PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA

- badanie stylów przywiązania do ludzi

- okresy krytyczne w rozwoju – doświadczenie zdobywane w tym czasie później bardzo trudno skorygować

- u osób dorosłych istnieją 4 style przywiązywania się do ludzi

Model własnej osoby i model świata:

1. styl bezpieczny – pozytywny obraz własnej osoby jako „wartej kochania” i pozytywny model świata „godnego zaufania”; nie lęka się, nie bada drugiej osoby czy można jej ufać. Badania pokazują, że takich osób jest ok. 50%.

2. styl unikowy – nie chce wchodzić w bliskie związki, wolna i samowystarczalna; akceptacja tego, że osoby nikogo nie potrzebują; podejście instrumentalne do drugiej osoby, brak zaangażowania; pozytywny obraz siebie, ale negatywny obraz świata.

3. styl zaabsorbowany – z jednej strony bardzo chciałby, ale boi się, że nie zostanie odwzajemnione; nadmiernie angażujący się; ambiwalentny; negatywny obraz własnej osoby (niepewny) i pozytywny obraz innych ludzi. Charakteryzuje się zaborczością; często pojawiają się obsesje na punkcie drugiej osoby.

4. styl lękowy – bazuje na negatywnym modelu drugiej osoby i innych ludzi; subiektywnie cierpią – brak oparcia w sobie i innych ludziach.

- rola czynników genetycznych i środowiskowych:

NATYWIZM – czynniki wrodzone

ENVIROMENTALIZM – czynniki środowiskowe

INTERAKCJONIZM – interakcja czynników wrodzonych i środowiskowych

Modele interakcji (Scarr i McCartney, 1983):

1. Pasywny – dziecko dopasowuje się do oddziaływań otoczenia, np. uczy się lubić słuchać muzyki, bo rodzice słuchają; absolutne dopasowywanie się do wpływów otoczenia – środowisko ma dominujący wpływ.

2. Wywołujący – cechy wrodzone dziecka wywołują specyficzne reakcje otoczenia, np. lękliwe dziecko wywołuje reakcje opieki.

3. Aktywny – z powodu wrodzonych cech dziecko aktywnie szuka takiego środowiska (niszy ekologicznej), w której może zaspokajać swoje wrodzone potrzeby, np. bardzo muzykalne dziecko może słyszeć wszędzie dźwięki, wsłuchiwać się w rytm; staje się bardzo widoczna w okresie dojrzewania gdy poszukuje się własnej ścieżki życia; dzieci adoptowane w wieku kilkunastu lat mogą odrzucić to, co było mu wpajane przez rodziców adopcyjnych – ujawniają się geny.

ŚRODOWISKO WSPÓLNE: status majątkowy, wykształcenie rodziców, otoczenie fizyczne, tradycje i styl życia rodziny, styl wychowania.

ŚRODOWISKO SPECYFICZNE: charakterystyczne dla jednostki, wynikające z jej wrażliwości (np. obcy ludzie mogę wywoływać ciekawość lub lęk) lub specyficznych reakcji otoczenia (np. rodzice mogą inaczej traktować swoje dzieci z racji płci lub kolejności urodzenia) także środowisko pozarodzinne: rówieśnicy, szkoła; związane jest z interakcją genów – dzieci wychowywane w tym samym domu mogą być bardzo różne, mają subiektywny obraz, doświadczenia.

Periodyzacja rozwoju psychicznego:

• okres prenatalny – od poczęcia do narodzin (9 m-cy)

• niemowlęctwo – dwa pierwsze lata życia

• okres poniemowlęcy – 2-3 lata życia

• wczesne dzieciństwo – 4-6 rok życia

• średnie dzieciństwo – 7-12 rok życia

• okres dorastania (adolescencja) – 13-19 lat

• wczesna dorosłość – 20-30 lat

• średnia dorosłość – 30-50(60) lat

• późna dorosłość – 60 lat i więcej

- wiąże się on ze zmianami fizycznymi

- ostatnie dwie to granice umowne

- są to kolejne etapy uniezależniania się od otoczenia

ROZWÓJ PSYCHOSPOŁECZNY wg Erika Eriksona (1969):

Kryzysy życiowe:	Pomyślne rozwiązanie:	Niepomyślne rozwiązanie:
rok życia Zaufanie – brak zaufania	Zaufanie do świata	Podejrzliwość, brak poczucia bezpieczeństwa
2. i 3. rok życia Autonomia – wstyd i zwątpienie (trening czystości)	Poczucie autonomii i własnej wartości	Uczucie wstydu i zwątpienie we własne zdolności kierowania sobą
4. i 5. rok życia Inicjatywa – poczucie winy	Zdolność do inicjowania działań i czerpanie przyjemności z ich realizacji	Obawa przed karą i poczucie winy za przeżywanie określonych uczuć
6-11. rok życia Przedsiębiorczość – poczucie niższości	Poczucie kompetencji i sukcesu	Poczucie niedostosowania i niższości
12-18. rok życia Tożsamość – rozproszenie ról	Ujmowanie siebie w kategoriach spójnej i zintegrowanej osobowości	Zagubienie w kwestii własnej tożsamości
20-30 lat Intymność – samotność	Umiejętność przeżywania miłości i oddania w stosunku do innych	Samotność, pozbawione treści związki z innymi
30-60 lat Produktywność – stagnacja	Zdolność do opieki i troski o innych	Brak rozwoju, nuda i nadmierna troska o siebie
60 lat i więcej Integracja – rozpacz	Poczucie satysfakcji z własnego życia, akceptacja śmierci	Żal z powodu błędów życiowych i straconych szans, lęk przed śmiercią

RODZAJE TOŻSAMOŚCI CZŁOWIEKA DOROSŁEGO (Marcia, 1966):

1. tożsamość dojrzała = powstaje na drodze poszukiwań – eksploracji JA i polega na podjęciu przez jednostkę zobowiązań dotyczących wartości, ról społecznych, celów do realizacji.

2. tożsamość zamknięta = bez eksploracji jednostka określa siebie w sposób zgodny z oczekiwaniami ważnych osób w jej życiu .

3. tożsamość rozproszona = jednostka nie poszukuje i nie określa siebie, unika myślenia o sobie, żyje chwilą bieżącą.

4. tożsamość poszukująca = moratorium: jednostka poszukuje swojej drogi, ale nie podejmuje trwałych zobowiązań (przygotowanie do tożsamości dojrzałej).

- wysoka samoocena może być źródłem konfliktów

- samoocenę można badać na poziomie jawnym lub ukrytym, każdy może oceniać siebie w sposób emocjonalny, nieświadomy

- należy czuć się równie wartościowym jak inni ludzie

- etapy Eriksona mają budować pozytywną, dobrą samoocenę

- przejście pozytywne jednego etapy gwarantuje większe szanse na przejście kolejnego etapu – łańcuch zależności, konsekwencji (determinizm wynikający z doświadczenia)

- stan rozproszenia = nie wiem kim jestem

- okres buntu nie jest konieczny (mit okresu burzy i naporu), często jest efektem niezrozumienia przez osoby dorosłe

Rozwój poznawczy człowieka:

- to rozwój struktur poznawczych, których główną funkcją jest adaptacja

ADAPTACJA składa się z dwóch procesów, które uzupełniają się i trwają całe życie:

1. asymilacji – wykorzystanie istniejących struktur poznawczych do interakcji ze światem zewnętrznym (np. wykorzystywanie odruchów ssania do zaspokajania potrzeby jedzenia, wykorzystywanie dotychczasowej wiedzy do interpretacji wydarzeń itp.)

2. akomodacji – zmiany w strukturach poznawczych w celu dopasowania ich do świata (uczenie się nowych umiejętności, nabywania nowej wiedzy)

Uniwersalne stadia rozwoju poznawczego wg Piageta:

1. OKRES INTELIGENCJI SENSORYCZNO-MOTORYCZNEJ (0-2 lata) – myślenie poprzez działanie, poznawanie świata ma charakter polisensoryczny. Pojawienie się pierwszych zachowań celowych. Mówi się, że inteligencja jest w punkcie zerowym.

2. MYŚLENIE PRZEDOPERACYJNE (2- 5-6 lat) – nabywanie prostych schematów poznawczych dotyczących rzeczywistości, dzięki czemu dziecko myśli „w głowie” – pamięta wydarzenia minione, wyobraża sobie wydarzenia przyszłe lub potencjalne. Myślenie i zabawa dziecka mają charakter symboliczny. Promotorem rozwoju poznawczego dziecka jest rozwój mowy. Inteligencja wyobrażeniowa.

Operacje = działania, które charakteryzuje pewna logika

Cechy myślenia przedoperacyjnego:

- egocentryzm poznawczy myślenie z perspektywy własnej; jeśli coś wie to myśli, że to widać i każdy wie, że ono wie

- animizm, artyficjalizm sztuczność; przekonanie, że osoby dorosłe są wszechmocne, np. stworzyły Słońce; przekonanie, że wszystko jest żywe, np. jak kopnie piłkę to myśli, że ją boli lub bije misia za karę.

- brak pojęć stałości i liczby, masy, objętości

1. Okres operacji konkretnych (6-7 – 11 lat) – operacje to logiczne działanie umysłowe służące rozwiązywaniu problemów. Typowe operacje: dodawanie, odejmowanie, dzielenie, mnożenie. Dziecko w tym czasie dokonuje operacji na materiale konkretnym.

Operacje cechuje odwracalność – rozumienie działań odwrotnych od wykonywanych. Dzięki odwracalności dziecko nabywa pojęć stałości: masy, liczby, ciężaru, objętości oraz pojawia się decentralizacja – ujmowanie zjawisk z perspektywy innej niż własna.

1. Okres operacji formalnych (okres adolescencji i dorosłość) – dokonywanie operacji umysłowych na materiale abstrakcyjnym, np. liczbach ujemnych, logarytmach. Pojawia się rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne polegające na umiejętności myślenia o tym, co jest możliwe oraz systematycznego weryfikowania hipotez. Poziomu tego nie osiągają dzieci upośledzone umysłowo.

W teorii Piageta ważną rolę odgrywają zjawiska:

- aktywność własna dziecka

- proces dojrzewania biologicznego, warunkujący możliwość uczenia się nowych umiejętności

Badanie międzykulturowe pokazują, że wprawdzie stadia rozwoju są uniwersalne (niezależne od kultury), to jednak pewne umiejętności mogą pojawiać się wcześniej lub później w zależności od doświadczeń życiowych jednostki:

- w kulturach koczowniczych dzieci prędzej uczą się orientacji w przestrzeni

- w kulturach rolniczych – dzieci prędzej nabywają pojęcia stałości, masy i liczby

Czy rozwój poznawczy można przyspieszać?

- prawdopodobnie tak, ale tylko wtedy, gdy dziecko dojrzało do uczenia się oraz w ramach jego potencjału wyznaczonego przez biologię

- badania Rosenthala i Jakobsona, 1968 EFEKT SAMOSPEŁNIAJĄCEGO SIĘ PROROCTWA – otoczenie może rozwój dziecka, pozwala wykorzystać cały swój potencjał (wmówienie fałszywej informacji, która z czasem okazuje się prawdę); z powodu nastawienia nieświadomie zachowujemy się w tendencyjny sposób sprawiając, że inni zachowują się zgodnie z naszymi oczekiwaniami (nazwa potoczna to efekt Pigmaliona)

- badania Seligmana, 1966 WYUCZONA BEZRADNOŚĆ

Czy rozwój poznawczy następuje także w okresie dorosłym?

- jest możliwy, ale niekonieczny

- w okresie starości obserwuje się zmiany wskazujące osłabienie inteligencji:

• nieznacznie obniża się inteligencja płynna (wrodzona zdolność uczenia się)

• inteligencja skrystalizowana (nabyta, werbalna) – pozostaje niezmieniona, możliwe jest ćwiczenie jej

• możliwy wzrost tzw. mądrości życiowej

KONCEPCJE INTELIGENCJI:

- zdolność uczenia się i rozwiązywania problemów

- powszechnie stosowaną miarą inteligencji jest iloraz inteligencji (Terman):

Iloraz inteligencji (I.I.) = (wiek umysłowy / wiek życia dziecka) x 100

- po okresie niemowlęcym iloraz inteligencji jest względnie stały

- 100 to wynik idealnie przeciętny (ma go 66% populacji)

- mniej jak 90 to upośledzenia

- więcej jak 120 bardzo dobra

- 150 trzeba mieć, żeby być w MENSIE

Wraz z wiekiem dziecka wzrasta przewidywalność jakie zmiany nastąpią (najlepiej badać na przestrzeni 3 lat). Korelacje – im bliżej tym wyższa.

- inteligencja w dużej mierze jest wrodzona

- można badać iloraz inteligencji w relacjach z wiązkami genetycznymi

Nienaukowe koncepcje:

FRANOLOGIA – kształt czaszki odzwierciedla zdolności jednostki (Gall, XVIII-wieczny austriacki neurolog)

Naukowe koncepcje XX-wieczne:

1. Spearman – zdolności ogólne i specyficzne

2. Cattel – inteligencja wrodzona (płynna) oraz nabyta (krystaliczna)

3. Thurstone – zdolności podatkowe (niezależne od siebie: umiejętności posługiwania się mową, liczenia, wyobraźnia przestrzenna, pojmowanie, pamięć, wnioskowanie)

4. Gardner – oprócz inteligencji umysłowej istnieje inteligencja muzyczna, ruchowa, prywatna (intrapersonalna – dobry wgląd w siebie, swoje procesy psychiczne oraz interpersonalna – umiejętność radzenia sobie z ludźmi)

5. Goleman – inteligencja emocjonalna: trafna percepcja i ekspresja emocji (także innych ludzi), kontrolowanie własnych emocji, posiadanie wiedzy o nich, generowanie emocji ułatwiających myślenie; w dużej mierze jest wrodzona – wpływ mają uwarunkowania tempera mentalne; wpływy zewnętrzne – inni ludzie, wychowanie.

Kody językowe (B. Berstein):

- kod prosty = posługiwanie się zdaniami prostymi, równoważnikami zdań, rozumienie wypowiedzi wymaga znajomości kontekstu sytuacyjnego

- kod złożony = posługiwanie się zdaniami rozwiniętymi, wyrażającymi zależności przyczynowo-skutkowe: myśl jest bezpośrednio wyrażona w zdaniu (wprost); jest promotorem rozwoju myślenia i mowy

FUNKCJE KOMUNIAKCJI INTERPERSONALNEJ:

1. Ekspresyjna – służy wyrażaniu własnych myśli, emocji , potrzeb, np. czuję, uważam…, moim zdaniem…

2. Informacyjna – służy przekazywaniu informacji o faktach, jest obiektywna

3. Pragmatyczna – służy regulacji zachowań własnych oraz innych osób, próba wpłynięcia

R o z w ó j m o r a l n y :

- zdolność oceny = rozumienie tego co jest dobre, a co złe

- nabywanie standardów postępowania obowiązujących w społeczeństwie

KONCEPCJE ROZWOJU MORALNEGO:

1. koncepcje psychodynamiczne (Z. Freud)

* rozwój SUPEREGO

- w okresie przedszkolnym (faza falliczna rozwoju osobowości) dziecko powinno zidentyfikować się z rodzicem własnej płci i przejąć jego system wartości

- SUPEREGO to nieświadoma część osobowości człowieka składająca się z dwóch elementów:

1. Ego idealne – wyobrażenia na temat pożądanego przez otoczenie zachowania

2. Sumienie – wyobrażenia na temat tego co jest niemoralne

- SUPEREGO pozostaje w permanentnym konflikcie z ID – wrodzoną popędowo-emocjonalną strukturą osobowości

- działa wg zasady powinności (muszę)

- ID działa wg zasady przyjemności (chcę)

- EGO jest rozjemcą w tym konflikcie i działa wg zasady realizmu

- zarówno zbyt silne SUPEREGO jak i zbyt silne ID są niekorzystne dla funkcjonowania człowieka

- silne ID i słabe EGO = struktura psychopatyczna

- silne SUPEREGO i słabe EGO = struktura neurotyczna

1. koncepcje behawioralne

- rozwój moralny = uczenie się pożądanych zachowań poprzez system nagród i kar oraz obserwację modeli zachowań (osób z którymi dziecko identyfikuje się) i naśladowanie ich.

- kto jest dla dziecka modelem? model jest podobny do obserwatora, lubiany i jego zachowanie jest dla niego nagradzające (przynosi korzyści)

- jak karać i nagradzać, aby doszło do uwewnętrzniania (internalizacji) norm moralnych?

- dwa modele dyscyplinowania dziecka:

1. Metoda dialogu – indukcji (pokazuje się naturalne konsekwencje zachowań)

2. Metoda dyscypliny opartej na władzy

- psychologia niewystarczającego uzasadnienia wewnętrznego: zbyt silne nagrody i kary nie sprzyjają internalizacji zachowania (nabywania zasad moralnych)

1. koncepcje poznawcze (Piaget, Kohlberg)

- rozwój moralny ściśle wiąże się z rozwojem myślenia, gdyż u jego podstaw leży zdolność rozumienia reguł postępowania moralnego

- Piaget wyróżnia dwa stadia rozwoju moralnego:

1. Moralności heteronomicznej lub realizmu moralnego – sztywne stosowanie reguł, oceny czarno-białe, liczą się konsekwencje materialne, a nie intencje.

2. Moralności autonomicznej lub relatywizmu moralnego – uświadomienie sobie możliwej rozbieżności między prawem a moralnością. Reguły moralne są negocjowane przez społeczeństwo, liczą się intencje czynu a nie same konsekwencje.

INTERPRETOWANIE PRZYCZYN ZACHOWAŃ LUDZI – atrybucje przyczynowe:

- podstawowy błąd atrybucyjny (Lee Ross, 1977): polega na skłonności do dyspozycyjnego interpretowania zachowań innych ludzi i niedocenieniu czynników sytuacyjnych

- asymetria atrybucyjna – jednostka częściej interpretuje cudze zachowania za pomocą dyspozycji, a swoje za pomocą czynników sytuacyjnych

- egotystyczny błąd atrybucyjny – dodawany jest przy interpretacji własnych zachowań; polega na tendencyjnym interpretowaniu przyczyn własnych powodzeń i niepowodzeń; powodzenia interpretowane są za pomocą czynników wewnętrznych (dyspozycyjnych), a niepowodzenia – czynników zewnętrznych.

ROZWÓJ MOWY:

Mowa = konkretny akt fizyczny polegający na formowaniu i wydawaniu dźwięków języka mówionego.

Język = system reguł gramatycznych nadających znaczenie.

Dziecko umie mówić, ale uczy się posługiwać językiem. Posługiwanie się językiem to sprawa typowo ludzka. By mówić trzeba słyszeć mowę.

Mowa a mózg:

rola lewej półkuli mózgu

- ośrodek Brocka – występuje w płacie czołowym, kontroluje ruchy warg, szczęki, języka, podniebienia i strun głosowych odpowiedzialne za czynności mówienia

- ośrodek Warnickiego – w płacie skroniowym, odpowiedzialny za rozumienie mowy

Lokalizacja ośrodków mowy u osób lewo- i praworęcznych:

96 % praworęcznych posiada ośrodki odpowiedzialne za mowę aktywną oraz za rozumienie mowy w lewej półkuli, u 41 % występuje aktywacja bilateralna (obie półkule). U leworęcznych 76 % lewostronnie, bilateralna 14 %, prawostronna 10 %.

- prawa półkula odpowiada za to jak mówimy, a lewa za to co mówimy

Rozumienie mowy: lewa półkula odpowiada za interpretację treści dosłownych, prawa zapewnia odbiór metafor czy aluzji i warunkuje określenie właściwego wyrazu emocjonalnego przekazywanych treści.

STADIA ROZWOJU MOWY:

1. Krzyk – najwcześniejsza forma wokalizacji (do 2 miesiąca życia), kwilenie, kapryszenie, wrzask

2. Głużenie – gulgotanie, gruchanie, miauczenie (3-6 m-ce życia), samogłoskowe formy języka

3. Gaworzenie – samogłoski i spółgłoski (sylaby) podobne dla różnych języków (od 6 miesiąca); stymulacją do gaworzenia jest mowa otoczenia

Na poziomie sylab w każdym języku są takie same formy brzmieniowe.

• Stadium jednego wyrazu – w okresie 12 – 18 miesięcy: wyraz oznacza złożone treści myślowe – wskazuje na rzeczy oraz intencje dziecka. Dziecko zwykle więcej rozumie niż jest w stanie wyrazić.

• Wczesne zdania – około 18 miesiąca zlepki dwóch słów: lala, da, mama. Pojawienie się równoważników zdań, np. Anka kole (Hanka w szkole)

• Rozwój zdania – najpierw pojawiają się zdania proste, potem złożone – okres przedszkolny

ASPEKT ROZWOJU MOWY:

- semantyczny

- syntaktyczny (gramatyczny) – tworzenie zdań pojedynczych, złożonych współrzędnie i podrzędnie

- fonetyczny

FUNKCJE KOMUNIKACJI PERSONALNEJ:

- informacyjna (przekazywanie wiedzy obiektywnej, nie jest istotne kto mówi, ale sam fakt mowy)

- ekspresyjna (wyrażenie własnego zdania, opinii, emocji, postawy)

- pragmatyczna (f. użyteczna, poprzez mowę wpływamy na ludzi w formie rozkazująco-nakazującej)

KODY JĘZYKOWE (B. Bernstein):

Kod prosty – musimy znać kontekst, myśl nie jest wyrażona wprost; dzieci i niedorozwinięte osoby

Kod złożony (rozwinięty) – zdania rozwinięte, wyrażające myśl (nie trzeba widzieć sytuacji); o czymś wprost; dorośli

SPOSTRZEGANIE LUDZI – podstawowe zjawiska:

* efekt pierwszeństwa – pierwsze wrażenie, na pierwsze informacje zwracamy większą uwagę, uważamy je za bardziej znaczące, na ich podstawie budujemy schemat osoby.

Badania Asha (1946) – oceniono dwie osoby na podstawie informacji:

1. inteligentny, pilny, porywczy, krytyczny, uparty, zazdrosny

2. zazdrosny, uparty, krytyczny, porywczy, pilny, inteligentny

Osoby 1. były odbierane bardziej pozytywne niż osoby 2. Metoda ta sprawdza się, gdy jest mało informacji, gdy jest ich więcej pojawia się efekt świeżości (końca)

STEREOTYPY:

- są uproszczoną wiedzą o grupach społecznych wyróżniających się jakąś łatwo dostępną cechą

- aktywizowane automatycznie, niezależnie od przekonania jednostki o ich prawdziwości (Devine, 1989)

- istnieje stereotyp „piękne jest dobre” (Dion, 1972 i Macartur, 1988)

- stereotypy z góry są wiedzą podzielana przez jakaś grupę społeczną

UKRYTE KONCEPCJE OSOBOWOŚCI:

- są to przekonania jednostki o współwystępowaniu cech osobowości ze sobą, np. osoby ekscentryczne są równocześnie niezrównoważone

- cechy, na podstawie których wnioskujemy o innych ważnych cechach jednostki nazywane są cechami centralnymi, np. ciepło i chłód – badania Asche

- ukryte koncepcje osobowości wynikają zarówno z indywidualnego doświadczenia jednostki oraz wpływów kulturowych

- nie jesteśmy ich świadomi

HALO-EFEKTY to jednorodne (pozytywne lub negatywne) ocenianie ludzi na podstawie jednej ważnej cechy:

1. halo-efekt anielski – np. przypisywanie osobom religijnym samych pozytywnych cech (efekt aureoli)

2. halo-efekt diabelski – np. przypisywanie alkoholikom samych negatywnych cech

- są typowe dla dzieci i osób emocjonalnych, prostych poznawczo ludzi.

ROZWÓJ ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH:

- zachowania pomocne, nastawione na zaspokajanie potrzeb innych ludzi

- rozwój zachowań prospołecznych możliwy jest dzięki:

• rozwojowi poznawczemu – dziecko rozumie sytuację drugiej osoby

• rozwojowi emocjonalnemu – dziecko przeżywa sytuację drugiej osoby (empatia)

• rozwojowi moralnemu – dziecko rozumie reguły życia społecznego, wie co jest dobre, a co złe

-zachowania egocentryczne są przeciwstawne do prospołecznych

EGOCENTRYZM POZNAWCZY – utrudnia rozumienie sytuacji drugiej osoby i adekwatnie udzielenie pomocy, np. małe dziecko nie rozumie, że rodzice mogą się smucić z innych powodów niż to, co dzieje się z dzieckiem. Dziecko pomaga innym wg własnych potrzeb, np. ofiaruje misia chorej matce.

DECENTRALIZACJA POZNAWCZA – pojawia się wraz z rozwojem myślenia operacyjnego – polega na przyjmowaniu perspektywy innej osoby, np. chociaż jestem bardzo grzeczna mama jest smutna, ponieważ boli ją ząb.

Rozwój emocjonalny = rozwój empatii:

RODZAJE EMPATII:

1. wrodzona – syntonia, emocjonalne współbrzmienie z innymi dziećmi w okresie noworodkowym

2. odzwierciedlona – przeżywanie identycznych emocji jak inna osoba

3. reaktywna – przeżywanie odrębnych emocji od emocji otoczenia: troski, współczucia, np. dziecko współczuje choremu koledze, który złości się

WYCHOWANIE A ROZWÓJ ZACHOWŃ PROSPOŁECZNYCH:

1. dyscyplinowanie przez indukcję sprzyja rozwojowi empatii

2. bliskie emocjonalne kontakty dorosłych z dzieckiem sprzyjają rozwojowi empatii

3. zachowania prospołeczne dorosłych są naśladowane przez dzieci

4. stawianie wymagań adekwatnych do możliwości dziecka sprzyja kształtowaniu pozytywnej samooceny, która warunkuje poczucie efektywności własnych zachowań ułatwiające podejmowanie zachowań pomocnych

5. rozwijanie poczucia własnej wartości dziecka w powiązaniu z przestrzeganiem norm moralnych – rozwój normatywnych zachowań pomocnych.

NORMY SPOŁECZNE ZWIĄZANE Z POMAGANIEM:

1. norma wzajemności – należy nie rewanżować się ludziom za otrzymane przysługi, pomagamy licząc na rewanż w przyszłości

2. norma odpowiedzialności – należy pomagać ludziom dotkniętym przez los w sytuacji, gdy sami nie są w stanie sobie pomóc

Motywacje do zachowań prospołecznych:

1. Egocentryczne działanie normy wzajemności

2. Altruistyczne pomaganie oparte na emocjach

3. Normatywne pomaganie z poczucia powinności

ZACHOWANIA AGRESYWNE U DZIECI:

- zachowanie, którego celem jest wyrządzenie krzywdy drugiej osobie

- rodzaje agresji:

• instrumentalna – agresja jest środkiem do innego celu

• wroga – ostatecznym celem jest wyrządzenie krzywdy drugiej osobie

• przeniesiona – obiektem agresji jest inna osoba niż ta, która wywołała potrzebę agresywnego rewanżu

Agresja a wiek i płeć:

1. Agresja fizyczna i instrumentalna częściej występuje u dzieci młodszych (wiek przedszkolny)

2. Natomiast agresja wroga i słowna częściej u dzieci szkolnych

3. Agresja wzrasta z wiekiem

4. Występują różnice płciowe dotyczące form agresji:

- u chłopców częściej występuje agresja fizyczna i instrumentalna, wraz z wiekiem nasila się agresja fizyczna skierowana głównie wobec osób własnej wsi

- u dziewcząt częściej występuje agresja słowna (przezywanie, obgadywanie) i głównie skierowana jest na inne dziewczęta

STEREOTYPY PŁCIOWE SĄ ŹRÓDŁEM OSZACOWAŃ AGRESJI U DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW:

- badania pokazują, że te same zachowania inaczej są interpretowane w zależności od płci dziecka

• Badanie „Niemowlę X” (Condry, 1976) – płacz niemowlaka płci męskiej częściej traktuje się jako przejaw złości, a płacz dziewczynki jako przejaw strachu

• Badanie „Bijące się przedszkolaki” (Condry, Ross 1985) – bijące się dziewczynki oceniane są jako bardziej agresywne niż bijący się chłopcy

Determinanty agresji:

1. Biologiczne:

1. poziom agresji jednostki pozostaje względnie stały przez całe życie – na podstawie badań w wieku 8 lat można przewidzieć poziom agresji w wieku 30 lat (1987)

2. męskie hormony (testosteron) odpowiedzialne są za wyższy poziom agresji u mężczyzn niż u kobiet

3. badania pokazują, że samice szczurów, którym wstrzyknięto testosteron zachowywały się bardziej agresywnie (Svare, 1983)

4. chłopcy oceniani przez rówieśników jako bardziej agresywni mieli wyższy poziom testosteronu (Olweus, 1983)

5. trudny temperament u dzieci (drażliwość, płacz, grymaszenie) sprzyja zachowaniom agresji zarówno u dzieci jak i u opiekunów (Thomas, 1986)

6. agresja wiąże się z dominacją, a z ewolucyjnego punktu widzenia dominacja jest pożyteczna – ułatwia przetrwanie w świecie dysponującym ograniczonymi zasobami (walka o byt)

1. Środowiskowe:

1. styl wychowania w rodzinie – „proces zniewalania rodzinnego” (Paterson) – stosowanie krzyku, gróźb i kar fizycznych sprzyja rozwojowi agresji u dzieci

2. przemoc w telewizji – oglądanie przemocy w środkach masowego przekazu zwiększa agresywność u dzieci

3. mechanizmy wpływu środków masowego przekazu:

- społeczny dowód słuszności – naśladowania i modelowania

- instruktaż – uczenie się skutecznych form agresji

- habituacja – oswajanie się z zachowaniami agresywnymi

SPOSOBY RADZENIA SOBIE Z AGRESJĄ:

* nieskuteczne

- stosowanie surowych kar fizycznych

- niekontrolowane wyładowanie własnej agresji – katharsis (Geen, 1975, Kahn 1966)

- aktywny lub z pozycji obserwatora udział w sporach opartych na agresji (Patterson 1974, Johnson 1970, Russel 1983)

* skuteczne

- kontrolowane – społecznie akceptowane wyrażanie własnych emocji negatywnych (Troccoli, 1990)

- modelowanie zachowań nieagresywnych

- rozwój umiejętności społecznych

- rozwój empatii

ROZWÓJ POJĘCIA JA

1. Rozwój świadomości Ja wg Selmana:

1. Poziom 0 – okres niemowlęcy: dzieci rozumieją fakt istnienia świata fizycznego, nie są świadome własnej odrębności psychicznej

2. Poziom 1 – okres wczesnodziecięcy- dziecko jest świadome odrębności myślenia i działania, może kontrolować własne zachowanie, lecz wierzy również w to, że wewnętrzne myśli i uczucia są bezpośrednio widoczne w jego zachowaniu (transparentność JA)

3. Poziom 2: 6.- 9. rok życia - dziecko zdaje sobie sprawę z tego, że JA może być ukryte: motywy i uczucia mogą różnić się od zachowania (pojawienie się stanów umysłowych II stopnia)

4. d. Poziom 3: okres poprzedzający dorastanie - 10. – 12. rok życia – przekonanie że JA stanowi stały element osobowości człowieka i podlega samoocenie

5. e. Poziom 4: dorastanie - 12. – 14. rok życia – przekonanie, że JA nie może być do końca poznane

Koniecznym warunkiem zrozumienia, że JA może być ukryte dla innych są STANY UMYSŁOWE DRUGIEGO STOPNIA

STANY UMYSŁOWE DRUGIEGO STOPNIA:

DZIECKO ZDAJE SOBIE SPRAWĘ, ŻE INNI LUDZIE MOGĄ MYŚLEĆ NIEZGODNIE ZE STANEM FAKTYCZNYM, np.: UWAŻAĆ ŻE DZIECKO JEST WESOŁE KIEDY NAPRAWDĘ JEST SMUTNE, ŻE NIE WIE CZEGOŚ, CO WIE ITP.

PRZYKŁAD

Mama kupiła Jankowi na urodziny kotka, ale żeby zrobić mu niespodziankę okłamała Janka, że dostanie inny prezent.

Janek odkrył kotka, o czym mama nie wie.

Do mamy przychodzi ciotka i pyta, czy Janek wie co rzeczywiście otrzyma na urodziny.

Pytanie do badanego dziecka: Co mówi mama?

Myślenie drugiego stopnia: Badane dziecko odpowiada, że mama mówi, iż Janek nie wie, co rzeczywiście otrzyma na urodziny i że myśli, że nie otrzyma kotka.

SAMOWIEDZA

1. Odkrycie JA w niemowlęctwie

• Dziecko w wieku ok. 4 miesięcy jest świadome tego, że istnieje odrębnie od świata zewnętrznego

• Poczucie własnej podmiotowości – świadomość bycia sprawcą własnych zachowań

• Wzrokowe rozpoznawanie siebie – badania pokazują, że dopiero dzieci ok. 24 miesiąca życia rozpoznają siebie w lustrze

• ZMIANY ROZWOJOWE W SAMOOPISACH:

STADIUM ROZWOJU	TREŚĆ SAMOOPISU	PRZYKŁAD
WCZESNE DZIECIŃSTWO	Cechy wyglądu zewnętrznego, Posiadanie rzeczy, preferencje	Mam piegi, mam rower, lubię pierogi
OKRES OPERACJI KONKRETNYCH	Cechy zachowania, zdolności, emocje	Dobrze śpiewam, jestem lubiany, boję się wężów
DORASTANIE OPERACJE FORMALNE	Postawy, cechy osobowości, przekonania	Jestem tolerancyjny, Mógłbym zostać muzykiem, Do szczęścia potrzebuję……

ROZWÓJ TOŻSAMOŚCI PŁCIOWEJ

TEORIE ROZWOJU RÓL PŁCIOWYCH

1. Teorie biologiczne:

Czynniki biologiczne: geny i hormony odpowiedzialne są za różnice między płciami:

Hormony męskie: androgeny

Hormony żeńskie: progesteron, estrogen

2. Teorie poznawczo-rozwojowe

Rozwój poznawczy decyduje o przyswajaniu wiedzy o własnej płci

1. Model stadialny:

Podstawowa tożsamość płciowa – jestem dziewczynką, jestem chłopcem –do 3 roku życia

Poczucie ciągłości płci- będę mężczyzną, będę kobietą – ok.4 roku życia

Poczucie niezmienności płci – płci nie da się mienić – ok. 5 roku życia

1. Model schematów płciowych: dziecko uczy się schematu własnej płci, wokół którego organizowana jest wiedza na temat płci

3. Teorie uczenia się: poprzez system nagród i kar ze strony otoczenia, a także naśladowanie i modelowanie zachowań osób dorosłych dziecko uczy się zachowań właściwych dla swojej płci, niekoniecznie dysponując świadomą wiedzą na temat tego jakie zachowania są typowe dla płci (w pierwszych latach życia).

RÓŻNICE MIĘDZY PŁCIAMI W ROZWOJU DZIECKA

1. Pierwsze 2 lata życia

Z reguły noworodki płci męskiej są bardziej aktywne ruchowo i mniej śpią, a dziewczynki utrzymują dłużej kontakt wzrokowy z dorosłymi.

Dziewczynki wcześniej zaczynają mówić.

2. Okres przedszkolny

Dzieci preferują zabawy typowe dla swojej płci

Chłopcy preferują zabawy o charakterze ruchowym i agresywnym (mocowanie, popychanie), także więcej bawią się z rówieśnikami, a dziewczęta – zabawy w dom oraz z osobami ze swojej rodziny.

W okresie przedszkolnym pojawia się segregacja płciowa – unikanie zabawy z osobami płci przeciwnej

STOSUNEK OTOCZENIA DO DZIECI OKRESLONEJ PŁCI

1. W okresie niemowlęcym dzieci ubierane są w ubranka w kolorach uważanych za odpowiednie dla płci - niebieski dla chłopców, różowy – dla dziewczynek.

2. Zabawki dostosowane są do płci dziecka – zasada ta mniej obowiązuje dziewczynki niż chłopców ( „chłopczyce” są bardziej akceptowane niż „chłopcy – baby”).

3. Chłopcy zachęcani są do aktywności ruchowej oraz nagradzani za zachowania asertywne (pewne siebie), dziewczynki otrzymują więcej komunikatów o emocjach i są łagodniej traktowane.

4. Etykietowanie określonych zachowań jako typowych dla określonej płci wpływa na zachowanie dziecka – dzieci chcą zachowywać się w sposób typowy

TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWA

1. PODSTAWOWA TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWA- jestem kobietą, jestem mężczyzną;

2. TOŻSAMOŚĆ KONCEPCYJNA: co to znaczy być kobietą/mężczyzną, jakie cechy psychiczne posiadają kobiety i mężczyźni, w jakim stopniu posiadam te cechy;

3. TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWA W ZAKRESIE RÓL SPOŁECZNYCH – jakie zachowania uważam za typowe/właściwe dla określonej płci, w jakim stopniu akceptuję zachowania uważane za typowe dla swojej płci.

ROZWÓJ SPOŁECZNY W OKRESIE WCZESNEJ DOROSŁOŚCI

1. DOJRZAŁOŚĆ PSYCHOSPOŁECZNA wg Allporta

Wyróżnia 7 kryteriów dojrzałości:

Zasięg Ja – włączenie w obszar Ja innych ludzi, także spoza rodziny, z którymi jednostka identyfikuje się i wobec których czuje się odpowiedzialna;

Ciepłe odnoszenie się do innych – zdolność wchodzenia w ciepłe relacje z innymi;

Bezpieczeństwo emocjonalne – akceptacja siebie, akceptacja emocji, odporność na frustrację, swobodne wyrażanie siebie;

Realistyczna percepcja otaczającego świata

Dysponowanie kwalifikacjami i kompetencjami- osiąganie kompetencji w wybranych dziedzinach życia

Wiedza o sobie – dotycząca własnych możliwości, ograniczeń i potrzeb;

Stabilna i spójna filozofia życiowa – sformułowanie celów życiowych, podstawowych wartości, umiejętność radzenia sobie z niepowodzeniami życiowymi

ROZWÓJ INTYMNYCH ZWIĄZKÓW DOROSŁYCH OSÓB

1. Podstawowym środkiem do nawiązywania intymnych relacji są randki

2. Istnieją różnice płciowe w zachowaniach intymnych:

1. Kobiety łatwiej inicjują i kontynuują konwersację;

2. Mężczyźni są bardziej dominujący w rozmowie i częściej inicjują dotykanie partnerki

3. Kobiety w większym stopniu niż mężczyźni ujawniają swoje Ja – informują o osobistych doświadczeniach

4. Kobiety lepiej rozumieją komunikaty niewerbalne

RODZAJE MIŁOŚCI W INTYMNYCH ZWIĄZKACH

John Lee wyróżnia następujące rodzaje miłości:

Miłość eros – fascynacja seksualna partnerem;

Miłość ludus – miłość jako gra i zabawa, nie występuje oczekiwanie zaangażowania ze strony partnera;

Miłość storge – czuła miłość – liczy się zaangażowanie i przyjaźń

Miłość maniakalna – dominuje lęk przed zerwaniem, nieustająca potrzeba potwierdzania zaangażowania z jego strony

Miłość apage –miłość altruistyczna, nie oczekująca rewanżu

Miłość pragmatyczna – dominuje rozsądek, kierowanie się pochodzeniem partnera i warunkami życiowymi.

TRÓJCZYNNIKOWA KONCEPCJA MIŁOŚCI

STERNBERGA

ROLA ATRAKCYJNOŚCI

FIZYCZNEJ KOBIET I MĘŻCZYZN

DWIE ZASADY DOBORU PARTNERA

1. ZASADA DOBORU WŁAŚCIWEGO - WYBÓR PARTNERA DOPASOWANY JEST DO SAMOOCENY JEDNOSTKI W ZAKRESIE URODY;

2. ZASADA DOBORU NAJLEPSZEGO - NIEZALEŻNIE OD SAMOOCENY JEDNOSTKA WYBIERA PARTNERÓW NAJBARDZIEJ URODZIWYCH (Walster, 1966, Stroebe, 1977, Huston, 1976)

PREFERENCJE KOBIET I MĘŻCZYZN DOTYCZĄCE STAŁEGO PARTNERA PŁCI PRZECIWNEJ WG KONCEPCJI EWOLUCYJNEJ:

BIOLOGICZNE RÓŻNICE MIĘDZY KOBIETAMI I MĘŻCZYZNAMI - ZRÓŻNICOWANY WKŁAD W PRZEKAZYWANIE ŻYCIA POTOMSTWU - SPRAWIAJĄ, ŻE PREFERENCJE KOBIET I MĘŻCZYZN DOTYCZĄCE PARTNERA PŁCI PRZECIWNEJ SĄ ODMIENNE ;

• KOBIETY OCZEKUJĄ, ŻE MĘŻCZYZNA BĘDZIE DYSPONOWAŁ ZASOBAMI EKONOMICZNYMI, MIAŁ WYSOKĄ POZYCJĘ SPOŁECZNĄ, BYŁ AMBITNY I PRACOWITY, ODROBINĘ STARSZY, ODPOWIEDZIALNY I STAŁY UCZUCIOWO, ZDROWY I SILNY, A TAKŻE PODOBNY POD WZGLĘDEM WARTOŚCI;

MĘŻCZYŹNI OCZEKUJĄ, ŻE KOBIETA BĘDZIE URODZIWA, ZDROWA, WIERNA I NIEDOŚWIADCZONA SEKSUALNIE.