ciągu

całego życia, eliminując różnicowanie.

Działy psychologii
rozwojowej.

1.

Kryterium okresu rozwojowego:



psychologia prenatalna,



niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa,



rozwoju dziecka,



psychologia młodzieży,



człowieka dorosłego,



starzenia się i starości.

2.

Kryterium sfery psychiki i jej funkcji:



psychologia rozwoju mowy,



osobowości,



społeczno-moralnego,



rozwoju poznawczego etc.

3.

Kryterium ewolucji, historii ludzkości:



psychologia rozwojowa ontogenetyczna,



psychologia rozwojowa historyczna,



psychologia rozwojowa filogenetyczna.

Problemy psychologii
rozwojowej.



Czym jest zmiana? Jakiego rodzaju zmiany są przedmiotem

zainteresowań psychologii rozwojowej? Jaki jest przebieg

zmian?



Co się zmienia? Czego dotyczą zmiany, które bada

psychologia rozwoju człowieka? Jakie zmienne należy

uwzględniać?



Jakie czynniki poprzedzają pojawienie się zmian

(dziedziczność czy środowisko)? Jaka jest rola tych czynników

w powstaniu zmian, ich przebiegu i efektach?



3 zasadnicze stanowiska:

1.

biologistyczne - uznaje dominującą rolę dziedziczności i

czynników biologicznych w rozwoju psychicznym;

2.

socjologistyczne – zakłada istotny wpływ środowiska na

przebieg i rezultaty procesów rozwoju;

3.

interakcjonistyczne – zakłada współdziałanie czynników obu

grup w warunkowaniu procesów i rezultatów rozwoju

psychicznego jednostki.



Pozostaje aktualnym pytanie udziału czynników w przebiegu i

wynikach rozwoju oraz jak każdy z czynników wpływa na

procesy rozwojowe.

Problemy psychologii
rozwojowej.



Jako rolę w rozwoju psychicznym jednostki odgrywa uczenie

się i nabywanie doświadczenia?



Jaki związek zachodzi pomiędzy procesami socjalizacji i

zmianami rozwojowymi psychiki i zachowania człowieka?



Jaki jest charakter rozwoju: ciągły lub nie? Niektóre zmiany

nie powodują wewnętrznych przekształceń (zmiany funkcji

psychicznych lub zachowań).



Czy proces rozwoju jest tylko realizacją wewnętrznie

zakodowanego programu? Czy ma charakter konstruowania

nowych jakości w psychice i zachowaniu?



Czy są okresy o szczególnym znaczeniu dla dalszego

rozwoju? Okresy szczególnej podatności na zmiany

rozwojowe?



Czy rozwój polega tylko na osiągnięciach? Czy ma charakter

mieszany (zysków i strat)?



Jaki jest charakter (cechy, zasady) zmian rozwojowych

człowieka dojrzałego?

Problemy:



Problem dotyczący roli czynników środowiska i

dziedziczności.



Rola uczenia się i nabywania doświadczeń w

rozwoju psychicznym.



Problemy dotyczące charakteru rozwoju:

-

czy cechuje go ciągłość czy nieciągłość;

-

konstruowanie nowych jakości czy realizacja wewnętrznie

zakodowanego programu;

-

czy są okresy szczególnie ważne dla jednostki;

-

rola szczególnych zdarzeń życiowych i sposobów radzenia;

-

czy rozwój polega tylko na nowych osiągnięciach, czy ma

charakter mieszany – zysków i strat, progresji i regresji

jednocześnie;

Problemy:



Jaki jest charakter zmian rozwojowych psychiki i

zachowania się człowieka po osiągnięciu dojrzałości: czy

mają one takie same cechy i zasady, jak zmiany rozwojowe

w okresie dzieciństwa i dorastania; czy rozwój w toku całego

cyklu życia indywidualnego dokonuje się wg tych samych

zasad, czy żądzą nim zasady specyficzne dla każdego

okresu życia.



W perspektywie antropologicznej, należy postawić sobie

pytanie: czy człowiek sam może wpływać na swój własny

rozwój; jaki jest cel rozwoju psychicznego jednostki ludzkiej;

czy możliwa jest interwencja w procesy rozwoju i na jakich

zasadach?



Problemy te wyrastają z podstawowych pytań, jakie niesie

rozwój psychologii rozwojowej, jako nauki i stanowią oś,

wokół której koncentrują się główne badania i teorie

dotyczące rozwoju psychiki i zachowania się człowieka, a

przede wszystkim pojęcia rozwoju i zmiany rozwojowej.

Główne zadania współczesnej
psychologii rozwoju



Zadania poznawcze - dokładny i obiektywny opis stanów

występujących w zachowaniu i przeżyciach człowieka na

podstawie obserwacji i rejestracji wyników.
Zadania praktyczne (np. opracowanie metod

nauczania.)



Stanowisko mechanistyczne: zadanie poznawcze –

wskazanie przyczyn/ warunków zmian stwierdzonych

drogą obserwacji. Zadanie praktyczne – stworzenie

podstaw do prognozowania przyszłych zmian rozwojowych

psychiki i zachowania.



Stanowisko organismiczne: zadanie poznawcze –

tworzenie wiarygodnych konstrukcji teoretycznych dot.

wewnętrznej organizacji i struktury zjawisk, a także typów

zmian, które w nich zachodzą. Zadanie praktyczne - dobra

teoria jest podstawą do prognozowania rozwoju i czynnej

interwencji.

Podsumowanie

Pojęcie rozwoju



Rozwój – pojęcie ogólne i złożone.



Teoria Darwina: rozwój – w aspekcie

filogenetycznym jako funkcja zdeterminowana

przez dziedziczność i środowisko, a w aspekcie

ontogenetycznym jako funkcję dojrzewania i

środowiska. Wzrastanie i spadek sprawności –

zmiana.



Teoria Spencera: rozwój – z jednej strony

wzrastające zróżnicowanie się zjawisk, a z innej

wzrastające ich zintegrowanie, uporządkowanie.

(rozwój = postęp). Rozwój psychiczny – część

rozwoju organizmu, który jest uwarunkowany

czynnikami biologicznymi.



Teoria Hegela: źródła rozwoju są w ścieraniu się

sprzeczności wewnętrznych i powstających

napięciach. Rozwój zmierza do pewnego celu –

przekształcenie form niższych w wyższe.

Pojęcie rozwoju



Rozwój oznacza ciąg zmian (przemian, przekształceń) o

określonym ukierunkowaniu niezależnie od tego, czy

kierunek oceniany jest pozytywnie, czy nie.
A.S.Reber (Słownik psychologii) podaje następującą

definicję: „rozwój jest to postępująca zmiana prowadząca

do wyższych poziomów zróżnicowania i organizacji” w tym

znaczeniu rozwój kojarzy się z postępem, zwiększającą się

efektywnością, czynnością, dojrzałością, bogactwem

wyrafinowaniem.



Postęp oznacza zmiany prowadzące od stanów prostszych,

niższych, mniej doskonałych do stanów wyższych, bardziej

złożonych, doskonalszych.



Rozwój psychiczny odnosi się do zmian tego

specyficznego układu, jakim jest psychika i zachowanie się

człowieka, który w tym przypadku stanowi układ

ewolucyjny.

Pojęcie rozwoju

Rozwój odnosi się do ogółu funkcjonowania

człowieka, więc zmiany rozwojowe dokonują się

na następujących poziomach:



Zmian zachowania



Zmian osobowości



Zmian relacji jednostka- otoczenie



Zmian struktur umysłowych (poznawczo-

emocjonalno-motywacyjnych).

Pojęcie rozwoju
psychicznego



Rozwój psychiczny dotyczy zmian specyficznego

układu, jakim jest psychika i zachowanie człowieka,

który stanowi w tym przypadku układ ewolucyjny.



Psychika – system, stanowiący układ elementów

powiązanych ze sobą różnego typu relacjami,

charakteryzuje się tym, że o właściwościach tych

elementów decydują cechy całości.



Rozwój psychiczny oznacza zmiany i

przekształcenia psychiki (układu) z kontrolowanym

przez nią zachowaniem.



Są 2 podejścia do definiowanie pojęcia rozwoju

psychicznego:

1.

mechanistyczny;

2.

ontogenetyczny.

Sposoby ujmowania rozwoju
psychicznego

1.

Kierunek mechanistyczny - utożsamia rozwój psychiczny ze

zmianami, które są funkcją poprzedzających je zmiennych (czynników

zewnętrznych, w odniesieniu do psychiki – czynników biologicznych i

środowiskowych).
Rozwój psychiczny oznacza zatem w tym ujęciu ciąg zmian w

zachowaniu w odpowiedzi na bodźce środowiska (behawioralne) w

dłuższym czasie (wiek). Przedmiot badań – zmiany w zachowaniu.

2.

Kierunek organismiczny - rozwój psychiczny odnosi się do zmian w

formie lub organizacji wewnętrznej danego systemu (układu) i

zmierzający ku określonym stanom końcowym lub celom.
Pojęcie rozwoju nie ogranicza się do zmian w zachowaniu. Zmiany w

zachowaniu służą do wnioskowania na ich podstawie o procesach

psychicznych i ich strukturach. Oznacza to, że zmiany struktury i jej

funkcji polegają na przekształcaniu jej organizacji wewnętrznej.
Rozwój – pojęcie sekwencyjnych zmian, skutkiem czego jest trwałe

przekształcenie nie tylko w strukturze, a i sposobach działania.
Zadanie psychologii rozwojowej – wykrywanie reguł dokonywania się

zmian i procesów/ mechanizmów przechodzenia od jednych stanów

do innych.

Sposoby ujmowania rozwoju
psychicznego



Rozwój psychiczny – proces, ciąg postępujących w

określonym kierunku zmian w systemie psychicznym.



Rozwój psychiczny – jako produkt tego procesu w jego

sekwencjach poprzedzających dany punkt na

kontinuum czasu.



Badacz ma dostęp do obserwacji i mierzenia tylko

wyników procesu rozwoju, nie do samego procesu

rozwojowego.



Zmniejszanie odstępów pomiędzy pomiarami

(kolejnymi obserwacjami) może sprzyjać uchwyceniu

samego procesu zmian w psychice i zachowaniu

człowieka – cel badań psychologii rozwojowej.



Zasadniczym jest sposób ujmowania pojęcia zmiany

rozwojowej.

Pojęcie zmiany rozwojowej



Zmiana rozwojowa – różnica w stanie danego obiektu lub organizacji

struktury, obserwowaną z upływem czasu. Formuła: Z= f (C).



Zmiany przejściowe, odwracalne i cykliczne nie mogą być uznane za

rozwojowe, ponieważ nie prowadzą do trwałych przekształceń danego

układu lub jego funkcji.



Zmiana rozwojowa - zmiany jednokierunkowe, nieodwracalne, trwałe i

autonomiczne. Mają charakter ilościowy i jakościowy jednocześnie.



Czy zmiany rozwojowe zmierzają w określonym kierunku?



Koncepcje organismiczne: ciągi zmian mają charakter

ukierunkowany do pewnych stanów końcowych/ celów. Cel –

ukształtowana postać danego układu lub nowa konfiguracja części w

obrębie tego układu.



Koncepcje mechanistyczne: założenie o ukierunkowanym rozwoju

nie jest konieczne, ponieważ nie można stwierdzić go w

obserwowanych faktach oraz można go zastąpić dokładnym poznaniem

przyczyn/ czynników poprzedzających. Formuła: Zx = f (SxT2-SxT1).



Koncepcje psychologiczne: zmiany rozwojowe mają charakter

ukierunkowany. Cel rozwoju – realizowanie możliwości jednostki, a

rozwój – stawanie się tym, czym człowiek może być.

Pojęcie zmiany rozwojowej



Zmiana rozwojowa:

1.

trwałe i nieodwracalne zmiany – stany czy poziomy

organizacji wewnętrznej, jakie powstają w rezultacie

zmian, nie da się cofnąć drogą oduczania. Mogą te zmiany

inicjować kolejne zmiany.

2.

autonomiczne zmiany – główne czynniki zmian

rozwojowych tkwią w wewnętrznej dynamice systemu

psychicznego człowieka.



Założenia współczesnej psychologii rozwojowej:

1.

system psychiczny człowieka działa w kontekście i

ścisłych relacjach z organizmem;

2.

jednostka wchodzi w różne relacje ze światem

zewnętrznym.



Pozytywistyczne kierunki psychologii rozwojowej negują

autonomiczny charakter zmian rozwojowych. Zmiany

rozwojowe – funkcja poprzedzająca czynniki biologiczne i

środowiskowe.

Pojęcie zmiany rozwojowej



Zmiany rozwojowe powinny posiadać pewne specyficzne

cechy, które pomogą sklasyfikować je jako rozwojowe:

-nie może być nagła i jednorazowa ani krótkotrwała, ale

względnie długotrwała.
-nie może być pojedyncza, ale musi następować jakiś ciąg

zmian
-nie może też być to ciąg stale powtarzający się i zamknięty,

ale powinien mieć charakter otwarty i tworzyć jakąś

uporządkowaną w czasie sekwencję;
-zmiany poszczególnych elementów lub struktury powiązań

muszą być względnie nieodwracalne.
-mają dotyczyć wewnętrznej struktury obiektu, czyli

jakościowych przekształceń pojedynczych elementów albo

niektórych relacji

między nimi albo całego układu powiązań.

Rodzaje zmian rozwojowych



Kryteria kategoryzacji zmian rozwojowych:

1.

czas dokonywania się zmian, długość trwania;

2.

cechy charakterystyczne procesu zmian i następstwa,

jakie one powodują;

3.

kogo te zmiany dotyczą (wymiar jednostkowy lub

ponadjednostkowy).

Rodzaje zmian rozwojowych:



Rozwojowe zmiany ontogenetyczne;



Mikrogeneza;



Zmiany ilościowe i jakościowe;



Zmiany interindywidualne i intraindywidualne.

Rodzaje zmian rozwojowych

1. Rozwojowe zmiany ontogenetyczne:



Ontogeneza – całokształt zmian w psychice i zachowaniu się człowieka

w toku życia indywidualnego.



Zmiany ilościowe i jakościowe; progresywne i regresywne.



Do opisu zmian stosuje się pojęcia: wzrastanie, dojrzewanie, uczenie

się, różnicowanie, socjalizacja.



Pojęcia odwołują się do czynników zewnętrznych: biologicznych lub

społecznych.



Zmiany rozwojowe w ontogenezie są długotrwałe, kumulatywne, o

charakterze procesualnym.



J. Flavell (1972, 1977) – klasyfikacja zmian rozwojowych w

ontogenezie:

1.

dodawanie – najprostsza forma kumulacji;

2.

substytucja – to co pojawia się w czynnościach psychicznych i

zachowaniu później, zastępuje w całości, to, co było właściwe

wcześniej;

3.

modyfikacja – stan późniejszy powstaje w rezultacie różnicowania,

uogólnienia stanów wcześniejszych danej czynności/ funkcji;

4.

inkluzja – gdy wcześniejsza struktura czynności wchodzi w skład nowej;

5.

mediacja – gdy stan wcześniejszy jest podstawowym ogniwem

pośrednim dla następnej zmiany (krok w rozwoju).

Rodzaje zmian rozwojowych

2. Geneza aktualna lub mikrogeneza - proces

powstawania nowych zjawisk (czynności, funkcji,

cech) w psychice i zachowaniu człowieka;



Badanie procesów mikrogenezy pozwala

sformułować zasady wg których zmiany się dokonują

oraz czynników, warunkujących ich pojawienie się; a

także uzyskać wgląd w sam proces zmiany;



Badanie wymaga prowadzenia obserwacji od

momentu, w którym zaczyna się zmiana. Jest

dokonywana w sposób ciągły lub jest ponawiana z

częstotliwością odpowiednią do tempa zmiany

badanego. Pozwalają uchwycić krótkotrwałe procesy

przechodzenia od jednego stanu badanego zjawiska

do nowego, a także warunki, w jakich te zmiany

zachodzą.



Zmiany ilościowe i jakościowe.

Rodzaje zmian rozwojowych

3. Zmiany ilościowe i jakościowe:



ilościowe – zmiany w poszczególnych wymiarach zjawisk

psychicznych (procesów i zachowań). Nie naruszają one

organizacji złożonej wewnętrznej struktury tych zjawisk.

Badanie pojedynczych czynności/ funkcji w różnych

momentach czasu. Badane zjawisko pozostaje bez zmian,

zmienia się tylko jego nasilenie, wielkość. Służą za

podstawę wnioskowania o kierunku procesu rozwojowego.

Stosuje się techniki (testy) do pomiarów w różnych

punktach czasowych. Mierzenie i wyrażanie liczbowe,

krzywa. Zmiany ilościowe = ciągłość rozwoju.



jakościowe – przekształcenia wewnętrznej organizacji

struktur czynności psychicznych i zachowań, powstanie

nowych jakościowo postaci. Są podstawą do wyróżnienia

okresów i stadiów rozwoju. Badania na podstawie analizy

kwalitatywnej procesów psychicznych, zachowaniu w

różnym czasie.
Zmiany jakościowe = stadialność rozwoju.

Rodzaje zmian rozwojowych

4. Zmiany interindywidualne i intraindywidualne:



intraindywidualne – zmiany, które zachodzą w

psychice i zachowaniu danej jednostki. Ich opis i

analiza są punktem wyjścia do wykrywania zmian,

ukrytych pod zróżnicowanymi. Analiza pozwala

ujawniać pewne sekwencje zmian rozwojowych

(następstwo motoryki niemowlęcia). Opis i analiza

wymaga badania przebiegu rozwoju poszczególnych

jednostek w dłuższym zakresie. Podstawą są drogi

rozwoju człowieka, dlatego koniecznym jest

wykrywanie zmian i reguł.



interindywidualne – zmiany wspólne ludziom i

występują w sposób mniej lub bardziej podobny u

większości z nich. Podstawą jest porównywanie zmian o

charakterze intraindywidualnym, występującym u

różnych osób.

Podsumowanie

Metody badań

1.

Obserwacja

2.

Badania korelacyjne

3.

Eksperyment

4.

Testy psychometryczne

5.

Kwestionariusze

6.

Metody projekcyjne

Metody badań

Obserwacja:



systematyczna – zapisywanie obserwowanych zjawisk
przez specjalistę wg z góry ustalonych kryteriów i klucza
(np. Patterson: następstwa agresji w przedszkolu: korzyści i
zadowolenie)



uczestnicząca – polega na wejściu badacza w interakcję z
badanymi, ale bez wpływu na sytuacje lub przebieg
zdarzeń (np. Festinger, Schachter i Riecken weszli w sektę
– koniec świata)



analizy archiwalne – badanie dokumentów (np. analiza
czytanek szkolnych, ogłoszeń matrymonialnych)



studium przypadku – wszechstronny opis jednostki/ grupy
wg ustalonych kryteriów (wada – generalizacja danych jest
utrudniona)

Metody badań.

Obserwacja



Jako metoda odrębna lub pomocnicza.



Charakterystyka metody: ma cel, dotyczy określonego
problemu, opiera się na teorii psychologicznej.



4 grupy wskaźników: konstytucjonalne, fizjologiczne,
behawioralne, przedmiotowe.



Efekt pierwszego wrażenia.



Potrzeba świadomej refleksji psychologa (błędy
interpretacyjne).

Zalety obserwacji



nie zmienia naturalnego biegu wydarzeń



stosunkowo mało podatna na ograniczenia wiedzy badacza

Ograniczenia obserwacji



nie wszystko można zaobserwować



niektóre zjawiska są rzadkie lub niepowtarzalne



słaba kontrola badacza nad sytuacją badaną (np. w pewnych
typach sytuacji mogą pojawiać się tylko pewne typy ludzi)

Metody badań

Badania korelacyjne - systematyczny pomiar 2 lub więcej zmiennych

oraz badanie ich współzmienności (korelacji)

1.

testy i kwestionariusze

2.

skale szacunkowe

3.

pytania z jakościowo zróżnicowanymi kategoriami odpowiedzi
(sondaże)

4.

rozmowa usystematyzowana, wywiad, wywiad retrospektywny.



Korelacja dodatnia – wzrostowi jednej zmiennej towarzyszy wzrost
wartości drugiej (zmienne: liczba godzin pracy i poziom zmęczenia);



Korelacja zerowa – brak związku (zmienne: wielkość głowy -
inteligencja);



Korelacja ujemna – wzrostowi jednej zmiennej towarzyszy
zmniejszanie się wartości drugiej (zmienne: poziom negatywnych
emocji w relacji z konkretną osobą i dobrowolne kontakty a tą
osobą).

Metody badań

Badania korelacyjne
Zalety metody korelacyjnej



pozwala (rzetelnie, trafnie) mierzyć wiele zjawisk



pozwala mierzyć wiele zmiennych równocześnie

Ograniczenia metody korelacyjnej (i obserwacji)



niewrażliwa na pozorny charakter związku



niewrażliwa na interakcyjne oddziaływanie zmiennych
trzecich



nie wykrywa kierunku zależności przyczynowo-skutkowych

Metody badań

Eksperyment



Celowe, dowolne wywoływanie pewnego zjawiska
(kształtowanie jego natężenia) za pomocą manipulowania jego
domniemanymi przyczynami.



zjawisko badane = zmienna zależna



przyczyny = czynniki = zmienne niezależne



losowy przydział osób do porównywanych grup =
randomizacja (pozwala wykluczyć tendencyjny dobór do
grup, losowo rozłożyć zmienne pozostałe w grupach E i K)



Trafność wewnętrzna: żadna zmienna poza niezależną nie
wpływa na zmienną zależną;



Trafność zewnętrzna: stopień, w jakim wyniki badań mogą być
generalizowane na inne sytuacje i innych ludzi.

Metody badań

Eksperyment
Rodzaje eksperymentów:



Z uwagi na sposób aranżacji:

- eksperymenty naturalne;
- eksperymenty laboratoryjne



Z uwagi na charakter porównań:

- manipulacje interindywidualne (różne osoby w warunkach

eksperymentalnych i kontrolnych  porównania

międzyosobnicze);

- manipulacje intraindywidualne (te same osoby w warunkach

eksperymentalnych i kontrolnych  porównania

wewnątrzosobnicze)

Metodologia badań

Eksperyment
Zalety eksperymentu



pozwala wykrywać kierunek zależności przyczynowo-
skutkowych;



duża kontrola (poznawcza) badacza nad tym, co wpływa na co;



duża możliwość powtarzalności badań;



precyzyjne sprawdzenie wiedzy badacza; sprzężenie zwrotne
dla teorii.

Ograniczenia eksperymentu



konstruktorem sytuacji jest badacz, a nie badany człowiek;



nie wszystkie zmienne są manipulowalne (względy etyczne i
techniczne);



skazuje na badanie wpływów krótkotrwałych.

Metody badań.

Dylematy dot. eksperymentu



Realizm: życiowy (podobny do życia) i eksperymentalny
(oddziałuje i „wciąga”). Eksperyment S.Milgrama.



Kontrola a wpływ. Psychologia rozwojowa bada ludzi, co
ogranicza kontrolę. Kontrola sytuacji – nie zachowania. Nie
traktowanie sytuacji na poważnie – reakcje badanych nie
będą spontaniczne.
Dylemat: Jak zmaksymalizować oddziaływanie na badanych,
nie rezygnując z kontroli nad sytuacją?



Wprowadzanie w błąd. Jak zaangażować w badanie? Ukrycie
prawdziwego celu badań by wyniki były istotne, nadanie
oprawy interesującej dla badanych (historyjka fasadowa;
konformizm - percepcja, atrakcyjność grupy po inicjacji -
dyskusja).

Metody badań.
Eksperyment - problemy etyczne

1.

Okłamywanie jest nieetyczne

2.

Okłamywanie często prowadzi do naruszenia

sfery intymności (nie ma możliwości uzyskania

świadomej zgody na badanie)

3.

Procedury eksperymentalne często pociągają

za sobą nieprzyjemne doznania (lęk, nuda,

cierpienie, „odkrycie siebie, innych”)

4.

Odpowiedzialność moralna naukowca za

odkrycie

Czy cele badań usprawiedliwiają stosowanie

wybranych środków?

Wskazówki dot. planowania i
przeprowadzenia eksperymentu

:

1.

Unikać stosowania procedur, które powodują

dotkliwe cierpienie, przykrość.

2.

Szukać alternatywnych procedur, nie

wymagających wprowadzenia w błąd.

3.

Zapewnić badanym realną możliwość wycofania

się z eksperymentu, jeśli odczuwana przykrość

stanie się zbyt silna.

4.

Po eksperymencie wyjaśnić jego cel, powody

wprowadzenia w błąd.

5.

Przekonanie, że eksperyment jest ważny i

porządnie zaplanowany.

Posiedzenie posteksperymentalne.

Metody badań.

Metody kwestionariuszowe



Zalety:

1.

łatwość posługiwania się, wystandaryzowane (arkusz testu,

arkusz odpowiedzi, krótka instrukcja);

2.

ułatwione opracowywanie uzyskanych wyników, jasne kryteria

zaliczenia reakcji do kategorii, dostępność wskaźników;

3.

lokują się w ramach konkretnej, wybranej teorii

psychologicznej;

4.

gwarancja, że: narzędzia jest przydatne do badania danej

osoby; rzeczywiście bada te właściwości; bada dobrze;

właściwie różnicuje grupy.



Klasyfikacja: jednowymiarowe (bada pojedynczy aspekt/ cechę

osobowości – STAI Spielberga do badania lęku; BDI Becka;

pozwala wnioskować i o innych cechach) wielowymiarowe

(więcej, niż jedna skala – MBI Maslach do badania wypalenia

zawodowego, 16PF Cattela; daje profil osobowości)



Metody kwestionariuszowe używane do studium przypadku. W

dużych grupach. Zobiektywizowane dane. Sytuacje: przesiew,

zasoby podmiotów, selekcja, projektowanie działań.

Metody badań.

Metody projekcyjne



Pojęcie projekcji – Freud.



Hipoteza projekcyjna D. Rapaporta: każde obserwowalne

zachowanie człowieka jest formą ekspresji jego osobowości.



Termin „metody projekcyjne” zaproponował V. Frank.



Klasyfikacja metod projekcyjnych Lindzey’a w oparciu o 6

kryteriów:

1. cechy materiału – modalność zmysłowa, struktura;
2. właściwości metodologiczne – konstrukcja teoretyczna/

empiryczna;

3. sposób interpretacji – formalny, treściowy, całościowy;
4. cel badania – całościowy opis, badanie cech;
5. sposób badania – grupowy, indywidualny, wypowiedzi

swobodne lub ograniczone;

6. typ reakcji – skojarzeniowa, konstrukcyjna, uzupełnianie,

wybór

Metody badań.

Metody projekcyjne. Techniki
rysunkowe



Najmniejszy stopień ustrukturowania.



Bada najgłębsze warstwy psychiki.



Postać ludzka, drzewo, rodzina, dom. Technika

wyobrażeniowa.



Prosta, nie sugerująca instrukcja.



Analiza rysunku dotyczy: formalnych aspektów i

treściowych.



Uzyskane dane należy potwierdzić innymi.



Interpretacja ma uwzględniać obrazy Ja (realny,

idealny, nielubiany)

Metody badan. Metody projekcyjne.

Test plam atramentowych
H.Rorschacha



Opiera się na skłonności do widzenia różnych kształtów, form,

do rozpoznawania znanych rzeczy w materiale nieokreślonym

(chmury).



10 tablic, symetryczne plamy atramentowe o skomplikowanych,

nieregularnych kształtach i odcieniach. 5 tablic

monochromatycznych, 2 z kolorem czerwonym, pozostałe –

wielobarwne.



Fazy badania: wykonawcza (co widzisz?), sprawdzająca,

analogii, badanie ograniczeń.



Oceniane 4 grupy danych testowych: lokalizacja (całość, detal);

determinanty (barwy, ruch, światłocień, forma), treść (ludzie,

zwierzęta), popularność wypowiedzi (tablice frekwencyjne).



Proces interpretacji obejmuje kolejno: analizę strukturalną

(dojrzałość i kontrola emocjonalna, wrażliwość); analizę

sekwencyjną (style zachowania, mechanizmy zaradcze); analizę

całościową (generalizacja hipotez sformułowanych na

poszczególnych etapach interpretacji).

Metody badań. Metody projekcyjne.

Test Apercepcji Tematycznej
Murraya



Stworzona w oparciu o teorię osobowości Murraya.

Instrukcja -Test wyobraźni. Zadanie –

udramatyzowanie historyjki, opis uczuć i myśli

osób na obrazku.



29 tablic. Czarno-białe rysunki sytuacji

społecznych, 1 tablica – biała. Stopień

strukturalizacji i wyrazistości różny. Część tablic

dla osób różnej płci, dzieci.



Wykorzystuje się 20 tablic. Po 10 w dwóch sesjach.



Analiza treściowa. Cechy formalne – uboczne.



Interpretacja: bohater, jego moc sprawcza,

właściwości, potrzeby i emocje towarzyszące;

naciski środowiska na bohatera

Metody badań. Metody projekcyjne.

Test niedokończonych zdań



Zadanie: dokończyć podany szereg zdań.



Dopasowanie zestawów zdań do problemu.



Duży stopień ustrukturyzowania materiału, często

osoba podaje informacje świadomie.



Podejścia w interpretacji:

1.

ilościowe – skale Rottera do każdej wypowiedzi

(od „+” do „–” tonu uczuciowego); możliwa jest

ocena stopnia zaburzeń emocjonalnych w

odniesieniu do obszarów życia jednostki;

2.

jakościowe – grupowanie podobnych wypowiedzi

lub odnoszących się do tej samej sfery życia i

tworzenia na tej podstawie hipotez.

Metody badań.

Metody psychometryczne.



Rodzaje: testy właściwości poznawczych i właściwości afektywnych

(metody kwestionariuszowe, metody projekcyjne).



Testy właściwości poznawczych:



Cecha – wbudowanie w materiał testowy jedynej poprawnej odpowiedzi.



Rodzaje:

1.

testy mocy – nie ma ograniczenia czasowego, każde zadanie jest

rozwiązywalne, ocena 0-1; testy szybkości – czas potrzebny na

ukończenie zadania;

2.

testy zorientowane na normy i na kryterium (interpretacja na podstawie

cech, właściwości);

3.

testy słowne i testy wykonawcze (zaangażowanie modalności

pozawerbalnych, czynności motorycznych).



Zastosowanie metod psychometrycznych:

1.

analiza poziomu rozwoju poznawczego dziecka (dysfunkcji rozwojowe –

wykrycie, korekcja i zapobieganie);

2.

określanie kompetencji poznawczych młodzieży i osób dorosłych (PZ)

3.

Diagnoza nozologiczna i funkcjonalna osób z podejrzeniem uszkodzeń

OUN



Np. – Bateria testów Wechslera dla dorosłych (6 skal słowne, 5

bezsłowne)

Metody badań

Badanie modeli zwierzęcych



Wnioskowanie o prawidłowościach rządzących psychiką i
zachowaniem ludzi na podstawie obserwacji zwierząt lub
prawidłowości rządzących ich zachowaniem.



np. procesy uczenia się, efekty zatłoczenia

Zalety modeli zwierzęcych



pozwalają badać zależności w prostej postaci



znika część ograniczeń technicznych



znika część ograniczeń etycznych

Wady modeli zwierzęcych



duża różnica między gatunkami



specyfika człowieka – wiele zjawisk nie występuje u
zwierząt

Metody badań

Symulacje komputerowe - wnioskowanie o prawidłowościach

rządzących psychiką i zachowaniem na podstawie odtwarzania
przebiegu jakichś procesów i ich konsekwencji za pomocą
programów komputerowych (np. wybory matrymonialne wg zasady
maksymalizacji lub dostosowywania atrakcyjności fizycznej)

Zalety symulacji



jedyna metoda przewidywania zachowania układów złożonych;



pozwalają na badanie zjawisk długotrwałych, powtarzających się;



niewrażliwe na ograniczenia etyczne;



wymagają od badacza jasnego sprecyzowania założeń własnej
teorii.

Wady symulacji



nie stanowią rzeczywistego dowodu empirycznego;



wymagają teorii, którą często nie dysponujemy.

Możliwości badawcze w
zakresie zagadnienia rozwoju/
zmiany.



W celu wykrycia i badania zmian następujących w trakcie

rozwoju przez całe życie człowieka psychologia rozwojowa

posługuje się określonymi strategiami i metodami

badawczymi:

1.

Strategia porównań podłużnych - badania, w których te

same jednostki są obserwowane i badane wiele razy, często

przez dłuższy okres czasu (np. wiele lat). Przedmiotem badania

są te same jednostki w ciągu dłuższego okresu czasu. Strategia

ta oparta jest na kryterium czasowym, pozwala na uchwycenie

mechanizmów zmiany oraz czynników mogących wpływać na

zachowanie.

2.

Strategia porównań poprzecznych - grupy badanych

różniących się wiekiem są obserwowane, badane i

porównywane w tym samym momencie. Następnie analizuje

się różnice w zachowaniu badanych, które mogą wynikać z

różnicy wieku.

Możliwości badawcze w
zakresie zagadnienia rozwoju/
zmiany.



Podstawowe techniki badawcze stosowane w psychologii

rozwojowej to metody obserwacji sytuacyjnej oraz

metody eksperymentalne.



Sytuacyjna obserwacja psychologiczna - techniką

badania zewnętrznych działań oraz obserwowalnych i

dających się zarejestrować reakcji zarówno w

laboratoryjnych, jak i rzeczywistych sytuacjach

życiowych.
Polega na rejestrowaniu wzorców zachowania w jednej lub

wielu sytuacjach.
Celem jest określenie wyznaczników i konsekwencji

reakcji oraz nawyków jednostki. Wyróżnia się różnie typy

obserwacji

Możliwości badawcze w zakresie
zagadnienia rozwoju/ zmiany.



Obserwacja naturalna - przedmiotem obserwacji są zachowania występujące

w sposób naturalny, bez konieczności ich specjalnego wywoływania czy

zmieniania. Nie ingerujemy zatem w obserwowaną sytuację. Dane zbierane są

bez manipulacji czy stosowania specjalnych laboratoryjnych narzędzi pomiaru.



Obserwacja kontrolowana - przedmiotem obserwacji są również zachowania

naturalne, jednak badacz kontroluje je do pewnego stopnia i może dokonywać

niewielkich manipulacji (np. obserwacja zabawy dziecka z matką w pokoju z

lustrem weneckim).



Obserwacja anegdotyczna - polega na analizie poszczególnych zdarzeń,

jakie miały miejsce w życiu dziecka, mających charakter anegdotek (np.

urodziny). Ten typ obserwacji prowadzony jest często przez dłuższy okres czasu.



Obserwacja ciągła - stosowana jest w sposób ciągły, bez przerw w ściśle

określonym czasie. Obejmuje raczej krótszy odcinek czasu - trwa od kilku minut

aż do całego dnia. W trakcie obserwacji poddaje się dokładnej analizie

zachowanie dziecka.

- Próbki czasowe - obserwację dzieli się na kilka krótszych odcinków

czasowych. Długość poszczególnych próbek i ich rozkład w czasie zależy od

zachowania, jakie się bada.

- Próbki zdarzeń - obserwacja prowadzona jest w określonym środowisku, w

którym zwiększone jest prawdopodobieństwo pojawienia się określonej reakcji

czy zachowania, które poddawane jest analizie.

Dziękuję za uwagę

[e-mail]